|
2000
|
|
|
Eta Neurath enpirista peto petoa zenez, ikerkuntzak testuinguru historiko eta sozialarekiko zeukan menpekotasuna kontuan hartu behar izan zuen. Hortaz eta labur beharrez, Neurathen ustez, garrantzizkoena ez zen horrenbeste munduaren deskribapen zehatza
|
lortzea
, ekintzarako oinarri bat baino. Oinarri hau uste oinarri lez hartu zuen, Peirceren pragmatismoan bezala.
|
|
|
Peircerentzat ez bezala —honentzat usteak finkatzeko aukeraturiko metodoa tenporalki infinitua baita (pragmatismo infinitista); hau da, hura hartzeak helburu utopiko bat
|
lortzeko
behar den itxaronaldi etengabearen arriskua dakar—, Neurathen ustez denboraren gaia funtsezkoa zen. Denbora ez dago soberan eta jardun behar da, ekintzara abiatzea nahitaezko bilakatzen baita.
|
|
|
Alta, hausnarketaren, ezinezko kalkuluaren eta emaitzaren behartasunaren elkarketak Neurath bere joera pragmatikoaren oinarrizko noziorantz hurbildu zuen, hau da, zio laguntzailearen kontzepturantz. Jakin badakigu pertsona batek, egintza baten bidez emaitzak
|
lor
ditzan, egintza horren posibilitate desberdinak behintzat kontuan hartu dituela. Alabaina, horietako bat aukeratzen badu abian jartzeko, eta egiterakoan mota orokorragoko printzipio bat erabiltzen badu, horrela sorturiko zioari, helburu zehatzekin zerikusirik ez duenari, zio laguntzailea nahi diogu deitu, laguntza bat baita zalantzati dagoenarentzat, nolabait esatearren.127
|
|
|
Alabaina, historian zehar kontsideratu izan da ekintzaren inguruko hausnarketa sakonaren bidez bilatu nahi diren helburuak
|
lor
daitezkeela. Baina soilik hausnarketaren bidez. Hori babesten dutenei Neurathek sasirrazionalista deitzen zien eta Descartesen ondoan jartzen zituen.
|
|
|
Sasirrazionalismoak zientziaren objektuak erabat kalkulagarri legez erabiltzen zituen, nozio argi eta bereiziak
|
lortzera
heltzea posible bailitzan. Ezagutza zerbait garden, garbi, logikaren bitartez analizagarri nahi zuen bilakatu.
|
|
|
Zientzialariak nahi badu, erlijio sinesmenek esango diote nondik jo, edota interes politikoek, fabore ekonomikoek edo hipotesi metafisiko tradizional ahulenek, baina horietako ezerk ez du garrantzirik epistemologoarentzat, honek aztertzen duen gauza bakarra emaitza teorikoak baitira. Teoria egokia bada, hau da, epistemologoak ontzat jotzen dituen irizpideetara egokitzen bada —eta egiaztagarritasunaren kasuan bezala, hemen hasten da askotan eztabaida—, orduan bost axola teoria hori goi isurizko jakituriaren bidez
|
lortu
den, legez kontrako dirulaguntzei esker edo zientzialariaren bertuteak direla medio: enpirista logikoen arabera, epistemologia ez da horretaz arduratzen.
|
|
|
Reichenbachek Kepler eta Newtonen adibideak aipatu zituen: lehenengoak, eguzki sistemaren eta Hirutasun Santuaren arteko analogian oinarrituz zientzi komunitateak onartutako emaitzak
|
lortu
zituen; bigarrenak gauza bera, baina bere ikerkuntzaren ehuneko handia esoterismoaz, erlijioaz eta magiaz arduratua. Esan bezala, ikusmolde zientifikoaren ustetan, garrantzizkoa zientzi ikerkuntzaren azken emaitzak ziren:
|
|
|
Vienako Zirkuluaren proiektuak jasotako kritikek —ikusmolde estandarrarenak, 1960ko hamarkadako historizistenak, etab.— hura neurri handi batean zapuztea
|
lortu
badute ere, ezin zaio nolanahi ere filosofiarentzat ekarri duen lorpen garrantzitsu baten meritua kendu, alegia: pentsamendua bide argi, zehatz eta zorrotzaren ildotik sartzea, honek dakartza ondorio egoki guztiekin.
|
|
|
Interpretazio batzuen ustez, lehenengoa gertatu da; beste batzuk, aldiz, bigarrenaren alde gaude. Izan ere, Vienako Zirkuluaren ideia asko egungo filosofiaren baitan ikus ditzakegu eta, orobat, Zirkuluaren ekarpenak neurri juxtuagoan kokatzea
|
lortzen
ari diren hainbat berrirakurketa zabaltzen ari dira. Honek guztiak beharbada balioko du, termino kontraesankorretan esanda, Zirkulu irekiaz mintzatzeko.
|
|
|
1) Ezagutzaren ikusmolde holista. Ezagutza, batez ere, elkarloturik dauden judizioen sistema da, non kontzeptuek sistemaren baitan beraien artean dituzten erlazioei esker
|
lortzen
duten beren esanahia111 Ezagutzak kontzeptua behar du, eta bitartekaririk gabe sentimenetan emandakoaren esperientziatik (acquaintance, ‘ezagutza zuzena’) desberdintzen da. Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean jartzen garenean ez dugu ezagutzarik lortzen; honek, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago, emandakoa transzenditzen duen esanahia daukaten funtzio kontzeptualen baitan erori behar du.
|
|
|
Ezagutza, batez ere, elkarloturik dauden judizioen sistema da, non kontzeptuek sistemaren baitan beraien artean dituzten erlazioei esker lortzen duten beren esanahia111 Ezagutzak kontzeptua behar du, eta bitartekaririk gabe sentimenetan emandakoaren esperientziatik (acquaintance, ‘ezagutza zuzena’) desberdintzen da. Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean jartzen garenean ez dugu ezagutzarik
|
lortzen
; honek, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago, emandakoa transzenditzen duen esanahia daukaten funtzio kontzeptualen baitan erori behar du. Hau da, pentsamendua ez bada tartean sartzen, ez dago ezagutzarik; asko jota, emandakoaren inpresioak jaso guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik.
|
|
|
Carnapen iritziz, posible da bi sistema modu postulatzea, bere oinarria objektu fisikoak edo objektu psikikoak izatearen arabera. Oro har, eraikuntza sistemak garatzeko dauden aukeren ikuspegi orokor bat
|
lortu
ahal izateko, sistemaren zenbait moduen araberako oinarriaren arazoa eztabaidatuko dugu orain, eta ez bakarrik hemen erabiliko dugun modua. Oinarria osatuko duten objektu fisikoen hautaketarako hiru abagune seinalatuko ditugu, hirurak soilik adibideak izanik, beste abagunerik salbuetsi gabe horrekin.119
|
|
|
Beren burua hain lausoki adierazten duten filosofoak daudenez, edozein eskola filosofikok bere ikusmolde propioen arabera interpreta ditzake haiek. Beren ideien pisuaz baino, filosofo askok beren diskurtsoaren iluntasunaz baliatuz
|
lortzen
dute izena; uste dut modu zehatzago eta koherenteagoan adierazita egongo balira, ideia horiek beren botere limurtzailea galdu egingo luketela.62
|
|
|
‘Zehatz mehatz 500 ardi zeuden Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean orain dela 175 urte’ Eta ez dago behaketarik ere ondoko beste hau egiaztatzeko, alegia: ‘500 ardi baino gehiago izango dira Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean 175 urte barru’ Haatik, gertatzen da bi enuntziatuak guretzat esanahidunak direla, eta, informazio pixka bat
|
lortuz gero
, baita egiazkoak ala faltsuak ere. Hemen eta orain esperientzian egiaztatzea da egin ezin dena.
|
|
|
Hans Hahnen hitzetan, eta Ayerrekin bat etorriz," existitzen diren iturriak behin eta berriro, eta sakonago, aztertzen direnez gero, iturri berriak aurkitzen direnez gero, eta jazoera historikoen —hau da, pauta batzuk jarraitzen dituzten jazoeren— ibilbidearen legezkotasunaren ezagutza hobea
|
lortzen
denez gero, historialariek hipotesiak baiestear dituztela" 72 aurresan zezaketen. Iraganari buruz esan dezakeguna, argi dago, egun ditugun arrasto eta ondorioen menpe egongo da73:
|
|
|
Ildo honetan, nornahik mina sentitzen duela jakiteko bere portaera behatzen dugu —keinuak, oihuak, mota guztietako neurketa medikoak, etab.— Eta portaera hori da mina osatzen duena. Jarrera honekin, Zirkulukoek solipsismoa arbuiatzea
|
lortu
nahi zuten —ni eta nire egoera mentalak existitzen gara—, beste gizabanakoen portaera behatuz beren egoera mentalak ere existitzen direla aditzera emanez.
|
|
|
Pentsa liteke entitate teoriko behagaitzak —atomoak, elektroiak, positroiak, etab.— erabiltzerakoan Zirkuluaren irteera bakarra instrumentalismoa zela, hau da, zientzia egiterakoan entitate horiek tresna egokiak bailiran erabiltzea. Haatik, zientziaren baitan entitate horientzako berezko gune bat
|
lortu
nahi izan zuten Zirkulukoek. Hots, beren izate ontologikoaren bila zebiltzan —ea existitzen ziren ala ez, ea nolatan esan zitekeen existitzen zirela—, edota, Carnapek legez, asmo ontologikoak eta jardun metafisikoa identifikatuz gero, eraikin logikoak ziren ala ez, eta zer motatakoak ziren jakitearen atzetik.
|
|
|
Beraz, tesi batek esanahia duen ala ez adierazterakoan, zer motatako esanahiari buruz ari garen zehaztu behar dugu. Tamalez, filosofia eta zientziaren diskurtsoan Carnapen irekitze honek ez zuen ez eraginik ez arrakasta handirik
|
lortu
, esparru hauetan —filosofia zientifikoa bailitzan ulertuz, jakina— garrantzizkoa esanahi teorikoa bakarrik baitzen. Beste osagaiok, emotibo, estetiko edo bestelako edozeinek, albo eragin psikologikoak eduki ahal izan arren, ez zeukaten zeresanik zientzia edo filosofiaren enuntziatu bat indartzeko garaian.
|
|
|
Ailegatu bezain pronto eraikin eta etxeak konpontzeko zegoen erakunde batean parte hartzera sartu zen. Bizitza modu berri bateko diseinu arkitektonikoen erakusketa bat antolatu zuen, izugarrizko arrakasta
|
lortuz
eta, ondorioz, Vienako Udaletxearen babesaz, behin betiko erakusketa izatera helduz. 1925ean sorturiko bere Museo Sozial eta Ekonomikoaren lehen urratsa izan zen hura.
|
|
|
Baina Zirkuluaren garaian logika sinbolikoa —klasikoa50—, zalantzarik gabe, ezagutzaren edozein esparru argitzeko balio zezakeen bitartekari egokiena zela onartzen zuten. Zentzu horretan, zientzi teoria bat sistema formal deduktiboa besterik ez da, hots, bere esanahi enpirikoa hizkuntza formalaren oinarrizko terminoak —primitiboak— munduko behagarriekin lotzen dituzten definizioen bitartez
|
lortzen
duen sistema axiomatikoa. Termino teorikoak, bere aldetik, behaketazko terminoen laburdurak besterik ez dira, hau da, definizioen bitartez munduarekin zuzenki lotuta dauden behaketazko terminoetara itzul daitezkeen terminoak.
|
|
|
Humek ez zion amore eman razionalismoari, ezta bere gutxiengo forman ere, Lockek ez bezala. Honentzat, esperientzia behaketa zuzenaren bidez
|
lortzen
den ezagutza da; alabaina, Humeren ustez, kanpoko objektuak —sentsazioak— ez ezik, adimenaren berezko barne eragiketak ere —hausnarketak— beha ditzakegu. Beraz, esperientzia hautematea da, kanpokoa eta barnekoa.
|
|
|
Lan honetan, ikuspegi kritiko batetik abiatuz, giza ulermena analizatzeari ekingo zion, natur zientziekin erkaketarik agertu gura barik. Helburu zehatza giza ezagutzaren gaitasunaren mugak finkatzea izan zen, hura
|
lortzeko
gertakari auzien eta ideien arteko erlazioen arteko bereizketa landuz. Hobekien mantenduko duena Tratatuko enpirismoaren jitea izango da:
|
|
|
B) Zergatikotasuna ez da arrazoimenari esker ezagutzen, esperientziari esker baizik. Hemen Humek bere burua guztiz newtondartzat hartu zuen, naturaren legeei buruzko edozein aurkikuntza esperimentalki
|
lortu
behar dugula azpimarratuz, ez a priori. Zergatikotasunaren kasuan, ondorioa ezin da zergatian aurkitu.
|
|
|
Bere idealismoak —ideiek gizartearen ordena finkatzen dute, baita mundua zuzendu eta aldatu ere— garaiko krisi moral eta politikoa anarkia intelektualean datzala esatera eraman zuen Comte, ordena eta aurrerakuntzaranzko joera izanik irtenbide bakarra. Hau
|
lortzeko
ideien sistema berritu bat behar zuen, eta hori zen, hain zuzen ere, Comteren filosofia positiboa.
|
|
|
Egoera teologikoa gauzen esentzia eta azken zergatiak bilatzeagatik bereizten zen. Emaitza lez, izaki supranaturalak
|
lortzen
ziren: jainkoak —politeismoa—, indar inpertsonalak —fetitxismoa— eta, azkenik, Jainko bakar absolutua —monoteismoa— Egoera metafisikoa teologikoaren aldaketa sinple bat besterik ez zen.
|
|
|
Machen lana, arazo psikofisikoari buruz lan egiten zuten bere garaikideen beste lanak baino hobea zerbaitengatik izatekotan, bere berrikuntza fenomenalistarengatik zen egokiagoa. Zientzien batasuna
|
lortzearren
, beste zientzialari eta filosofoek fisiko/ psikiko (edo adimena/ gorputza) erlazioaren arazoa gainditu behar zutela uste zuen. Soilik Mach, alabaina, soilik bere Sentsazioen analisia izan zen sistema fenomenalista berri baten hasiera; sistema bat non munduaren objektuak, eta zientziarenak bereziki, elementu fenomenikoen gain osotuko liratekeen.
|
|
|
Baina ez zuen zehaztu zenbat ziren. ...o zuen bezala11 Dena den, egoera korapilotsu horren atzean, kategoriak batez ere koloreak, soinuak, beroa, presioa, espazio eta denbora subjektiboak, sentimendu afektiboak, nahiespenak eta, beharbada, memoriaren irudiak zirela ikuska daiteke12 Identifika ditzakegu, hortaz, modu batean edo bestean, Machen elementuak, ondoren kategorizazio bat eratzeko, azkenik esperientzia eta zientziaren objektuak
|
lor
ditzagun. Garapen hau guztiz garrantzitsua zen Machentzat, berarentzat zientzia esperimentalak ez zirelako oinarrizko elementuez arduratu behar, beraien arteko erlazio eta funtzioez baizik.
|
|
|
Garapen hau guztiz garrantzitsua zen Machentzat, berarentzat zientzia esperimentalak ez zirelako oinarrizko elementuez arduratu behar, beraien arteko erlazio eta funtzioez baizik. Hauei esker, esperientziaren objektuen kategorizazioa
|
lor
zitekeela uste zuen; Machek hiru talde proposatu zituen: objektu fisikoak eta nire gorputza, alde batetik; norberaren objektu psikikoa, bestetik; eta, azkenik, besteon objektu psikikoak.
|
|
|
Sentsazioen analisia n ikus daitekeenez, Machen epistemologia ilun xamarra zen askotan. Kontzeptuak bideratu bideratzen zituen, baina sekula ez zuen
|
lortu
sistema fenomenalista oso bat. Alabaina, Vienako Zirkuluak bereganatuko duen joera eta jite enpiriokritizista argi eta garbi utzi zuten Machek eta Avenariusek:
|
|
|
batetik, filosofiak bere jardueran zientziari begiratu behar ziola baieztatuz, hau da, lan serioan, zehatzean, zorrotzean, etab. Bestalde, filosofiaren zeregina zientziaren kontzeptu eta kategoriak argitzea zela esanez. Machek berak nahiko lukeen bezala
|
lortu
ez bazuen ere, hurrengo filosofoek ildo horretatik jarraitu zuten. Lehendabiziko urratsa, dena den, filosofiaren beraren kontzeptuak argitzea litzateke.
|
|
|
Eta azkenik, esan dezagun metodo filosofikoak soilik esperientzian oinarritu behar zuela, kontuan izan barik ez espekulazio ez esperimentalak ezta ezagutza a priori sintetikoa ere. Jakina, Machek eta Avenariusek ezin izan zituzten beren tresneria kontzeptualaren mugak gainditu, batik bat zeukaten logika zurtzagatik; baina
|
lortu
zuten, Hume eta positibistekin batera, Vienako Zirkuluko ikusmoldearen zutabeak finkatzea.
|
|
|
fisika newtondarra, geometria euklidearra eta Aristotelesen logika. Baina aipaturiko ezagutza mailako iraultzek beren lorpen guztiei erantzun filosofikoa emango lieketen ikusmolde berrien beharra zeukaten, eta proiektu berri horrek soilik Vienako Zirkuluaren tesietan
|
lortuko
zuen gorpuztea, ordurako zaharkituta zegoen filosofia transzendentala alde batera utziz.
|
|
|
Einsteinen erlatibitatearen teoria eta Vienako Zirkuluaren artean eraikitzen ari ziren loturak xarmangarriak bezain konplexuak aurkezten zaizkigu egun. Erlatibitatearen teoria zio filosofikoetan sustraiaturik zegoela egia izanda ere —Leibniz eta Machek prestaturiko bermea—, ez da gutxiago Vienako Zirkuluaren filosofia ulertezina litzatekeela erlatibitaterik gabe14 Bazegoen bai interesezko bestelako gairik fisikan, mekanika kuantikoa batez ere; baina teoria hau ezin izan zen positibisten postulatuekin identifikatu hura 1926an Heisenbergek estandarizatu arte. Gainera, inoiz ez zuen
|
lortu
erlatibitateak izandako eragina Vienakoen pentsamenduan. Beraz, Russell eta Whiteheaden Principia Mathematica eta Wittgensteinen Tractatus Logico Philosophicus en atzetik, Zirkuluan eragin handien izandako zientzi aurrerapena Einsteinen erlatibitatea izan zen.
|
|
|
Adibide ikaragarriena matematikan gertatu zen, kalkuluaren zorrozketa lanarekin hain zuzen. Honi esker, oinarrizko nozio batzuen definizio zehatza
|
lortu
zuten matematikariek: limitearena, deribatuarena edo zenbaki konplexuarena, adibidez.
|
|
|
Eta horretarako logika tradizionala baino zehaztasun eta zabaltasun gehiagoko sistema logikoa behar zen. Logika berri honen premiazko bilaketa Fregeren eta enparauen emaitzak
|
lortu arte
hedatu zen. Bere betebeharra, gainera, larriago bihurtu zen matematikan antinomia edo kontraesan garrantzitsu batzuk aurkitu eta gero, batez ere Russellen eskutik.
|
|
|
1) Argumentu baten ondorioak inferentzia zorrotzen bidez
|
lortzea
bultzatzen zuen. Aritmetikaren antzeko eragiketen bidez eraturiko inferentziak ziren, hau da, formulekin eginikoak.
|
|
|
Programa logizistak, oro har, bi gauza nahi zituen erakutsi: alde batetik, logikak eta matematikak estatus epistemologiko berbera zutela eta, bestetik, matematika logikara murriztu zitekeela, matematikaren kontzeptuak eta teoremak, definizioz, logikaren kontzeptu eta teoremetatik
|
lor
baitzitezkeen. Ikusmolde logizista, gainera, Russell eta Whiteheaden Principia Mathematica k berretsi zuen.
|
|
|
Logika berriak eta ikuspegi logizistak eragin handia izan zuten Vienako Zirkuluaren gain. Horiekin, logika nahiz matematika ongi ulertzea
|
lortu
zen, ordura arte enpirismoak erdietsi gabe zeukan ikasgai bat. Baina Vienako Zirkulua, esan dugunez, ez zen enpirismoaren bertsio sinplifikatu bat.
|
|
|
Eta lotura logikoak aplikatuz, beren sistema osoarentzako taula batzuk daudela kontuan izanik30, adibidez honako taula hau
|
lortzen
dugu: ez p ez q ez p eta ez q
|
|
|
Logikaren proposizioek, analitikoek, esanahi faktualik ez daukatela esateak ez du nahi esan absurduak direnik, metafisikarenak diren bezala. Zer
|
lortzen
dugu haietatik, beraz. Ez informazio enpirikorik, jakina, kontzeptuak eta beren zeinuak erabiltzeko moduaren argitze era bat baizik.
|
|
|
Alabaina, Zirkuluaren kontaktuak ez ziren hor gelditu. Zientzia zehatzen epistemologiari buruzko beste kongresu bat antolatu eta gero —1930ean Konigsbergen—, munduari buruzko beren ikuspegiak Austriako mugak zeharkatzea
|
lortu
zuen beste Estatu askotan sartzeko. Polonian izugarrizko harrera izan zuen, eta bertako
|
|
|
Vienako Zirkuluaren pentsamenduaren ikuspegi zabalak emaitza asko
|
lortu
zituen, beraz. Partaideek talde lanean jarduten zuten eta ez zen onartzen inolako gidari edo maisuren inposaketarik, ezta Schlickena ere, honek inoiz ez baitzuen gogoeten ildorik bideratu40 Alta, onartu behar da Zirkuluko izen batzuk gakoak zirela mugimendua ongi ulertzeko.
|
|
|
Baina, edozein kasutan, gomendagarria da luzaro filosofiaren historia estandarrak saldu duen ezagutzaren gorputz txirotik haratago joan daitekeen informazioa
|
lortzea
. Hau zailtasun handirik gabe lor daiteke.
|
|
|
Baina, edozein kasutan, gomendagarria da luzaro filosofiaren historia estandarrak saldu duen ezagutzaren gorputz txirotik haratago joan daitekeen informazioa lortzea. Hau zailtasun handirik gabe
|
lor
daiteke. Azkenengo hamabost urteetan Vienako Zirkuluaren filosofiaren egitura eta garapenari buruzko ikerkuntzak aurrerapauso garrantzitsuak eman ditu.
|
|
|
Orduan fisikariarentzat objektiboa zena filosofoaren arabera behagarria zenarekin bat zetorren. Emaitza hau
|
lortzeko
, dena den, bide luzea jarraitu behar izan zen, ikusi bezala; bide honek filosofian nahiz fisikan ere izan zuen eragina: fisikan, teoria klasikotik erlatibitatearen teoria orokorrera ailegatu zen; filosofian, aldiz, ikusmolde kantiarrarekin hasi eta positibismoan bukatu21.
|
|
|
argazki plaka batean berean aurpegi desberdinen argazki segida bat egin zuen, guztiek amankomunean zituzten ezaugarri berezien irudia eskuratzeko. Eta guztien argazkia erakutsitakoan, ohizko aurpegi txinatarra —kasu— ikus dezazuen
|
lortuko
nukeen modu berean, horrela zuen aurrean jarriko dudan sinonimo segida zehatz mehatz aztertzen duzuenean, guztiek amankomunean dituzten ezaugarri bereziak ikusi ahal izango dituzuela espero dut. Hauek etikaren ezaugarri bereziak dira.
|
|
|
Hitz erlijiozkoak ere erabiltzen dira modu honetan berean, antza, konparazio edo alegoria gisa. Bada, Jainkoaz mintzatzen garenean eta Jainkoak dena ikusten duela esatean, eta bere aurrean belauniko jarri eta otoitz egitean, badirudi gure hitz eta ekintza guztiak alegoria handi eta landu baten zatiak direla, eta alegoria honen bidez irudikatzen dugu Jainkoa botere handiko gizakia dela eta bere grazia
|
lortzen
saiatzen garela, eta abar. Baina arestian aipatu ditudan esperientziak ere deskribatzen ditu alegoria honek.
|
|
|
adibidez, Brahmsek zer ezan nahi zuen erakutsi ahal diogu norbaiti Brahmsen lan desberdinak erakutsiz edo egungo beste egile batekin erkatuz; eta Estetikak egiten duen guztia da" zure arreta gauza batera zuzentzea"," gauzak elkarrekin jartzea". Esan zuen, halako" arrazoiak" ematean, beste norbaitek" norberak ikusten duena ikus dezala"
|
lortzen
bada, baina, hala ere, horrek ez badu bestea erakartzen, hau eztabaidaren" amaiera bat" dela; eta berak, Wittgensteinek," funtsean" defendatzen zuena" eztabaida estetikoen eta auzitegietako eztabaiden arteko antzaren ideia" zela, izan ere, auzitegi batean, epaitzen den ekintzaren" gorabeherak argitzen" saiatzen da, bukaeran" epailea erakartzeko" i... Esan zuen" arrazoi" mota bera ematen dela bai Etikan, bai Filosofian.
|
|
|
oso arrazoi desberdinak izan zitzaketela irudia sastatzeko. Baina esan zuen" zio a den zio bat" dagoela suposatzeko joera" biziki indartsua" zela, argibidetzat emanez jolasari buruzko teoriak badirela eta teoria bakoitzak" Zergatik jolasten dira haurrak?" galderari erantzun bat bakarrik ematen diola; (2) hutsegitea zela suposatzea zio a beti" zerbait baliagarria
|
lortzeko
" dela. Hutsegite honen argibidetzat eman zuen Frazerrek baieztatzen duena, hau da," jendeak momentu batean pentsatu zuela baliagarria zela norbait hiltzea uzta ona eskuratzeko"; (3) hutsegitea zela suposatzea, adibidez, Beltaneko Jaiaren historiak" biziki hunkitzen gaituela benetako gizaki bat erretzen zuen jai baten bilakaera" delako.
|
|
|
Frazerrek dio, adibidez, euria
|
lortzeko
araoa lehentxeago edo geroxeago eraginkorra denez gero, ez dela erraza magian hutsegitea aurkitzea —eta arrazoi horregatik iraun duela hainbeste denbora— Baina egiaz bitxia da gizakiek ez ikusi izana lehentxeago edo geroxeago edozelan ere euria egiten duela3.
|
|
|
Jakina, hau ez datza irudiak erakusten duen gauzaren gain eragin zehatz bati buruzko sinesmen batean. Bere helburua gogobetetzea da eta hori
|
lortzen
du. Edo:
|
|
|
Estetika eta mitoak Wittgensteinengan berrirakurri zituen Frazer, Freud eta Darwinen mamuez baliatuz. Zientzia, etika eta estetikaren arteko kultur aliantzatik jaio zen Bouveresseren ardura idazterakoan eta, egiatan, modu sinplean eta bidezkoan
|
lortu
zuela esan dezakegu. 1982an Bouveressek" L’animal ceremoniel" idatzi zuen, Wittgensteinek Urrezko abarra ri egindako komentarioen frantsesezko bertsioari gehitzeko.
|
|
|
Esan behar da aipatutako lau liburuak teknikoak direla eta filosofoek eta Wittgensteinengan adituek bakarrik
|
lortuko
dutela onura hainbeste liburu eta artikuluren artean.
|
|
|
• 1920 Klosterneuburgeko komentuan egin zuen lan lorazain gisa. Irakaslearen titulua
|
lortu
bezain fite, Lehen Hezkuntzari ekitea erabaki zuen, Tolstoiren lanek bultzaturik, Austria Behereko eskola landatarretan, herri xumeetan (Trattenbach, Hassbach, Puchberg eta Otterthal), 1926 arte. Urte honetan Trattenbachen hasi zen.
|
|
|
" esaten duen guztia ulertzen dut, baina nora arraio heldu nahi du?", edo hurrengoa pentsatzen du: " nora heldu nahi duen ikusten dut, baina nola arraio
|
lortuko
du?". Berriro, egin ahal dudan guztia da pazientzia handikoak izan zaiteztela eskatzea, bukaeran bai bidea bai horrek iritsi nahi duen helmuga ikusiko dituzuelako esperoan.
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 290 orr.21 Zozketa baten azken aztarnaren antza duen zerbait ikusten dugu hemen. Eta, irudi honen bidez, sakontasuna
|
lortzen
du bat batean. Jakingo bagenu botoiez egindako pastela, kasu batean, nolabait, botoiak egin dituenaren ohoretan prestatua izan dela, eta eskualdean ohitura honek bizirik iraun duela, ohitura honek bere" sakontasuna" galduko luke, non eta sakontasun hau ohituraren beraren gaurko itxuran sartuta ez badago.
|
|
|
Hau bezalako ohitura zaharrei buruzko adierazgarri historikoak daudelako, besterik ez? Edo badago beste arrazoirik, introspekzioaz
|
lortutako
arrazoirik. Baina, bai ohituraren jatorri aurrehistorikoa bai aurreko ohitura baten eratorpena historikoki probatu arren, guztiarekin ere, ohiturak batere lazgarrikeriarik ez edukitzea posible da, ezta ohituraren eta lazgarrikeria aurrehistorikoaren arteko parekotasunik ere.
|
|
|
(Honek erakusten du zer oinarri mota eduki dezakeen halako kezkak.) Orain suposatu, kasu, interpretazio bakun bat ematen dela: norbait sutara botatzeko mehatxuaren aukeraren plazerra
|
lortzeko
egin dute zozketa, eta hori ez da atsegina, orduan Beltaneko jaiak dibertimentu baten antza edukiko luke, hots, halako dibertimentuetan taldeko kide batek, —dauden bezala— beharren bat asetzen duten ankerkeria batzuk jasan behar ditu. Eta, azalpen honen bidez, Beltaneko jaiak benetan bere misterioa galduko luke, baldin eta polizia eta lapurrena bezalako joko arruntetatik bereizten ez badugu bai ekintzan bai izaeran.
|
|
|
Ez du pentsamenduak zerbait izugarririk? —Bai, baina kontakizun hauetan ikusten dudana ebidentziaz
|
lortzen
da, baita kontakizunekin harreman zuzenik ez duen ebidentziaz ere; gizakiaren eta bere iraganaren pentsamenduaren bidez ere bai, baita ikusi ditudan gauza arraro guztien bidez ere, niregan zein besteengan ikusten edo ikusi ditudan gauzen bidez ere.
|
|
|
Buruzagi sakratuen, ehorzleen, haurra egindako emakumeen, gerrara abiatutako gizonen eta abarren gainean ezarritako tabuen ondorio orokorra, pertsona tabutuok ohiko gizarte arruntetik at uztea da. Ondorio hori hainbat arauren bidez
|
lortzen
da: gizonak eta emakumeak etxola bananduetan edo aire zabalean bizitzera, sexuzko harremanak baztertzera, bestek erabilitako ontziak ez erabiltzera eta abarretara behartzen dituzten arauen bidez. Eta gerrariak garaile datozenean ere, bereziki etsaien odola isurrarazi badute, ondorio berdina eragiten da antzeko bideetatik.
|
|
|
—1995ean Iñaki Iñurrietak euskaratutako edizioan, Klasikoak bilduman—). Gure aurrekoak eta gu bezalakoak ez direnak —beste kulturetakoak— primitiboak eta basatiak dira, gure zientzia eta teknologia
|
lortu
ez dutelako. Orduan, errito guztiak sasizientzia dira (sasimedikuntza sendatzeko, sasifisika euria eragiteko eta uzta biltzeko).
|
|
|
Hori da gertatzen dena hiltzear dagoen hizkuntza batekin. Baina zerbait
|
lortzen
da izenak gaelikoz jarriz: haiei esker ikusten dugu herri atzerritar batean gaudela.
|
|
2001
|
|
|
Baina kontua ez da lana egitea bakarrik. Lana era egoki batean antolatu behar da (edo banako bakoitzak mota guztietako lanak egiten ditu, edo sexu, adin edo gaitasun profesionalen araberako lanaren espezializazioa egiten da), lanaren ondorioz
|
lortutako
aberastasunaren banaketa ere modu egokian egin behar den bezala. Dimentsio ekonomikoaz ari gara, gutxieneko garapen puntu batera iritsi diren gizarteetan bederen, lanaren banaketa teknikoari lotuta azaltzen dena.
|
|
|
Platonentzat olerkigintza ez da besteen arteko jakintza bat, bere helburua gainerako jakintza moten buru bihurtzea baita. Bere xedea ez da ezagutzaren osotasun zabalean bere lekutxoa
|
lortzera
mugatzen, gizartearen erreferentzi puntu izatera iritsi nahi baitu. Platonek olerkariaren asmo honen aurka egingo du bere ahuldade teorikoak agerian jarriz eta bere diskurtso formaren izaera adieraziz.
|
|
|
Gure lana da zeharka transmitituriko doktrina ez idatzi eta elkarrizketa idatzien arteko sintesi bat
|
lortzea
. Eta orain lan hori egiten saiatuko naiz Platonen filosofiaren sintesi labur honekin, landuriko eduki filosofiko bakoitza tradizio bi hauetako zeini dagokion zehaztu gabe.
|
|
|
Honek guk ezagutzen dugun mundua askotariko errealitateen (jainko, astro, lur, arrain, lehorreko animalia, hegazti, gizaki) aniztasuna dela esaten digu, eta errealitate hauek elkarren artean korrelazioan jartzen direla, guztien artean multzo harmoniatsu eta eder bat osatuz. Eta korrelazio hau beharrezkoa ere bada, errealitate hauetako edozein aldaraziko bagenu ezaguna dugun mundua baino okerragoa
|
lortuko
genuke eta. Honela, beharrezkoa da mundua den bezalakoa izatea, ezberdintasunek osaturiko ordena bat.
|
|
|
Baina zientzia garaikideak magnitudearekin inolako zerikusirik ez duen infinituaren beste nozio bat garatu du, matematikak adibide: zuzen erreal baten segmentu bat nahi hainbat aldiz zati daiteke, eta inoiz ez dugu
|
lortuko
zati ez daitekeen distantziarik. Zuzen berriak beti zati ditzakegu.
|
|
|
Baina pentsamolde merkantilistak jarduera ororengan du eragina: teknika bati berezkoa zaion objektua (adibidez, medikuntzan sendatzea) bere praktikaren bitartez
|
lortzen
diren irabazi ekonomikoekin nahasten da; irakaskuntzagatik kobratzen da, jainkoenganako otoitzak elkarren arteko mesedeen salerosketa bihurtzen dira. Hitz bitan, ahalegin guztiak etekinak lortzera bideratzen dira.
|
|
|
teknika bati berezkoa zaion objektua (adibidez, medikuntzan sendatzea) bere praktikaren bitartez lortzen diren irabazi ekonomikoekin nahasten da; irakaskuntzagatik kobratzen da, jainkoenganako otoitzak elkarren arteko mesedeen salerosketa bihurtzen dira. Hitz bitan, ahalegin guztiak etekinak
|
lortzera
bideratzen dira.
|
|
|
Familia gutxi batzuen inguruan eta lur jabetzaren arabera antolaturiko gizarte esklusibo batetik, behe klaseek (nekazari txiki, artisau...) gero eta botere politiko handiagoa duten gizarte berri batera igarotzen gara. Azken hauek hiriaren gobernuan partaidetza handiagoa
|
lortuko
dute. Gisa honetara, K.a. VI. mendea ezaugarritu zuten borroka eta tentsio sozialak (desagertu ez baziren ere) baretu ziren.
|
|
|
Atenasen krisi honi Helade guztian zehar hiri estatu klasikoak sufritzen duena gehituko zaio, Grezia klasikoaren oinarriaren krisia. Peloponesoko Gudaren ondoren egingo diren hiri estatuaren saiakerek ez dute ondorio onik izango, aurreko mendeko egituren kopia kaxkarrak besterik ez baitira
|
lortuko
. Beraz, K.a. V. mendea hiri estatu grekoaren urrezko aro gisa uler badezakegu (Atenas demokrata eta Esparta oligarka eredu), K.a. IV. mendea hiri estatu horren dekadentzia eta galeraren mendea izango da.
|
|
|
Gerra bukatu ondoren botere hutsune asko izango dira, eta urte gutxiren bueltan botere aldaketa ugari izango da (demokrazia, oligarkia, berriro demokrazia...), garai ezegonkor eta gizarte egoera nahaspilatu batean sartuz. Aurreko mendeko egoeran ez bezala, boterea
|
lortzeko
borrokak eta konspirazioak ugariak izango dira gerra bukatu ondorengo lehen urteetan (azkenik Periklesen garaiko demokraziaren antzeko bat ezarriko da); eta giro horren adibidetzat har dezakegu Sokratesi egindako epaiketaren salaketak (K.a. 399):
|
|
|
medikuntza, arrantza, gidaritza eta profetika. Era honetan Sokratesek
|
lortzen
du lonek arte ezberdin hauek jakinduria mota ezberdinak adierazten dituztela onartzea; eta, ondorioz, Homerok arte bakoitzari buruz hitz egiten duenean ongi ala gaizki ari den epaitzea arte horretan jakitun den bati dagokiola ere onartzea. lon arte horiei buruz esaten dituenak epaitzeko gai izango al litzateke. Berak baietz erantzuten dio Sokratesen galdera berri honi.
|
|
|
Eta nola moldatu zinen lehiaketan? 1 lon. Lehen sariak
|
lortu
genituen, Sokrates.
|
|
|
Sok. Orduan, edozein teknika bere osotasunean
|
lortzen
den bakoitzean, edozein teknikatan erabili ahal izango da azterketa modu berbera. Gauza hau nola diodan aditu behar duzu, lon. lon.
|
|
|
Nik, niri dagokidanez behintzat, egia besterik ez dut esaten, gizon arruntak egin behar duen moduan. Eta orain, pentsa ezazu galdetzen nizun horri buruz, zein erraza eta ohikoa den gizon guztiek nik esaten nuena ulertzea, hots, baten batek teknika osoa
|
lortzen
duenean azterketa metodoa berbera dela. Jarrai dezagun arrazoiketarekin; orduan, margolaritza teknika osoa al da?
|
|
|
Sok. Beraz, honela al da arte guztiekin, arte baten bidez
|
lortzen
dugun ezagutza ez al dugu beste arte baten bidez lortzen. Baina niri, hitz egiten ari garen honi buruz honako hau erantzun iezadazu lehenik:
|
|
|
Sok. Beraz, honela al da arte guztiekin, arte baten bidez lortzen dugun ezagutza ez al dugu beste arte baten bidez
|
lortzen
–Baina niri, hitz egiten ari garen honi buruz honako hau erantzun iezadazu lehenik:
|
|
|
Luxu handiaz ospatzen ziren, eta beraiek ongi antolatzeak, edo jaien baitako frogaren bat irabazteak ospe izugarria ematen zuen (irabazleei berei, baina baita irabazleen aberriei ere). Honela, antolatzaileak gero eta froga gehiago eta ezberdinagoak egiten saiatu ziren, gainerako jokoak baino gutxiago ez izateko, interesa beraienean mantentzeko eta ahalik eta partaide gehien
|
lortzeko
. Jai hauetan grekoek komunitate etniko eta linguistiko baten parte izatea indartzen zuten, baina baita hiri estatu zehatz baten partaide izatearen sentipena ere.
|
|
|
20 Androsko Fanostenes: K.a. 408 urteetan estratega gisa aukeratu zuten, K.a. 411 urtean, bere hiriaren hondamenaren ondorioz, Atenasera joan eta bertan hiritartasuna
|
lortu ondoren
(Xenofonte, Heleniarrak I 5, 18 eta hurren.).
|
|
|
21 Klatzomeneko Heraklides: K.a. 400 urtean Atenasko hiritartasuna
|
lortu
zuen. Asanbladako epaileen soldata igo zuen (Aristoteles, Atenastarren konstituzioa 41, 3), jendea tamainan asanbladetara joan eta, ondorioz, bozketen baliozkotasuna ziurtatuta egon zedin.
|
|
|
Baina gauzek, geometriak emaniko formaz gain, bizirauteko gaitasun handi edo txikiagoa dute. Batzuk bere kabuz izate baten jabe dira, gizakia, otsoa edo txakurra, esaterako; beste batzuek beste gauzaren bati kontrajartzea behar dute errealitatea
|
lortzeko
, bidezko bidegabe edo baliagarri gauzaez, adibidez; eta beste batzuek beste batzuekin erlazioan soilik, eskuin ezker edo bikoitz erdi, esate baterako. Errealitate bakoitzak mugatu eta mugagabe izateko modu ezberdinak ditu, hau da, errealitate hauetako bakoitzaren baitan bi printzipio hauen presentzia eta eraginkortasun moduak ezberdinak dira.
|
|
|
Eta arima ez da giza haragian bakarrik gorpuzten, bere aurreko bizitzan izan duen bizitza moralaren arabera, animaliaren batean ere haragitu baitaiteke, hala nola, txerri, lehoi edo bestelako animaliaren batean. Moralki bizimodu hoberena izan duenak hurrengo gorpuztean ontologikoki eta moralki bizitza modu hoberena
|
lortuko
du. Pertsonen artean bizitza modu gorena filosofoarena da.
|
|
|
ugaltzea eta elikatzea bilatzen dituen plazerraren printzipioak gidatzen duen portaera, arima begetatiboa deiturikoa; ausardia eta kemena bere bertute oinarrizkoenak dituen arima suminkorra, bulkada eta indar psikologikoaren egoitza; eta pentsatu, hausnartu eta errealitateaz jabetzen den arima kalkulatzaile edo razionala. Arima razionalak beste biak bere nagusigora biltzen dituenean pertsonak bizitza ona eraman ahal izango du, menpetasun horri esker soilik
|
lor
baitaiteke funtzioen arteko harmonia eta banako moralaren autonomia.
|
|
|
Justizia betiere gizarte baten baitako alde kolektiboa da, gizarte honen ustetan halabeharrez bete behar den gutxieneko hori da. Zoriontasuna, aldiz, pribatuaren eremukoa da, eta pribatuaren eremuan norberak bere asebetetzea
|
lortzeko
bere buruaren baiespena aurkitzen du. Gizarte baten baitan justiziaren (hau da, legeen arloaren) eginbeharra pribatutasunaren existentzia eta garapena bermatzea da.
|
|
|
Baina gauzek ezaugarriak edukitzeaz aparte" ahalbideak" ere badituztenez, nahasten direnean, diren hori eratzeaz gain, bere izatearen ahalbide bat garatzen dute. Eta gauza bakoitzaren ahalbide horiek dira gauza horrek
|
lor
dezakeen perfekzioa mugatzen dutenak. Izate konkretu batek sekula ez ditu bere ahalbide guztiak gauzatuko, eta honegatik da Platon pentsalari paradoxikoa:
|
|
|
Honek gertaera objektibo bat ezaugarritzen du, eta ez irudipen subjektibo bat. Horrela, denboraren segida objektibo baterako erregela
|
lortzen
da, esperientzia baliodunaren baldintza beharrezkoa dena. Eta gainera Humek kausalitatearen legeari egindako kritika gainditzen da, kausalitatea ez baita gauzen arteko elkarketa subjektibo soil bat, ohituraz edo ontzat ematen dena.
|
|
|
Beraz, materia indarren substratu gisa pentsatzen du. Materiaren ikuspuntu dinamiko honek ez zuen harrera onik
|
lortu
hasiera batean, nahiz eta geroago Oersted eta Faraday moduko zientzialarien gain eragin garrantzitsua izan zuen. Kantek bere garaiko zientziaren aurrerabidea zehazki jarraitu zuen; zahartzaroan, kimika eta elektromagnetismoaren arloen hastapenak lantzen zituzten liburuak irakurri zituen.
|
|
|
Martitzeko biztanleen existentzia erreala haiek ikusiz soilik baieztatu ahal izango dugu. Adigai soiletatik inoiz ez dugu
|
lortzen
ezein gauzaren izatea, hori beti ere hautemapenak emango digu. Hautemapena zuzena ez izatea ere posible da.
|
|
|
Naturaren sistema: Adimenaren adigai hutsak edo kategoriak aurkeztu ondoren, ezagutzak behar dituen bigarren mailako adigai bereziagoak kategorien arteko harremanetatik eta kategoria begiespen harremanetik erraz
|
lortzen
direla dio Kantek, baina hau zehazteko lana ez du gauzatzen Kritika n, etorkizuneko sistemarako uzten du. Gainera, lan erraza izango dela aipatzen badu ere, ez zuen inoiz burutu.
|
|
|
Horregatik, organismo bat ezin da mekanismo hutsera murriztu; bizidunak ez dira makinak, bizidun bakoitzaren banakotasuna ezin da adigai determinatuen bidez agortu; horregatik, ez dago Newton bat Biologian Fisikan badagoen antzera. Kanten iritziz, ahal den neurrian argipen mekanikoa erabiltzen saiatu behar gara, horrekin ezagutza irmoa
|
lortzen
baita, baina garbi dauka zenbait agerpenek aukera horri ihes egiten diotela. Beraz, judizio erreflexionatzailean oinarrituta helburutasun bat onar dezakegu, baina soilik zentzu erregulatiboan, organismo biziak nolabait pentsatu ahal izateko.
|
|
|
Espazioa eta kanpokoa dena ezagutzaren jatorri gisa agertzen dira Kantengan; ez, ordea, Leibnizengan. Honen arabera, espazioaren bidez eta, beraz, sentsazioaren bidez datorkigun ezagutza oso maila apalekoa da, ez da benetako ezagutza; hori arrazoimenak soilik
|
lortuko
du. Hortik sortzen dira Leibnizen monadak, espazioaren eta denboraren beharrik ez duten objektuak, bere baitan aski direnak kanpoko gauzaren batekin harremanik izan gabe.
|
|
|
Hortik ikusten da arrazoimenak inferitzean adimenaren ezagutzaren aniztasun handia printzipioen zenbaki txikienean biltzea eta horren bitartez beren batasun handiena
|
lortzea
saiatzen duela (A305/ B361 (E286)).
|
|
|
" Abere oro hilkorra da/ gizaki oro aberea da/ gizaki oro hilkorra da". Arrazoimenak baldintzen baldintzak bilatzen ditu, eta horrela baldintzatugabea denera jotzen du, baldin eta
|
lortu
den emaitza egokia izango bada. Sintesiaren osotasun absolutua bilatzen da baldintzen aldetik.
|
|
|
Ideiak, ordea, kategoriak baino askoz urrunago daude errealitate objektibotik; izan ere, ezin da haiek ‘in concreto’ errepresentaraziko lituzkeen ezein agerpen aurkitu. Osotasun jakin bat barnebiltzen dute eta bertara ez da ezein ezagutza enpiriko ahalgarririk iristen, eta arrazoimenak hor batasun sistematiko bat soilik du buruan, eta enpirikoki ahalgarria den batasun hau berari hurbiltzen saiatzen da, inoiz osorik
|
lortu gabe
(A567/ B595 (E449)).
|
|
|
Hutsegitea transzendentala da arrazoimenak joera duelako nia objektu bihurtzeko, beste substantzia bat besterik ez. Hala ere, hau ez da legezkoa eta emaitza orokorrak dio ezin dela azken subjektu baten existentzia ezagutu substantzia gisa, substantziez hitz egiteko iraunkorra den oinarri bat behar delako eta horrelakorik ezin dugulako
|
lortu
adigai soilen bidez subjektuaz ari garenean.
|
|
|
Inferentzia hipotetikoetatik antinomiak sortzen dira. Hemen arrazoimena agerpenen sintesi objektiboa
|
lortzen
saiatzen da eta tesi baten eta antitesi baten aldeko arrazoiak daudela gertatzen da; arrazoimena bere buruarekin gatazkan gertatzen da. Tetika irakaspen dogmatikoen ezarpen soila litzateke; antitetika ez da irakaspen hauen ukapen soila, baizik eta itxuraz dogmatikoak diren ezagutzen arteko gatazka, non ezerk ez duen egiantzekotasun handiagorik.
|
|
|
Bi aukera daude: gero eta osagai txikiagoak daude, harik eta osagai bakun batzuetara iritsi arte, edo gero eta osagai txikiagoak
|
lortzen
ditugu mugarik gabe.
|
|
|
Bestalde, hedatua den edozer zatigarria da eta, beraz, ez da bakuna. Hedatua den zerbait nahi den adina zatituz gero ere inoiz ez dugu hedatua ez den osagairik
|
lortuko
. Esan dugunez, gainera, espazioa eta denbora ez dira zatiez osatzen, are gutxiago puntu fisikoez (hauek espazioaren barneko mugak besterik ez dira, eta puntu matematikotik puntu fisikora urratsa ez da zilegizkoa), baizik eta espazioaz eta denboraz.
|
|
|
" Noumenorum non datur scientia". Zeren, orduan, alde batetik gauzak eta bestetik subjektua egongo bailirateke erabat bereizita eta, ondorioz, bailitzateke argitu nola
|
lortzen
dugun subjektuaren eta gauza horien arteko harremana sortzea.
|