|
2001
|
|
|
Mende hasierakoa edo dirudien eraikuntza zahar bat da.
|
Lehen
Mundu Gerrako osaketa etxe horien aire bat gordetzen duena oraindik ere. Barrualdera begira dagoen terraza horregatik, edo aurrealdeko aspa moduko apaingarriengatik, ez daki zergatik, baina Tasiori Gary Cooper-en gaztetako film hura gogorarazi izan dio beti, erizain batez maitemintzen zena eta hori dena.
|
|
2002
|
|
|
" Zera... Bakarrik zera jakin nahi nuen, ea kanoi hauek schneiderrak ote diren... alemanek
|
lehen
mundu gerran erabili zituzten bezalakoak...". Espioitzat hartu zuten hasieratik.
|
|
2006
|
|
|
Baina horiek soziologoak dira. Bestalde, garai berean hainbat artista eta literatok faxismoan erroldatua bukatu duela gomutatzen gara; eta barra atzetik beha gelditu den anitzek ere, Valery, etc.,
|
Lehen
Mundu Gerra osteko errepublika" kaotikoekin" baino errazago Salazar eta Franco bezalako" diktadura paternalistekin" sinpatizatu du. Dena dela, Ortega ez poeta surrealista eta ez soziologoa, filosofoa da; eta –batez ere– arazoa, Ortega-ren kasuan (eta hemen, saio honetan), hori problematiko askoa izanik ere, gizartearen eta historiaren teoria elitista bat, oligarkikoa, profesatu izatean baino gehiago, hori arrazaren teoriarekin datza.
|
|
|
Badakigu" gizonen zitalkeriak gerra ankerra piztu zuenean" ihesi joan zela familia osoa.
|
Lehen
Mundu Gerraz ari dela dirudi, eta halako erokeria batean parte hartu nahi ezik ihes egin zutela dirudi. Gero, dio," bizitzaren zurrunbiloak beste hainbat lekutara eraman ninduen, eta bost umeren ardura duenak ez du ametsetan egiteko denbora gehiegirik hartzen".
|
|
|
Etsaiak etsai, Rasputinek eta tsarinak bideratzen zuten Errusiako politika. Errusia
|
Lehen
Mundu Gerran murgildu eta gauzak okertzen hasi bezain laster, Nikolas tsarrak –Rasputin eta Alexandraren eraginez– armadako agintaria, Barne Ministroa, Sinodoko ordezkari nagusia eta polizia burua aldatu zituen. Eskuinak estatu kolpetzat jo zituen aldaketa horiek, eta Alexandra tsarina kolpearen egiletzat, Rasputinen laguntzarekin.
|
|
|
ehun metrotik ehun metrora, mila kanoi kolpe, 70 bonbardero, 50 kaza, 10.000 gizon. Guk, berriz,
|
Lehen
Mundu Gerran erabilitako kanoiak geneuzkan, bigarren eskukoak, eta hegazkinik bat ere ez. Atzera egin behar izan genuen.
|
|
2007
|
|
|
Ziklo antzinatarreko herri erromatarra, prusiarra da Spengler entzat kultura mendebaldarraren azken fase honetan, gainbeheraren kontsumatzailea. Mendebaldearen gainbehera ren aurreneko bolumena 1918an kaleratu da,
|
Lehen
Mundu Gerra bukatu berritan; bigarrena 1922an, Weimar ko Errepublikako zirimoletan.
|
|
|
–La morphologie spenglérienne de l, histoire sert d, infrastructure à une doctrine politique qui fait de Spengler l, un des premiers représentants de la pensée antidémocratique sous Weimar, l, un des pères spirituels de ce qu, il est convenu d, appeler la «Révolution conservatrice»? 944 (Spengler hau, baina, esate baterako Ortega-ren miretsia eta kiderik hurbilenetakoa da historiaren gogaketa politikoan). Spengler, Versaillesko bakearen eta
|
Lehen
Mundu Gerraren inguruan ernetako pazifismoaren aurka dago, demokrazia ororen aurka, Weimar ko Errepublikaren aurka, Nazioen Elkartearen aurka. Gerra loriatzen du eta Estatu indartsua, inperialismoa.
|
|
|
710 Are gehiago
|
Lehen
Mundu Gerraren ostean, Weimar ko Errepublika, jende askok aliatuek inposaturiko Estatutzat du eta, völkisch/ nazionalera, itzuliko da, ik. BROSZAT, M.,. Die völkische Ideologie und der Nazionalsozialismus?, in:
|
|
|
Estatua hori, anekdotekin jarraitzeko? 1871tik
|
Lehen
Mundu Gerra ostera arte Gobernuak belo beltz batekin burua estalita eduki du, Alsazia (Frantziaren alaba!) Prusiak bahitu izanaren dolu seinale. Volksgeistarekin harritu eta eskandalizatu?
|
|
|
Berriro fase diferenteak nabaritzen dira: lehenbiziko Schopenhauer-en atakea historiari eta izpirituari, Nietzsche-k jarraitu du eta antihistorizismoa bere pentsaeran zentrala bihurtu; mendearen bururako eta
|
Lehen
Mundu Gerraren inguruan bera da garaiko filosofia eta giroa: historiaren aurka bizi filosofia.
|
|
|
biek, ordea, funtsean katolikoago azken finean?, bizia arrazoimenari kontrajarri adina, bion harmonizazio moduko bat astalkatu dute, arrazoimen bizidun edo bizi interesez bilduarekin933 Azkenik, Nietzsche eta haren jarraitzaileak biziaren filosofoak: halakoak dira, atalaren hasieran esanera itzuliz, Heidegger-ek aipatzen dituen lau autoreak (obrak), laginak omen ditugunak
|
Lehen
Mundu Gerraren osteko gogaldiaren interpretazioarentzat,, bizitza (arima) eta izpirituaren arteko kontraesana bezala?: O.
|
|
|
Zer da hemen arima, zer da izpiritua??
|
Lehen
Mundu Gerraren ostean Heidegger-ek behin, bere filosofiako lezioetan, orduko giro intelektuala arimaren eta izpirituaren aurkaritzarena legez karakterizatu du: arima borrokan izpirituaren aurka, horrek definitzen du aroa, garaiko sentiera.
|
|
2008
|
|
|
Erabat garestitu zuen
|
Lehen
Mundu Gerrak ikatza Europan. Horren kausaz gora eta gora jo zuen energiaren salneurriak, behin eta berriro.
|
|
|
Beharbada horrexegatik utzi zuen albo batera Picassok muturreko kubismoaren bide hura eta bestelako koadroak pintatzen hasi, koloretsuagoak, biziagoak. Esaten zuen bide hori agortu zela
|
Lehen
Mundu Gerraren ondoren jendeak ez zuelako gauza ilunik ikusi nahi, bizipoza behar zuela jendeak. Eta bere egin zuen jendeak Picasso.
|
|
2009
|
|
|
itxaro zuen Nietzscheren itxaropenen porrotaren froga bezala. Ideien gatazketan, XIX. mende nahasi kontraesantsua
|
Lehen
Mundu Gerraraino luzatu da. Ilustrazioaren, modernitatearen?
|
|
|
Estatu modernoa eta zientzia modernoa elkarri besotik helduta hazi dira. . Zenbat zientzia behar den, hain denbora gutxian hainbeste jende garbitzeko!?, hasperendu da P. Valéry
|
Lehen
Mundu Gerraren biharamunean. Zenbat arkitekto, ingeniari, epaile, psikologo, era guztietako zientzialari?
|
|
|
Espainia erregeneratzeko (eta Espainiak Europa eta mundua), Unamuno, azken karlistadaren ondoko bilbotarra, Salamancan Gaztelako landa eta landerri jendearen espiritura, intrahistoriara, mistikoetara itzuli baldin bada, Inperio zaharrera, Basterrarentzat,
|
Lehen
Mundu Gerraren osteko bilbotarra, Espainia inperial berriak hirien eta diruaren produktu izan behar du. Barojarentzat legez, izan ere, Basterrarentzat ere kultura eta historia hirien ekarkiak dira.
|
|
|
Gerra franko prusiarretik
|
Lehen
Mundu Gerrara doan periodoan, arrazismo eta nazionalismoen gailur horretan, sutsuki eztabaidatzen zen, etorkizuna iparreko arraza germaniar garaien esku ote zegoen, ala hegoko arraza mediterranear garaiagoenetan (euskal arraza prehistorikoak historian zereginik ez dauka, arraza historikoei laguntzea ez bada). Basterrarentzat ez zegoen dudarik:
|
|
|
Bilbon Basterra ez zegoen bakarrik fantasia inperial espainolen eta euskararen ideia horiekin. Espainiaren neutraltasunak
|
Lehen
Mundu Gerran hiriari egundoko aberatsaldia ekarri dio. Bankuak, bulegoak, eraikin berriak altxatzen dira nonahi, kazetak sortu, arte erakusketak zabaldu.
|
|
|
Nazariok, 1911ko uda partean, frantses enpresari bat. Renault automobil markari lotua zegoèn lantegi bat zuena? ...ohi zuen, kontrastean, kasinora joatea, galtzaileen aurpegia ikusteko, ausaz?, baita hurrengo urteetan harekin harremanak estuagotu ere, eta nola enpresariak, monsieur Quessenet zeritzanak, fabriken eta enpresen etorkizunari buruzko ideia berritzaileak baitzituen, gainerakoan kontserbadore hutsa zen arren, eta nola ideia haiek, gainera, bere fruituak ematen ari baitziren ordurako, haren enpresak,
|
lehen
mundu gerraren eraginez eskasia eta prekarietate hutsean gelditu zenak, sekulako loraldia izan zuen bizpahiru urteren buruan; hala, gizonak Nazariori gonbita luzatu zionean, semeak Frantziara egin zezan?. Aizu, Nazagggio, igaro berri den gerran primeran portatu zara nirekin, eta zorretan bezala sentitzen naiz, baina hara: zergatik ez duzu zure seme Téophile Marie gurera bidaltzen denbora baterako?
|
|
|
ezen berriro etorriko zitzaiola bisitan? baina, batean arrazoi bategatik. Regina enea haurrez betetzen zen bitartean, markes jaunak eta markesa andereak Zaldiaingo jauregia saldu zuten azkenean, beren bizimodua Madrilen eta Andaluziaren artean antolatzen zutela?, bestean beste bategatik?
|
lehen
Mundu Gerra ez zen Lourdesera joateko abagunea, Frantzia gerran sartuta zegoenez?, markesa andereak ez zuen berandu arte hitza bete: 1921eko hartan bete zuen, hain zuzen ere.
|
|
|
Izugarriak izaten ziren Domingok Teofilo Mariarekin izaten zituèn istiluak; Nazario Orbek bere ohitura hura jarri zuèn garaian, igandeetako eta jaiegunetako goizeko zortzietan diana jotzekoa, hartarako gramofonoa ezin ozenago piztuta, erabaki hartan zeresan handia izan zuen
|
lehen
Mundu Gerrak, zeinak Nazariok bere baitan lotan zuèn militarra iratzarri baitzuen?, Teofilo Mariari militarismoaren harra sartu zitzaion, halako eran, non, Rikardo Lehoibihotz erregearen paperean jarri, anaiak ilaran ipini eta desfilatzeari ekiten baitzion noiznahi; hala ibiltzen ziren, bada, jauregiko lorategietan desfilatzen, Teofilo Maria buruzagi, eta beste anaiak soldadu, makila soingainean... Domingo gogaitu zen arte:
|
|
|
egongo ez zen, bada, baldin eta semearen hitzetan bere burua islatua ikusi bazuen. Berari ere behin baino gehiagotan bururatu zitzaion, izan ere, militarra izango zela, beste baldintza batzuetan jaio izan balitz?
|
lehen
Mundu Gerrako lau urteetan, egunkaria zabaldu ahala irakurtzen zuen bi bandoei buruzko informazioa?, atsegin baitzituen hitz handiak: Aberria eta Estatua, Erlijioa eta Eliza, Erregea eta Erregina, Hierarkia eta Ordena, baita Banderak eta Dominak ere, eta horretarako behar beharrezkoak baitziren gainegiturak eta azpiegiturak, eta, batez ere, Polizia eta Armada, guztiari eusteko; hitz haien gainetik, ordea, beste bat zuen Nazariok:
|
|
|
Nazario ez zegoen pozik ez lasai, eta horregatik hasi zen, beharbada, fabrikan ordu gehiago sartzen, berandu egiten zitzaion arte; halakoetan, herriko jauregia hartzen zuen ostatu, han jaioterrian, non anaia Ismael eta Bittori bizi baitziren, baita Ismaelek etxezain zuèn uste osoko lehengusua ere, bere familiarekin; egun haiek, baina, urruntasun espiritualak hurbiltasun fisikoa du gurutze?, ugarituz joan ziren, halako eran, non asteburuetan ere geratzen hasi baitzen, emazteari beti abisatzen zion telefonoz, nolanahi ere?, lanaren aitzakian? aitzakia hura, beste ikuspegi batetik, benetakoa bazuen ere,
|
lehen
Mundu Gerra bukatu ostean produkzioa eta salmentak apur bat jaitsi baitziren, enpresari hainbat arazo eraginez.
|
|
|
Helburua lortzeko, baina, aita zuen ezin saihestuzko giltza. ...t ikusten zuen bakoitzean begiak gora jasotzen zituela, baita inoiz harridurazko keinu bat egin ere, zuhaitza eta arranoaren hegaldia kontraesanik gabeko plano berean ikustetik zetorkiona; Nazariok bazuen, gainera, Hipikara biltzen zirèn gizonen artean lagun bat, hiriko erregimentuko teniente koronela, hegazkinetara zaletua, hegazkingintzaren berrikuntzen berri ematen ziona, ez baitago ahazterik,
|
lehen
mundu gerraren ondorioz, abiazioak aurrerapauso handiak egin zituela, bakealdian ere eragina izan zutenak, halako eran, non zerbitzu publiko batzuk airez ere egiten hasi baitziren munduan zehar, postarena, esate baterako; aitari esango zion, teniente koronelak ere bere harremanak izan baitzitzakeen, eta harreman haietatik, auskalo. Horregatik, aita hain jarrera onarekin ikusi zuenean, buruan zuèn galdera egitera ausartu zen:
|
|
|
baita Fausti ere, Madrilen adiskide min izan zuèn neskame adoretsua, Regina Madrildik itzuli eta handik hiruzpalau hilabetera hil zena, tetanoak jota, gaizki sendatutako zauri bat gaiztotu izanaren ondorioz; Nazariok, berriz, izeba Ursula galdu zuen urtebete lehenago, 1917ko urriko egun batean, egun deseroso batzuk igaro ondoren, Nazariok ekarritako azken kokazko ardo botila hustu (izebak Nazario zuen alor hartan hornitzaile zintzo) eta irribarrez bezala hil zen?, baita kuttun kuttuntzat zituen beste bi pertsona ere: bere anaia Honorato apaiza, tifus batek menderatu eta suntsitu zuena, Honoratok berak senar emazteak ezkondu eta handik lau urtera, 1909ko uda beteko egun sargori batean; eta Mateo Sukunza ingeniari lagun mina,
|
lehen
Mundu Gerra hasi ez beste hil zena eta Nazario umezurtz bezala utzi zuena: egia zen, bai, bidean galera haiek guztiak izan zituztela, baina egia zen, halaber, orbetarrak zoriontsuak sentitzen zirela?
|
|
|
egia zen, bai, bidean galera haiek guztiak izan zituztela, baina egia zen, halaber, orbetarrak zoriontsuak sentitzen zirela? ohi baino zoriontsuagoak ere bai, beharbada, halakoa baitzen kalean egun haietan arnasten zèn giroa,
|
lehen
Mundu Gerra amaitu izanaren kariaz, eta halakoa baitzen, halaber, orbetarrengan sortutako itxaropena, gripe espainola, gerrak ondorioetako bat izan zuena, beste mehatxu bat bazen ere, munduan gerrak berak baino biktima gehiago eragingo ez zituen, bada, denborarekin!?, iragarri ez zuen, bada, Reginak, egun haietako batean, albiste ezustekoa!
|
|
|
Egia zen, senar emazteek, hamahiru bat urte lehenago ezkondu zirenetik, bazituztela beren penak, Reginak izeba Eugeni eta amona Luisa galdu baitzituen denbora horretan... baita Fausti ere, Madrilen adiskide min izan zuèn neskame adoretsua, Regina Madrildik itzuli eta handik hiruzpalau hilabetera hil zena, tetanoak jota, gaizki sendatutako zauri bat gaiztotu izanaren ondorioz; Nazariok, berriz, izeba Ursula galdu zuen urtebete lehenago, 1917ko urriko egun batean –egun deseroso batzuk igaro ondoren, Nazariok ekarritako azken kokazko ardo botila hustu (izebak Nazario zuen alor hartan hornitzaile zintzo) eta irribarrez bezala hil zen–, baita kuttun kuttuntzat zituen beste bi pertsona ere: bere anaia Honorato apaiza, tifus batek menderatu eta suntsitu zuena, Honoratok berak senar emazteak ezkondu eta handik lau urtera, 1909ko uda beteko egun sargori batean; eta Mateo Sukunza ingeniari lagun mina,
|
lehen
Mundu Gerra hasi ez beste hil zena eta Nazario umezurtz bezala utzi zuena: egia zen, bai, bidean galera haiek guztiak izan zituztela, baina egia zen, halaber, orbetarrak zoriontsuak sentitzen zirela... ohi baino zoriontsuagoak ere bai, beharbada, halakoa baitzen kalean egun haietan arnasten zèn giroa, lehen Mundu Gerra amaitu izanaren kariaz, eta halakoa baitzen, halaber, orbetarrengan sortutako itxaropena –gripe espainola, gerrak ondorioetako bat izan zuena, beste mehatxu bat bazen ere, munduan gerrak berak baino biktima gehiago eragingo ez zituen, bada, denborarekin! –, iragarri ez zuen, bada, Reginak, egun haietako batean, albiste ezustekoa!
|
|
|
bere anaia Honorato apaiza, tifus batek menderatu eta suntsitu zuena, Honoratok berak senar emazteak ezkondu eta handik lau urtera, 1909ko uda beteko egun sargori batean; eta Mateo Sukunza ingeniari lagun mina, lehen Mundu Gerra hasi ez beste hil zena eta Nazario umezurtz bezala utzi zuena: egia zen, bai, bidean galera haiek guztiak izan zituztela, baina egia zen, halaber, orbetarrak zoriontsuak sentitzen zirela... ohi baino zoriontsuagoak ere bai, beharbada, halakoa baitzen kalean egun haietan arnasten zèn giroa,
|
lehen
Mundu Gerra amaitu izanaren kariaz, eta halakoa baitzen, halaber, orbetarrengan sortutako itxaropena –gripe espainola, gerrak ondorioetako bat izan zuena, beste mehatxu bat bazen ere, munduan gerrak berak baino biktima gehiago eragingo ez zituen, bada, denborarekin! –, iragarri ez zuen, bada, Reginak, egun haietako batean, albiste ezustekoa!
|
|
|
...i baitziren, baita Ismaelek etxezain zuèn uste osoko lehengusua ere, bere familiarekin; egun haiek, baina –urruntasun espiritualak hurbiltasun fisikoa du gurutze–, ugarituz joan ziren, halako eran, non asteburuetan ere geratzen hasi baitzen –emazteari beti abisatzen zion telefonoz, nolanahi ere–, lanaren aitzakian... aitzakia hura, beste ikuspegi batetik, benetakoa bazuen ere,
|
lehen
Mundu Gerra bukatu ostean produkzioa eta salmentak apur bat jaitsi baitziren, enpresari hainbat arazo eraginez.
|
|
|
Helburua lortzeko, baina, aita zuen ezin saihestuzko giltza. ...t ikusten zuen bakoitzean begiak gora jasotzen zituela, baita inoiz harridurazko keinu bat egin ere, zuhaitza eta arranoaren hegaldia kontraesanik gabeko plano berean ikustetik zetorkiona; Nazariok bazuen, gainera, Hipikara biltzen zirèn gizonen artean lagun bat, hiriko erregimentuko teniente koronela, hegazkinetara zaletua, hegazkingintzaren berrikuntzen berri ematen ziona, ez baitago ahazterik,
|
lehen
mundu gerraren ondorioz, abiazioak aurrerapauso handiak egin zituela, bakealdian ere eragina izan zutenak, halako eran, non zerbitzu publiko batzuk airez ere egiten hasi baitziren munduan zehar, postarena, esate baterako; aitari esango zion, teniente koronelak ere bere harremanak izan baitzitzakeen, eta harreman haietatik, auskalo... Horregatik, aita hain jarrera onarekin ikusi zuenean, buruan zuèn galdera egitera ausartu zen:
|
|
|
Frantziakoa ulertzeko, baina, zera esan behar: ...zuen, kontrastean, kasinora joatea, galtzaileen aurpegia ikusteko, ausaz–, baita hurrengo urteetan harekin harremanak estuagotu ere, eta nola enpresariak, monsieur Quessenet zeritzanak, fabriken eta enpresen etorkizunari buruzko ideia berritzaileak baitzituen, gainerakoan kontserbadore hutsa zen arren, eta nola ideia haiek, gainera, bere fruituak ematen ari baitziren ordurako, haren enpresak,
|
lehen
mundu gerraren eraginez eskasia eta prekarietate hutsean gelditu zenak, sekulako loraldia izan zuen bizpahiru urteren buruan; hala, gizonak Nazariori gonbita luzatu zionean, semeak Frantziara egin zezan –" Aizu, Nazagggio, igaro berri den gerran primeran portatu zara nirekin, eta zorretan bezala sentitzen naiz, baina hara: zergatik ez duzu zure seme Téophile Marie gurera bidaltzen denbora baterako?
|
|
|
Izugarriak izaten ziren Domingok Teofilo Mariarekin izaten zituèn istiluak; Nazario Orbek bere ohitura hura jarri zuèn garaian, igandeetako eta jaiegunetako goizeko zortzietan diana jotzekoa, hartarako gramofonoa ezin ozenago piztuta –erabaki hartan zeresan handia izan zuen
|
lehen
Mundu Gerrak, zeinak Nazariok bere baitan lotan zuèn militarra iratzarri baitzuen–, Teofilo Mariari militarismoaren harra sartu zitzaion, halako eran, non, Rikardo Lehoibihotz erregearen paperean jarri, anaiak ilaran ipini eta desfilatzeari ekiten baitzion noiznahi; hala ibiltzen ziren, bada, jauregiko lorategietan desfilatzen, Teofilo Maria buruzagi, eta beste anaiak soldadu, makila soinga... harena, baina, erraietako erreakzio bat zen, beharbada, gogaitze eta aspertze hutsa baino gehiago... lehen ere nabaritu izan baitzuen halako ezinegon bat, gehiegizko ordenaren aurkakoa, ikastetxean esate baterako, non diziplina erabatekoa baitzen, eta formazioak eguneroko ogia, sotanadunek noiznahi antolatzen baitzituzten ikasleak gelaz gela eta lerroz lerro patioan, bai goizeko lehen orduan, adibidez, geletara sartzeko, eta bai hainbat ekitaldi berezitan ere... ordenaren fundatzailearen omenez urtean behin ospatzen zena, seinalatuena.
|
|
2010
|
|
|
Datua eman dizut, eta hara: Munichera joan ginenean, ez genekien,
|
Lehen
Mundu Gerraren hondamendiaren ondotik, beste hondamendi baten bezperan geundela. Errusian boltxebikeak agintean zeuden ordurako, eta erabateko garaipenaren bila zebiltzan, Kerenskiren aurka.
|
|
|
Honen irudi borobila altzairu ekaitzena da. Altzairu ekaitzak batailan armamentuz kargaturiko soldadu saldoak dira (1920an
|
Lehen
Mundu Gerran jasotako esperientziak In Stahlgewittern izenburuarekin karrikaratu zituen). Estetika gerrazale hau konprenitzeko, paragrafo gutxitan bere teoria belizista laburtzen saiatuko naiz.
|
|
|
Gerra koloniala izan zen bere heziketa esperientzia nagusia gaztaroan. Hara
|
Lehen
Mundu Gerrako moldatu gabeko beteranoek eta kriminal indultatuek osatutako Atzerriko Legio espainolaren sorreran hartu zuen parte 1920an. 1936ko Estatu kolpean hegazkin alemaniarrek Espainiara eraman zituzten legionario basati hauek, baita Espainiako armadaren erranetara Marokoko soldadu musulman mertzenarioak ere.
|
|
|
Espainiak Marokon zabaldu zuen estrategia militar erabatekoa aspalditik zetorren. Izan ere,
|
Lehen
Mundu Gerraren ondoren arma kimikoen erabileran salatutako nazio ezberdinen artean Espainia zegoen. 1921eko udan gas toxiko eta arma kimikoak erabiltzea erabaki zuten espainolek, Rifeko porrotaren ostean.
|
|
|
Afrikako eta Asiako kolonietako aborigenen aurkako esperimentuak izan ziren, herri europarrek bultzatutako probaleku gupidagabeak. Herri zibilizatuen lotsarako, probaleku horiek gerra totalaren lehenengo pausoak izan ziren, Europako
|
Lehen
Mundu Gerran Frantziaren eta Alemaniaren arteko gerra kimikoa sortu eta gero. Ibilbide militar honetan Espainiak Frantziari eta, bereziki, Alemaniari laguntza eskatu zien, bai gerra kimikoan, bai hegazkineria militarrean.
|
|
|
Ibilbide militar honetan Espainiak Frantziari eta, bereziki, Alemaniari laguntza eskatu zien, bai gerra kimikoan, bai hegazkineria militarrean. Bakarrik 1923tik 1925era bitartean laurehun tona ziape gas baino gehiago (agian bortzehun tona) ekoiztu ziren Rifeko gerrarako,
|
Lehen
Mundu Gerran zehar Frantziak eta Ingalaterrak ekoiztuaren herena baino gehiago, estatistikari dagokionez. Datu hauek ez dute kontuan hartzen 1926tik aurrera soldadu espainolek gerra kimikoan erabili zuten material osoa, 1927ko uztailean Marokoko kanpaina bukatu arte.
|
|
|
Jünger kapitainaren begirada geologoaren eta biologoaren antzekoa da. Horrela,
|
Lehen
Mundu Gerran Europako bataila fronteak, altzairu ekaitzak, izanen dira eta Bigarren Mundu Gerran Alemania naziaren lurraldeak, marmolezko labarrak?.
|
|
|
Hemeretzigarren mendeko armada burgesa izan zen, hiritar guztien derrigorrezko soldadutzan funtsatutako armada.
|
Lehen
Mundu Gerrak erakutsi zuen indar gehiago behar zuela. Laugarren estamentua, langileena, agertu zen oldarka.
|
|
|
Izenburuak berak Gorch Fock olerkari eta soldaduaren oihartzuna jasotzen du, batik bat nabigazioa derrigorrezkoa zela liburu batean idatzita utzi zuelako. Jüngerrek Focken aldarrikapena berdindu eta modernizatu nahi izan zuen,
|
Lehen
Mundu Gerratik ateratako ondorioetatik. Jüngerrek azkar konturatu zen hurrengo gerran hegazkinek tankeak eta itsasontziak ordezkatuko zituztela.
|
|
|
Gas hilgarrietatik bonbardaketetaraino, teknologia, politika eta armada bat etorri ziren multzo industrial eta militar batean, erabateko mobilizazioaren langileen eta teknikarien eskutik. Die Totale Mobilmachung opuskuluan mobilizazio honen sintoma historiko batzuk agerian utzi zituen,
|
Lehen
Mundu Gerra eredu:
|
|
|
(. Faxismo alemaniarraren teoriak?) artikuluan Die Gesellschaft aldizkarian. Benjaminek Jüngerri eta bere kideei gerraren mistizismoa aurpegiratu zien,
|
Lehen
Mundu Gerra eredu, Jüngerrek eta bere akolitoek heroismo gerrazalea aldarrikatzen zuten eta. Okerreko bidetik jotzea leporatu zien Benjaminek, gerra material berrietan ez zegoelako lekurik heroismorako.
|
|
|
Eskuadrila hauek berregituratu egin ziren martxoaren bukaeran, Bizkaiko frontea jo baino lehen.
|
Lehen
Mundu Gerran. Baroi gorri, pilotu ospetsuaren lehengusua, hots, Wolfram Freiherr von Richthofen teniente koronela, aire indar hauen komandantea izan zen.
|
|
|
Gudaren jazoera baloratzeko ikuspegi entomologoa
|
Lehen
Mundu Gerratik dator. Die Wäldchen 125 (Basotxoa 125ekoa) izeneko laburpen autobiografikoan, Jüngerrek gogoratzen zuen nola entzuten zen intsektu hegodunen burrunba lubakien gainean egun eguzkitsuetan.
|
|
|
Paisaiaren benetako edukia, zentzua, hauetan ei datza?. Horrela, guda (kasu honetan
|
Lehen
Mundu Gerra) Lurraren esperimentu zoologikoa izanen da, esperimentu beliko eta lazgarria. Fikziozko ariketa literario batean, bere irudimen gerrazalean, Jünger honako hitz hauek esatera ausartzen da:
|
|
|
Eta hitz hauek ez ziren ahoberokeria hutsalak izan. Marinettik
|
Lehen
Munduan Gerran parte hartu zuen eta 1935ean Etiopiako gerran ere bai, alderdi faxistaren aldekoa izanik. Geroago fronte errusiarrean borrokatu zuen 1942an.
|
|
|
Semearen heriotzaren ametsak, saguzarrari buruzkoak, aldatu zituen gudaren burutazio onirikoak.
|
Lehen
Mundu Gerraren ondoren Jüngerren ametsetan gutxitan agertzen zen gerra. Bigarren Mundu Gerraren ondoren noizean behin egin zuen amets gerrarekin,, soilik auzo osoak airetik lehertuz?
|
|
|
Luzez Reichswehr ekiko harremanetan egon ostean, 1921eko azaroaren 21ean Hugo Stoltzenbergek, ekoizkin toxikoen fabrikatzaile ezaguna eta Alemaniako gerra kimikoaren zerbitzuaren buru ohiak (Stoltzenberg
|
Lehen
Mundu Gerran arma kimikoen eremuan aritu zen eta), Madrilera bidaiatu zuen, Antonio Maura lehen ministro eta Francesc Cambó ogasun ministroaren bila. Handik jaiotako elkarrizketak eta hizketak 1922ko ekainaren 10ean hitzarmen batean gauzatu ziren, Marokoko gerra helburu, gasa produzitzeko fabrika bat eraikitzea gogoan.
|
|
|
Gero, maiatzaren bukaeran, errusiarren aurka fosgenoa bota zuten Karpatoetako frontean.
|
Lehen
Mundu Gerran, ziape gasa (etilo bikloratu sulfuroa) berriro jaurti zuen Alemaniak Ypresen 1917ko uztailaren 12an. Hango toponimotik datoz ziape gasaren izen frantsesa, ypérite, eta espainola, yperita edo iperita.
|
|
|
Hurrengo hiru asteetan, ziape gasak 14.726 biktima gehiago eragin zituen, horietako bortzehun hildako.
|
Lehen
Mundu Gerraren gaseztatuen artean ehuneko hirurogeita hamarra iperitak erasanak izan ziren. Hortik aurrera ziape gasa, gerra kimikoa ez ezik, arma psikologikoa ere izaten hasi zen.
|
|
|
Schmitten genealogia horretatik
|
Lehen
Mundu Gerran borroka totalaren formula berriek zentzu berezi eta indartsua lortu zuten, 1920tik aurrera topiko gailena izanik. Frantziako liburuetan la guerre totale berbak agertzen hasi ziren.
|
|
|
Hirugarren adieran, gerraren izaera aldatuz joan zen.
|
Lehen
Mundu Gerran, adibidez, Alemaniak erreserba ekonomiko eta industrial guztiak mobilizatu zituen eta Ingalaterrak derrigorrezko soldadutza inposatu zuen. Laugarren eta azken adieran, gerraren osotasunean metodo berezi eta berriak garatzen ziren, eta hemen Schmittek Espainiako metodo totalak aipatu zituen oso garbi, hitzez hitz,, bertzeren lurzoruan indarrak probatzeko zenbait metodo (Espainia)?.
|
|
|
Datua eman dizut, eta hara: Munichera joan ginenean, ez genekien,
|
Lehen
Mundu Gerraren hondamendiaren ondotik, beste hondamendi baten bezperan geundela. Errusian boltxebikeak agintean zeuden ordurako, eta erabateko garaipenaren bila zebiltzan, Kerenskiren aurka.
|
|
2011
|
|
|
Estanisek Afrikako gerran ibilitako osaba bat zuen, Ollopenzukoa, gerrari buruzko mila istorio zekizkiena, Afrikako gerraz ez ezik
|
lehen
Mundu Gerraz ere; Estanisek anitzetan erraten zien lagunei militarra izan nahi zuela, eta hala, hartara ohitzeko edo, desfilatzen jartzen zituen mutilak maiz, makila fusiltzat harturik bizkar gainean, batean, ir mo!, jartzeko agintzen ziela; hurrengoan, aitzina!, bat eta bi, ezker eskuin, bat eta bi??; eta hurrengoan, gel di!?.
|
|
|
Urte batzuk lehenago gertatua zen, adibidez, 1914
|
lehen
Mundu Gerra; kasik segidan, Afrikako gerra etorri zen, Espainiako eta Frantziako armadek Afrika iparraldeko herrien kontra aitzina eraman zutena eta urgaindarrak hurbilagotik ukitu zituena; gerra harekin batera, Primo de Riveraren zazpi urteko diktadura iritsi zen; Primo de Riverari, Berenguer jenerala jarraitu zitzaion agintean; gero, Errepublikaren ordua izan zen, eta, Errepublikaren aldarriare...
|
|
|
Jaume López irakasleak erakutsi duen bezala, XX. mendean hiru bolada ezagutu ditugu estatu berriak sortzeari dagokionez:
|
Lehen
Mundu Gerraren ondoren, imperio austro hungariarra eta otomanoa erori zirenean; XX. mendearen bigarren aldian, deskolonizatze prozesuen ondorioz; 80ko hamarkadaren amaieran, Sobietar Batasuna desegin zenean (14 estatu berri sortu ziren, horietatik bost Europar Batasuna osatzera etorri ziren). Ba al dago aukerarik laugarren bolada baterako estatu berriak sortze bidean?
|
|
|
–
|
Lehen
Mundu Gerra amaituta Kurdistan banatu zutenean, kurduak bizi diren estatuen aldetik etengabeko eraso sistematikoa jaso du haien hizkuntzak. Huixiar Mariwan bezalako aditu batzuek hizkuntza genozidioa edo linguizidioa gisako esapideak erabili dituzte gertatua izendatzeko, eta nabarmendu izan dute herri kurduaren aurkako jazarpena neurri politikoekin hasi zela eta lege administratibo eta gizarte presio sotil eta makurrekin amaitu; hots, hizkuntz integrazioaren onurak ikusaraziz eta sinestaraziz?
|
|
|
Breve historia de la barbarie en Occidente, 2009, 27 or. Nolako eragina ukan zuen, eskuara baizik etzekiten haiengan?
|
Lehen
Mundu Gerrak? –Garai hartan euskaldunek gerla egin zuten Frantziaren alde.
|
|
|
Jose Luis Lizundiak arrazoi osoa dauka honako iritzi hau aldeztean: . Irak bera ez da nazio bat,
|
lehen
mundu gerraren ondorioz, orduko potentzia inperialistek, Erresuma Batuak eta Frantziak, inoiz existitu ez zen nazio estatuak asmatu eta eraiki baitzituzten Ekialde Hurbilean?. –Irak banatuko al da??, Berria,.
|
|
2013
|
|
|
Gerora jakin nuenez, Bray Courteko kolonia, hemeretzigarren mendean Scotch whisky familiako Johan Haighen jabetzakoa izandakoa zen.
|
Lehen
Mundu Gerra garaian ospitale moduan erabili zuten etxea, eta gerora mutilentzako eskola eta hotel funtzioak ere bete omen zituen. Reading herriko alkatearen laguntzaz, jabeekin urte baterako alokatze hitzarmena egin zuten.
|
|
2014
|
|
|
Oraindik eztabaidatzen den kuestioa da zenbateraino muga naturalen arazoa politika frantsesaren historia osoan konstante bat izan den, ala Iraultza ezkeroko obsesioa bakarrik. Hirugarren Errepublikak bere burua historia nazionalaren ildo tradizionalean txertatua ikusi gura baitzuen,
|
Lehen
Mundu Gerrako garaipenaren ostean Clemenceauk deklaratu du, berme zientifiko gisa Sorel aipatuz: –(?) la poussée sur le Rhin était la tradition de nos ancêtres?
|
|
|
Ezaguna da Espainian pentsamendua Frantziatik etortzen dela (pentsamendu alemana ere via Paris etorri izan da Madrilera, gero via Madril sartzeko Donostia edo Bilbora).
|
Lehen
Mundu Gerrakoan intelektual espainolak aktiboki enpeinatu ziren Frantziaren alde, Alemaniaren aurka. Arrazen arazoa gora eta behera, Azorinek(). Gobineau y la República?
|
|
|
Horregatik pazifista izango da eta birradiskidetze franko alemanaren bultzagilea. Geroago xobinista aleman sutsu bihurtzetik salbatu ez duena,
|
Lehen
Mundu Gerrakoan.
|
|
|
1966
|
Lehen
Mundu Gerraren osteko Versaillesko Itunean Alemaniak bere lurraren %13 galdu du eta biztanleriaren %10 1900ean Alemaniako biztanlegoan %7? 5 zen, hiru milioi buru, alemana ez baizik beste hizkuntza bat mintzo zena (frantsesa, poloniera, txekera, daniera, masuriera, wendoa); 1925ean %1 baino ez. Ik. GOSEWINKEL, D.,. Homogeneität des Staatsvolks als Stabilitätsbedingung der Demokratie?
|
|
|
Gobernuak menekoen zigorrak bezala dira. Herderrek Estatuaz eta aginte botereaz hitz egiten duen moduan, ez da harritzekoegia,
|
Lehen
Mundu Gerra ostean iraultzaile. Sobiet (Batzar) Errepublikanoek, eta anarkistek beren aitzindaritzat hartu badute Alemanian2022 Kantek, edozein gizartetan ere gizakiak nagusia behar duela idatzi bazuen,, nagusi beharra duen gizakia aberea da?, osteratu du Herderrek;, gizaki bilakatu orduko, nagusirik propioki ez du behar? 2023 Gizakiak behar duena lagunartea da (andreak gizona, gizonak andrea, haurrak hezitzailea, gaixoak sendagilea), hots, komunitatea, nazioa; ez, nagusia.
|
|
|
Alemanentzat berdin: Sedan baino 140 urte lehenago Federiko Handiak zeritzon, Voltaireren miresle eta lagunak, Estrasburgo eta Lotaringia (Lorrena) Alemaniako Termopilak zirela; Luis XIV.ak, biok bereganatuz, Alemania babesgabetasun gorrian utzi zuela989 Sedan baino 50 urte geroago, Foch Marexalak berdin garbi adierazi du 1919ko Bake Konferentzian(
|
Lehen
Mundu Gerraren amaieran): –Quand on est maître du Rhin, on est maître de tout le pays; quand on n, est pas sur le Rhin, on a tout perdu? 990 (Eta ingelesek hori oso ongi zekitelakoxe ez diote onartu Frantziak Rhinaren ezkerra anexatzea eta Alemaniaren nagusi paratzea).
|
|
|
1918:
|
Lehen
Mundu Gerraren amaieran Reich alemanak azaleraren %13 galdu du. Ekialdeko lurrak utzita, Belgikak Eupen Malmedy kantoiak bereganatu ditu.
|
|
|
Péguyrentzat Frantzia, sakratuki, bat eta banaezina?, munduaren zuzia da, alde batetik fedean eta grazian, bestetik libertatean, laikotasunean(, je ne dis pas dans le profane?), hiritartasunean(, une autre sorte de sacré?, le sacré de la loi extérieure?). Alemaniari buruz buru Frantziak munduan askatasuna ordezkatzen du; Frantziaren galtzeak munduarentzat askatasunaren argia itzaltzea esan luke2345 Pazifismoaren arbuiatzaile gartsua, gerraren mistikoa?, la première gloire, la gloire de la guerre? 2346?,
|
Lehen
Mundu Gerran gogozko edo nahizko lotinanta armada frantsesean, Ch. Péguy frontean erori da?
|
|
2015
|
|
|
Arazoa bera zabalagoa eta lehenagokoa zen. . Lirika beltzak?,
|
Lehen
Mundu Gerraren ostean, komunitate afro amerikarren ahozkotasuna eta sentimenduak, oihartzun biblikoak, jazzaren erritmo eta harmonia subtilak eta disonantziak, Harlemgo dialektoaren kolorearekin konbinatuz Ipar Amerikan loratu eta gero (McKay, Langston Hughes), bere produzio erdigunea Antilla frantsesetara pasa zuen Bigarren Mundu Gerraren inguruan eta ondorenean (Aimé Césaire martinikarra, Lé... Ispiluak ditugu.
|
|
|
Herritarrak Europan historian zehar beti egon dira armadetara joateko obligazioaren kontra. Lehenengo kasua, zabala eta nabarmena, herritarrak borondatez eta masiboki alistatu direna,
|
Lehen
Mundu Gerran izan da, Ingalaterran, asteburu bateko kontua izango zelakoan; horrexek aldatu zuen armadarenganako jarrera. Betiko jarrera, aldiz, Ejertzito Erregularretara ez bolondres, baizik ordainduta eta lanbidea zen aldetik joatea izan da.
|
|
|
Denborak guztia higatu du. Ramsay andrea hila da, baita haren alaba Prue ere, erditze garaiko gaitz batek joa, eta Andrew semea gerran,
|
lehen
mundu gerran, granada batek apurtua.
|
|
2016
|
|
|
Ezin ditugu heroi gizajo batzuk zerrendatik kanpo utzi haragizkoak izan direlako bakarrik. Albert Dehousse, esate baterako, Frantzia iparreko herri txiki batean jaio zen eta umetatik heroi izan nahi izan zuen, aitak ere, familian kontatzen ziotenez, aberriaren alde
|
Lehen
Mundu Gerrako lubakietan bizia eman zuelako. Bigarren Mundu Gerra amaitu arte, ordea, amarekin egon zen etxean, bake bakean.
|
|
|
EDNA ST. VINCENT MILLAY.
|
Lehen
Mundu Gerra bukatuta, Edmund Wilson literatura kritikoa New Yorkera itzuli eta Vanity Fair aldizkariaren ardura hartu zuen bere gain. Soldadu gisa lubakietan bizi izan zituen esperientzia ugarien artetik gogoangarriena Edna St.
|
|
|
Hura ikusi zuen lehen aldian ere Xabierrekin zegoen. Eskulturaren inguruan Tourraren historia kontatzen zen, imajinetan eta hitzetan, Octave Lapize, François Faber (Tourreko irabazleak eta
|
lehen
mundu gerran hildakoak biak), Maurice Garin, Henri Cornet, Eugène Christophe..., Joseba eta Xabier nerabeak zirenean Ibarretako liburutegiko entziklopedian txirrindularitzari buruzko informazio bila hasi ziren garaian ezagututako izenak. Aurrerarago Poulidor, Anquetil, Merckx eta abar agertzen ziren.
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerraren ondoren Europak erabaki okerra hartu zuela uste al zuen?
|
|
|
Euskal Herriko gertakizun garrantzitsuenak
|
Lehen
Mundu Gerran:
|
|
|
c) Iturri hau fi dagarria al da
|
Lehen
Mundu Gerran Alemaniako soldaduak nolakoak ziren jakiteko?
|
|
|
– Inferitu eta aztertu
|
Lehen
Mundu Gerraren
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerran
|
|
|
XX. mendeko gertaera nagusietakoa izan zen
|
Lehen
Mundu Gerra, Gerra Handia izenaz ere ezagutzen
|
|
|
1914:
|
Lehen
Mundu Gerraren hasiera
|
|
|
7 Ulertze jarduera.
|
LEHEN
MUNDU GERRARANTZ
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerra ekidin zitekeen ala
|
|
|
Gizonak errekrutatzeko helburua zuten
|
Lehen
Mundu Gerrako
|
|
|
1 Aztertu unitatean bertan eta Ekigunean duzuen
|
Lehen
Mundu Gerrako gertaeren inguruko informazioa
|
|
|
Erdialdeko Inperioen aliatuak
|
Lehen
Mundu Gerran
|
|
|
Entente Hirukoitzaren aliatuak
|
Lehen
Mundu Gerran
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerraren bilakaera Europan
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerraren gertaera nagusiak
|
|
|
–
|
Lehen
Mundu Gerran, Espainiak bere burua neutral
|
|
|
2
|
Lehen
Mundu Gerran arma berriak erabili zituzten, hala nola gas pozoitsua. Bi aldeen ustetan, arma
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerra berrikuntza gerra izan zen. Armetan eta teknologia militarrean egindako
|
|
|
Hemen dituzu
|
Lehen
Mundu Gerran lehen aldiz erabili ziren hamar elementu, gaur egun ere
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerra hasi zenean, armada bakar batek
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerraren ondoren kamu_ ajean aurrerapenak
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerran, Britainia
|
|
|
|
Lehen
Mundu Gerran borrokatu zuten armadak gehienbat errekrutez osatuta zeuden, hau da, aldi
|