|
2007
|
|
|
Horrek zer esan nahi du? Teleskopio bat Donostian
|
jarriz gero
, eta beste bat Los Angelesen, objektu astronomiko bera aldi berean beha dezakegu bietatik, eta, gainera, ikaragarrizko teleskopioa eraiki dezakegu; Donostia eta Los Angeles arteko distantzia adinakoa, pentsa. Lurraren diametroaren tamainako teleskopioa litzateke, gutxi gorabehera.
|
|
|
Sareari ikasarazteko, azken batean, lanean
|
jarri
behar da. Input bat eman behar zaio, datuak sartu.
|
|
|
Horrelako lanak egiteko, hasierako neurona sare bat aukeratzen dute, eta ikasarazi egiten diote. Oso litekeena da sareak ezin ikasi izatea, martxan
|
jarritakoan
ez geratzea edo zentzurik gabeko emaitzak ematea. Kasu horietan, sarea doitu egiten dute:
|
|
|
Baina teknologiak aurrera egin ahala zentralen eraginkortasuna gorantz doa. Zentral superkritiko eta ultrasuperkritiko deritzenetan lurruna tenperatura eta presio altuagoetan
|
jartzen
da, eta, hala,% 40 eraginkortasuna lor daiteke.
|
|
|
Thomas Edisonek
|
jarri
zuen martxan Manhattanen ikatzez elikatutako lehen zentral termikoa, 1882an. Ordutik aurrera, ikatza elektrizitatea sortzeko erabili da batez ere.
|
|
|
Fruituen industrian lan egiten dutenek ere badakite zer kondiziotan
|
jarri
behar dituzten fruituak erosleen eskuetan, zenbat denbora pasatzen den fruituak jasotzen dituztenetik saltzen dituzten arte eta nola zaindu behar dituzten fruituak ahalik eta baldintza onenetan irits daitezen saltokietara. Bide hori guztia egiteko eta eroslearenganaino jateko memento aproposenean iristeko, fruituak landarean guztiz ondu aurretik bildu behar dituzte, halabeharrez.
|
|
|
1 MCPa etilenoaren hartzaile berekin lotzen da, eta zenbait ordu edo egun ematen ditu hartzailearekin lotuta. Noski, 1 MCParekin dagoen bitartean, hartzailea da etilenoarekin elkarreraginean
|
jarri
, eta ez da gertatuko ontze erreakziorik.
|
|
|
Saltokietara eramateko, hots, ontzeko, garaia iristen denean, kondizioak aldatzen dituzte biltegietan: modu artifizialean sortutako etilenoaren eraginpean
|
jartzen
dituzte fruituak, eta tenperatura handitzen dute. Kondizio berrietan, fruituaren erreakzioen abiadura aldatzen da, eta ontzearekin lotuta dauden aldaketak gertatzen dira.
|
|
|
Izarren jaiotzaren teoria zabalduenak dio galaxien baitan sortzen direla, horien eboluzioarekin lotura estuan. Galaxietatik kanpo aurkitu izan dira izarrak, baina ez dute teoria zalantzan
|
jarri
,
|
|
|
Izarren jaiotzaren teoria zabalduenak dio galaxien baitan sortzen direla, horien eboluzioarekin lotura estuan. Galaxietatik kanpo aurkitu izan dira izarrak, baina ez dute teoria zalantzan
|
jarri
, jatorrizko galaxiatik kanporatuak izan zirela pentsatu izan baita, gertaera bereziren baten eraginez. Bada, izarrak galaxietatik kanpo ere sor litezkeela pentsatzera bultzatu dituen aurkikuntza bat egin dute astronomoek:
|
|
|
izpien Chandra behatokia eta Txileko SOAR teleskopioa. ESO 137 galaxiaren isatsari begira
|
jarri
dituzte bi tresnak, eta biekin ateratako argazkiak konbinatuta izar gaztez osatutako 29 eskualde aurkitu dituzte. Dirudienez, izar horiek han bertan jaioak dira, gazteegiak baitira galaxiaren baitan sortuak izateko.
|
|
|
Medikuntza, esaterako, duela urte batzuk esandako guztia ikertzen ari da gaur egun. Zenbait nanoteknologia institutuk hamaika esperimentu egin dituzte untxiekin eta abarrekin, eta ikerketa batzuk proba klinikoen fasean daude. Nik ezin diezaioket honi guztiari data bat
|
jarri
, hanka sartze galanta litzatekeelako, baina lanean ari gara eta ari dira, eta litekeena da lan horretatik aipatutako emaitzak edo beste hainbat lortzea.
|
|
|
Fumarolak berak metalezko eraikinak dira. Uretan disolbatuta sulfuro metalikoak ateratzen dira, eta, ozeanoaren ur hotzarekin kontaktuan
|
jartzean
, hauspeatu egiten dira berehala. Horrela, pirita (FeS 2), kalkopirita (CuFeS 2), blenda (ZnS) eta galena (PbS) pixka bat, eta kaltzio sulfato (CaSO 4) zuria duten egitura horiek sortzen dira.
|
|
|
Noranahi mugitzeko gaitasuna du, sei propultsatzaile alderantzikagarriri esker. Hala, nahi duen sakoneran flotatzen gera daiteke, hondoan
|
jarri
, edo erliebe malkartsuari jarraituz hondoaren gainean nabiga dezake. Hondoratzea eta azaleratzea grabitatearen eta buien bidez egiten du, besterik gabe.
|
|
|
Guztira, 4.200 urperatze baino gehiago egin ditu Alvin ek, eta 12.000 zientzialari, ingeniari eta behatzaile eraman ditu ozeano sakonera. Sortu zutenetik, asko berritu dute; adibidez, 2006an beste beso robotiko bat
|
jarri
zioten. Baina oinarrizko hainbat gauza ezin dituzte aldatu; beraz, haren ordezkoa egiten ari dira.
|
|
|
Thierry Juteau ezaguna da geologo ona eta komunikatzaile aparta izateagatik; baina, batez ere, tximinia hidrotermalak aurrez aurre ikusteko aukera lehenengo aldiz berak izan zuelako da ezaguna. Zumaian aurkikuntza hari buruz eman zuen hitzaldi batean
|
jarri
genuen harekin hitzordua. Hala, duela gutxi, Juteauk Hendaiako bere etxean hartu gaitu, eta, patxada ederrean, bere bizipenak eta ikerketak azaldu dizkigu, adeitasun handiz.
|
|
|
Biaren eta hiruaren arteko zenbaki bat da zenbakia. Idatzi nahiko bagenu, badakigu lehenengo zifra 2a izango litzatekeela; lehenengo zifra horren atzean koma bat
|
jarri
genuke, eta komaren atzean zenbaki horri dagozkion hamartarrak: 718281..
|
|
|
718281.. Hasi bai, hasiko ginateke hamartarrak
|
jartzen
, baina bukatu. Ez genuke sekula bukatuko.
|
|
|
Adibidez, 1661ean Christian Huygensek identifikatu zuen. xy= 1 kurba aztertzen ari zela, jakin nahi izan zuen 1 zenbakiaren eta beste zein zenbakiren artean hartzen duen kurba horrek 1 balioko azalera (beheko irudiari begiratu). Zenbaki horri izena
|
jarri
zion. Eulerren zenbakia zen.
|
|
|
Garrantzitsua da eta nonahi agertzen da hazkunde esponentziala dagoenean. Konposatu kimiko erradioaktiboak zenbakiak
|
jarritako
erritmoan desagertzen dira. Hori oso baliagarria zaie, esate baterako, paleontologoei, arrasto fosilen bat datatu nahi dutenean.
|
|
|
Irakurgailuek material magnetiko baten eta magnetikoa ez den baten geruza finak dituzte txandaka
|
jarrita
. Geruza magnetiko baten magnetismoa finkoa bada eta hurrengoaren aldakorra, azkenekoaren magnetizazioa disko gogorrean aztertzen edo irakurtzen duen gunearen magnetizazioaren arabera aldatu ahal izango da.
|
|
|
Hainbat egunez, arlo horretan interesa duena asetzeko eta, agian, ez duenaren jakin mina pizteko hitzaldiak, erakusketak, jardunaldiak, lehiaketak eta abar egingo dira mundu guztiko hirietan. Zientzia eta teknologia kalera ateratzea da helburua, nahi duenaren eskura
|
jartzea
.
|
|
|
Inguru hartan, basapatata barietate ugari hazten da. Bada, haietako batzuk etxekotu egin zituzten, eta papa izena
|
jarri
zieten. Duela zazpi hamar mila urte inguru izan zen hori; data zehatz bat emateko aztarna egokirik ez omen dute ikertzaileek.
|
|
|
Kamelido horiek harresiz inguratutako ukuiluetan sartzen zituzten, eta, han, hainbat landare erraz ugalduko ziren naturalki. Abeltzainak arreta
|
jarriko
zien han hazten ziren landare jangarriei, eta haien hazkuntza bultzatzeko ahaleginak egingo zituen. Horrela etxekotu zuten lehenengo landarea kinoa (Quenopodium quinoa) izan zen seguruenera, eta, bigarrena, papa.
|
|
|
1772an sartu zuen Gipuzkoan eta Bizkaian Euskal Herriaren Adiskideen Elkarteak, eta 1776an Araban. Bada, patata hain ongi errotu zen hemen, ezen hobekuntza programa bat
|
jarri
zuten martxan 1940ko hamarkadan Iturrietako baserri batean, Araban.
|
|
|
Argo buiak mundu guztiko ozeanoetan barreiatu dira, 20 herrialde parte hartzaile baino gehiagoren ahaleginei esker. Eta zenbait lekutan, buiek azal azpiko ozeanoaren informazio gehiago ematen dute urtebetean, Argo
|
jarri
aurreko historia osoan baino.
|
|
|
1.250 Global Drifter buia jaurti zuten ekitaldi berezi batean, Halifaxen (Kanada). Ozeanoa in situ behatzeko ezarritako sareen artean,
|
jarritako
helburua bete duen lehenengoa izan zen; gertaera gogoangarria, benetan.
|
|
|
Edonola ere, azterketak fidagarritasuna eman die ereduei, lurra, ozeanoa eta atmosfera barne hartzen dituzten klima ereduek klima aldaketa simulatzeko duten gaitasunari dagokionez. Hein handi batean, dagoeneko ez da zalantzan
|
jartzen
giza jarduerak klima aldaketa eragin duela. Argitzeke dago, ordea, zehazki nola aldatuko duen.
|
|
|
Ikerketaren emaitzak medikuntzako aldizkari ospetsu batean argitaratu dituzte, eta Europako giza ernalketarako erakundearen aurrean aurkeztu zituzten Frantzian egindako batzarrean. Zientzialari guztiak ez daude ados egin den azterketarekin, ordea, eta lortutako emaitzak zalantzan
|
jartzen
dituzte.
|
|
|
Hori argitzeko, ahalik eta zehaztasun handienaz begiratu nahi izan diote. Hainbat teleskopioren lana bateratu dute, eta espaziotik Hubble eta Lurretik Hawaiiko W.M. Keck behatokiko tresneria
|
jarri
dituzte galaxia horri begira.
|
|
|
Hainbat egoera simulatu dituzte: eguzki sistema Jupiterrekin, Jupiter gabe, eta Jupiterren ordez hainbat masatako gasezko erraldoiak banan banan
|
jarrita
, masa desberdineko baina Jupiterren antzeko planetekin, alegia. Sistema horretan, Kuiper-en gerrikoko ehun mila gorputz ere jarri dituzte.
|
|
|
eguzki sistema Jupiterrekin, Jupiter gabe, eta Jupiterren ordez hainbat masatako gasezko erraldoiak banan banan jarrita, masa desberdineko baina Jupiterren antzeko planetekin, alegia. Sistema horretan, Kuiper-en gerrikoko ehun mila gorputz ere
|
jarri
dituzte. Eta denborarekin eredu bakoitzean zer gertatzen zen ikusi dute (birtualki, hamar milioi urte igaroarazi dituzte eredu bakoitzean).
|
|
|
Simulazioak datu argigarriak eman ditu, Jupiterren ezkutu izaera zalantzan
|
jartzeko
adinakoak. Hala ere, kontuan izan behar da, eta adituek hala nabarmendu dute, eredu horiek ez dituztela eguzki sistemako objektu guztiak aintzat hartzen, eta, beraz, emaitza ez dela hitzez hitz hartu behar.
|
|
|
Hegoak beherantz mugitzen dituztenean, lumak elkarren kontra
|
jartzen
dira, eta egitura zurrun bat eratzen dute, airearentzat irazgaitza dena. Mugimendu horren bidez, aireari beherantz bultza egiten diote, eta hegaztiek gora egiten dute.
|
|
|
Hegoak gorantz mugitzeko txanda denean, berriz, lumak okertu egiten dira, eta aireari lumen artean pasatzen uzten diote. Posizio horretan lumek aireari
|
jartzen
dioten erresistentzia hamar aldiz txikiagoa da aurreko mugimenduan ezartzen diotena baino. Horrelako zenbait zikloren bidez, hegaztiek altuera hartu eta hegan egiten dute.
|
|
|
Eta tentu handiz ibili beharra dago gauzak ondo egiteko. Izan ere, pentsatzen dut batzuetan ardura gehiegi
|
jarri
dugula zientziaren arlo batzuetan, eta beste batzuk albo batera utzi ditugula. Azken urteotan, legegileak eta bioetikan adituak tematu egin gara biomedikuntzaren gaineko zenbait gairekin, zelula amekin, esate baterako, eta haiekin lan egiten duten ikertzaile asko kexu da kontrolatuegi daudelako.
|
|
|
Ordurako estatubatuarra zen von Braun, eta Estatu Batuetako Armadarako ari zen lanean. Talde bateko buru
|
jarri
zuten. Hamarkada hartan bertan, behin eta berriz esan zien Estatu Batuetako agintariei Lurretik at joango zen satelite artifizial bat bidali nahi zuela.
|
|
|
Armak jaurtitzeko ez ezik, atmosferatik at zerbait jaurtitzeko egokiak izan zitezkeen. Eta, R7 izan zen, hain justu, Sputnik satelitea orbitan
|
jarri
zuen kohetea. Korolevek ametsa bete zuen.
|
|
|
Izan ere, urte batzuk lehenago, von Braunen burugogorkeriari esker eta hainbat taldek erakutsitako interesa zela medio, AEBko agintariek argi berdea eman zioten satelitea sortzeko proiektuari. Baina, von Braunen zoritxarrerako, ez zuten Orbiter programa
|
jarri
martxan, Vanguard proiektua baizik. Proiektu horrekin Vanguard TV bidali nahi izan zuen espaziora, estatubatuarren lehen satelitea.
|
|
|
1957ko azaroaren 3an, sobietarrek Laika txakurra bidali zuten espaziora Sputnik satelitean; Lurra orbitatu zuen lehenengo biziduna izan zen. Misioak AEBren aurretik
|
jarri
zuen SESB espaziorako lehian. AEBko Osasun Institutua
|
|
|
Berrikuntzen artean, aurkezle berria. Maider Egüés kazetariak
|
jarriko
die aurpegia zientziaren eta teknologiaren inguruko kontuei aurtengo Teknopolisen. ETBko amaigabeko errepikapenetan bidaia programei lotuta agertu bada ere, arrasatearrak hirugarren denboraldia osatuko du dagoeneko Teknopolisen.
|
|
|
Horrela, duela 4 milioi urteko erretrobirusa birsortu zuten. Ondoren, giza zelulen kultura batean
|
jarri
zuten erretrobirusa, eta frogatu zuten ezin zituela zelulak infektatu. Izan ere, giza zelulek duten proteina batek birusa blokeatzen du, eta ez dio uzten zelulan sartzen.
|
|
|
Elektroiek inguruan dituzten atomoak aldaratzen dituzte, eta inguruan hutsune txiki bat eratzen dute, burbuila bat edo. Elektroi aske bat likido arrunt batean
|
jarriz gero
, likidoak presio handia eragingo luke elektroiak eratutako hutsunearen gainean, eta burbuila deuseztatuko luke. Horrelakorik ez gertatzeko, likido berezi batean jarri zuten elektroia, helio likidoan, likido horrek oso presio txikia eragiten baitu.
|
|
|
Elektroi aske bat likido arrunt batean jarriz gero, likidoak presio handia eragingo luke elektroiak eratutako hutsunearen gainean, eta burbuila deuseztatuko luke. Horrelakorik ez gertatzeko, likido berezi batean
|
jarri
zuten elektroia, helio likidoan, likido horrek oso presio txikia eragiten baitu. Ondorioz, elektroiaren inguruko burbuila askoz nabarmenagoa bihurtu zen.
|
|
|
Pixkanaka, komunikabideen arreta piztea lortu genuen. Zenbait gobernutako ordezkariek batez ere Estatu Batuetan zalantzan
|
jarri
zuten, neurri batean behintzat, egokia ote zen konposatu horiek erabiltzea aerosol ontzietako propultsatzaile gisa. Hori izan zen eman zuten lehenengo pausoa, Estatu Batuetan eta Kanadan aerosol ontzietan CFCak erabiltzea debekatzea.
|
|
|
Arazoa argi ikusi zutenean, alegia, ikusi zutenean ozono geruza oso azkar desagertzen ari zela, jarrera aldaketa nabarmen bat ikusi genuen. Europa, Estatu Batuak, Japonia... laburbilduz, garatutako herrialde guztiak, ados
|
jarri
ziren, eta arazoa konpontzeari ekin zioten.
|
|
|
Eta horixe da, hain justu, Araban dauden aztarnategien ezaugarririk harrigarrienetakoa: sortu zenetik duela 110 milioi urte baino gehiago, gertaera geologikoek gaur egunera arte iraunarazi diote, ikusgarri
|
jarri
dute, eta egoera ezin hobean mantendu dute.
|
|
|
Lehenik, hegazkinak nola sailkatzen diren azaldu digute. Europako
|
JAR
(Joint Aviation Regulation) legediak pisuaren arabera sailkatzen ditu hegazkinak. Zehatzago esanda, aireratzerakoan izan dezakeen pisu maximoaren arabera (MTOW:
|
|
|
Eta hortik gorako guztiak Aircraft edo aireontzi sailean sartzen dira. Horrez gain,
|
JAR
legeditik kanpo geratzen dira UAV (Unmanned Aerial Vehicle) hegazkin ez tripulatuak. Europan ez daude araututa, baina AEBn bai.
|
|
|
Gainera, proportzioan nahiko merkeak dira dio Arregik, milioi bat dolarretik aurrera kostatu daitezke. Izan ere, ahalik eta jende gehienaren eskura
|
jarri
nahi dituzte, eta, horregatik, merkeak izateaz gain, operazio kostuak ere ahalik eta gehien murrizten saiatzen dira. Eraginkortasun handia dute, erregai kontsumo urria, fidagarritasun handia eta mantentze tasa txikia.
|
|
|
Honaino
|
JAR
legediak erregulatzen dituen hegazkinen sailkapena. Hortik kanpora gelditzen dira hegazkin ez tripulatuak; eta, Europan oraindik erregulatuak ez badaude ere, gero eta garrantzi handiagoa hartzen ari dira.
|
|
|
Estatubatuarrek atera berri dute MQ erasorako hegazkin ez tripulatua. Reaper (sega makina) izena
|
jarri
diote, eta 1,5 tona lehergai eraman ditzake. Iragarri dute udazken honetatik aurrera Iraken erabiltzen hasiko direla.
|
|
|
Bi hegalak
|
jarrita
, finkoak eta birakariak, bien ezaugarriak aprobetxatzen dira. Hegal finkoak ez du balio bertikalki hegan egiteko, baina, behin gurutzaldi abiadura bat lortuta, airearekiko oso erresistentzia txikia du, eta kontsumo txikiagoa eta abiadura handiagoa lor daitezke.
|
|
|
Dagoeneko prest dute lehen produktua: AN AeroQuad izena
|
jarri
diote. Plataforma hegalari autoegonkortu bat da, non pilotua gainean zutik doan.
|
|
|
Infektatutako haziak desinfekta daitezke, tratamendu termiko baten bitartez; hamabi orduan 56 ºC an
|
jarriz gero
, onddoa hil egiten da eta hazia ez, nahiz eta ernamuintzeko ahalmena galtzen duen. Gaur egun, sistematikoki tratatzen dituzte haziak horrela; gainera, prozesuan fungizida bat gehitzen dute.
|
|
|
Horrekin batera, neurri zorrotzak hartzen dituzte: zuhaitza zerrategira edo paper fabrikara eraman, eta, batez ere, inguruko eremua koarentenan
|
jartzen
dute, kilometro bateko itzulinguruan. Bi urtean ezin da han pinurik landatu.
|
|
|
Fusarium circinatum espeziearen ezaugarri bat da zenbait hazkuntza ingurunetan
|
jarriz gero
, laborategian, hifak kiribiltzen dituela. Hortik, izen zientifikoaren bigarren zatia, circinatum. Nolabait, kizkurra esan nahi du.
|
|
|
Arazoak izango lituzke, hilekoa izan ondoren beharrezkoa baitu zain berriak sortzea. Eta bihotzeko arazoak dituen pertsona bati botika horren bidez zainak sortzeko gaitasuna gutxituko bagenio, ez al genuke haren bizia arriskuan
|
jarriko
–
|
|
|
Elhuyar Fundazioko Hizkuntza Zerbitzuen eta Elkar argitaletxearen eskutik, euskara eta ingelesa parez pare
|
jarriz
osatutako hiztegia kalean izango da ikasturte berriarekin batera.
|
|
|
Horretarako, beldarrak leku seguru bat bilatzen du. Hostoen artean ezkutatuta zintzilik
|
jartzen
dira eguneko tximeleta asko; gauekoak, berriz, lur azpian sartzen dira. Beldarrak jariakin batekin biltzen du gorputz osoa, eta babesa emango dion estalki bat osatzen du.
|
|
|
Errealitate birtualarekin jarduteko betaurrekoek erabiltzen dituzte giroskopioak. Baita modan
|
jarri
den Wii jokoen kontrolagailuak ere, eta GiroMouse ordenagailu saguak ere bai, gainazalik ukitu gabe funtzionatzen duen saguak. Horiek guztiak, eta beste asmakizun asko, giroskopioz hornituta daude.
|
|
|
Internet informazio iturri ikaragarria da. Inork gutxik
|
jartzen
du zalantzan hori. Egun, informazioa bilatzeko ez ezik, gero eta gehiago erabiltzen da hizkuntza kontsultak egiteko, corpusak osatzeko eta abarretarako.
|
|
|
Hala, forma guztiak eskatzen zaizkio APIari, OR eragilea erabilita. Esaterako, erabiltzaileak etxe hitzaz galdetzen badu, honela
|
jarriko
zaio bilatzaileari: etxe OR etxea OR etxeak OR etxeari OR... Lehenengo arazoa konpondu dute, beraz.
|
|
|
Euskarazko emaitzak soilik eskuratzeko, CorpEus ek iragazkiak erabiltzen ditu. Euskaraz gehien erabiltzen diren hitzak
|
jarri
dituzte iragazki gisa Elhuyar Fundazioko I+G taldeko ikertzaileek; guztiak AND batekin lotuta. Hitz erabilienak zein diren jakiteko, corpus bat erabili dute.
|
|
|
Eta, azkenik, bilatzaileekiko menpekotasuna du CorpEus ek: alde batetik, haien emaitzen ordenaren menpekoak dira tresnaren emaitzak, eta, bestetik, APIetan egiten dituzten aldaketekiko eta APIei
|
jartzen
dizkieten mugekiko menpekotasuna ere badute.
|
|
|
Eta, 2016rako
|
jarritako
helburuetara iritsi ahal izateko, beste hainbat ekimen gauzatzen ari da Bizkaiko Foru Aldundia. Horietako bat da bolumen handiko hondakinez arduratuko den Berziklatu sozietatea.
|
|
|
Joan den apirilaren 16an
|
jarri
zuten martxan, eta oraingoz 13 pertsona ari dira lanean. Hala ere, 30 pertsonarentzako lana izango dutela aurreikusten dute, eta horietako 20 bereizkeria egoeran edo horretarako iristeko arriskuan dauden pertsonak izango direla.
|
|
|
Jakina, tranpa horiek kasu bakoitzean interesatzen diren intsektuak erakartzeko amu bat dute. Esaterako, hildako animaliez elikatzen diren intsektuak erakartzeko, animalia erraiak
|
jartzen
dituzte. Nagusiki, euli heldu emeak erakartzen dituzte.
|
|
|
Are gehiago, arrak eta emeak izaten direnez, arrautzak ipintzen jarraitzen dute, eta, ondorioz, hazkuntza kolonia mantendu egiten da. Hazkuntza ingurune egoki batean
|
jartzen
dituzte, hilotz batean izango lituzketen kondizioen antzekoetan. Zein tamaina hartzen duten neurtzen dute egunetik egunera, hazkuntza grafikoak osatu arte.
|
|
|
Neurozientzien mundutik iraultza hitzaren oihartzuna iritsi da. Ikusteko dago benetako iraultza ekarriko duen, baina albiste honek erne
|
jarri
ditu adituak. Izan ere, argiaren bidez neuronak
|
|
|
Neurozientzien mundutik iraultza hitzaren oihartzuna iritsi da. Ikusteko dago benetako iraultza ekarriko duen, baina albiste honek erne
|
jarri
ditu adituak. Izan ere, argiaren bidez neuronak kontrolatzeko erabil daitekeen proteina baten berri eman dute Kaliforniako Stanford Unibertsitateko ikertzaile batzuek.
|
|
|
Termometro bat apurtu eta gero izan zen. Ikertzaile bati termometroa apurtu zitzaion, eta merkurioa sufrearekin txukun txukun jaso ondoren, erabat desegiteko, azido nitriko diluituan
|
jarri
zuen ontzi batean, ohikoa zen gisara. Merkurioa jasotzeko, iragazpapera erabili zuen, ordea, eta, dirudienez, paper puskak ere sartu zituen ontzian.
|
|
|
Industria kimikoan, berriz, korrosioa saihesteko berun xaflak erabiltzen dira, eta, horren ordez, altzairu herdoilgaitza balia daiteke. Berun xaflak
|
jartzen
dira baita tximinietan eta leihoetan ere, eta, horren ordez, zinka eta aluminioa erabil daitezke.
|
|
|
Munduko Osasun Erakundeak egunean 40 mg-an
|
jartzen
du muga; hori baino berun gehiago hartzeak intoxikazio kronikoaren arriskua dakar. Beraz, Nriaguren kalkuluak zuzenak badira, argi dago aberatsek pozoitzeko aukera handia zutela.
|
|
|
2002an bateria eta pilen zuzentaraua atera zuen, eta horren bidez arautu zuen pilek ezin dutela beren pisuaren% 0,002 baino kadmio gehiago izan, eta erabilitako pilak eta bateriak bildu eta birziklatu egin behar direla. Araudi horien ondorioz, mugarik
|
jartzen
ez duten herrialdeetara mugitu ziren ekoizle asko, Txinara eta Japoniara, batez ere. 2004an, adibidez, Txinan bakarrik, 800 milioi pila ekoitzi zituzten, aurreko urtean baino% 20 gehiago.
|
|
|
Grabitate indarra gero eta ahulagoa da, bi gorputzen arteko distantzia handitu ahala; kontua da zer abiaduratan ahultzen den. Newton konturatu zen distantzia bikoizteak ez zuela bi aldiz ahultzen indarra, baizik eta lau aldiz, eta, horregatik, indarraren formulan, distantziaren karratua
|
jarri
zuen zatitzailean.
|
|
|
Egoera horiei aurre egiteko, lehenengo erabakia dentistarengana joatea izaten da, hortz inplante berri bat edo bat baino gehiago
|
jartzeko
. Hortz inplanteekin batera, protesiak (hortz artifizialak) ezarriko dira, hasierako funtzionaltasuna eta estetika berreskuratzeko.
|
|
|
Zenbaitetan, inplanteak ezartzeak infekzioak, mina, gaixotasunak eta hanturak sortarazten ditu. Beste batzuetan, inplanteak
|
jartzeko
protokoloak desegokiak direnez, inplanteen bizitza eta denboran zeharreko funtzionamendua asko mugatzen dira, eta, ondorioz, horiek galtzeko arriskua oso handia izan daiteke.
|
|
|
Besteak beste, esperientzia handiko dentistak eta inplantologoak; horiek eguneroko harremana dute gaixoekin, eta haien eskakizun eta arazoak ezagutzen dituzte. Hezurretan adituak diren biologoak ere behar dira; kontuan izan behar da hortz inplanteak
|
jartzeko
hezur egitura egoki bat behar dugula, etxe bat egitean lur finko bat behar den bezala. Bestalde, ingeniariak, fisikariak eta kimikariak behar dira, hortz inplanteen gainazala eta itxura ondo diseinatzeko eta egiteko.
|
|
|
Estrategia horren eraginkortasuna frogatzeko saioak egin genituen animalietan, animalietan egindako saiakuntzek aukera terapeutiko baten segurtasuna eta eraginkortasuna neurtzeko aukera ematen baitute. Kasu hartan, likido biologikoan bustitako hainbat inplante ahuntzetan ezarri genituen, eta likidorik gabe
|
jarritako
beste batzuekin konparatu genituen. Ahuntzekin egindako entseguek duda gabeko emaitzak eman zituzten:
|
|
|
bustitako inplante hezur integrazioa besteena baino% 85 handiagoa zen. Inplanteak
|
jarri
eta bi hilabetera egindako histologia eta histomorfometria entseguetan, argi eta garbi ikus zitekeen bustitako inplanteak hezurrez guztiz inguratura zeudela, eta besteek, aldiz, inplantearen erdia bakarrik zutela hezurrez estalita.
|
|
|
Erabaki horiek hartu ahal izateko, hezur dentsitatea neurtzeko baliagarria den teknologia bat garatu du BTIko ingeniari taldeak. Lehen aurreratutako metaforari jarraituz, gure etxearen zutabeak (inplanteak)
|
jarriko
diren lurraren (hezur maila) egoera aztertzeko bide ematen du teknologia berriak. Horri esker, gune bakoitzean gaixoen hezur dentsitatea zenbatekoa den adierazten duen eskala bat erabili dute dentistek.
|
|
|
Horri esker, gune bakoitzean gaixoen hezur dentsitatea zenbatekoa den adierazten duen eskala bat erabili dute dentistek. Eskala horrek hankaz gora
|
jarri
ditu dentisten lan egiteko eta erabakiak hartzeko moduak, eta aldera batera utzi dituzte aspaldiko ohiturak eta ezagutza subjektiboa. Izan ere, lan egiteko era berri horrek informazio neurgarria, kuantitatiboa eta objektiboa izateko aukera ematen du, eta egoera bakoitzean egokiena den erabaki klinikoa hartzeko bidea ematen die dentistei.
|
|
|
BTI enpresak garatutako hiru dimentsioko elementu finituzko sistemak egoera bakoitzean tentsio txikienak eragiten dituzten inplanteak aukeratzen laguntzen du. Teknologia berri horri esker, dentistek ikasi dute diametro handiagoko inplanteak hezurrean
|
jartzean
tentsioa nola murrizten den, eta horrek inplanteak denbora luzez egonkor eta funtzional mantentzen laguntzen duela.
|
|
|
Zorionez, BTIk aurkeztutako emaitza positiboak ez daude askoren eskura: azken datuen arabera, hortz inplanteen eraginkortasuna eta iraupena% 99,2koa da bost urtera; hau da,
|
jartzen
diren 1.000 inplantetik 9tan bakarrik sortzen dira arazoak. Gainera, gaixoek aitortzen dutenez, ez dute ez minik, ez infekziorik, ez beste albo ondoriorik izan epe horretan.
|
|
|
Atomoak moteldu ahala, laserraren uhin luzera txikitu da, atomoak gehiago moteltzeko. Eta laserrak alde guztietatik
|
jarriz gero
, norabide guztietan lortzen da efektu hori.
|
|
|
Gainera, atomo guztiek leku bera hartzen dute, denek masa komun bat osatzen dute. Horregatik, zenbaitek superatomo izena
|
jarri
die.
|
|
|
Miguel Beruetek diseinatu eta patentatu duen antena zentimetro bat eskaseko lodiera duen aluminio xafla bat da, zirkulu zentrokideak ditu, eta sabaian edo horman
|
jar
daiteke. Irrati uhinak eta mikrouhinak jaso ditzake antenak.
|
|
|
Matematikan egon ez dago amarrurik, logikari loturikoa ez bada. Matematika gizakiaren eraikuntza da, eta, horregatik, hasiera hasieratik zalantzan
|
jar
daiteke zer nolako balioa duen. Baina, behin oinarrizko ereduak eta printzipioak ontzat hartuz gero, matematikariaren metodologia eta arauak zuzen jarraituz gero, ez dago errorearendako lekurik.
|
|
|
Hau da, auto bat egitean, eredu matematikoak erabiltzen dira, bai; baina, horrez gain, laborategiko esperimentuak eta hainbat proba egiten dira. Ez da matematikaren esku
|
jartzen
prozesu guztia.
|
|
|
Euskal Herrian ere banaketa batzuk ekoitzi dira, X Evian esate baterako, Leioako Metabolik taldeak sortua (banaketak historia goibel bat du atzean: ustekabean zendutako taldeko kide baten izengoitiari zor dio izena, haren omenez
|
jarri
zen); edo Dinux, Gasteizko Diocesanas Bigarren Hezkuntza eta Lanbide Heziketako Institutuak eratutako banaketa, eta euskara hutsez.
|
|
|
Linus Torvalds Helsinkin jaio zen 1969ko abenduaren 28an, eta ospetsu bihurtu da Linux nukleoren sortzailea izateagatik. Gurasoek Linus Pauling kimikari eta fisikariaren omenez
|
jarri
zioten izena.
|
|
|
Era berean, mikrobiotarenak ez diren espezieak, besteak beste, mikrobio patogenoak, haztea zailtzen dute. Baina zerbaitek oreka hori hausten badu, immunitate sistema martxan
|
jartzen
da, komunitatea orekara itzularazteko.
|
|
|
Produktu horien hondakinak ondo kudeatzea garrantzitsua da. Hondakin horietan dagoen materiala eta energia aprobetxa daitezke, baina, egun, aprobetxamendu maila ez da nahikoa, eta urrun dago Europako Batasuneko ingurumen araudiek
|
jarritako
helburuetatik. Araudi horiek, gainera, gero eta zorrotzagoak dira.
|
|
|
Goizuetako Rezolako zentralaren gainaldeko ubidean, animaliak irteteko
|
jarritako
sistema. Hondora lotutako euskarrien bidez, egurrez egindako malda bat da.
|
|
|
Igotzeko moduko malda(% 30 bitartekoa) duten ihesbideak
|
jarrita
, berriz, aukera izanen luke. Horiek, ordea, ongi kokatu behar dira, uretara eroritako animaliak estualdi horretan aurkitzeko gai izan daitezen.
|
|
|
Halaber, ihesbide horietako zoruak lakarra behar luke irten nahi duten animaliek irrist egin ez dezaten. Etorkizunean eraiki litezkeen ubideetan, berriz, malda txikiagoko paretak egin litezke, eta koska eta heldulekuak
|
jarri
, pertsona edo animaliak errazago irten ahal izateko.
|
|
|
Itxitura horiek, ordea, zainketa eta mantentze lan fina behar dute, denborarekin laxatu, zulatu eta erori egiten baitira. Behin hesia hondatuta, animaliak okerreko lekuetatik gurutzatzen hasten dira, eta uretara erortzeko arriskuan
|
jartzen
dira. Hortaz, neurri hori eraginkorra izan dadin, ubidea ongi itxita mantendu behar da, eta noski, aldi berean pasabide egokiak ezarri.
|
|
|
Hala ere, ubide batzuetan faunaren heriotzak gutxitzeko neurri batzuk har ditzaten lortu dugu, eta, horiei esker, baita animalia batzuk ez hiltzea ere. Besteak beste, fauna asko hiltzen zuen Zumarrestako ubideetako bat alanbre sarez ixten hasiak ziren 2006an, eta animalientzako ihesbideak
|
jarri
zituzten Rezolako ubideetan. Datozen urteetan ikusi ahal izanen da hartzen ari diren neurrien baliagarritasuna, baina, nolanahi ere, ikertzen eta neurri hobeak hartzen jarraitu da, arazo hau gero eta txikiagoa izan dadin.
|
|
|
Eta, zentral hidroelektrikoei loturiko ubideetarako bezala, ureztatzeko eta beste zeregin batzuetarako eraikitzen ari diren ubide berrietarako baliagarri dira arestian aipatutako neurriak. Hortaz, hilkortasuna gutxitzeko neurriak praktikan
|
jartzea
besterik ez da falta.
|