|
2022
|
|
|
Eta diozuet eskola ona dela, gogoeta sakonenak molde argian eta sintetikoan idazten ikasteko! Gaur oraino bizi den saila dugu," Jainkoa, Bizia,
|
Jendea
" titulupean," gizona" hitza bazterturik," jendea" hitzaren faboretan, zuzen den bezala. Oroit naiz bilkura batean proposatu nuela titulua ere osoki aldatzea, beldurrez gaur egun" Jainkoa" hitz horrek irakurle potentzial andana bazterrean utz zezakeela.
|
|
|
Eta diozuet eskola ona dela, gogoeta sakonenak molde argian eta sintetikoan idazten ikasteko! Gaur oraino bizi den saila dugu," Jainkoa, Bizia, Jendea" titulupean," gizona" hitza bazterturik,"
|
jendea
" hitzaren faboretan, zuzen den bezala. Oroit naiz bilkura batean proposatu nuela titulua ere osoki aldatzea, beldurrez gaur egun" Jainkoa" hitz horrek irakurle potentzial andana bazterrean utz zezakeela.
|
|
|
" Beti kezka berak zabilan:
|
jende
langile xehearen griñak eta ezinak, eta beti berak baino gutiago zakiteneri laguntza sustengu egitea" du idatzia izan Emil Larrek. " Langileriaren aldeko sindikalismoan zuen aurkitu bere bihotz handiaren beteko bidea".
|
|
|
Bigarren aldian, 1993an, Sarako prentsaitzinekoan kazetari baten hutsegitearen ondorioz gertatu zen, San Inazio lepoan, Larruneko trenaren estreinaldi egunean,
|
jendez
mukuru zegoelarik. Seiak atxilotu gintuzten.
|
|
|
Presidentea bera zen nire bila etorri. Zuberoan oso oso usaia zaharra dugu
|
jende
desberdinen arteko errespetua, elkar aditzea. Aurore Martinen afe ran, naturaltasun osoz aipatu genuen horren kontra izenpe zezakeela nahi zuenak.
|
|
|
Ezin du esplikatu, erabakia erabat politikoa izan delako! Baina injustizia ho rretaz
|
jendea
ohartzen ari da, eta Frantzia bere buruaren kontra doa. Bidegabekeria horretaz abertzaleak baliatu behar dira.
|
|
|
Ororen buru, euskarak gizarte eta ekonomia baliotasuna badaukala onartarazi behar diogu euskal
|
jendeari
. Hemen da, beharbada, berreskalduntzerako xedean, Zuberoan pairatzen dugun okerren bat, hau da, kultura alorreko osagai gi sa ikusia dela bakarrik euskara eta ez gizarte eta ekonomia harremanetarako bitarteko bat bezala.
|
|
|
Jean Fabien Lexardoi errejentak hartu eta
|
jendeari
ongi azaldutako jarrerak izan ziren, duda barik, giro horren hazle. Horrek agerian uzten du beste behin ere Ipar Euskal Herriak pairatzen duen diglosia egoera oso larria.
|
|
|
Seinale horiek, beraz, ahoskera batekoan eginarazi dituzte eta oro har frantsesaren idazkeran oinarrituz. Hori ez da harritzekoa, zeren eta,
|
jende
horrentzat, frantses hizkuntza baita ukatu eta ukitu ezineko erreferentzia, inoiz ere zalantzan jar ez daitekeena... euskararen kontuarekin eta bereziki idazkerarekin, aldiz, nahi dena egin daitekeelarik! Pena ematen du, haatik, Urdatx Santa Grazi izan dadin" eredu" lotsagarri horren aurrendarien artean, jakinez herri horretako seme direla Aita Junes Casenave Harigile eta Txomin Peillen euskaltzainak eta euskal kulturako izen handiak...
|
|
|
Hortaz, aurreko garai batzuetan baino kontrako jarrera jakin batekin hartu dira euskarari gutxiespena edo harekiko garrantzi es kasa ageri agerian uzten duten erabaki horiek. Gutxiespena eta garrantzi eskasa...
|
jende
horrek, ordea, sekula santan erakutsiko ez lukeena frantses hizkun tzaren aldera. Jende horrek ez luke inondik inola eta inoiz ere zalantzan jarriko frantsesez zerbaiten idazteko moldea, are gutxiago onartuko frantsesez zerbait gaizki idaztea edo gaizki idatzia izatea.
|
|
|
Gutxiespena eta garrantzi eskasa... jende horrek, ordea, sekula santan erakutsiko ez lukeena frantses hizkun tzaren aldera.
|
Jende
horrek ez luke inondik inola eta inoiz ere zalantzan jarriko frantsesez zerbaiten idazteko moldea, are gutxiago onartuko frantsesez zerbait gaizki idaztea edo gaizki idatzia izatea. Frantsesa, hots," Errepublikaren hizkuntza"... nola pentsatzen —eta are gutxiago onartzen— ahal lukete zalantzan jartzea?
|
|
|
Hain zuzen, hau da azken 40 urte hauetan Zuberoako antzerki zaharrak bizi duen arrakasta handiaren ondorio tamalgarrienetarik bat:
|
jende
anitzek uste dutela pastoralaz zerbait dakitela, ezer gutxi dakitelarik ordea... Udan ematen diren trajeria horien ikustera datorren jendetza handiaren artean egonda edo pastorala eman osteko azalpen edo iritzi trukatzeetan, sekulako astakeriak entzun daitezke, kasu gehienetan, egia esan, euskaraz gutxi dakitenen edo euskal kulturaren mundutik aski aldenduak direnen ahotan entzuten direnak.
|
|
|
Pirinio bortüaldeko etxeak, eliza zeinütegi hiru püntakoak, Kakuetako arroila, Holtzarteko zaldaina, Mauleko gaz te lü zaharra... Horik dira Züberoaz mintzatzean kanpoko
|
jenteari
–eta kar tielekoari ere hanitxetan– gogoala jiten zaitzonak. Bai, Züberoa hori oro da... bena ez hori bera!
|
|
|
" Eskuara baizik ez zakiten haiek, mort pour la patrie", Gorka Knörren kantua da, ezta?, oso kantu indartsua. Hala 1914ko Gerlak, nola Bigarren Mundu Gerlak bere partea egin dute hemengo
|
jendea
frantsesteko, seguru.
|
|
|
Baigorriko gertakari horren osteko militantea naiz. Horrek eragin handia izan zuen, gertaera hark
|
jende
andana beldurtu zuen, hoztu, eta erabat beste militante belaunaldi bat sartu zuen IKn. Erabat beste bat.
|
|
|
1982 ko Baigorriko tiroketaren ondotik IK
|
jendez
berritu zen. Allandek hori zion Ipar Euskal Herriko Hitzak egin zion elkarrikezta batean:
|
|
|
" Nire bila etorri ziren. Tiroketa horiek
|
jendea
beldurrarazi zuten, eta batzuk urrundu egin ziren; bainan beste asko buru belarri sartu ziren, ni tarteko. Iparraldea Iparraldeko jendeak aintzinarazi behar zuen.
|
|
|
Tiroketa horiek jendea beldurrarazi zuten, eta batzuk urrundu egin ziren; bainan beste asko buru belarri sartu ziren, ni tarteko. Iparraldea Iparraldeko
|
jendeak
aintzinarazi behar zuen. Horregatik, ETAren sudur sar tzeen erabat kontrakoa izan naiz.
|
|
|
Herri Taldeetarik
|
jende
ainitz sartu bazen ere IKn, nik ez nuen Herri Taldetan parte hartu, baina hala ere IKn sartu nintzen.
|
|
|
Allande Socarros langilea bezain lagunkina zen, maitagarria eta maitatua. Beraz horren bat bateko heriotzak
|
jende
asko txunditurik utzi du, bereziki Zuberoan eta Euskaltzaindian. Galtze handia dugu, eta ez bakarrik Zuberoan:
|
|
|
Aita Junes Casenaveri atxikimendu handia zion, eta pentsu dut orain harekin dagoela Parnasoan. Hor ez dut zalantza ez dudarik, ezen azken epai eta jujamenduko arauak, San Mateoren Ebanjelioan agertzen direnak, ongi bete ditu,
|
jende
asko lagunduz, eman dezagun samariar onak bezala, oroituz samariarra heretikoa zela, gutienik zismatikoa. Guhauk edonori ber laguntzak eginez, erran dezakegu:
|
|
|
Xiberoko eüskalkiaren eleen errejenta zen, nontik jiten ziren, zonbat erranahi züen, frantses, biarnes ala espainolaren eragina bazüen... Holakoa zen zoinahi egoeratan, bazkaria edo aihari batetan, menditik oinez, biltzar batetan, zoinahi manerako
|
jentea
berareki biltzen zelarik, hitzen erranahia, nontik jinak ziren eta abar, argitzen züan.
|
|
|
Alta, joan den igandean, Ürrüstoiko errebote plazan antzeztu zen Abdelkader trajeriaren (pastoralaren izen zaharra) ikusle ko purua mila lagunetara mugatua zen, COVID gaitzarengatik hartutako osasun segurantza neurriei jarraitu beharrez. Mila ikusliar, eta seguraz ere apur bat gehiago,
|
jende
andana eskailera mailetan eserita baitzen; asko zirela ez da du darik, eta giroaren araberakoa izango zela pentsa daiteke.
|
|
|
Argi geratu da, beraz, bai errejentak, bai kantarien trebatzaileak, zein ere dan tzarien eskolatzaile Margot Fauriek egin duten lana denen begikoa gertatu dela.
|
Jendeak
harrera ona egin die pastoral honetan azaldu diren berezitasunei, ho rietarik nabariena izanik Abdelkader musulmana ate urdinetik atera zedin. Ho riek horrela, ezin zitezkeen multzo honetakoak kiristi gisa izendatu, ezta ere ate gorritik jalgitzen ziren frantsesak türk gisara jo.
|
|
|
Pastoral bati amaiera ematen dion azken kantuan, ikusleek obra eta horren antzezleak preziatu egin zituztelako seinale argi,
|
jendeak
zutik bota zituen txaloak. Trajeria emateetan behintzat ez da sarritan horrelakorik gertatu.
|
|
|
" ontsa entelegatürik izan gitean: ez deiogü
|
jenteari
erran nahi" hola behar da mintzatü eta ez beste gisaz"... bai aldiz gük eta gure gizaldikoek bai aitzinekoek eüskararen ahozkatzea nola ikasi dügün entzünarazi. Gero, bakoitxak nahi düan bezala eginen dü...".
|
|
|
Emanaldikal ikusliar puzkaz gütiago izanen bada ere Abdelkader trajeriaz gozatü behar lüke
|
jenteak
. Eta pastoral hau, audela, aipagarria date zinez... aspaldiko partez ez beitate erraiten ahal Süjeta, hots personaje nausia, Kiris tien gaintian datekeala!
|
|
|
Ederrik balitzateke, benetan, hain baita handia, sarritan, frantses hizkuntzaren ahoskera eta idazkeraren arteko aldea. Euskaltzaindiko ono mastika batzordearekin izandako bileretan, oso iritzi berezia aditzerat eman zuen ere gonbidatu batek, hots Atarratze edo Zunarreta herrien kasuan H fonetikoa mantendu behar zela idazkeran... hango
|
jendeentzat
onargarriagoa zelakoan! Onargarriagoa!
|
|
|
Aterbeak egonik ere hauetara joateko herabe izaten direnei pentsatuta, Gizar te Arazoetarako Ministerioak finkatu dituen neurrien artean, kanpoan bizi direnekin zuzenki harremanetan jartzea ere badago. Alabaina, Simone Veilen zerbitzuek azpimarratu zutenez," ez zaio
|
jendeari
nahitaez aterbeetara joateko agindurik eginen, aholkua emanen baizik". Iragan neguan, kalean bizi ziren sei
|
|
|
Euskal munduak, hots erran nahi dut Euskal Herri bizidun baten alde di harduen
|
jendeak
, baditu askotan halako kontradikzio harrigarriak. Nik horre lako batekotzat jo dut iragan astelehenean Dantzari Ttiki Zuberoan osp atzearen inguruan izan den gertaera bat.
|
|
|
Züberoako eüskalki berezia galtzen bada... züberotarren ogena date, ez beste ihorena! Eta bada lotsa izaterik horrat bürüz ari giren, eüskaraz ge roago eta gütiago mintzo beita Züberoako
|
jentea
. 2012 urte erdixean zabaltürik izan den ikertze soziolinguistiko batek agerian ezarri dü eüskara eta eüs karaz ikasi düen gazteen zonbata handitu dela azken hogei urtetan...
|
|
|
Juntatzen gaituzten ideiak bilatu behar dira. Herria biziaraztea da aber tzale izatea; aisialdian
|
jende
orotarikoa bilduz, adibidez. Eztabaidatzeko paradak sortu behar dira.
|
|
|
Nire bila etorri ziren. Baigorrin izan ziren tiroketen ondotik, IK
|
jendez
berriztu zen. Tiroketa horiek jendea beldurrarazi zuten, eta batzuk urrundu egin ziren; baina beste asko buru belarri sartu ziren, ni tarteko.
|
|
|
Baigorrin izan ziren tiroketen ondotik, IK jendez berriztu zen. Tiroketa horiek
|
jendea
beldurrarazi zuten, eta batzuk urrundu egin ziren; baina beste asko buru belarri sartu ziren, ni tarteko. Iparraldea Iparraldeko jendeak aitzinarazi behar zuen; horregatik, ni beti anti ETA izan naiz, haren sudur sartzeen erabat kontrakoa.
|
|
|
Tiroketa horiek jendea beldurrarazi zuten, eta batzuk urrundu egin ziren; baina beste asko buru belarri sartu ziren, ni tarteko. Iparraldea Iparraldeko
|
jendeak
aitzinarazi behar zuen; horregatik, ni beti anti ETA izan naiz, haren sudur sartzeen erabat kontrakoa. Hemengoa hemengoek kudea dezatela.
|
|
|
Orduan oso zabalduak ziren herri taldeak, eta
|
jendeak
uste du horietatik sar tu zela jendea IKra. Zuberoan ere baziren; alta, nik, nonbaitik ere, ezin gauzak sinple egin!
|
|
|
Orduan oso zabalduak ziren herri taldeak, eta jendeak uste du horietatik sar tu zela
|
jendea
IKra. Zuberoan ere baziren; alta, nik, nonbaitik ere, ezin gauzak sinple egin!
|
|
|
Borroka armatuak Iparraldean ondorio onak eta eraginkorrak ekarri baditu, arrazoi honexegatik ekarri ditu: herriko
|
jendea
ginelako, jendeak bazekielako ez ginela ero talde bat. Herriko bizian eta errealitatean erabat murgilduriko gazteak ginen.
|
|
|
Borroka armatuak Iparraldean ondorio onak eta eraginkorrak ekarri baditu, arrazoi honexegatik ekarri ditu: herriko jendea ginelako,
|
jendeak
bazekielako ez ginela ero talde bat. Herriko bizian eta errealitatean erabat murgilduriko gazteak ginen.
|
|
|
Hemen bazen industria. Bazen zapatagintza, bazen kautxugintza... eta industria horrek
|
jendea
ekarri zuen hona. Eta horrek eragina izan du euskararen gibelatzean.
|
|
|
Eüskara lantzen düen mündüan aspalditik erreferentzia bat zen, bena irratiari esker xiberotar eüskalkiarentako erreferentzia bat bilakatü zen xiberotar oroentako. Biga bostetan entzün dütüt kartieleko
|
jendeak
" galdegin ezok Socarrosi nola erraiten den hori" erraiten, hitz batetaz düdan zirelarik.
|
|
|
Pentsatzen düt haboroxeak xiberotar ginen. Gero badakit emeki emeki denborarekin zabaltzen hasi zela eta
|
jenteak
bestetarik jiten hasi, haboroenik Baxe Nafarroatik eta Bearnotik ere bai. Segür ere ahomihiz aipatzen zen eta hola ebilzale berriak agertzen.
|
|
|
Allandek beti erraiten züan ontsa zatekeala jenteer bortüalat berak joai te ko gogoaren emaitea. Agian xede horrekin günütüan gaüaldi ttipi eli bat pro posatzen, iparrorratzaren erabilteko, karten irakurteko e.a. Hori zen teoria, eta biharamenean, bortüan, üsatü bezala seinale zonbait han hor ezar eta,
|
jenteak
taldeka haien txerkara igorten günütüan. Segürki, zonbaitentako interesgarri zen, bena badüt ustekeria beste elibatek memento goxo bat igaraiten züen ber, ez züela hortaz axol handirik.
|
|
|
Barka diezadazue ene buruaz mintzatu bainaiz hor, baina anekdota horrek erakusten du Allanderen atxikimendu mota nolakoa zen Herria eta Herriarentzat.
|
Jende
batzuk behin baino gehiagotan harritu baitzaizkit Allande bezalako euskal militante batek Herrian idazteaz, harridura horren arrazoia da hain segur Herriaren" espiritua" ez dutela ongi ezagutzen, ideia orotakoeri idekia den kazeta delarik, abertzale edo ez abertzale, sinesdun edo ez, euskararen atxikimendua eta ezberdintasunaren errespetua dituzten ber. Azken urteetan," Hitza Pitz&... Baina Allanderentzat, ez zen kontrae rranik aldi berean Hitza Pitz blogean eta Herria astekarian idaztean.
|
|
|
Ez dakit zertako bena bada mikroaren" basahalke" bat orano hanitxen tako.
|
Jendek
erranen düanaren lotsa bat bada agian, eüskararen heinaz ala gaxki hartürik izanen den ohar batetaz.
|