|
2008
|
|
|
– Txatxu.> Ganorarik gabekoa edo arin antza den
|
pertsonari
dagokiona:
|
|
|
Proposatzen dudana besterik da: oraingo gehiegizko hika (ez> al> > hor> ala?, > haiek> etorri> ditunalako, > egon> zuan> gizona, kasu) eskuarki onartzen dugun bezala, gutxienezko hika ere, hots, soilki hi, > hik, > hiri>
|
pertsonei
dagokiena alegia (ni> naiz> eta> hi> haiz, > nik> egin> dut> eta> hik> egin> duk, > esan> diot> eta> esan> dinat, > adibidez), ontzat eman eta, eskolan hasita, adizkera horiek mundu guztiari irakastea, ni> Peru> naiz> > hiri> txikle> &... Horrek, azken buruan, hika irakaskuntzatik erabat baztertu eta ikasleen artean, gure tradizioaren kontra?
|
|
|
Eskariak autonomiaren aldeko mugimendua bultzatu zuen hiru probintzietan, jeltzaleen alderditik harantzago hedatuz. Hain zuzen, EuskalEsnaleko zuzendaritza batzordean mezuautonomikoa hitzartu zuten alderdi guztien ildoko
|
pertsonak
zeuden (besteakbeste, Arturo Campion abertzale independentea, Txomin Agirre karlista, JuanBautista Larreta integrista, Jose Eizagirre jeltzalea, Avelino Barriola jeltzalea, Gregorio Muxika euskaltzale independentea eta Bittor Garitaonaindia euskaltzale halaber markatu gabea) 193 Autonomiaren aldeko konkordia hark lagundubide zuen 1917ko abuztuan, EuskalEsnalek egindako batzarrean, beren aldizka...
|
|
2010
|
|
|
–Garai haietan, zaila zen horrelako planteamendu bat egitea. Gogoan dut euskal sena eta itzal handiko
|
pertsonekin
egon eta, hau planteatzean, iheska ibiltzen zirela. Inork ez zuen posizio bat hartzen, merezi zuen edo ez esateko.
|
|
2012
|
|
|
a) E1 enuntziatuko aditz jokatua hirugarren
|
pertsonan
egonik, E2 enuntziatuko aditz jokatua lehen pertsonan agertzen da, dela lehen pertsona pluralean dela lehen pertsona singularrean:
|
|
|
b) Horrelako adibideak ugarienak dira corpusean, baina alderantzizko hiru adibide ere baditugu; hau da, oinarrizko enuntziatuko aditza lehen
|
pertsonan
egonik, enuntziatu parentetikoko aditza hirugarren pertsonan doana. Horietako bat ekarriko dugu:
|
|
|
c) E1 enuntziatuko aditz jokatua hirugarren
|
pertsonan
egonik, E2ko aditza bigarren pertsonan agertzen da:
|
|
|
Datuek erakusten digutenez, 86 adibidetatik E1 oinarrizko enuntziatuak 67 adibidetan hirugarren pertsona singularra darama, baina, horietatik guztietatik erdiek baino zertxobait gehiagok (34 adibidek) soilik daramate E2 enuntziatuan hirugarren pertsona. Gainerako erdiak, E1 hirugarren
|
pertsonan
egonik ere, lehen pertsona hautatzen baitu dela singularra dela plurala. Hona hemen aldaketak xeheago:
|
|
|
Garbi dago, bada, enuntziatu parentetikoa lehendabiziko
|
pertsonan
egotea dela ohikoena, nahiz eta E1ek hirugarren pertsonako aditza izan. Egia da hirugarren pertsonan ere adibide ugari daudela, baina oro har, adibide horietan ez da aldaketarik gertatzen; hau da, ez da oinarrizko enuntziatua lehen pertsonan egonik, enuntziatu parentetikoan hirugarren pertsona hautatzen (4 adibidetan izan ezik).
|
|
|
Garbi dago, bada, enuntziatu parentetikoa lehendabiziko pertsonan egotea dela ohikoena, nahiz eta E1ek hirugarren pertsonako aditza izan. Egia da hirugarren pertsonan ere adibide ugari daudela, baina oro har, adibide horietan ez da aldaketarik gertatzen; hau da, ez da oinarrizko enuntziatua lehen
|
pertsonan
egonik, enuntziatu parentetikoan hirugarren pertsona hautatzen (4 adibidetan izan ezik).
|
|
|
Orain arte esandako guztiak E1 enuntziatuko aditzaren eta E2 enuntziatu parentetikoko aditzaren artean gehienetan aldaketak daudela frogatzeko balio izan digu, bai aditzaren
|
pertsonari
dagokionez, bai aldiari dagokionez (tenpusa), bai aspektuari dagokionez, eta baita aditz motari nahiz moduari dagokionez ere.
|
|
|
Datuen arabera, A tipokoetan ez bezala, enuntziatu parentetikoan hirugarren pertsona da nagusi, E1 oinarrizko enuntziatuko adibiderik gehienak ere hirugarren
|
pertsonan
baitaude. Baina horrek zer esan nahi du aldaketarik ez dela gauzatzen?
|
|
|
Aldaketak gertatu gertatzen dira. Oinarrizko enuntziatua hirugarren
|
pertsonan
egonik ere, 14 adibidetan (%31.81) E2 enuntziatu parentetikoak lehen pertsonaren aldeko hautua egin du, dela lehen pertsona singularra (10 adibide), dela lehen pertsona plurala (4 adibide). Gainerakoetan (bigarrenpertsona pluraleko adibidean izan ezik) bere horretan iraun du, hirugarren pertsonan alegia.
|
|
|
Holakoetan (eta ugariak dira corpusean), esatariak berak duen iritzia agertzen da, baina kanpoko zerbaiti (hirugarren
|
pertsonan
dagoen norbaiti edo zerbaiti) buruzko iritzia, hain justu ere.
|
|
|
Lehen
|
pertsonari
dagokionez ere adibideak ugariak dira corpusean (30 adibide; %41.09). Egia ere da, jarraian datorren bezalako adibidea ere multzo horretan sartu dugula:
|
|
|
Hemendik abiatuz, Rossek (1973), teoria bat sortuko du, zein nahi perpausen egiturarik gorenean aditz performatibo bat dagoela aurresuposatuko duena. Aditz honek indikatiboko orainaldiko lehen
|
pertsonan
dagoen komunikazio aditzen batekin egingo du bat: –nik diot?
|
|
2019
|
|
|
Mitxelena izan nuen aholkulari horretan. Baina auzia ez zen erraza; izan ere, Euskerazaintzan ere itzal handiko
|
pertsonak
zeuden, benetako euskaltzale eta abertzaleak. Hor erabaki bat hartu beharra zegoen, eta ondorio guztiekin hartu nuen, ondorioak, betiere, handiagoak ziren Bizkaian?.
|
|
2021
|
|
|
Esan dezagun, zernahi gisaz, holako egiturak ekialdeko tradizioko idazle batzuen artean ageri direla, eta eredu" arruntarekin" erkatuz aise gutxiago ikusiko ditugula. Bestetik, ezin dira nolanahi erabili, eta muga sintaktikoak dituzte aldiari eta
|
pertsonari
dagokionez. Beste hitzetan, ekialdean ere, Haiei erran zien eta Haiei erran zuen perpausen artean, biak erabilirik ere, lehenbizikoa maizago aurkituko dugu, diferentzia handiarekin.
|
|
|
Ikusten denez, a+ k formaren parean, o+ k dugu adibide hauetan. Hau da, mugatzailea neutroa, ez markatua, nolabait esatearren, eta mugatzaile hurbila (o), lehen edo bigarren
|
pertsonari
dagokiona, hiztun edo entzulearen hurbiltasuna markatzen duena. Gaur egun, mugatzaile hurbil hau ondoren pluralgilea darraikionean bakarrik erabiltzen dugu.
|
|
|
28.6.3.8b Komunztadura, bestalde, hura rekin egiten du sarritan aditzak, sintagmaren lehen osagaia 1 edo 2
|
pertsonari
dagokionean ere: Zu baizik ez dut maite;. Zu baizik ez zaitut maite.
|
|
|
Zein (a) izenordainak numeroari dagozkion tasunak ditu, baina gutitan agertzen da
|
pertsonari
dagozkionak bereturik. Halere ez du iduri ezintasunik baden horretan.
|
|
|
Zu eta ni joan gara; Ni eta Pello etorri gara; lehenengo pertsonak ‘agintzen’ du. Bigarren eta hirugarren
|
pertsona
badaude, berriz, bigarren pertsona pluralekoa izango da komunztadura: Hi eta Pello etorri zarete.
|
|
|
Bigarren pertsona seinalatzeko erabiltzen dugu gaur egun baztertuxe dagoen berori, baina aditzean hirugarren pertsonaren markak erabiltzen ditugu (berori dator), hau da, esanahiaz bigarren pertsona da, baina formaz hirugarrena. Izen sintagmei (gaztea, itsasoa, adarrak...), oro har, hirugarren
|
pertsona
dagokie bi zentzutan: diskurtsoan zertaz ari garen adierazten dute, eta aditzean ere hirugarren pertsonaren markekin bat egiten dute.
|
|
|
Hirugarren pertsonaren kasuan, zalantzak erakusten dituzte beti gramatikariek, ez baita argi benetan hirugarren pertsonarik baden. EGLU I liburukian (70) esaten da ez dagoela zinez hirugarren
|
pertsonari
dagokion izenordainik, ez baita, berez, pertsonarik hor: ni edo zuek diogunean pertsonez ari gara, ez dugu hor deusik isiltzen, baina hirugarrenean, hura esanez gero, adibidez, gauza bat ere izan daiteke.
|
|
|
13.3.8a Hirugarren
|
pertsonari
dagokionez beti izaten dira arazoak eta ez da batasunik ikusten gramatiketan. Ez da hau euskararen kontua bakarrik.
|
|
|
hura etorriko da, hura ikusi dugu... bezalako perpausetan hura hori pertsona, animalia edo gauza izan daiteke. Baina bera etorriko da, bera ikusiko dugu... gisakoetan, bera hori
|
pertsonari
dagokio. Aldi berean, oraintxe bertan edo oraintxe berean bezalakoak erabiltzen ditugu, baina ez dugu esango* oraintxe han edo holako zerbait.
|
|
|
Beriainek eta Elizaldek zuzen betetzen dute legea, beren sisteman. Mendiburuk eta Ubillosek nere/ nere; gure/ geren; eta zure/ zere sistema darabilte, lehen
|
pertsonari
dagokiona neutralizaturik ageri dela (nere/ nere): Gaitz berera bulkatzen gaituzte gu geren etsaiek (Mendiburu).
|
|
|
13.4.1a Lehenbiziko eta bigarren
|
pertsonei
dagozkien izenordain horiek badituzte forma indartuak ere. Izenordain indartu horiek direla eta, bi arazorekin egiten dugu topo:
|
|
|
Zerbait gustatzen zait (perts.); Norbait gustatzen zait(+ perts.). Batzuetan
|
pertsonari
dagokion predikatuaren erreferentzia duela ere erabiltzen dugu: Lur baizen ez garela/ kanpotik iduri arren/ zerbait bertze garela (Tartas); Ezkongaietan zerbait banintzen/ ezkondu eta ezer ez (Iparragirre); Zerbait bazelakoan/ ta azkenean hutsa/ horrek ez dik balio/ zakurraren putza (Txirrita); Jakina!
|
|
|
Zenbaitetan lehenbiziko edo bigarren
|
pertsonari
dagokio: Berez zaharrak garen guztiak behar genuke aitortu (Mendaro); Berez eztarri txarrekoa banaiz ere (Zendoia).
|