|
2017
|
|
|
Gaur egun osasun arloko profesionalak informazio bolumen handiari aurre egin behar dio, eta horrek zailtzen dio informazio baliagarria aurkitzea (adibidez, Pubmed ek, osasun arloko datu base nagusiak, 26 milioi erreferentzia ditu eta bakarrik 2015 urtean 806.000 erreferentzia gehitu ziren). Hori dela-eta, osasun arloko profesionalak baliabideak izan behar ditu bere interesaren arloan argitaratzen diren ikerketa berrietan eguneratuta egoteko.Hori dena lor dezake bere arloko argitalpenen jakinarazpenen bidez (adibidez, aldizkarien aurkibideen jakinarazpenak), web eta blogetan argitaratzen dena
|
jasotzeko
RSS gehigarrien bidez (adibidez, Netvibes), erakunde edo profesionalen Twittermezuei jarraituz edo informazioa partekatzeko gizarte markatzaileak erabiliz (adibidez, Citeulike) (1).? –
|
|
|
Espainiako Estatuan ere 2013 urtean 11 denda aurkitu zituzten eta gehienak jatorri naturaleko substantzien saltzaileak ziren. Denda birtual horiek modu irekian saltzen dituzte substantzia psikoaktiboak eta posta arruntez baliatuz banatzen dituzte inongo trabarik topatu gabe erosleak
|
jaso
artean (6).
|
|
|
Adinaren arabera doitu ondoren, ez zen ezberdintasunik ageri bihotzekoen arrisku faktoreen artean. Emakume gutxiagok
|
jaso
zuten tratamenduren bat(% 91,5 vs% 95,3; p= 0,002), atzerapenak handiagoak izan ziren emakumeetan (LHM LAIK 107 min vs 95 min; LHM fibrinolisia 35 min vs 30 min). Hilgarritasun tasan ez zen ezberdintasunik ikusi.
|
|
|
Emakumeen hilgarritasun tasa% 10etik% 6,4ra jaitsi zen, ez, ordea gizonezkoena(% 2,2 vs 2,2). Gizonekin alderatuta MIA jasaten duten emakumek aukera gutxiago dute tratamendu egokia behar den denboran
|
jasotzeko
. BIHOTZEZ sarearen eraginez tratamenduraino doazen denbora tarteak eta heriotza tasa nabarmen murriztu dira emakumeen artean.
|
|
|
MIA jasaten duten gizonezkoek eta emakumezkoek
|
jasotzen
duten arreta antzekoa den jakiteko, aztertu ditugu BIHOTZEZ sarean 2012ko urriaren 1etik 2013ko apirilaren 30era eta 2014ko urriaren 1etik 2015eko apirilaren 30era modu prospektiboan jasotako datuak. Bi epe horiek hartzea erabaki da, BIHOTZEZ sareko koordinazio batzordeak ikuskatu baititu datu horiek, garai horietan EAEn gertatu diren IA guztiak jaso direla ziurtatuz eta datuen fidagarritasuna bermatuz.?
|
|
|
MIA jasaten duten gizonezkoek eta emakumezkoek jasotzen duten arreta antzekoa den jakiteko, aztertu ditugu BIHOTZEZ sarean 2012ko urriaren 1etik 2013ko apirilaren 30era eta 2014ko urriaren 1etik 2015eko apirilaren 30era modu prospektiboan
|
jasotako
datuak. Bi epe horiek hartzea erabaki da, BIHOTZEZ sareko koordinazio batzordeak ikuskatu baititu datu horiek, garai horietan EAEn gertatu diren IA guztiak jaso direla ziurtatuz eta datuen fidagarritasuna bermatuz.?
|
|
|
MIA jasaten duten gizonezkoek eta emakumezkoek jasotzen duten arreta antzekoa den jakiteko, aztertu ditugu BIHOTZEZ sarean 2012ko urriaren 1etik 2013ko apirilaren 30era eta 2014ko urriaren 1etik 2015eko apirilaren 30era modu prospektiboan jasotako datuak. Bi epe horiek hartzea erabaki da, BIHOTZEZ sareko koordinazio batzordeak ikuskatu baititu datu horiek, garai horietan EAEn gertatu diren IA guztiak
|
jaso
direla ziurtatuz eta datuen fidagarritasuna bermatuz.? –
|
|
|
|
Jasotako
tratamenduari dagokionez, gizonezkoen% 71,3k LAIKa jaso zuen lehen tratamendu gisa,% 24k fibrinolisia eta% 4,7k ez zuen inolako tratamendurik jaso arteria zabaltzeko. Emakumezkoen kasuan% 76,5 artatu zen LAIK bidez,% 15 fibrinolisi bidez eta% 8, 5k ez zuen tratamendurik jaso.
|
|
|
Jasotako tratamenduari dagokionez, gizonezkoen% 71,3k LAIKa
|
jaso
zuen lehen tratamendu gisa,% 24k fibrinolisia eta% 4,7k ez zuen inolako tratamendurik jaso arteria zabaltzeko. Emakumezkoen kasuan% 76,5 artatu zen LAIK bidez,% 15 fibrinolisi bidez eta% 8, 5k ez zuen tratamendurik jaso.
|
|
|
Jasotako tratamenduari dagokionez, gizonezkoen% 71,3k LAIKa jaso zuen lehen tratamendu gisa,% 24k fibrinolisia eta% 4,7k ez zuen inolako tratamendurik
|
jaso
arteria zabaltzeko. Emakumezkoen kasuan% 76,5 artatu zen LAIK bidez,% 15 fibrinolisi bidez eta% 8, 5k ez zuen tratamendurik jaso.
|
|
|
Jasotako tratamenduari dagokionez, gizonezkoen% 71,3k LAIKa jaso zuen lehen tratamendu gisa,% 24k fibrinolisia eta% 4,7k ez zuen inolako tratamendurik jaso arteria zabaltzeko. Emakumezkoen kasuan% 76,5 artatu zen LAIK bidez,% 15 fibrinolisi bidez eta% 8, 5k ez zuen tratamendurik
|
jaso
.
|
|
|
Ospitalizazio garaiko emakumeen hilgarritasun tasa globala gizonezkoena halako hiru da(% 8,5 vs% 2,4 (p= 0,000)). Gizonekin alderatuta, emakumeen hilgarritasun tasa altuagoa da
|
jasotzen
duten tratamendua edozein delarik ere: % 6,5 vs% 3,1 (p= 0,049) LAIKaren kasuan eta% 5,7 vs% 1,8 (p= 0,185) fibrinolisiaren kasuan.
|
|
|
Artatutako emakume kopurua eta, ondorioz, osatzen duten portzentajea handitu egin da epe batetik bestera(% 22 vs% 30,4; p= 0,002). Tratamendurik
|
jaso
ez duten emakumeen portzentajea aldatu ez den arren(% 8 vs% 9), LAIKa jaso dutenena% 74 izatetik% 78,4 izatera pasa da. Bestalde, nahiz eta sintomak hasi eta LHMra doan tartean hobekuntzarik eman ez, sarearen kalitatea neurtzen duten parametro guztien hobekuntza ikusi da:
|
|
|
Artatutako emakume kopurua eta, ondorioz, osatzen duten portzentajea handitu egin da epe batetik bestera(% 22 vs% 30,4; p= 0,002). Tratamendurik jaso ez duten emakumeen portzentajea aldatu ez den arren(% 8 vs% 9), LAIKa
|
jaso
dutenena% 74 izatetik% 78,4 izatera pasa da. Bestalde, nahiz eta sintomak hasi eta LHMra doan tartean hobekuntzarik eman ez, sarearen kalitatea neurtzen duten parametro guztien hobekuntza ikusi da:
|
|
|
Gizonezkoen kasuan tratamendurik
|
jaso
ez dutenen portzentajea% 5,8 izatetik% 3,2 izatera pasa da; LAIKa jaso dutenena% 67,1etik% 76ra eta fibrinolisia jaso dutenena% 27,2 izatetik% 20,5era (p= 0,022). Sarearen kalitatea neurtzen duten parametroak ere hobetu dira:
|
|
|
Gizonezkoen kasuan tratamendurik jaso ez dutenen portzentajea% 5,8 izatetik% 3,2 izatera pasa da; LAIKa
|
jaso
dutenena% 67,1etik% 76ra eta fibrinolisia jaso dutenena% 27,2 izatetik% 20,5era (p= 0,022). Sarearen kalitatea neurtzen duten parametroak ere hobetu dira:
|
|
|
Gizonezkoen kasuan tratamendurik jaso ez dutenen portzentajea% 5,8 izatetik% 3,2 izatera pasa da; LAIKa jaso dutenena% 67,1etik% 76ra eta fibrinolisia
|
jaso
dutenena% 27,2 izatetik% 20,5era (p= 0,022). Sarearen kalitatea neurtzen duten parametroak ere hobetu dira:
|
|
|
Emakumeek atzerapen handiagoarekin
|
jasotzen
dute tratamendua. LHM LAIKarako tartea 105,5 (80) minutu luzatzen da, eta 35 (27) minutu fibrinolisiaren kasuan.
|
|
|
Bestalde,
|
jasotzen
duten tratamendua ere desberdina da gizonezkoen eta emakumezkoen artean. Arteria zabaltzeko tratamendurik jasotzen ez duten emakumeen portzentajea bikoitza da
|
|
|
Bestalde, jasotzen duten tratamendua ere desberdina da gizonezkoen eta emakumezkoen artean. Arteria zabaltzeko tratamendurik
|
jasotzen
ez duten emakumeen portzentajea bikoitza da
|
|
|
Ospitalizazio garaiko emakumeen hilgarritasun tasa gordina gizonezkoena halako hiru den arren(% 8,5 vs% 2,4).
|
Jasotako
tratamenduaren arabera aztertzen badugu, emakumeen hilgarritasun tasa gordina altuagoa da tratamendua edozein delarik ere: % 6,5 vs% 3,1 LAIKaren kasuan eta% 5,7 vs% 1,8 fibrinolisiaren kasuan.?
|
|
|
artatzen den IA kopurua handitzea. Igoera hori tratamendurik
|
jasotzen
ez duten gaixoen portzentajea jaitsi egiten delako gertatzen da, LAIKaren mesedetan (16).? –
|
|
|
Ikerketa askok erakutsi dute ezen MIA jasaten duten emakumeek aukera gutxiago dutela kardiologiako giden arabera artatuak izateko, kateterismo bat egiteko eta behar den denboran arteria zabaltzeko (8). Emakumezkoek iskemia denbora luzeagoak izaten dituzte (17), batetik sintomak hasi eta LHMrako tarte luzeagoa izaten dutelako, eta, bestetik, LHMtik tratamendua
|
jaso
arteko epea ere luzeagoa delako. Oro har, angiografia koronarioa ez da horren maiz erabiltzen emakumeengan, horien arriskua ez baita behar bezala baloratua izaten, heriotza tasa altuagoak izan arren (18).?
|
|
|
Ikerketa honek EAEko emakumeak salbuespena ez direla erakusten digu; izan ere, gizonekin alderatuta emakume gutxiagok
|
jaso
dute arteria zabaltzeko tratamenduren bat(% 91,5 vs% 95,3); gainera, jasotzen dutenek beranduago jaso dute (iskemia denbora 217 (145) vs 170 (115) min.). Nahiz eta atzerapen horren zatirik handiena MIA jasaten duen emakumeari dagokion (sintomak LHM 108 min (55) emakumeen artean, 77 min (41) gizonezkoen artean), ez da arduradun bakarra. Izan ere, behin osasun sistemarekin kontaktuan jarri ostean, emakumezkoek atzerapen handiagoarekin jasotzen dute itxitako arteria zabaltzeko tratamendua:
|
|
|
Ikerketa honek EAEko emakumeak salbuespena ez direla erakusten digu; izan ere, gizonekin alderatuta emakume gutxiagok jaso dute arteria zabaltzeko tratamenduren bat(% 91,5 vs% 95,3); gainera,
|
jasotzen
dutenek beranduago jaso dute (iskemia denbora 217 (145) vs 170 (115) min.). Nahiz eta atzerapen horren zatirik handiena MIA jasaten duen emakumeari dagokion (sintomak LHM 108 min (55) emakumeen artean, 77 min (41) gizonezkoen artean), ez da arduradun bakarra. Izan ere, behin osasun sistemarekin kontaktuan jarri ostean, emakumezkoek atzerapen handiagoarekin jasotzen dute itxitako arteria zabaltzeko tratamendua:
|
|
|
Ikerketa honek EAEko emakumeak salbuespena ez direla erakusten digu; izan ere, gizonekin alderatuta emakume gutxiagok jaso dute arteria zabaltzeko tratamenduren bat(% 91,5 vs% 95,3); gainera, jasotzen dutenek beranduago
|
jaso
dute (iskemia denbora 217 (145) vs 170 (115) min.). Nahiz eta atzerapen horren zatirik handiena MIA jasaten duen emakumeari dagokion (sintomak LHM 108 min (55) emakumeen artean, 77 min (41) gizonezkoen artean), ez da arduradun bakarra. Izan ere, behin osasun sistemarekin kontaktuan jarri ostean, emakumezkoek atzerapen handiagoarekin jasotzen dute itxitako arteria zabaltzeko tratamendua:
|
|
|
Ikerketa honek EAEko emakumeak salbuespena ez direla erakusten digu; izan ere, gizonekin alderatuta emakume gutxiagok jaso dute arteria zabaltzeko tratamenduren bat(% 91,5 vs% 95,3); gainera, jasotzen dutenek beranduago jaso dute (iskemia denbora 217 (145) vs 170 (115) min.). Nahiz eta atzerapen horren zatirik handiena MIA jasaten duen emakumeari dagokion (sintomak LHM 108 min (55) emakumeen artean, 77 min (41) gizonezkoen artean), ez da arduradun bakarra. Izan ere, behin osasun sistemarekin kontaktuan jarri ostean, emakumezkoek atzerapen handiagoarekin
|
jasotzen
dute itxitako arteria zabaltzeko tratamendua: LHM LAIK 107 min (80) vs 95 min (73,75).
|
|
|
Gizonekin alderatuta MIA jasaten duten emakumek aukera gutxiago dute tratamendu egokia behar den denboran
|
jasotzeko
.
|
|
|
sintomak hasi eta lehen harreman medikorakoa (LHM), LHM eta lehentasunezko azaleko interbentzio koronariorakoa (LHM LAIK) eta LHM eta fibrinolisirakoa (LHM fibrinolisia). 913 MIA
|
jaso
ziren, 234 emakume eta 639 gizon. Emakumeen batez besteko adina 10 urte zaharragoa zen.
|
|
|
|
Jasotako
tratamendua
|
|
|
|
Jasotako
tratamendua
|
|
|
|
Jasotako
tratamendua
|
|
|
Hala ere, kasu guztiek foiea kontsumitu zuten Eguberri jaietan (2013ko abenduaren 24tik, 2014ko urtarrilaren 1era). Ingurugiroko azterketan zenbait lagin
|
jaso
ziren, bai etxekoak bai establezimendu ezberdinetakoak, eta eginiko azterketan Listeria monocytogenesaren kontaketa altua identifikatu zuten (5.2 x 104ufc/ g). Datu horiek agerraldia izan zela baieztatu zuten, eta foiea zehaztu zuten taldekatze honen eragile gisa.
|
|
|
Aho bidezko AB: Amoxizilina 1g/ 8h (alergikoetan eritromizina) 48 ordutan, emaitzak
|
jasotzeko
txandatu
|
|
|
Tratamendu antipsikotikoekiko atxikimendua baxua izaten da normalean. Oraintsu egindako errebisio sistematiko batek% 34 arteko atxikimendu tasak
|
jaso
zituen, batez bestekoa% 42 ingurukoa zela zehaztuz (24). Etnizitateak atxikimenduan eragina daukala deskribatu izan da (24, 25), eta badirudi ez dagoela beti hizkuntza nagusiaren gaitasun mailarekin lotuta.
|
|
|
Hala ere, lan horien metodologiari lotutako eragozpen batzuk ere nabarmendu nahi ditugu. Izan ere, haluzinazioei buruzko azken behaketa hori egitean, adibidez, gehienek ez dute zehazten informazioa
|
jasotzeko
elkarrizketa zein hizkuntzatan egin duten. Ildo berean, pentsa liteke gaixoak ama hizkuntza hobeto menperatzen duen heinean, bere hizkuntzan luze eta sakonago hitz egiteko joera edukiko duela, azpitik garuneko zirkuituekin lotutako arrazoiak egon edo ez egon.
|
|
|
Hego Euskal Herria eremu elebiduna izanda ere, osasun sistemetan gaztelania da komunikazio hizkuntza eta idatzizko informazio kliniko gehiena hizkuntza horretan dago. Txosten eta eboluzio oharrak gaztelaniaz idatzi beharrak zaildu egiten du ahozko harremana beste hizkuntza batean ezartzea, eguneroko jardunean nekeza baita ahoz
|
jaso
eta idatziz gorde behar den informazioa bi hizkuntzatan maneiatzea. Joera hori aldatzea zaila da, gainera, gaur egun oraindik profesionalen zati handi batek ez du euskara menperatzen, eta dokumentazio klinikoa denek ulertzea gaztelaniak baino ez du bermatzen.
|
|
|
Dena dela, eta nekezagoa bada ere, ikusitakoaren arabera badirudi garrantzitsua litzatekeela gaixo eskizofreniko elebidunen azterketa psikiatrikoa hizkuntza biak erabiliz egitea, batez ere ama hizkuntza euskara dutenen artean. Horrela egiteak gaixo elebidunaren sintomen ikuspegi zabalagoa
|
jasotzen
lagun diezaguke. Hori dela eta, profesional euskaldunak eskuragarri egon lirateke osasun mentaleko zentro eta ospitaleetako psikiatriako zerbitzu guztietan, eta gaixoei eskaintza aktiboa egin (31).
|
|
|
Garrantzitsua da ospitale edo ESI bakoitzak bere protokolo egokitua izatea, Larrialdi, Erradiologia, Laborategi, Kirurgia Orokor, Digestio Aparatu eta Zainketa Intentsiboen Unitateetako espezialistek osaturiko lantalde batekin, nazioarteko gidek gomendatzen duten moduan (10). 1 irudian paziente hauen arreta
|
jasoko
lukeen diagrama deskribatzen da, haien ospitaleratze osoan zehar.
|
|
|
Emakumeak haurdunaldiko kontrolaren lehen ekografia egitean sartzen dira kohortean. Lagin biologikoak (odola, gernua, ilea, plazenta, eta abar) jasotzeaz gain, zenbait (orokorra, gaixotasunak, dieta, lana, ingurugiroa, eta abar) betetzen dira, batetik, airean, ingurugiroan eta kontsumoko uretan aurkitzen diren kutsatzaileen balorazioa egiteko, eta, bestetik, dieta bidez
|
jasotako
kutsatzaileen estimazioa ateratzeko. Zumarragako Ospitaleari dagokion biztanleriak definitzen du ikerketaren inguru geografikoa, hau da, Goierriko eta Urola Garaiko nahiz Urola Erdiko udalerriek.
|
|
|
Hasierako momentuan aukeratutako emakumeen% 56k onartu zuten parte hartzea (kohorte guztiak kontuan harturik). Gipuzkoako kohortearen kasuan (gure lagina), parte hartze ezaren arrazoiak
|
jaso
ziren: % 27,6k ez zuen parte hartu nahi izan,% 30,3k denborarik ez zuela esan zuen,% 9,3k interesik ez zuela eta% 32,7 ezin izan zen lokalizatu aukeratuak izan ondoren.
|
|
|
ADHNaren 323 umeren informazioa
|
jaso
zen, 162 neska eta 161 mutil. Haurdun geratzean amen ia erdiek 30 urte zituzten.
|
|
|
Horrela, beste ikerketek tabakoaren eta ADHNaren arteko erlazio hori indargabetzen dute. Ildo beretik, oinarri genetikoa aztertu nahian, bi haurdunalditan zehar kontsumo ezberdina izan duen ama ikertzean (lehen haurdunaldian zehar erre du eta bigarren haurdunaldian ez du erre), ikusi da bi neba arreben artean ez dagoela ezberdintasunik; hau da, esposizioa jasan duen haurrak ez duela arrisku gehiagorik ADHNa izateko, esposizioa
|
jaso
ez duenak baino (10). Horrek faktore genetikoen edo nahaste faktoreen garrantziaz pentsarazten digu.
|
|
|
Indarguneei dagokienez, esan beharra dago INMA proiektua kohorte prospektiboa dela, zeinean eremu sozioekonomiko eta ingurumen ezberdinetan bizi diren familien jarraipen zorrotza egiten den. Jarraipen horretan, ingurumen datuak kontuan hartzeaz gain, hainbat egiten dira denboran zeharreko ezaugarri fisiko, neurologiko eta sozioekonomikoen inguruko datuak
|
jasotzeko
. Gainera, aintzat hartzekoa da. orobat, informazioa modu objektiboan jaso dela, galdeketa hau pasatu baino lau urte lehenago.
|
|
|
Jarraipen horretan, ingurumen datuak kontuan hartzeaz gain, hainbat egiten dira denboran zeharreko ezaugarri fisiko, neurologiko eta sozioekonomikoen inguruko datuak jasotzeko. Gainera, aintzat hartzekoa da. orobat, informazioa modu objektiboan
|
jaso
dela, galdeketa hau pasatu baino lau urte lehenago. Tabakoaren kontsumoari buruz, informazioa ez ezik, gernu laginetako kotinina mailak ere neurtu ziren, emaitza subjektiboak datu objektiboekin kontrastatuz.
|
|
|
emakume haurdunen tabako aztura eta haien haurdunalditik jaiotako 4 urteko umeen ADHNa ikertzea. ADHNari buruzko 323 umeren informazioa
|
jaso
zen. Prebalentzia% 2,5ekoa izan zen.
|
|
2018
|
|
|
Horietako batek IFN, arekin tratamenduan zeuden minbizidun paziente batzuei zitokina hori administratzeak HPA ardatzean izan lezakeen eragina ikasi zuen, tratamenduak iraun bitartean depresioa garatzeko arriskua neurtzeko. Horretarako, interferoi alfa (IFN?) tratamendua
|
jaso
ostean, ACTH, kortisol eta interleukina (IL) zitokina proinflamatorioa neurtu zitzaien odolean minbizidun hamalau gaixori, eta, besteak beste, depresioaren sintomak agertzen ziren. Sintoma depresiboak izan zituzten pazienteetan ACTH eta kortisol mailen igoera esanguratsuagoa (IL arena ez) eman zen sintomarik izan ez zutenekin konparatuz, modu akutuan.
|
|
|
Izan ere, zitokina proinflamatorioek (IFN, eta TNF?, adibidez) oso erraz induzitu dezakete makrofagoetan edo mikroglian dagoen IDOa. Ikerketa batean, IFN, terapia
|
jaso bitartean
depresioa pairatu zuten pazienteetan odol periferikoko triptofano deplezioa zuzenean kinureninaren igoera esanguratsuekin erlazionatua zegoela antzeman zen. Emaitza horietan oinarrituz, deprimituen triptofano mailen jaitsieraren erantzulea IDO aktibitatearen igoera izan zitekeela proposatu da (10).
|
|
|
Hori frogatzen duten hainbat ikerketa burutu dira. Esaterako, IFN, terapia
|
jasotzen
duten pazienteen garuneko gune batzuetan, gongoil basaletan adibidez (prozedura ikasketarekin edo eguneroko portaerekin erlazionatuak), glutamato mailen igoera deskribatu da eta igoera horren eta agertutako sintoma depresiboen artean korrelazioa dagoela ikusi da (19). Beste aurkikuntza batzuen arabera, CRP maila altuak (hanturaren markatzaile goiztiarra dena) dituzten depresiodun gaixoek glutamato maila altuak dituzte garunean.
|
|
|
Emaitza hauek adierazten dute depresioaren zenbait alderdi HPA ardatz desorekatu batek sor ditzakeela (7). Depresiodun gaixoetan meta analisi bidez eginiko ikasketa batean, tratamendua
|
jaso
aurreko eta ondorengo kortisol mailak neurtu ziren. Partaide deprimituen% 56k antzeko kortisol mailak izan zituen tratamendua jaso aurretik eta ondoren (17).
|
|
|
Depresiodun gaixoetan meta analisi bidez eginiko ikasketa batean, tratamendua jaso aurreko eta ondorengo kortisol mailak neurtu ziren. Partaide deprimituen% 56k antzeko kortisol mailak izan zituen tratamendua
|
jaso
aurretik eta ondoren (17). Horren arabera, kortisol maila altuak depresiodun pazienteen azpimultzo batekin bakarrik egongo lirateke lotuta, eta ebidentzia gehiago behar den arren, tratamenduaren eraginkortasuna neurtzeko markatzaile potentzial bezala erabil litezke.
|
|
|
Hain zuzen ere, zenbait datu base eta aldizkariren arabera, neurozientziaren eta biomedikuntzaren alorrean argitaratzen diren artikulu guztien artean, laurdenak soilik erabiltzen ditu subjektu emeak (4,5). Baina ar eta emeen fisiologia ezberdina da, eta arretan
|
jasotako
emaitzak emakumeei orokortzea ez da egokia. Izan ere, farmako antidepresiboak emakumeengan ez dira gizonezkoengan bezain eraginkorrak (6) eta, oro har, emakumeek farmakoen ondorio kaltegarriak jasateko% 50 aukera handiagoa dute (7).
|
|
|
Estresari lotutako nahasteak animalia ereduen bidez luze ikertu badira ere, datu gutxi dago gaur egun emeen inguruan. Izan ere, emeen ernal zikloari lotutako hormonen gorabeherek gainerako aldagai fisiologiko eta jokabide aldagaiak eragin ditzaketela pentsatu izan da, eta, ondorioz, subjektu emeak erabilita
|
jasotako
emaitzen bariantza zabalagoak emaitzen baliozkotasuna murriztu zezakeela. Baina azken urteotan egindako ikerketen arabera, emeek ernal zikloko fase batetik bestera duten aldakortasuna ez da arrek egun batetik bestera dutena baino handiagoa (8).
|
|
|
Jokabide hori saguek bata bestearen muturreko bibrisak hortzekin moztean datza (ikus 2 irudia). Saguen muturreko bibote edo bibrisek berebiziko garrantzia dute saguen biziraupenerako, haien bidez inguruko bibrazioak
|
jaso
eta inguruko informazioa prozesatzen baitute. Barbering jokabidea antsietatearekin eta hierarkia soziala finkatzeko lehiarekin erlazionatzen da sagu emeetan (16).
|
|
|
Analisi unibarianteak erakutsi zuenez, estresatutako saguek sakarosa gutxiago edan zuten kontrolen aldean (F [1,43]= 4.64; p= 0,037). Benlafaxina antidepresiboa
|
jasotako
saguek ere serum fisiologikoa jasotakoek baino sakarosa gutxiago edan zuten (F [1,43]= 13.76; p= 0,001) (1 grafikoa). Ez zen elkarrekintzarik aurkitu estresaeta farmakoafaktoreen artean.
|
|
|
Analisi unibarianteak erakutsi zuenez, estresatutako saguek sakarosa gutxiago edan zuten kontrolen aldean (F [1,43]= 4.64; p= 0,037). Benlafaxina antidepresiboa jasotako saguek ere serum fisiologikoa
|
jasotakoek
baino sakarosa gutxiago edan zuten (F [1,43]= 13.76; p= 0,001) (1 grafikoa). Ez zen elkarrekintzarik aurkitu estresaeta farmakoafaktoreen artean.
|
|
|
Ezkerrean, kontsumoa kontrol taldea eta estres taldea bereizita. Eskuinean, subjektu berberak seruma edo farmakoa
|
jaso
izanaren araberako azpitaldetan bereizita.
|
|
|
Ezkerrean, kontrol taldea eta estres taldea bereizita. Eskuinean, subjektu berberak seruma edo farmakoa
|
jaso
izanaren araberako azpitaldetan bereizita.
|
|
|
Kortex prefrontalean, berriz, benlafaxinak 5HIAA maila handitzea eragin du, eta farmakoaeta estresafaktoreen artean elkarrekintza esanguratsurik aurkitu ez bada ere, emaitza hau tentuz hartu beharrekoa da. Izan ere, 5 grafikoan ikus daitekeen moduan, benlafaxina
|
jasotako
sagu estresatuetan nabarmentzen da bereziki 5HIAA igoera.
|
|
|
Gainera, ez zen inolako neurketa objektiborekin egin. Beraz, argi dago galdetegien bidez
|
jasotako
informazioa subjektiboa dela eta hori kontuan izan behar da artikulua irakurtzeko unean.
|
|
|
Juan Luis Zunzunegui? medikuari eta Malu Ayora erizainari eskertu nahi genieke lan hau egiteko beharrezko datuak
|
jasotzeko
baimena emateagatik eta une oro izandako jarrerarengatik. Lan hau Eusko Jaurlaritzaren doktoratu aurreko beka bati esker eraman ahal izan da aurrera (PRE_ 2014_ 1_ 137).
|
|
|
4 Besoak
|
jasotzeko
eskatu. Koordinazioa galdu du
|
|
|
Mediku, erizain eta farmazialarien arteko elkarlana ezinbestekoa da herritarron osasuna hobetzeko. Artikulu honetan, iktus gaixotasun neurologikoaren inguruan informazioa
|
jaso
da, iktusa pairatzeko arrisku faktoreak saihesteko aholkuak deskribatuz eta seinale klinikoak azalduz. Bertan jaso diren gakoekin, prebentzioaren eta detekzioaren inguruan, farmazialarien arreta erakarri nahi da.
|
|
|
Artikulu honetan, iktus gaixotasun neurologikoaren inguruan informazioa jaso da, iktusa pairatzeko arrisku faktoreak saihesteko aholkuak deskribatuz eta seinale klinikoak azalduz. Bertan
|
jaso
diren gakoekin, prebentzioaren eta detekzioaren inguruan, farmazialarien arreta erakarri nahi da. Horrez gain, norberaren eta ingurukoen osasun heziketaren sustapenean laguntzeko, edozein herritarrentzat lagungarria izan daiteke.
|
|
|
Iktus mota nagusiak 1 irudian
|
jaso
dira. Ikuspuntu klinikoan oinarrituta eta garunean gertatzen den lesioaren jatorriaren arabera, iktusa iskemikoa(% 80) edo hemorragikoa(% 15) izan daiteke (5):
|
|
|
Amaren adinari, paritateari, gurasoen jatorriari (Espainia edo besteak), ikasketa mailari eta lanpostuari buruzko informazioa aurrez aurreko elkarrizketetan pasatutako bi galde sorten bitartez
|
jaso
zen.
|
|
|
Tabako kontsumoari dagokionez, gurasoen datuak
|
jaso
ziren. Amaren kasuan haurdunaldian zehar edukitako tabako kontsumoa lau kategoriatan banatu zen:
|
|
|
Gehien nagusitu zen edoskitze mota mistoa(% 61,3) izan zen. Umeen% 27,3k edoskitze esklusiboki naturala
|
jaso
zuen eta% 11,4k edoskitze artifiziala (esklusiboki edo naturala < 7 egun). Edoskitzearen iraupenari dagokionez, ama gehienek 1 hilabetez(% 35,6) edo 17 hilabetez(% 36,2) eman zieten bularra beren seme alabei.
|
|
|
Sendagai umezurtzak gaixotasun arraro baten diagnostiko, prebentzio edota tratamendurako medikamentuak dira. Europar Batasunean Zk 141/ 2000 (EK) araudiak sendagai umezurtz izendapena
|
jaso
dezaketen medikamentuak identifikatzeko oinarriak finkatzen ditu. Sendagai horiek paziente talde murritz bati zuzenduta daudenez, garapenerako zailtasunak aurkezten dituzte.
|
|
|
SUen garapenerako oztopoei aurre egiteko, eta gaixotasun arraro bat pairatzen duten pazienteek kalitate bereko tratamendua
|
jasotzeko
duten eskubidean oinarrituz, 2000 urtean EBk araudi berria ezarri zuen (Zk 141/ 2000 (EK) araudia) (3).
|
|
|
Haren helburua gaixotasun arraroen tratamendurako medikamentuen, hots SUen, ikerketa, garapena eta merkaturatzea sustatzea da. Bertan, gaixotasun arraroak tratatzeko medikamentuak SU gisa izendatzeko prozeduraren oinarriak finkatzen dira, baita produktu horiek
|
jaso
ditzaketen sustapen neurriak ere.
|
|
|
Araudiaren arabera, sendagai umezurtz izendapena (SUI)
|
jaso
dezake eskaera egiten denean, bizia arriskuan jartzen duen edo ahultze kroniko bat dakarren gaixotasun baten diagnostiko, prebentzio edo tratamendurako sendagaiak, baldin eta:
|
|
|
SUIa
|
jaso
duten medikamentuak argi identifikatuta, EBk produktu horientzat zenbait sustapen neurri eskaintzen ditu, hala nola Sendagaien Europar Agentziaren (EMA) laguntza ikerketa protokoloen lanketan, onarpen prozesu zentralizatua, medikamentua onartzean 10 urteko merkatu esklusibotasuna (antzeko indikaziodun medikamentu bertsuen merkatu lehiakideen aurreko babesa), ikerketarako finantzaketa eskatzeko au...
|
|
|
SUen araudiak, eta zehatzago, eskaintzen diren sustapen neurriek piztu duten interesa nabarmen erakusten dute EMAren barneko Sendagai Umezurtzen Batzordeak (COMP) 2000 eta 2017 urte bitartean
|
jasotako
datuek.
|
|
|
Hamazazpi urteko epean, EMAk izendapena lortzeko 2.975 eskaera
|
jaso
ditu, eta horietatik 1.943(% 65,3) onartu dira. Urtez urte aurkezten diren eskaeren kopuruak zein onartutako izendapenek goranzko joera garbia erakusten dute (1 grafikoa), sustapen neurrien arrakastaren adierazle.
|
|
|
1 grafikoa. Zk 141/ 2000 (EK) araudiaren ezarpenaz geroztik 2017 urte arte EMAk
|
jasotako
SUI eskaeren kopuruan, onartutako SUI kopuruan eta merkaturatze baimena lortu duten SU kopuruan izandako eboluzioa (6).
|
|
|
Azaldutako oztopoek saio klinikoetako emaitzek ebidentzia zientifiko nahikoa lortzea galaraz dezakete, eta horrek SU asko baldintzapeko baimenarekin merkaturatzea dakar. Baldintzapeko baimena merkaturatze egoera berezi bat da, zeinean baimena urtero berraztertzen den, harik eta konpainiak ikerketa gehigarriak eginez beharrezko datu guztiak
|
jaso
dituela ziurtatzen duen arte.
|
|
|
GIa sarritan azpitratatua izaten da; ikerketa batean, astean gutxienez behin gernu galera pairatutako emakumeetatik% 60k soilik
|
jaso
zuen horretarako tratamendua (10).
|
|
|
6.1 Tratamendua
|
jaso
aurretik
|
|
2019
|
|
|
Beste muturrean, osasungintzaren praktikaren beraren ondorioz jasotzen diren datuetan oinarritutako ikerketak dauzkagu. Azken urteotako aurrerapen teknologikoei esker, gaur egun milioika datu jaso, bildu eta prozesatzen dira egunero, osasungintzako aktibitatea xehetasun handiz
|
jasotzen
dutenak. Osasun datuen pilaketa horri erantzunez, datuen, bigarren erabilera, egiten duten ikerketak sortu dira, berezko datu planifikazio eza dela-eta erronka metodologiko berriak planteatzen dituztenak.
|
|
|
Datu falta da ikerkuntza klinikoan maiz gertatzen den arazo bat, askotan informazioa ez delako bere osotasunean
|
jasotzen
, zenbait aldagai ez direlako behar bezala jasotzen, edo pazienteek ikerketan parte hartzeari uzten diotelako. Mundu errealeko datuekin ere faltako balioak aurki daitezke (esate baterako, pazienteen analisiak egin eta grabatzen ez direnean, edo altuera edo neurria hartu baina zerbaitegatik behar bezala gordetzen ez direnean).
|
|
|
Datu falta da ikerkuntza klinikoan maiz gertatzen den arazo bat, askotan informazioa ez delako bere osotasunean jasotzen, zenbait aldagai ez direlako behar bezala
|
jasotzen
, edo pazienteek ikerketan parte hartzeari uzten diotelako. Mundu errealeko datuekin ere faltako balioak aurki daitezke (esate baterako, pazienteen analisiak egin eta grabatzen ez direnean, edo altuera edo neurria hartu baina zerbaitegatik behar bezala gordetzen ez direnean).
|
|
|
Datuak
|
jaso
eta biltzen dituen softwarean bertan auto garbiketa mekanismoak sar litezke. Tresna horiekin batera, idealki, auditoria bat ezarri da egindako aldaketak aztertu eta behar den kasuetan desegin ahal izateko;
|
|
|
Beste muturrean, osasungintzaren praktikaren beraren ondorioz
|
jasotzen
diren datuetan oinarritutako ikerketak dauzkagu. Azken urteotako aurrerapen teknologikoei esker, gaur egun milioika datu jaso, bildu eta prozesatzen dira egunero, osasungintzako aktibitatea xehetasun handiz jasotzen dutenak.
|
|
|
Beste muturrean, osasungintzaren praktikaren beraren ondorioz jasotzen diren datuetan oinarritutako ikerketak dauzkagu. Azken urteotako aurrerapen teknologikoei esker, gaur egun milioika datu
|
jaso
, bildu eta prozesatzen dira egunero, osasungintzako aktibitatea xehetasun handiz jasotzen dutenak. Osasun datuen pilaketa horri erantzunez, datuen, bigarren erabilera, egiten duten ikerketak sortu dira, berezko datu planifikazio eza dela-eta erronka metodologiko berriak planteatzen dituztenak.
|
|
|
gaur egungo osasun arloko informazio sistemak izugarri hobetu dira, historia klinikoa aspalditik dago digitalizatua eta egunero osasun arretaren inguruko informazio edo datu ugari gordetzen dira gure datu baseetan. Egunero pilatzen diren datu horiek egituratuak edo ez egituratuak izan daitezke eta iturri anitzetatik
|
jaso
daitezke. Diagnostiko kodeak, laborategiko analisiak edo ingresu kopurua datu egituratuen adibide dira.
|
|
|
Food and Drugs Associaton (FDA) delakoak emandako definizioaren arabera, RWD horiek pazientearen osasunari edota emandako osasun arretari buruzko datuak dira. Datuok ohiko osasun arretaren ondorioz sortuak dira, eta prospektiboki zein denboran atzera eginez
|
jaso
daitezke. Hona hemen RWD datuak pilatzen dituzten Iturri batzuk:
|
|
|
Oso garrantzitsua da datuen balioztatze zehatzak egitea (crossvalidaton). Interes taldeek datuen transformazio prozesu osoa jarraitzeko gai izan behar dute, hau da, RWD datu base behin betikora iristeko datuek
|
jaso
dituzten transformazio guztiak argi egon behar dira, era honetan datu nagusiak nondik datozen argi gera dadin. Behar den ebidentzia maila gero eta altuagoa izan, orduan eta datu garbiketa eta zehazpen prozesu zorrotzagoa egin da.
|
|
|
Gaixorik sentitzen garenean edo gaixotzen garenean, medikuarengana joaten gara irtenbide baten bila. Gaixotasunen zainketa eta sendatze beharra kontuan hartuta,
|
jasotako
osasun asistentzia kalifikatzen dugu proben kopurua edo errezeta kopuruaren arabera. Bestalde, etorkizunera jasan ditzakegun gaixotasunei buruz ohartarazten gaituzten publizitate mezuak jasotzen ditugu.
|
|
|
Gaixotasunen zainketa eta sendatze beharra kontuan hartuta, jasotako osasun asistentzia kalifikatzen dugu proben kopurua edo errezeta kopuruaren arabera. Bestalde, etorkizunera jasan ditzakegun gaixotasunei buruz ohartarazten gaituzten publizitate mezuak
|
jasotzen
ditugu. Patologia horien arriskuak aurreikusteko, diagnostiko goiztarreko probak egiteko gonbita egiten zaigu.
|
|
|
3 Diagnostiko atalaseak murrizteak eragin dezake pertsona osasuntsu eta asintomatikoak gaixo gisa sailkatzea. Ondorioz, gaixo gisa sailkatutako pertsona horiek tratamendua
|
jasoko
dute, beharrezkoa ez izateaz gain, onura baino arrisku gehiago sor diezaiekeen tratamendua. Osasunaren eta gaixotasunaren arteko lotura arina kezkagarria izaten da eta gaixotasunaren definizioen mugak aldatzeak, gutxi bada ere, biztanleriaren zati handi bat gaixotzat etiketatzea dakar.
|
|
|
Gipuzkoako INMA proiektuaren ama haurren lagina erabili dugu, baita proiektuaren barruan
|
jasotzen
dituzten honako datuak ere: atmosferako kutsatzaileak diren PM2.5 arieta NO2 ari buruzkoak; jaioberrien orpoetatik hartutako TSHari eta T4ari buruzko datuak; erlazioan eragin dezaketen gainerako aldagaiei buruzkoak (koaldagaiak).
|
|
|
Bailara berean, neurgailuak gehienez 3,5 eta 4 km-ra egon ziren. Aipatu tresnek emandako datuez gain, Eusko Jaurlaritzako Airearen Kalitatea Kontrolatzeko Sareak
|
jasotzen
dituen datuak hartu genituen kontuan; neurgailu horiek finko daude bailara bakoitzean, eta egunero jasotzen dituzte PM2.5 ari buruzko datuak. Aparatuak bailara batetik bestera aldatzean informazioa galtzen da, eta informazio hori konpentsatzeko inputazio anizkoitzeko (IM) prozedura (17), (18) aplikatu genuen.?
|
|
|
Bailara berean, neurgailuak gehienez 3,5 eta 4 km-ra egon ziren. Aipatu tresnek emandako datuez gain, Eusko Jaurlaritzako Airearen Kalitatea Kontrolatzeko Sareak jasotzen dituen datuak hartu genituen kontuan; neurgailu horiek finko daude bailara bakoitzean, eta egunero
|
jasotzen
dituzte PM2.5 ari buruzko datuak. Aparatuak bailara batetik bestera aldatzean informazioa galtzen da, eta informazio hori konpentsatzeko inputazio anizkoitzeko (IM) prozedura (17), (18) aplikatu genuen.?
|
|
|
Ikerketa hau INMA (INfancia y Medio Ambiente) proiektuaren parte da, honakoen diru-laguntza
|
jaso
duena: Instituto de Salud Carlos III (PI06/ 0867), Eusko Jaurlaritzako Osasun Saila (2005111093), Gipuzkoako Foru Aldundia (DFG06/ 002) eta ikerketa eremuko udalak (Zumarraga, Urretxu, Legazpi, Azkoitia, Azpeitia eta Beasain).
|
|
|
Jaioberrien% 49,9 emakumezkoa izan zen;% 48,2k anai arrebak zituzten;% 14,8k kea arnasten zuten etxean, amaren bikotea erretzailea zelako edota etxean
|
jasotzen
zituzten ohiko bisitak erretzaileak zirelako. 5 baino gutxiagoko Apgarra haur bakar batek izan zuen, bizitzako lehen minutuan baita 5 minutuan ere.
|
|
|
Emaitza hauek tarteko, zalantzarik gabe RNAren biologiaren esparruan galdera asko dago oraindik erantzuteko. Hori dela-eta, berrikuspen honetan aipatutako RNAren biologiaren bi esparru berrietan fokuratu gara, horien inguruan ezaguna dena
|
jasoz
eta giza gaixotasunekin, zehazki leuzemia mieloide akutuarekin (Acute myeloid leukemia AML), duten harremana laburbilduz. Oraindik alor ezezagunak izanik, ikertzaileek tamaina eta konplexutasun handiko erronka dute aurrean RNAren biologiaren mundu ilun hau argitu ahal izateko eta emaitza hauek arlo klinikora bideratzeko.
|
|
|
– Ingurugiro eta gela berezi hauek min kronikoan (30) eta zainketa aringarrietako programetan ere oso erabiliak eta baliagarriak izan dira, batez ere gaixotasun terminal baten diagnosia
|
jaso ostean
pazienteetan areagotzen den antsietate maila berrezartzeko xedearekin. Izan ere, berri txarra jasotzen duten eriek, Snoezelen saioen eraginkortasuna dela bide, ez dute antsietatea tratatzeko farmakoen beharrik izaten.
|
|
|
Ingurugiro eta gela berezi hauek min kronikoan (30) eta zainketa aringarrietako programetan ere oso erabiliak eta baliagarriak izan dira, batez ere gaixotasun terminal baten diagnosia jaso ostean pazienteetan areagotzen den antsietate maila berrezartzeko xedearekin. Izan ere, berri txarra
|
jasotzen
duten eriek, Snoezelen saioen eraginkortasuna dela bide, ez dute antsietatea tratatzeko farmakoen beharrik izaten. Ikerketa hauen emaitza argitaratu eta gero, hainbat herrialdetan zainketa aringarrietara bideratuta dauden zentroek interes nabarmena izan dute, gela berezi hauek euren pazienteen ongizatean eta bizi kalitate mailan ekar dezaketen onurak bultzatuta.
|
|
|
Babestentaldeak kudeatzen duen Muskizko adinekoentzako eguneko zentroa, Iruñeko Amma Argaray adinekoen etxea edo Barakaldoko CIS gizarteratze zentroa adibidez. Hiru kasu horietan adineko pertsonei zuzendutako zentzumen anitzeko terapia erabiltzen dute, eta ordura arte behatu eta
|
jaso
dituzten emaitzak zeharo betegarriak izan dira, bai pazienteentzat baita zaintzaileentzat ere. Izan ere, azken horiek ere, erlaxazio saioetan parte har dezakete pazienteekin batera, egunerokotasunean jasaten duten estresa arintzeko eta oro har beren bizi kalitatea hobetzeko.
|