|
2006
|
|
|
Gauzak egitea gogoratzea, nola eta noiz egin gogoratzea, lan oroimenareneginkizuna da, epe luzeko oroimenean aurrez gordeta edukitzea eskatzen duena.Gordetako informazioa eskura eduki behar du
|
lan
oroimenak, epe laburreko oroimenean denbora batez gorde ondoren. Behar beste arreta jartzen ez bada informazioa jasotzean, da gordailuan sartu eta da berreskuratu.
|
|
2008
|
|
|
Bitxia da nola egiten duen
|
lan
oroimenak, nola geure erara gogoratzen dugun, garai batean ustez errealitate izan zena fikzio bilakatuz. Familietan horrela funtzionatzen du behinik behin.
|
|
|
INTERESGARRIAda ohartzea nola egiten duen
|
lan
oroimen kolektiboak. Elorrioko Berriozabaleko iturriaren kasua horren adierazle da.
|
|
|
Deskodetzeak lan memoriaren baliabideak bereganatzen ditu, eta automatizatu egin behar da, ulermena kaltetu ez dezan. Osterantzean, deskodetzeak
|
lan
oroimenaren baliabideak xahutzen ditu, eta baliabide horiek beharrezkoak dira esaldien esanahia integratzeko. Irakurle onek modu eraginkorragoan darabilte bide fonologikoa irakurle txarrek baino (Perfetti eta Hogaboam, 1975).
|
|
|
Lobulu parietalean ere asimetria dago pertsona gehienetan, baina ez dislexikoetan (Hynd eta Hiemenz, 1997). Alde horretako nahasteen eraginez sortzen dira hizkuntzaren soinuak ordenatzeko zailtasuna,
|
lan
oroimenaren arazoak eta hitza soinu osagaitan zatitzeko zailtasuna. Gaur hauxe dakigu:
|
|
2009
|
|
|
“Compte ek dioenez, kontrol kognitiboaren mekanismo neurobiologikoen ikuspegi berritzailea da, eta ikerketa ildo berriak irekitzen ditu”. Klinic eko ikertzailearen arabera, orientazio klinikoagoa duten lanak egin dira jakiteko aurrealdeko azalaren estimuluak edo oroimen ariketen eta jolasen bidezko entrenamenduak nolabaiteko eragina izan dezakeen
|
laneko
oroimena aldatzen den gaixotasunetan.
|
|
2010
|
|
|
|
Laneko
oroimena une zehatz batean informazioa prozesatzeko eskuragarridauden baliabideen multzoa da. Prozesamendu honek informazioaren bilketa, berreskurapena eta eraldakuntza har ditzake barne.
|
|
|
Prozesamendu honek informazioaren bilketa, berreskurapena eta eraldakuntza har ditzake barne. Oroimen operatiboa (edo
|
laneko
oroimena) informazioa prozesatzen ari den bitartean eragiketa mentalak egitekoeskuragarri dagoen energia guztia da (Baddeley, 1986). Zahartzen garen neurrian, oroimen operatiboarekin identifikaturiko prozesamendu baliabideen gutxitzea gertatzen da.
|
|
|
Zahartzen garen neurrian, oroimen operatiboarekin identifikaturiko prozesamendu baliabideen gutxitzea gertatzen da. Zentzu horretan, Salthouse k (1994) dio zahartzaroan berezkoa dela moteltze kognitiboa, zeinak informazioa erregistratzeko behar den denboran eraginabaitu eta, ondorioz,
|
laneko
oroimenaren errendimenduan narriadura eragiten baitu.
|
|
|
Oroimenaren nahaste kognitiboa gaixotasunaren ezaugarri garrantzitsua da.Oroimena hainbat sistematan banatuta dagoela azaldu da 1.1.2 atalean. Horrenarabera, iraupen luzeko oroimenean oroimen episodikoa (bizitzaren une guztietakooroitzapenak kokatzen dituena, informazioa denboraren arabera erregistratzen duena), oroimen semantikoa (ezagueren, hitzen esanahiaren, keinuen nahiz objektuenoroimena), prozedurazko oroimena (trebetasun ikasiak erregistratzen dituena, esaterako, bizikletaz ibiltzea edo musika tresna bat jotzea) eta
|
laneko
oroimena (zeregin mentaletan zehar, informazioa gogoan mantentzeko eta manipulatzekoaukera ahalbidetzen duena) azpimarratu behar dira. Ondoren, oroimen motahorietan gertatzen diren nahasteak azalduko dira.
|
|
|
|
Laneko
oroimenaren nahastea
|
|
2013
|
|
|
Mugako funtzionamendu intelektuala duten pertsonentzat diagnostiko eta tratamendu ona eginez gero, gizartean funtzionamendu autonomoa lortzeko aukerak areagotu egiten dira Sofia Isus ek, Universitat de Lleidako COMPETECS taldeko ikertzaile nagusiak, azaldu du, oro har, pertsona horiek beren funtzio exekutiboetan zailtasunak dituztela, hau da, portaera modu arin eta eraginkorrean antolatzeko, planifikatzeko eta zuzentzeko behar diren trebetasunak dituztela. Arazoak dituzte helburu bat duten jokabideak sortzeko; arazoak modu planifikatuan eta estrategikoan konpontzea; aldi berean arazo baten hainbat alderdiri arreta jartzea; arreta malgutasunez zuzentzea; akats bat eragiten duten bat bateko joerak inhibitzea;
|
lan
oroimenean ekintza baterako funtsezko informazioa atxikitzea; eta egoera konplexu baten funtsezkoena harrapatzea». Ikertzaile horren arabera, biztanleen %3 eta %5 artean dago.
|
|
2014
|
|
|
Batetik, badirudi zentzumen oroimena mantendu egiten dela zahartzaroan.
|
Lan
oroimenerako ahalmenari dagokionez, informazioa prozesatzen duen oroimena txikiagoa izan ohi da pertsona zaharragoengan, gazteagoengan baino. Hau da, bi gauza aldi berean egiteko zailtasunak handiagoak dira.
|
|
|
Oroimena:
|
lan
oroimena mugatua izaten da. Hori informazio berria ikasteko orduan dauden zailtasunekin erlazionatua dago.Ikaskuntza:
|
|
|
ezagutza funtzioak aktibatu, integratu, konektatu, koordinatu eta modulatzen dituzten funtzioak (Brown, 2003) dira funtzio kognitiboak. Gero eta gehiago, arreta gabeziaren nahastea funtzio exekutiboko, autorregulazioko eta
|
lan
oroimeneko nahasteekin erlazionatzen da (Denckla, 1996; Tannock eta Schachar, 1996). AGNa duten haurren arazo nagusia ez da arreta mantentzeko, lan bat antolatzeko edo gertatutakoaz oroitzeko gai ez izatea.
|
|
|
Arreta gabeziarekin eta arreta mantentzearekin aldagai hauek agertzen dira erlazionatuak: lanaren antolamendua eta aktibazioa, energia, ahalegina, kontzentrazioa, interferentzia afektiboen kontrola,
|
lan
oroimenaren erabilera, oroitzapenak eguneratzea, argibideei jarraitzea, distraitzeko erraztasuna, objektuak galtzeko eta gauzak ahanzteko joera (Brown, 2003).
|
|
|
Eredu neurologikoak arretaren eta funtzio exekutiboen arteko harremana azpimarratu du. Gero eta gehiago, arreta gabeziaren nahastea funtzio exekutiboko eta
|
lan
oroimeneko nahastearekin erlazionatzen da (Douglas, 1988; Pennington eta Ozonoff, 1996).
|
|
|
Funtzio exekutiboaren alderdi bat dago ukitua AGNH hiperaktibo oldarkorrean, hain zuzen ere, portaeraren inhibizioari dagokion alderdia. Funtzio exekutiboaren beste alderdi batzuk(
|
lan
oroimena, autorregulazioa edo afektua) daude nahasiak AGNHaren arreta gabeziaren sintometan.
|
|
|
bideo-joko baten aurrean dagoen haurraren AGNHa desagertu egiten da.
|
Lan
oroimenean lotura inkontzienteak daude egungo kinaden eta inkontzienteki aktibatutako oroitzapenen artean. Kontzentrazioarekin oso lotua dagoen emozio positiboa da interesa.
|
|
|
Arretaren eta oroimenaren artean lotura dago.
|
Lan
oroimena epe laburreko oroimenaren funtzioetako bat da (Baddeley, 1986; Goldman Rakic, 1994). Arretaren jomuga eta testuingurua gordetzen ditu lan oroimenak.
|
|
|
Lan oroimena epe laburreko oroimenaren funtzioetako bat da (Baddeley, 1986; Goldman Rakic, 1994). Arretaren jomuga eta testuingurua gordetzen ditu
|
lan
oroimenak. Prozesaketarako beharrezkoak diren loturak eta ezinbesteko informazioa zaintzen ditu, beste funtzio batzuk betetzen dituen bitartean.
|
|
|
Ez da informazioa denbora batez biltegiratzeko sistema soila, prozesaketa sistema aktiboa baizik.
|
Lan
oroimenak honako alderdi hauek biltzen ditu: epe luzeko oroimenak aktibatutako informazioa, epe laburreko oroimenaren informazioa eta informazio horri buruzko erabaki prozesuak (Kosslyn eta Koenig, 1995); ez dago, beraz, epe luzeko oroimenetik bereizia, baizik eta horren zati aktibo bat da.
|
|
|
epe luzeko oroimenak aktibatutako informazioa, epe laburreko oroimenaren informazioa eta informazio horri buruzko erabaki prozesuak (Kosslyn eta Koenig, 1995); ez dago, beraz, epe luzeko oroimenetik bereizia, baizik eta horren zati aktibo bat da. Denbora berean aktiba dezakeen informazio kantitateari dagokionez, gaitasun mugatua du
|
lan
oroimenak; lan oroimenaren gaitasun eraginkorraren arabera bereiz daitezke pertsonak.
|
|
|
epe luzeko oroimenak aktibatutako informazioa, epe laburreko oroimenaren informazioa eta informazio horri buruzko erabaki prozesuak (Kosslyn eta Koenig, 1995); ez dago, beraz, epe luzeko oroimenetik bereizia, baizik eta horren zati aktibo bat da. Denbora berean aktiba dezakeen informazio kantitateari dagokionez, gaitasun mugatua du lan oroimenak;
|
lan
oroimenaren gaitasun eraginkorraren arabera bereiz daitezke pertsonak.
|
|
|
Bekoki lobulua bitarteko duten funtzio exekutiboetan gabeziak dituzte AGNHa dutenek: mugimenduzko erantzunen inhibizioan gabeziak, eta arretaren kontrolean eta
|
lan
oroimenean ere bai (Barkley, 1997).
|
|
|
Beste egile batzuen iritzian, denbora prozesatzean gertatzen diren diferentziak bigarren mailakoak dira (Barkley, 1997). Portaera inhibitzeko gabezia da lehen mailako gertaera, eta horrek eragotzi egiten du
|
lan
oroimena behar den moduan garatzea.
|
|
|
–
|
Lan
oroimena erabiltzeko zailtasunak dituzte, ariketa bat egiten ari direla alboan utzi dutena gogoratzeko arazoak. Ikasitakoa ez dute behar dutenean gogoratzen.
|
|
|
Arreta gabeziaren eta hiperaktibitatearen efektuak konbinatzean (gabezia kognitiboak,
|
lan
oroimena erabiltzeko arazoak, emozioen erregulaziorako gabeziak, mugimenduen trakestasuna) gehitu egiten dira eskola atzerapenerako arriskuak.
|
|
|
Ikaskuntza nahasteak (irakurketan, idazketan, kalkuluan atzerapenak) ugariagoak dira AGNHa dutenengan,
|
lan
oroimeneko nahasteak ikaskuntza ere ukitu egiten baitu. AGNHa dutenen% 26 inguruk ditu irakurketa, idazketa edo kalkulu nahasteak.
|
|
|
Irakurketan lehengo eta oraingo zatiak gogoratu eta lotu behar dira. Idazketan,
|
lan
oroimenari esker gogoratzen da jomuga, eta haren bidez lotzen dira lehengoa eta oraingoa etorkizunekoarekin. Matematikan ere urratsak sekuentziatu egin behar dira, batzuei lehentasuna eman behar zaie, eta urrats batetik bestera informazioa pasatu behar da; prozedura espezifikoak eta lan oroimena behar dira, harremanak eta zenbakizko gertaerak aldi batez aktibatuak edukitzeko.
|
|
|
Idazketan, lan oroimenari esker gogoratzen da jomuga, eta haren bidez lotzen dira lehengoa eta oraingoa etorkizunekoarekin. Matematikan ere urratsak sekuentziatu egin behar dira, batzuei lehentasuna eman behar zaie, eta urrats batetik bestera informazioa pasatu behar da; prozedura espezifikoak eta
|
lan
oroimena behar dira, harremanak eta zenbakizko gertaerak aldi batez aktibatuak edukitzeko.
|
|
|
Gauzak egitea gogoratzea, nola eta noiz egin gogoratzea lanoroimenaren eginkizuna da, epe luzeko oroimenean aurrez gordeta edukitzea eskatzen duena. Gordetako informazioa eskura eduki behar du
|
lan
oroimenak, epe laburreko oroimenean denbora batez gorde ondoren. Behar beste arreta jartzen ez bada informazioa jasotzean, da oroitzapenen gordailuan sartu, eta da oroitzapenik berreskuratu.
|
|
|
Ikerketa asko egin dira AGNHa eta barne herstura komorbidoa dutenen tratamenduari buruz: estimulatzaileek albo ondorio kaltegarri gehiago dituzte barne herstura dutenengan, eta haien
|
lan
oroimena ez da hainbeste hobetzen (Tannock eta Schachar, 1996).
|
|
2017
|
|
|
“... Epe motzeko oroimenaren mota bati
|
lan
oroimena deitzen zaio, hau da, lan oroimena ataza bat aurrera eramateko beharrezko informazioa beharrezkoa dugun denboran gordetzeaz arduratzen da. Informazio hori kortexeko hainbat eremutan gordetzen da; eremu horiek atazak irauten duen bitartean izaten dira aktibo.
|
|
|
“... Epe motzeko oroimenaren mota bati lan oroimena deitzen zaio, hau da,
|
lan
oroimena ataza bat aurrera eramateko beharrezko informazioa beharrezkoa dugun denboran gordetzeaz arduratzen da. Informazio hori kortexeko hainbat eremutan gordetzen da; eremu horiek atazak irauten duen bitartean izaten dira aktibo.
|
|
2019
|
|
|
Atmosferaren kutsadura murrizten du Autoa etxean utzi eta eskolara oinez joatea hautatzean, gutxitu egiten da haurrengan hain kaltegarria den poluzio atmosferikoa, minutuko maizago arnasten baitute eta helduek baino aire bolumen handiagoak arnasten baitituzte kg bakoitzeko, hazten ari den arnas sistemaren heldutasun anatomiko eta funtzionalagatik eta altuera txikiagoa duelako. Ortega doktoreak dioenez, «nabarmen lotzen da poluzio hori eskola errendimendua gutxitzearekin,
|
lan
oroimenarekin, haurren birika funtzioaren arretarekin eta narriadurarekin».
|
|
2021
|
|
|
K.a. VI. mende inguruan, prosa jaio zen, eta, harekin batera, adiera hertsian idazle deitzen ahal ditugunak, jada ez baitzituzten beren
|
lanak
oroimenaren pasabide misteriotsuetan eraikitzen, baizik eta eserita, taulatxoetan edo papiroetan letrak marraztuz. Autoreak berak hasi ziren beren testuak idazten, edo beste norbaiti diktatzen.
|
|
2022
|
|
|
‘Salbu’ hori dugu ttinkatu behar. Denek nahi ditugu guhauri egiazki kausitu dizkiguten
|
lanak
oroimen kolektiboan iraunarazi, historiara pasarazi. Baina ahantzi dute besteek.
|
|
|
Transkripzioak testu sorkuntzan duen eraginaren gakoa
|
laneko
oroimenean dago. Karga kognitiboaren teoriaren arabera (Cognitive load theory) (Sweller, Ayres & Kalyuga, 2011) eta idazketaren gaitasunaren teoriaren arabera (McCutchen, 1996), idazleak idazterakoan baliabide kognitiboak erabiltzen ditu, behintzat idazketa jarioarekin egiten den arte edo berau automatikoa bihurtzen den arte.
|
|
|
Karga kognitiboaren teoriaren arabera (Cognitive load theory) (Sweller, Ayres & Kalyuga, 2011) eta idazketaren gaitasunaren teoriaren arabera (McCutchen, 1996), idazleak idazterakoan baliabide kognitiboak erabiltzen ditu, behintzat idazketa jarioarekin egiten den arte edo berau automatikoa bihurtzen den arte. Izan ere,
|
laneko
oroimena mugatua da eta idazteko zeregin batzuek beste batzuek baino eskaera kognitibo handiagoa eragiten diote laneko oroimenari. Graham et al. en (2006) arabera, ahalegin kognitiboaren eragina transkripzioan argi ikusten da idazten ikasten ari direnengan ataza gero eta zailagoetan, ikus esaterako honako hiru kasu hauetan sinpletik konplexura ordenatua:
|
|
|
Karga kognitiboaren teoriaren arabera (Cognitive load theory) (Sweller, Ayres & Kalyuga, 2011) eta idazketaren gaitasunaren teoriaren arabera (McCutchen, 1996), idazleak idazterakoan baliabide kognitiboak erabiltzen ditu, behintzat idazketa jarioarekin egiten den arte edo berau automatikoa bihurtzen den arte. Izan ere, laneko oroimena mugatua da eta idazteko zeregin batzuek beste batzuek baino eskaera kognitibo handiagoa eragiten diote
|
laneko
oroimenari. Graham et al. en (2006) arabera, ahalegin kognitiboaren eragina transkripzioan argi ikusten da idazten ikasten ari direnengan ataza gero eta zailagoetan, ikus esaterako honako hiru kasu hauetan sinpletik konplexura ordenatua:
|
|
2023
|
|
|
Lan horretarako, Nerabeen Garunaren Garapen Kognitiboaren Azterlaneko (ABCD) datuak erabili ziren, Estatu Batuetako garunaren garapenari eta haurren osasunari buruzkoak. Helburua zen egiaztatzea ea loturarik ba ote zegoen alkoholaren eta kafeinadun freskagarrien kontsumoaren artean haur txikietan, baina hobeto ulertzea zer erlazio dagoen edariaren ingestaren eta substantzia kontsumoaren nahastearen arrisku faktoreen artean, hala nola
|
laneko
oroimena murriztea eta oldarkortasuna areagotzea. Imagen:
|