|
2005
|
|
|
Azentuaatzizkimarkatuarenaurrekosilabanagertzenda (azentuerarik kontserbatzaileenean). Gertakari hauklitikoekin ereaurkitzen dugunez gero (cf.gizoná be (re), gizónbarikikusHualde, ElodietaetaElordieta1994: 59), hipotesibezala, proposatu dezakegugaurregungoatzizkimarkatuen etamarkatugabeenartekobereizkuntzagarai batekoatzizkienetaklitikoenarteko kontrastemorfologiko bati dagokiola.Taldeklitikoetanazentuberezia sartzen zenmugamorfologikoa markatzeko (hitzelkartuetan bezala), etaordukoklitikoakgaurkoatzizkimarkatuakdira.Klitikoenetaatzizkimarkatuen arteko loturadiakronikoaargietagarbiagertzenzaigusoziatibo edokomitatiboaren kasuan.Baisingularrean etabaipluralean ere, atzizki hauforma mugatuari eranstenzaio, etaezerroari.Biformekazentumarkatuadute, bainasilaba desberdinetan:
|
lagun
a gazlagunágaz, > lagun ak gazlagúnakaz. > Nolabait, soziatiboarekinklitiko> atzizkibilakaeradiakronikoa ezdaoraindik burutu.
|
|
|
Azentuaatzizkimarkatuarenaurrekosilabanagertzenda (azentuerarik kontserbatzaileenean). Gertakari hauklitikoekin ereaurkitzen dugunez gero (cf.gizoná be (re), gizónbarikikusHualde, ElodietaetaElordieta1994: 59), hipotesibezala, proposatu dezakegugaurregungoatzizkimarkatuen etamarkatugabeenartekobereizkuntzagarai batekoatzizkienetaklitikoenarteko kontrastemorfologiko bati dagokiola.Taldeklitikoetanazentuberezia sartzen zenmugamorfologikoa markatzeko (hitzelkartuetan bezala), etaordukoklitikoakgaurkoatzizkimarkatuakdira.Klitikoenetaatzizkimarkatuen arteko loturadiakronikoaargietagarbiagertzenzaigusoziatibo edokomitatiboaren kasuan.Baisingularrean etabaipluralean ere, atzizki hauforma mugatuari eranstenzaio, etaezerroari.Biformekazentumarkatuadute, bainasilaba desberdinetan: lagun a gazlagunágaz, >
|
lagun
ak gazlagúnakaz. > Nolabait, soziatiboarekinklitiko> atzizkibilakaeradiakronikoa ezdaoraindik burutu.
|
|
|
Ez da errepublikazale bakarra Betiri Santz, baditu
|
lagunak
, hobeki erran, bera nagusi izanez, baditu, beraz, soldadoak, ilunpean jokatzen direnak, framazonak.
|
|
|
Ama betiko izango gara zurekin
|
lagun
|
|
|
Gasteizen Fermín Herránek Revista de las Provincias éuskaras sortu eta eratu zuen eta, Donostian Manterolak Euskal Erria aldizkaria. Bilbon F. Sagarminagak eta
|
lagunek
Sociedad Euskal Erria delakoa eta La Unión vasco navarra egunka ria. Berbizkunde historiografikoa ageri da aldizkariotan, baina sarritan ohizko mito eta leiendekin Euskal Herriko iragana interpretatuz.
|
|
|
Martin Landerretxe aphezak, Biltzar
|
lagun
bethiereko Iskribariak eta Euskaltzaingoko edo Euskal Akademiako hamabietarik batek kondatu digun bezala, biltzar lanak hasi aitzin, hiri buruzagiek eta hekien artean Batita Anxo kantonamenduko Kontseilari jeneralak, batetik, Etienne Decrept biltzar buru lehenak eta haren buruzagi lagunek, bertzetik, agur eta jendetasun hoberenak egin ziozkaten elgarri. (Ikus Euskalzaleen Biltzarraren 1919ko urtekaria).
|
|
|
Martin Landerretxe aphezak, Biltzar lagun bethiereko Iskribariak eta Euskaltzaingoko edo Euskal Akademiako hamabietarik batek kondatu digun bezala, biltzar lanak hasi aitzin, hiri buruzagiek eta hekien artean Batita Anxo kantonamenduko Kontseilari jeneralak, batetik, Etienne Decrept biltzar buru lehenak eta haren buruzagi
|
lagunek
, bertzetik, agur eta jendetasun hoberenak egin ziozkaten elgarri. (Ikus Euskalzaleen Biltzarraren 1919ko urtekaria).
|
|
|
Sarrera hitzaldia frantsesez egin zuela Etienne Decrept ek, bere berrogoi ta hamar euskaltzale
|
lagun
khartsuen aitzinean, aitortzen digu idazkariak, nahiz gerla denboran hil edo zauritu lagunak aipatzean, hala nola, Clément d' Andurain eta Georges Lacombe bi adiskide euskaltzaleak, gogorki konde natu zituen iragan gerlako bost urte luzeetan gertatu izigarrikeria mota guziak zuzenetsi eta berdin goraipatu nahi izan zituzten hizlari edo idazle ahobero ak, berek arauz seme bat gerlan gald...
|
|
|
Sarrera hitzaldia frantsesez egin zuela Etienne Decrept ek, bere berrogoi ta hamar euskaltzale lagun khartsuen aitzinean, aitortzen digu idazkariak, nahiz gerla denboran hil edo zauritu
|
lagunak
aipatzean, hala nola, Clément d' Andurain eta Georges Lacombe bi adiskide euskaltzaleak, gogorki konde natu zituen iragan gerlako bost urte luzeetan gertatu izigarrikeria mota guziak zuzenetsi eta berdin goraipatu nahi izan zituzten hizlari edo idazle ahobero ak, berek arauz seme bat gerlan galdu ez zutenak.
|
|
|
3.4 Puntua, juntagailuen
|
lagun
|
|
2019
|
|
|
" Amabi euskaltzain ta zortzi urgazle bederen, beti izan beaŕ dira, yayotzez ta izkuntzaz euskaldunak oro. Baña urgazle kopuruari beste
|
lagun
batzu ere, erdaldunak izan aŕen, geitu datzazkioke, dedurako ala lanerako egokiak izatekotan" (Euskaltzaindia 1920a: 4).
|
|
|
" eztugu comprenitzen batere euskera zerratu ori". Behaztopa arri handiena neologismoak eta graphia hertsi ori; gure
|
lagun
batzuek ezdute au ikusi nai, naiz iguzkia bezain argi den. Orai erran dezakegu emen euskaldunek erdara bakarrik irakurtzen dutela salbu bakar, agitz bakar batzuk (Andiazabal & al. 2005:
|
|
|
Linguistikaren autonomiaren aldeko eta amateurismoaren kontrako aldarria zen, bere burua erreibindikatu nahi zuen goi mailako filologo baten haserrea. Kontuan hartu behar da formazio linguistiko aldetik, bera zela zalantzarik gabe tokiko
|
lagunik
gaituena, A. Tovarren edota R. Lafonen lantokiak Euskal Herritik kanpo baitzeuden.
|
|
|
J. M. Urrutia zuzendariak ere ezin zuen aurreikusitako ikerketa lanik burutu, hain zuzen, L. Michelenaren ohi ez bezalako gaitasunendako" ad hoc" diseinatutako postua zelako. Esan bezala, ikasturtean, 137
|
lagunek
eman zuten izena euskara ikasteko eskoletan, Círculo Cultural Guipuzcoano ren eskolekiko eta" Escuela Municipal de Lengua y Declamación Vasca" rekiko nolabaiteko konkurrentzian. Ikerketa lanak eta ikasle kopuruak gaindituta, GPDko bibliotekan euskara eskolak ematera mugatu zen J. M. Urrutia.
|
|
|
Esan bezala, Akademiaren aktek ez dute J. M. Seminariorekikoa aipatzen. Arazoa otsailetik zetorren, Bizkaiko gobernadore zibilak Sestaoko zazpi
|
laguni
bandalismo zigorrak ezarri zizkienean, parrokia orri batean" Miren"," Edurne"," Andone" edota" Koldobika" izenak erabili zituztelako. Zigorrak oihartzun handia izan zuen, izendegi jeltzalea hilarrietatik ezabatzeko G. Riestraren agindua gogorarazten zuelako.
|
|
|
30). 1089 Hain zuzen, irailaren 10ean Donazaharren (Pirinio Behereak) egindako Eskualzaleen Biltzarrean, J. Elissalde zaharrak elkartearen idazkaritza utzi eta J. Camino elizgizon gazteak hartu zuen. Besteak beste, M. Labégueire" buru
|
lagun
" izendatu zuten eta, belaunaldi berriaren ordezkari gisa, hitzaldi kartsua egin zuen:
|
|
|
Bainan guk, eskualzaleek zer egiten dugu eskual mintzaira eta eskual arima ez diten suntsi? Uste duzue Eskual Herria Eskual Herri atchikitzeko aski dela urthean behin maahin baten inguruan egun bezala jartzea eta
|
lagunekin
zonbeit oren gochoen iragaitea. Uste duzue bada Eskual Herria Eskual Herri atchikitzeko aski dela udan gure herrirat arrotzak trumilka jiten direnian, heien aintzinean eta heien ohoretan galtza churiak jauntzirik pilotan edo dantzan aitzea?
|
|
|
Liburu hau, egilearen hasierako zalantzak gorabehera, mugarri izan zen euskal onomastika eta etimologia modu zientifiko batean aztertzeko eredu gisa. Berehalako oihartzuna eta arrakasta kormetziala izan zituen, eta 1955ean bertan agertu zen bigarren edizioa.1095 BRSVAPen ez ezik,
|
lagunek
iruzkin positiboak egin zizkioten Société de Linguistique de Paris-en edota CSICen aldizkarietan.1096 M. Agud Donostiako institutu katedradunak ere, L. Michelenaren gaitasuna goratu zuen BRSVAPen idatzitako iruzkinean. Jeltzalearen aurrekari politikoak baztertu eta hari SFVJUn toki bat egiteko eskari ofiziosotzat ere har zitekeen:
|
|
|
" An ez dira ibili txepelkeri eta kontenporazinokerietan" (Euzko Deya). Lehen esan bezala, EAJ PNVko T. Monzon eta M. de la Sota ohorezko kide zituen Eskualzaleen Biltzarrak 450
|
lagun
bildu zituen irailaren 10ean Donazaharren. Gainera," Embata" Bordeleko unibertsitario talde protoabertzalea jendaurrean agertu zen eta, azkenik, A. Tournier eta P. Lafitteren Lexique français basque hiztegia iragarri zuten prentsan.1125
|
|
|
" Euskalzale benetakoa zirudik gizon gazte orrek. Euskerari bizierazi nai badiogu, gogo landu eta argiko
|
lagunak
bear diate euskeraz
|
|
|
Nolanahi den, L. Villasantek arreta handiz prestatu zuen oporretako egonaldia erbesteko hainbat
|
lagunekin
egoteko, baina ez zuen esperotako etekinik atera. J. M. Barandiaranekin bildu nahi izan zuen, baina Eusko Jakintzako zuzendariaren egunkari zehatzaren arabera, S. Michelena (OFM) baino ez zen agertu irailaren 6ko bisitara (Barandiaran 2009:
|
|
|
Dena dela, frantziskotarraren udako hitzordu garrantzitsuenak huts egin zuen. Bordelera idatzi zion gutunaren arabera, F. Krutwigek uztailaren 25ean Donibane Lohizunetik Parisera alde egin zuen.860 Bion hitzaldiak hainbat
|
laguni
eman zizkion irakurtzeko, besteak beste, EAJ PNVren informazio zerbitzuetako A. Ibinagabeitiari. Parisen S. Michelenarekin elkartzeko asmoa
|
|
|
Hain zuzen, Arabako elizgizona R. M. Azkueren hiztegia ongien menderatzen zuen
|
laguna
zatekeen. Abertzaletasunagatik, diktadura primorriverista amaitu arte Loiolako santutegian baztertuta egon zen, euskarazko produkzioan buru belarri sartuta (Ibiñagabeitia 1999:
|
|
|
Hurrengo urtean Gernikara joan zen bizitzera eta bertatik bertara sufritu zuen gerra zibileko bonbardaketa frankista. Esanguratsuki, Euzkadiko Jaurlaritzak euskal hizkuntza eta literaturaz aholku emateko 1937ko urtarrilean izendatu zituen bost
|
lagunen arteko
euskaltzain bakarra izan zen, gero ikusiko dugunez. Erbesteratu eta Frantziako Tolosan hil zen auto istripu baten ondorioz.
|
|
|
Ameriketarako euskal emigrazio masiboak euskal katolikotasunari eta bereziki emakumeen moralari eragiten zizkion kalteak salatu zituen saminki (Lhande 1950). Seguru asko P. Lafittek egin zuen ahalegin gehien hura 1949an Donostiako Euskaltzaindiaren batzarrera eramateko, baina Mundu Gerra ondoko korrespondentzian ez da ageri jesuitaren Akademiarekiko interesik.32 Azkenerako, ez zituen ezagutzen bisitan joaten zitzaizkion
|
lagunak
ere (Monier 1992; Larronde 1994; Urkizu 1998; Hernández Mata 2007; Aizpuru & al. 2007; Kintana Goiriena 2008; Barandiaran 2009).
|
|
|
Ondoren, J. Gorostiaga bete betean aritu zen Euzkadi autonomoaren alde lanean. 1936ko urrian, A. Apraiz, B. Echegaray eta beste
|
lagun
batzuekin batera, EJ GEren Euzko Irakastola Nagusiaren oinarriak ezarri behar zituen batzordeko kide izendatu zuten. M. Múgica Gasteizko apezpiku deserrituaren agindupean, halaber, Bizkaian 1937an sortu zen seminarioko irakasle ere izendatu zuten.
|
|
|
Donostiako ateneoan euskara eskolak ematen zituen L. Michelenak xeheago azaldu zizkion Galiziako R. Piñeiro presondegi
|
lagunari
zeintzuk ziren joera eta erakunde ezberdinen arteko tentsioak:
|
|
|
Publikoki euskal poesiak eta kazeta artikuluak idaztera mugatu arren, hainbat aldiz atxilotu zuten diktadura frankistan. J. Ajuriaguerraren konfiantzazko pertsona zen eta Nafarroako jeltzaleak antolatzen saiatu zen (Chueca 1989; Bidador 2000; Kintana Goiriena 2008). ordezkaritza bat antolatzeko E. Esparzari aipatu zizkion
|
lagunen artean
egon arren, proiektu hori hutsean geratu zen.586 J. Aguerrerekiko harremana nolabait berreskuratuta, hurrengo urteko lehen batzarrera idazki bat bidali zuen Iruñeko euskarari buruz, baina gero berriz aldendu egin zen (Euskaltzaindia 1982: 17). 587
|
|
|
Aste Santua igarota, apirilaren 3an, erantzun zion L. Villasantek lapurtera klasikoz: " Beraz, Jainko
|
lagun
, gure hizkuntza maitearen alde ahal dudan lan guzia egiten saiaturen naizela aithortu ta agindu beharrean aurkhitzen naiz". 594 F. Krutwigek," Eusko Philologia. Euskararen Gramatikako oŕia" izeneko lana irakurri ez ezik, Ameriketako N. Ormaechearen hautagaitzaren auzia ere eraman zuen batzarrera, baina geroratzeko erabakiari eutsi zitzaion:
|
|
|
GPDko telefonia zerbitzuak zuen garrantziagatik eta lankideen artean zuen ospeagatik, gerra zibilean Gipuzkoako errepublikazaleek, Jesús Larrañaga gerra komisario komunistak barne, ez zuten beraren aurka egin. Berak ere hainbat
|
lagun
babestu zituen gerraondoko errepresiotik. Eskuindar kolpistek Donostia okupatu baino egun batzuk lehenagotik gordeta egon ondoren, GPDko lanpostuan onartu zuten berriz ere 1936ko urriaren 26an.
|
|
|
1949ko ekainean jakinarazi zuten J. Irigoyenek kargua utzi zuela eta, ondorioz, Euskaltzaindiak JCVko beste ordezkari bat izendatu behar zuela. J. M. Seminario frankista amorratua izan zen
|
lagun
hori (Euskaltzaindia 1982: 5).
|
|
|
Akademia berrituaren osaera eta erabakiez gain, ustezko neutraltasun politikoa ere ukatu zuen argi eta garbi: " Zu etzaude zere esku, Krutwig yauna, bear bezain garbi itzegiteko, ta zure euskalzain
|
lagunak
ezago. Euskotarrak ez dira ezer E. Z. berri ontan oraiñaldi beltzean" (Ormaetxea 1991b:
|
|
|
569 Lehen Mundu Gerrara arte bizitoki izan zuen Donibane Lohizuneko (Pirinio Behereak) hiletan, J. M. Barandiaran eta beste dozena bat
|
lagun
bildu ziren, gehienak EAJ PNVkoak, 1950eko azaroaren 21ean (Barandiaran 2009: 784).
|
|
|
F. Krutwigek dosierrean, orobat, urgazletza eskatu zuen Pirinio Behereetako beste hamar
|
lagunentzat
. Baionako elizbarrutiko zortzi apaiz eta mediku bi ziren:
|
|
|
Azkenean, 1941eko apirilaren 28an, gerraosteko lehen batzarrean, Bilboko egoitzara bildu ziren
|
lagun
hauek: R.
|
|
|
GPDko presidenteak euskaltzainburuordearen azken proposamena onartu egin zuen. Fiteroko bainuetxean zegoen J. M. Caballeroren aginduz, irailaren 25ean probintzia jauregian batzartu ziren
|
lagun
hauek: M. Sagardía GPDko presidenteordea, R.
|
|
|
J. Yrizarrek ezin izan zuen etorri. Batzarrean parte hartu zuten, halaber, beste hiru
|
lagunek
: M. Ciriquiain, F. Arocena eta F. Juaristik.
|
|
|
Bera eta euskaltzainburuordea J. M. Caballero presidentearekin bildu ondoren, I. M. Echaideri idatzi zion GPDren laguntzarekin" charlas literarias" direlakoak antolatzeari buruz. A. Irigarayk dozena bat
|
lagun
bildu nahi zituen hilero euskal literaturaz eta filologiaz hitz egiteko.1005 Ideia aspaldikoa zen, L. Villasanteren sarrera hitzaldia irakurri eta BRSVAPen argitaratu zenekoa. Bizkaian zeuden tirabirak alde batera utzita, Gipuzkoan euskararen aldeko giroa suspertu nahi zuen instantzia ofizialetan.
|
|
|
Biharamunean, euskaltzainburuordeak N. Oleagari eman zion ekitaldiaren berri. Hogeita hamar
|
lagun
inguru bildu ziren, tartean J. M. Lojendio abokatua eta Conde de Peñaflorida, RSVAPen ohorezko burua. I. M. Echaide integristak, halaber, bi emakume bertaratu zirela nabarmendu zuen.
|
|
|
I. M. Echaidek adierazi zuenez, L. Michelenaren hitzaldi ondoko eztabaida bizi bizia izan zen. Hogeita hamar
|
lagun
inguru biltzen ziren: besteak beste, J. Múgica Donostiako alkate ohia, Conde de Peñaflorida, J. M. Lojendio, F. Arocena edota A. M. Labayen.1015 Hain zuzen, A. M. Labayen urgazleak zabaltzen zuen informazioaren ondorioz, A. Ibinagabeitiak EJ GEren Parisko berripaperean eman zuen Donostiako hitzaldi literarioen berri (Euzko Deya). 1016
|
|
|
879 Antza denez, 1952ko udan A. M. Labayen urgazleak bi
|
lagun
entzun zituen euskaraz hizketan Uztarrotzen, eta berehala horren berri eman zuen. M. Garde Iruñeko El Pensamiento Navarron bezala, J. Arteche ere erronkarieraren egoera agonikoaz aritu zen Donostiako egunkarian (La Voz de España; Urkizu 2004:
|
|
2021
|
|
|
Paper horretan inprimiturik dira euskal ‘Neurtitzak, Iparragirrek Chaho-ri kantatuak Baionan"[...] Delako neurtitzak Larresoron kantatu haiek berak zitezkeen, hots ‘Gitarra zartxo bat’ enak[...] Ikusi det Frantzia/ baita Italia,/ bietan bilatu det asko malezia... [...] Gitarra tchartcho bat det/ nik nire
|
laguna
[...] (Xarriton, 1987: 302)
|
|
|
Pertsonaia maitatua behar zuen Bilintxek, eta bazituen egunkarietan berari buruz idaztera animatu ziren
|
lagun
ilustreak ere. Serafin Baroja idazleak, esaterako, donostiarraren bertsoetan jarri nahi izan zuen fokua El Tiempo egunkari madrildarrean (1876/01/24):
|
|
|
Manuel Curros Enriquez poeta, literatura galiziarraren garai hartako pizkundearen (Rexurdimento) eragile nagusia, bisitan joan zitzaion (gerra kazetari zebilen baita inguruotan, eta
|
lagun
egin ziren), eta urtarrilaren 26ko El Imparcialen, egunkari garrantzitsua baita, bere mina kontatu nahi izan zuen:
|
|
|
tales son las palabras de Curros, cuya desgarradora elocuencia me hace extremecer". Artikulu luze batean, Bilintxen izaera xumea,
|
lagunen
maitasuna eta bere olerkigintza herrikoiaren balioa azpimarratu zituen, bat bateko bertsolari gisa izandako ateraldiren bat maisulan gisa seinalatuz. Beste ezeren gainetik, ordea, Bilintxen patu ankerra aletu zuen, pairatutako zorigaitz guztiak zerrendatuz:
|
|
|
Auzokoek lagundu zutela erietxera. Gizon bakeosoa zela, eta inork ez zuela ulertzen gertatutakoa, beraren
|
lagun
on bat desagertu zen arte:
|
|
|
Eztainua funditzen ere ikusi zuten Etxahun, eta Etxegoienen zaurietatik eztainua atera zuten. Alegia, emaztearen maitaleari ez eta bere
|
lagun
minari egin ziola tiro, mendira ihes egin aurretik:
|
|
|
809): gai jartzailearen figura; jarduera bertsolarien arteko jolas agonistikoan zentratu beharrean publikoari zuzenduriko eskaintzan zentratzea; epaitzeko irizpideak eta epaimahaiaren osaera bertsolariek hautaturiko bertso munduko
|
lagunen esku
jarri beharrean, literatur eta hizkuntza alorretan eskolatua den jendearen esku jartzea eta abar.
|
|
|
Halako batean, zutik jarrita, beroaren bero, bertso hau zuzendu dio bere adiskideari: Aizazu gazte,
|
lagun
nerea,/ zertan zabiltza horrela?/ Ez al dakizu ainbat jaun prestu/ ortik begira daudela,/ era ortako jolasketarik gutxi maitatzen dutela/ Egizu kontu zuk Donostiko/ Euzko Gaztedin zaudela; umekeriak baztartu itzazu/ ta ibilli gizon bezela!
|
|
|
" Amazazpi edo emezortzi bat urterekin kantatu zuan leenengoz jende aurrean. Egun batez, Zestoara joan
|
lagunekin
, an bertsolari bat kantuan ari mitin batean: Ordizian bizi zan Erauskin Errotaria edo Patxi Errota zaldibitarra; lagunak bultza eta, oartu zanerako, bera ere bertsotan asi" (Zavala, 1992b:
|
|
|
Egun batez, Zestoara joan lagunekin, an bertsolari bat kantuan ari mitin batean: Ordizian bizi zan Erauskin Errotaria edo Patxi Errota zaldibitarra;
|
lagunak
bultza eta, oartu zanerako, bera ere bertsotan asi" (Zavala, 1992b: 12).
|
|
|
[...] Txomin Olano nun oso
|
laguna
. Baita Zubimendi ta oiek ere.
|
|
|
Baita Zubimendi ta oiek ere. Donostitik
|
lagunak
giñan. Eta joateko eta joateko asi zitzaizkidan, arren ta arren.
|
|
|
Ogei ta bat urteko gazte auxe dezute igandean bertsolari guduan lenengo saria irabazi zuana. Gazte apal da zintzo bezin
|
lagun
maitea degun oni bijoakio guk gure biotz txoko txokotik bialtzen diogun zorion agurra[...] Aberri aldez lan egiteko jaioa aiz, Iñaki, ta jarrai zintzo orain arteko bideari." (Argia, 1935/I/22, Eizmendi’tar Iñaki," Basarri")
|
|
|
Umeagoa zela botatako bertsoren bat ere jaso den arren, plazako saioetan hamalau urterekin egin zuen debuta: " Milla zortzireun irurogei ta/ hamalau urte urrian,/ lenengo plazan kantatu nuen/ nik Ernaniko lurrian/ San Antonio deitzen diogun/ ermita baten aurrian,/
|
lagunak
alkar istimatuaz/ lengo oitura zarrian" (id.: 443).
|
|
|
...ean Juan Ignazio Odriozola Aizarna bertsolaria ikus daiteke, ardo botila baten aurrean eserita; La Unión Ilustradak zekarrena bera da hirugarrena, Txirrita eta Saibururekin; Kepa Enbeitari ateratakoa da laugarrena; hurrengoan, Txirrita, Goiburu eta Olegario ageri dira lurrean eserita, jendez inguraturik eta Goiburuk eskuan ardo botila duela; seigarrena, Frantses Txikiari ateratakoa da, mahaian bi
|
lagun
eta ardo botila handi batekin eserita; eta azkenengoan Frantses Txikia ageri da plaza bateko kioskoan bertsotan.
|
|
|
1931ko irailaren 20an argitaratu zuen lehena, eta honela aurkezten zuen ideia bertan: " Asteroko Bertsolariya izeneko au, atera da zeren ikasi naya edo gogoa dagoen bertsuetarako, eta denbora berian ez dalakoz xamur lengo bertso zar eder ayek billatzen nolanai[...] Geyenian gertatzen dana, zere
|
lagun
edo adiskideari eman irakurtzeko, gero arrek ez digula atzera biar bezala eman, au da, berriz zu gana eskutaratzeko ondatu edo orri batzuek kenduak (eta au da okerrena) agiyan geyago libururik zugan iritxi ez". Honela jarraitzen du:
|
|
|
(Radioa). A zer iru
|
lagun
, gure zabalkunderako! Ta irurok, gure deiaren zai zai bezela dauzkagunak.
|
|
|
Zubimendiri zuzentzen zitzaion,
|
lagun
bezala ziurrenik, baina baita Euzko Gaztediko burua zelako bai Euskadi mailan eta baita Donostian ere. Eta horrek erabat sintonizatzen zuen lagunak euskararen zabalkunderako medio berria baliatzeko zuen kuraiarekin:
|
|
|
Zubimendiri zuzentzen zitzaion, lagun bezala ziurrenik, baina baita Euzko Gaztediko burua zelako bai Euskadi mailan eta baita Donostian ere. Eta horrek erabat sintonizatzen zuen
|
lagunak
euskararen zabalkunderako medio berria baliatzeko zuen kuraiarekin:
|
|
|
—Irugarrena, ori da, doñuba eta oña epaimaiak astia[...] gaztiak gera, esatekoan berriak, eta orrenbeste jende aurrian ikusi, mai aundi batian 8 edo 10 epaikari eta antzokian, badakizu, beti alako zerbait[...] ¿ Lasaiago Iñaki? —Bai
|
lagun
ez dudikan ere.
|
|
|
Lehen zenbakia 1844ko uztailaren 28an argitaratu zen. " Chant basques" hau izan zen Xahok bere
|
lagun
handia zen Lespès inprimatzaileak gonbidatuta bertan idatzi zuen testu bakarra. Euskarazko itzulpen osoa, aldiz, helbide honetan:
|
|
|
1837an abiatu zen Etiopiarantz bere anaia Arnaudekin batera68, eta hamabi urte egin zituen bertan. Niloren sorburua topatzea zen espedizioaren helburu nagu67
|
Lagunarekiko
distantzia batzuk ere markatu zituen lan horretan: " Estos ‘prolegonmenos’, es así como los llama, D’Abbadie los escribe en un lenguaje llano y bello, ‘con el gran afecto’ que siente por el vascuence, pero conservando, dice, su ‘sangre fria’ Y adivinamos que quiere protegerse de las tan usuales exageraciones de su colaborador." (Zabalo, 2004:
|
|
|
Charles Louis Bonaparte, 1848tik II. Errepublikako presidente eta 1852tik Bigarren Inperioko enperadore zena, Louis Lucieni printze titulua nahiz pentsioa eman eta Xaho erbesteratu zuen bera,
|
laguna
zuen Abbadiek 1836an Brasilera egin zuen lehen ikerketa bidaian elkar ezagutu zutenetik71 Eta politikoki
|
|
|
Gaztetan Tolosako Jokoak ezagutu zituelako, Etiopian ikusitako gisako performanceren batek inspiratu zuelako, Xaho
|
lagunak
zirikatu zuelako, aitaren bidez Iztuetak bertsolarien inguruan idatzitakoak ere ezagutu ahal izan zituelako edo garai hartako giroan" euskal olinpiaden" ideia bueltaka zebilelako (ziurrenik eragin horietako bat baino gehiago gertatuko ziren aldi berean) Abbadieri euskal Lore Jokoak antolatzea otu zitzaion 1851n.
|
|
|
Ez ziren bertsolaritza prentsara eramateko ardura bere gain hartu zuten bakarrak izan, eta ezta Ariel edota Euskal Erria horretarako erabili ziren plataforma bakarrak ere. Egindako ikerketa kuantitaboan 156 sinadura aurkitu dira, 163 hedabidetan argitaratuak, eta zerrenda horretan proiektuarekin konprometitua zeuden hainbat
|
lagunen
izenak topa daitezke, Jokoetan epaimahaiko, antolatzaile edo bertso jartzaile gisa parte hartutakoak guztiak: Vinson, Herran, Campion, Otaegi, Arzak, Lopez Alen, Zapirain eta beste.
|
|
|
Iparragirreren itzulerarekin gertatu bezala, prentsaren eskutik bideratzen da Otañoren joanekoa. Euzkerazko Itz Jostaldien Batzarreko
|
lagunek
diru bilketa antolatu zuten eta laguntza deia egunero argitaratu zen La Voz de Guipúzcoan 1898ko urtarrilaren 4tik 21era. Irten bezperatik hasi ziren omenaldiak:
|
|
|
66). Aurreko egunetan hainbat
|
lagunek
(Arrese, Zapirain, Sanchez Irure eta beste) euren bertsoak eskaini zizkioten La Voz de Guipuzcoan eta egunean bertan Txirritak bertsotan agurtu zuen (Zavala, 1993a: 253).
|
|
|
Ulibarrik zortzi egunetan egutegia ateratzen bazuen berak ordainduko omen zizkion inprentako gastuak. Ulibarrik atera zuen almanaka baina"
|
lagun
" ak ez zuen bere hitza bete.
|
|
|
Eta bertsolari gisa ere gonbidatu zuen disko berriarekin egindako hainbat emanalditara. La Casillan lehenengoa, 5.000
|
lagunen aurrean
:
|
|
|
Eta hirugarren bat bertso munduko kide guztiei ahotsa ematea eta aurpegia jartzea: herrialdeetako hainbat txapelketetan parte hartzaile guztiak, dozenaka
|
lagun
, elkarrizketatu ziren, edo, 2002an, Euskal Herriko bertso eskola guztiei buruzko lan bat egin zuen Ainhoa Agirreazaldegi bertsolariak, une hartan eskoletan zebiltzan kide guztien argazkiak argitaratuz 460 orrialdera iritsi zen monografikoan.
|
|
|
Jose Ramon Soroiz, Xabier Mendiguren, Iñaki Perurena, Felix Iñurrategi, Kike Amonarriz, Imanol Murua... Elkarrizketatutako 40
|
lagunak
batez beste bost bertso saiotara joaten ziren urtean, eta gehiengoak lagunartean bertsotan egiten zuen. Adin eta lanbide guztietakoak ziren, erdiek unibertsitateko ikasketak zituzten, eta aldizkariaren balorazio positiboa egiten zuten orokorrean.
|
|
|
Txapelketa Nagusiari buruzko gehigarri berezi bat ateratzen lehena, jada azaldu den gisan, Egin izan zen, 1986an. Txapelketa osoaren kronika, txapelketan jasotako bertso onenen bilduma, epaileen lanari buruzko erreportajea, bertsolari emakumeei buruzkoa, bestelako txapelketen errepasoa egiten duena, Juan Mari Lekuonaren iritzi testua, bertsolarien gorputz espresioari buruzko erreportaje fotografikoa, bertso munduko hainbat
|
laguni
eginiko elkarrizketa sorta... 26 orriko gehigarri zabala eskaini zuen egunkariak finalaren egunean.
|
|
|
Edo gai beraren inguruan egunkari batean baino gehiagotan argitaratu izanak ere aditu estatusaren zantzu bat ematen du. 32
|
lagun
dira bide hori egin dutenak.
|
|
|
Ikusten zen askotarako eman zezakeela gune horrek: " Ordu horiek gero beste anitz lan eta ekintzetarako ere aukera emango zuten,
|
lagunak
ez bait dira ordu batzutarako bakarrik izaten" (id.: 37).
|
|
|
1983an Lopategi izan zen Bizkaian lan hori egiten hasi zena. Arabako ikastoletan Abel Enbeitak 1984an hartu zuen ardura bera, eta Nafarroako ereduko ikastetxeetan 1985/ 1986 ikasturtean hasi ziren bidea urratzen, arduradun Lontxo Aburuza izendatuta, dirudienez Jorge Oteizaren
|
laguna
zen Kultura zuzendariaren esku hartzea zela medio (Barandiaran, 2011: 43).
|
|
|
Bertsolari gazteen belaunaldia aritu zen epaimahaiko ere: "
|
Lagun
nituen bertsolariak hartu nituen epaimahaiko: Sebastian, Mikel Mendizabal, Telleria, Imanol Lazkano, Iñaki Murua eta Peña.
|
|
|
Herrian 1981etik martxan zen Bertsularien
|
Lagunak
Elkartea, 1983an sortu zen Bizkaiko Bertsozale Elkartea, eta 1984an Nafarroako Bertsolarien Lagunak Elkartea317.
|
|
|
Herrian 1981etik martxan zen Bertsularien Lagunak Elkartea, 1983an sortu zen Bizkaiko Bertsozale Elkartea, eta 1984an Nafarroako Bertsolarien
|
Lagunak
Elkartea317.
|
|
|
Zazpi
|
lagunek
osatzen dute taldea:
|
|
|
beherako joera baina oraindik ere indar bat mantenduaz. Alegia, argi dago telebistak ez duela garai bateko eraginik eta audientzia daturik, baina programa 20.000
|
lagunek
bakarrik ikusten badute, 20.000ko plaza batek plaza inportantea izaten jarraitzen[...]. Gaur egun BEC beteko denik ez du inork dudarik egiten, baina bete egin behar da.
|
|
|
Joxean Agirrek 2009ko udara arte eutsi zion zuzendari gisa, eta Josu Martinezek hartu zion lekukoa 2012ra arte. 2013an Rikardo Idiakezek eta lan honen egileak hartu zuten ardura hori, eta aurrerantzean bi
|
lagunen artean
eraman da: R.
|
|
|
2007ko urtarrilean ireki zuen bertsoa.com, eta Bertso Plaza Digitala jarri zion izena proiektu osoari. Logoa Maialen Lujanbiok egin zion, bertso munduko hainbat
|
lagunen
babesa ere izan zuen, eta zaletuek saioen bideoak igotzeko kanal bat ere ireki zuen Bertsotube izenekoa: "[...] erreferentziala izatera iris zitekeen biltoki irudikatzen nuen.
|
|
|
Azken birmoldaketa 2017an egin dute. Hitzetik Hortzerari buruzko azpipuntuan azaldu den gisan, Sustapen Sailetik aparte funtzionatzen duen Hedapen Saila sortu da, eta bertan telebistako programa egiten zuten Elkartearen langileak eta kanal tematikoan ari zirenak integratu dira Eneritz Urkola buru duen zazpi
|
laguneko
lantaldean: " Plazetako produkzioa eta bertsolaritza nahiz bertsogintzaren inguruan dagoen edozein albiste, izan Elkartearen zerbait edo ez, eskaintzen dute" (E.
|
|
|
Abertzaletasunaren baitako arrakala eta lehiaren Master Framea, bada, beste behin. Elkarteari lotutako hainbat
|
lagunek
eman zuten erantzuna prentsan:
|
|
|
Hasieran Oiartzunen izan zuen egoitza, baina Andoainera aldatua da azken urteetan. Tarte batean Hitzetik Hortzera kudeatzen zuen taldea bera Lankuren baitan txertatu bazen ere, ohikoena lau edo bost
|
laguneko
lantaldea izan da.
|
|
|
[...] Elkarteak bilera batera deitu zituen irakaskuntzan eta literaturan ari ziren hainbat
|
lagun
, bertsolaritzak irakaskuntzan eduki zezakeen tokiaz gogoeta egiteko. Han batu ziren, alde batetik, Elkarteko hainbat kide, tartean Koldo Tapia, Joxerra Garzia, Iñaki Murua eta Pello Esnal idazlea; bestetik, irakaskuntzan edo literaturan ondo trebatutako Jexux Mari Mendizabal, Lontxo Oihartzabal, Felix Etxeberria eta Anjel Lertxundi.
|
|
|
Euskal Herriko eta herrialdeetako eragileak eta Xenpelar Dokumentazio Zentroko langileak. Baina handik bost urtera, 2005ean, Elkarteak soldatapeko hirurogei
|
lagun
baino gehiago zituen, hainbat egituratan banatuta eta askotariko ardurekin. (Barandiaran, 2011:
|
|
|
"[...] bere ajeak ere izan ditzake, gauza batzuk errazago galdetzen baitira distantziatik, esaterako" (M. Lujanbio, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/17). Baita
|
laguna
estualdian jartzeak eragiten duen estutasuna: " Ez dakit bertsolaria naizelako den.
|
|
|
Alderantzizkoa bai. Ni ez naiz bertsolarien
|
laguna
izan, harreman interesgarria izan dut zenbaitekin baina lagun izateraino ez gara iritsi: ez diet ezer zor izan.
|
|
|
Alderantzizkoa bai. Ni ez naiz bertsolarien laguna izan, harreman interesgarria izan dut zenbaitekin baina
|
lagun
izateraino ez gara iritsi: ez diet ezer zor izan.
|
|
|
Gutierrezen lana bezala, zine amateurra da Frankoren lan hau, baina intentzio guztiarekin egindakoa, urte haietan Euskal Herria hartu zuen gauza berriak probatzeko sukarrak hauspotutakoa. Izatez, elkarren
|
lagunak
ziren bi zuzendariak, pasio partekatu horrek egindako lagunak. Honela kontatzen du Gutierrezek:
|
|
|
Gutierrezen lana bezala, zine amateurra da Frankoren lan hau, baina intentzio guztiarekin egindakoa, urte haietan Euskal Herria hartu zuen gauza berriak probatzeko sukarrak hauspotutakoa. Izatez, elkarren lagunak ziren bi zuzendariak, pasio partekatu horrek egindako
|
lagunak
. Honela kontatzen du Gutierrezek:
|
|
|
Paperezko Arkupea izena zuen kolaborazio bat egiten nuen literaturari buruz, baina hortik aurrera bideo bat zer zen ez nekien[...]. Eskerrak Xanti Etxeberria errealizadorea
|
lagun
egin nuen. Hark, ahal zuenean lagundu egiten zidan, bere lanorduetatik kanpo.
|
|
|
Azken bi artikuluak Pedro Mari Otañori eskaini zizkion Zubimendik. Eta Basarrik Pedro Mari Otañori buruzko hiru artikulu argitaratu zituen haren heriotzaren ondotik,
|
lagunaren
lanari jarraipena eman nahi izango balio bezala. Ahalegin hori ere eten egingo zen hark etxerako bidea hartu eta atxiloturik hiru urtetarako lan behartuak egitera bidali zutenean.
|
|
|
Lau urte egin zituen Landetako pinudietan basomutil, muga aldera sarri inguratuz, herriminez. Bere guraso, senide eta
|
lagunak
etxera etortzeko eskatzen ari zitzaizkion: —‘Gure ama gaixoa etxera etortzeko eta etortzeko ari zitzaidan beti, gauzak konpondu zirala ta.
|
|
|
|
Lagunari
bisitan harrapatu zuen Altxamenduak, Burgosko mugan zegoen herrixka batean, eta egoera ikusita bertako apaizetxean gelditzea erabaki zuen. Bere bi anaia fusilatu egin zituztelako berria iritsi zitzaion handik gutxira, eta Gasteizko Seminarioan falangistak beraz galdezka ibili zirela ere esan zioten:
|
|
|
Ximun Ibarraren ezagutza eta bataioa"). Izen faltsuarekin (Zubikoa gisa bataiatu zuen,
|
lagun
baten baserriaren izena) aurkeztu zitekeela iradoki eta gaiak ez zirela konprometituak izango ziurtatu ondotik lortu zuen bere kausara apuntatzea.
|
|
|
Han R. M. Azkue ezagutu zuen eta laster biak
|
lagun
minak izatera heldu ziren" (Kintana, 1999: 3).
|
|
|
Euskaltzaindiak bertsolaritzaren inguruan egindako lan horietatik adiskidetasun estua sortu zen gainera Arrue eta bien artean: " Ainbestetan biltzen giñanez,
|
lagun
miñak egin giñan" (Zavala, 2008: 16).
|