|
2013
|
|
|
Hainbatez eta Euskal Herritik begiraturik, erromatar hizkuntza eta zuzenbidea, bateko, eta euskal hizkuntza eta zuzenbidea, besteko, laukote sendo baten zimentarriak dira. Esan gabe
|
doa
, hari beretik joanez, lau horien arteko uztardura zabalak historian zehar bilbatzen direla:
|
|
|
Hainbatez eta Euskal Herritik begiraturik, erromatar hizkuntza eta zuzenbidea, bateko, eta euskal hizkuntza eta zuzenbidea, besteko, laukote sendo baten zimentarriak dira. Esan gabe doa, hari beretik
|
joanez
, lau horien arteko uztardura zabalak historian zehar bilbatzen direla:
|
|
|
2.Aro Modernoan berriztatzen dira, Erdi Aroko erromatar zuzenbidearen berreskuraketaren ondorioz, bi sistema juridiko horien arteko lotura, batik bat, euskal juristen heziketa prozesuan. Izan ere, Euskal Herriko legelariak, bertako unibertsitaterik ezean, kanpora
|
doaz
zuzenbide ikastera eta euren ikasketatik datoz zuzenbide erromatarraren jantziekin ondo apainduak, zuzenbide hori dela zuzenbide erkidea, ius commune, eta sona eta itzal gehien duena.
|
|
|
lehen lehena, euskaraz emanak, bere kultura juridikoaren osagai esanguratsuak, historian zehar zedarriztatu eta ondu direnak, horien ibilbidearen laburpen egokia emanez; bigarrena, horien egilea bera, Peter Stein, sona handiko idazlea. Esan gabe
|
doa
, horren ikuspegia erabilgarria dela legelari diren eta ez direnentzat. Hirugarrenez ere, euskarazko itzulpen egokia lortzea izan da helburu, hizkuntzaren kalitatea eta zehaztasun juridikoa bilatzen dituena.
|
|
|
Eskerrak emate aldera,
|
bihoazkie
horiek jatorrizko egileari eta argitaletxeari, testua euskaraz argitaratzeko eman duten erraztasunarengatik. Orobat Zuzenbidearen Euskal Akademia Academia Vasca de Derecho delakoari, liburu hau azkena baino, lehena izan dadin zerrenda luze baten hurrenkeran, Abeurrea bilduman sarrera izan dezakeena.
|
|
|
Bizantzioko Inperioaren neurriak, bestalde, urrituz
|
joan
ziren emeki emeki, eta azkenean, 1453 urtean inperio horrek amore eman behar izan zuen, Turkiaren erasoaldiaren aurrean. Hala eta guztiz ere, Bizantzioko zuzenbide erromatarraren bertsio greziarrak aurrera egin zuen Balkanetan zein Errusian, eta bertako enperadoreak Bizantzioko enperadoreen oinordekotzat hartu ziren.
|
|
|
Baldok honetara bereizi zituen zor arruntak eta basailuak jaunari zor zizkionak: zor arrunten kasuan, hartzekodunak kontratuan zehazten du ordainketa lekua edo zordunarengana jotzen du berori kobratzeko; haatik, zordun feudala jaunaren mende dagoenez gero, bera
|
joan
behar da hartzekodunarengana. Pariseko Ohitura zelakoan zor feudalak ordaintzeko lekurik aipatzen ez zen arren, Dumoulinek berriro baieztatu zuen basailuak harreman feudaletan zuen egoeraren ondorioz, jauna aurkitu behar zuela ordainketa egiteko, hori jaunari zor zion begirunearen adierazpena zelako.
|
|
|
Rodano haraneko eskolaren ospea Proventzatik harantz ere zabaldu zen; arean, Nicholas Breakspear ingelesa, gerogarrenean aita santu Adrian IV. bihurtuko zena, hara
|
joan
zen gaztetan ikastera. Bide bertsutik, eskola horrek entzute handiko juristak ere erakarri zituen, Bolognan ikasi eta irakatsi zuen Rogelio glosagilea, berbarako.
|
|
|
Horrez landara, Rogeliok Enodationes quaestionum super Codice elkarrizketa egin omen zuen; testu horretan, egileak eta jurisprudentziak zuzenbidearen izaerari eta interpretazioari buruz eztabaidatzen dute, modu bizi eta irudimentsuan. Placentino glosagileak osatu zuen Rogerioren Summa amaitugabea; gizon egiazale eta zuzena baina harroputza zen Placentino hori Bolognatik
|
joan
behar izan zen, 1160 urtea aldera. Zuzenbide zibilaren irakaskuntza Proventzatik mendebalderantz eraman zuen, Montpellierrera, hain justu ere, eta fakultatea eratu zuen bertan.
|
|
|
Horretara arautu ziren demandatuei eginiko epatzeak, alderdiak agertzeko bermeak, alderdiok ordezkatuko zituzten prokuradoreak, zin egiteak, oinarririk gabeko salaketaren ondorea, salaketak, lekukotzak nahiz konpromisoak, baita epaileen eta tartekarien arteko desberdintasunak ere, edota epaiketa eta gora jotzeen artekoak. Mendearen amaieran, kanonisten agintea indartu zen, aita santuen dekretalak gero eta maizago aldarrikatzearen ondorioz; berebat, horiek prozeduraren inguruan eginiko lanen eta zuzenbide zibilaren arteko mendekotasuna ere urrituz
|
joan
zen, ezari ezarian. Lan horiek baliozkoak izatea bi sistemetako juristentzat, horixe zen helburua.
|
|
|
Ohitura hori auzitegien bildumetan aurkitu behar zen. Vacarioren Liber pauperumari ohituraren inguran eginiko glosak kontinenteko beste glosak baino harago
|
joan
ziren ohituraren baliozkotasuna baieztatzerakoan; glosa horiek, berebat, oinarri teorikoak eskaini zituzten, errege auzitegiek garatutako ohiturazko zuzenbide erkide berriarentzat.
|
|
|
Italiako irakasleek eman zituzten lehendabiziko eskolak, 1240 urtea inguruan. Ezagunena Guido Cumiskoa izan zen; Accursiok Bolognan azterketa jarri zionean, Guido ausartu zen glosa baten zuzenketa zalantzan jartzen, eta horren ostean, pentsatu zuen on izango litzatekeela Frantziara
|
joatea
.
|
|
|
Bartolo 1313 edo 1314.urtean jaio zen Sassoferraton, Las Marcaseko herri txiki batean, eta 1357an hil zen. Hamahiru edo hamalau urte zituenean hasi zen zuzenbidea ikasten Perugian, Zinoren tutoretzapean; gero, Bolognara
|
joan
zen, eta bertan doktore bihurtu zen, hogei urte zituela. Epaile izan zen Todiko hiri txikian, baina arin sartu zen irakaskuntzan buru belarri, lehenengo Pisan eta gero Perugian, bertan hiltzeko.
|
|
|
XII. mendearen amaieran, Bologna Europako gune juridiko nagusi (edo legeen ama») bihurtu zen ezbairik gabe, eta horren studiumera zuzenbideko milaka ikasle
|
joaten
ziren, Europa osotik. Ikasleok «nazio»ka sailkatzen ziren, euren jaioterriaren arabera.
|
|
|
Zuzenbideko ikasleak eskoletara
|
joaten
ziren. Horrez landara, jurista moduan ere ahalak eta leherrak egin zituzten, aldez aurretik zehaztutako autuen gaineko eztabaidetan parte hartuta; eztabaida horietan, alderdi bakoitzak bere argudioak azaltzen zituen, kasuan kasuko testuetan oinarrituta, eta azkenean, maisuak ematen zuen arazoaren irtenbidea.
|
|
|
Bolognan zuzenbidea irakasten zenean azpimarra gai akademikoetan jartzen zen, praktikan baino gehiago; hala ere, bertara
|
joaten
ziren ikasleen kezka ez zen beti ahalik eta gehien jakitea. Eraldaketa gregoriarrek eztabaida hagitz berriak piztu zituzten, eta halakoak ezin ziren beste barik indarrez konpondu, aurreko mendeetan egin ohi zen bezala.
|
|
|
Hainbat eta hainbat ikasle etorri zirenez gero, arazo larriak sortu ziren herritarrentzat, baina, aldi berean, herritarrok ez zituzten galdu nahi etorrera horrek ekarritako etekin ekonomikoak. Federico Bizargorri enperadore gaztea 1155 urtean Erromarantz
|
zihoala
koroa jasotzeko, Bolognan gelditu zen, batetik, zuzenbideko doktore ospetsuak ezagutzeko, eta, bestetik, laguntza izateko, aldarrikatu nahi zituen lege batzuk justifikatzerakoan. Doktoreen babesa lortu zuenean, Constitutio habita deitutakoa aldarrikatu zuen; bertan, «ikasketen erromes» moduan deskribatu ziren Bolognara zuzenbidea ikasten zihoazenak, eta halakoei zenbait pribilegio eman zitzaizkien.
|
|
|
Federico Bizargorri enperadore gaztea 1155 urtean Erromarantz zihoala koroa jasotzeko, Bolognan gelditu zen, batetik, zuzenbideko doktore ospetsuak ezagutzeko, eta, bestetik, laguntza izateko, aldarrikatu nahi zituen lege batzuk justifikatzerakoan. Doktoreen babesa lortu zuenean, Constitutio habita deitutakoa aldarrikatu zuen; bertan, «ikasketen erromes» moduan deskribatu ziren Bolognara zuzenbidea ikasten
|
zihoazenak
, eta halakoei zenbait pribilegio eman zitzaizkien. Zehatzago esanda, Federico enperadoreak aintzat hartu zituen ikasleen korporazioak, euren burua botigo moduan gobernatzeko ahalmena emanda.
|
|
|
Zernahi gisaz ere, zientzia juridikoari edo juristek zuzenbidea interpretatzeari so eginez gero, Alemaniako eskola gailentzen da nabariro. Ikasleak tropelean
|
joan
ziren Alemaniako zuzenbide fakultateetara, XII. mendean Italian, XVI.ean Frantzian eta XVII.an Holandan gertatu bezala. Hori berori gertatu zen, Ingalaterrako Common Laweko juristaren batekin.
|
|
|
University College London deiturikoak Jeremy Benthami esker ikusi zuen argia, eta bertan, Ingalaterrako Common Lawaren eta jurisprudentziaren katedrak eratu ziren aldi berean, zuzenbidearen teoriaren esparruan kokatuta. 1826 urtean Benthamen dizipulua zen John Austin izendatu zuten azken hori betetzeko, eta berehala
|
joan
zen Bonnera, bertan ikasteko. Austinek Benthamengandik hartu zuen zuzenbidearen teoria orokorra, baina kontzeptu juridikoak aztertzerakoan, Alemaniako erromanisten eragina atzeman zitekeen.
|
|
|
Testu horretako 8367 artikuluak bertako hizkuntzan idatzi ziren, kategoria erromatarren arabera sailkatuta. Testu horrek erasoak jasan zituen alde guztietatik, hala kontserbadoreen aldetik, euren lurralde pribilejioak galtzeko arriskua ikusita testua urrunegi
|
zihoalako
, nola erreformisten aldetik, testu horrek ez zekarrelako aurrerapauso handirik. Azken horien kritikek azpimarratzen zuten osagai erromatarrek itxura zaharkitua ematen ziotela kodeari.
|
|
|
Savignyk zioenez, zuzenbidea ez zen arrazoiak esklusibotasunez sortutako zerbait, iusnaturalistek baieztatu zuten moduan, ezpada gizarte zehatz bateko tradizioaren eta ethosaren ondorioa. Nazio bateko edozein erakundek, hizkuntzak eta zuzenbideak esaterako, herri izaera hori erakusten du, eta aldatuz
|
joango
da, gizartea aldatzen den heinean. Legeria, gainera, garapen juridikoaren tresna bihurtuko da, gizartearen hastapenetan ohitura eta praktikarekin gertatu den bezala eta gizarteak aurrera egin ahala juristen arteko eztabaida izan den moduan.
|
|
|
Ildo horri ekinez, zuzenbidea sortzen da isiltasunean diharduten barne indar batzuen ondorioz, eta ez, ordea, legegile baten nahierako borondatearen ondorioz. Gizartearen aurreneko epealdian, zuzenbideari oraindik teknikotasuna falta zaio, kode moduan agertu ahal izateko; gizartea gainbehera
|
doanean
ere, kodea egiteko trebetasuna falta da. Ahalezko epealdi bakarra, beraz, erdikoa da, orduantxe azaltzen baitira herriaren parte hartzerik handiena eta prestakuntza teknikorik gailenena; prestakuntza hori jurista akademikoek izango dute, eta ez legegileek.
|
|
|
Savignyren garapen juridikoa gauzatzeko eskema hori sortu zen Erromako historia juridikoaren ikuspegi zehatz bat orokor bihurtu zenean; ikuspegi horren ariora, Errepublikako zuzenbidea oinarri oinarrizkoa zen bitartean, Justinianoren zuzenbidea gainbehera
|
zihoan
gizarte baten ondorioa baino ez zen, eta epealdi klasikoa, azkenik, heldutasun garaiarekin parekatu zen. Jurista klasikoen arteko desadostasunak alde batera utzita, Savignyk baieztatu zuen euren lanek eztabaidak jorratu beharrean, beste literatura mota batzuk baino nortasun ahulagoa erakusten zutela:
|
|
|
Garrantzitsuena zen Court of Admiralty deitutakoa, eta horrek itsas gatazken eta nazioarteko beste kontu batzuen gaineko eskumena zuen. Kanpainetan gudarostearekin batera epaile eta abokatu moduan
|
zihoazen
juristek ere zuzenbide zibila erabili zuten, Oxford eta Cambridgeko unibertsitateetako kantzilerordeen auzitegiek egin zuten bezala.
|