|
2007
|
|
|
Lan honetan Eskualzaleen> Biltzarraren lankideen berri izango dugu, Eskualzaleen> Biltzarra> aldizkaritxoaren bidez28 Euskaltzaindia eta Eusko Ikaskuntzari dagokienez, jakinaren gainean
|
jarriko
gaituzte Euskera> eta Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos> berauen argitalpenak, landu nahi ditugun hamarkadetan elkarte esanguratsu baino esanguratsuak izan baitziren.
|
|
|
1928an Clément Mathieu bilakatu zen Apaizgaitegi Txikiko buruzagi berri. Zuzendari berriak aginduta, ikasleen heziketa izpiritualaz arduratu zen La, tte; eta horrekin batera, Maurice Harrieten biblioteka
|
jarri
zuen La, tteren eskuetan, 20.000 libera ere eskuratuz biblioteka osatzeko62.
|
|
|
Staviskyren iruzurraren ondorioz bereziki ezkertiarrak suertatu ziren kaltedun,, nantza ministroak Garat ezkertiarra aurkitu baitzuen errudun eta giltzapetu. Ybarnegarayk, ostera, arrakasta handia lortu zuen manifestaldian, jendetza laudatu egin baitzuen Gobernu frantziarrari kontra egitearren; lana, ordena, autoritatea eta ohorea85 berreskuratzeko itxaropena
|
jarri
zuten Ybarnégarayrengan. Manifestaldiaren arrakasta handi hori 1936ko hauteskundeetan islatu zen:
|
|
|
Sekulan ez du Frantziak orai baino armada azkar baten beharra izan. Alemaniak Hitler nausi
|
jarriz
geroztik, ez du bertzerik asmatzen baizik eta gerlaren berriz phiztea, Berriak. Frantzia.
|
|
|
S. A.: Bihotzetik gure agurra igortzen diogu Baionan
|
jarri
berri zaukun La Milice Française horri, esperantcha baitugu... gizontasuna... garbitasuna derauzkula gure choko huntarat ekharten, Eskualduna, 1944ko ekainaren 23a.
|
|
|
XIX. mendearen amaieran pentsamolde positibista nagusitu eta erromantizismoa baztertua izan bazen ere (gogoratu sociétés savantes en garapena, ezagutza objektiboaren aitzindariak), X X. mendearen hasiera berrikuntza ekonomikoek bereizi zuten, industrializazioa eta hirigintza bilakatu baitziren. Euskal Herrian, ohitura zaharrak kolokan
|
jarriko
ziren beldurra sortu zuten berrikuntzok (gogoratu euskaldunen pentsamolde kontserbadorea ere), neurriak hartzera bultzatuz, hala nola, 1902ko irailaren 11n Eskualzaleen Biltzarra elkartearen sorrera.
|
|
|
Bitor Garitaonaindia Argia> > argitaratu zutenetariko bat izan zen. Donostian 1921ean?, Anbrosio Zatarainek dirua
|
jarri
zuelarik; Díaz Noci, J.: Euskal> prentsaren> sorrera> a> garapena>(), 1995, Eusko Ikaskuntza, Donostia, 145 or.Jadanik azaldu dugu Y bernágaray politiko eta hizlari erakargarria izan zela Iparraldeko herritarren artean.
|
|
|
Gure Herria elkartea sortu zenetik hilabete gutxira Cartagoko apezpiku izendatu zuten Jean Saint Pierre; elkartean utzitako idazkari postuan Emanuel Souberbielle
|
jarri
zuten333 eta Jules Moulier Emanuel Souberbiellen ordez bilakatu zen aholkulari Gure Herria elkartean.
|
|
|
Kexu azaldu zen Laurent Apestéguy, hala ere, Baionan ezarri ezean, biarnesek euren eskualdean
|
jarri
nahi izan zutelako Euskal Museoa:
|
|
|
Eskaini diot Eskualerrizaleen nagusigoa; ez du buru
|
jarri
nahi, miriku batek ez duelakoan gauza hoitaz jarraikitasunekin artha hartzeko astiri; La, ttek Goyhenecheri idatzitako eskutitza, Larrondek aipaturikoa; Larronde, J.C.: Eugène Goyheneche, un militant..., aipatu artikulua, 103 or.
|
|
|
Goyheneche eta Nestor Goikoetxea eskutitzen bidez
|
jartzen
ziren harremanetan: je te remercie davoir remis ma lettre à Nestor.
|
|
|
Ithorrotzeko apaiza ez zegoen ados La, tte Apaizgaitegi Txikian sartzearekin, sarritan gaixorik zegoelako; hala ere, La, ttek lortu zuen han sartzea. Bestetik, Jean Saint Pierreren ustez egokia zen La, ttek Letrak ikas zitzan; baina zail izan zuen La, tteri hori buruan sartzea (Mathieu irakasleak ez zuen lortu), La, ttek Filoso, a ikasi nahi baitzuen827 La, tte horretara
|
jartzea
lortu zuen Saint Pierrek, baita euskara ikas zezan ere, herritar euskaldunengan apaiz bezala eraginkorra izateko ezinbestekoa zelakoan euskaraz aritzea828.
|
|
|
Piarres La, ttek idatzitako artikulu horiek hainbat aldizkaritan izan ziren argitaratuak. Artikuluak ordenatu ditugu, lehenengo et behin aldizkarien izenenorde alfabetikoaren arabera; eta aldizkari berean argitaraturiko artikuluak ordenan
|
jarri
ditugu artikuluen kaleratze datak kronologikoki ordenatuta.
|
|
2008
|
|
|
Hala, horrelako kasuetan bi. X?
|
jarriko
dizkiogu absolutiboari.
|
|
|
Erabilera honetan ez dirudi helbururik defini daitekeenik; horregatik
|
jarri
dugu beste erabilera gisa.
|
|
|
Esan dugun bezala, markaketarako, gure intuizioak erabiliko ditugu, eta hala izaki, subjektibotasunari lotuta egongo dira ezinbestean. Horren alboan, corpusak objektibotasuna
|
jartzen
digu agerian; alegia, guk ontzat eman ditugun esaldietan age rian azaldu dena bederen, badakigu zilegi dela. Hori, hortaz, oso kontuan hartzekoa izango da gure eskuzko lanarekiko konparagarri.
|
|
|
...egotzi, ekarri, elkartu, eman, entzun, erabili, eragin, eraman, erantzun, erein, erosi, erre, erreparatu, esan, eskaini, eskatu, eskiatu, etorri, eutsi, ezkon du, eztabaidatu, gelditu, gertatu, gogoratu, hartu, hasi, hautatu, hautsi, hazi, hil, hornitu, hozkatu, hustu, ibili, igo, ikasi, ikusi, irakurri, iraun, iritsi, isildu, isuri, izan, izendatu, izerditu, jaitsi, jakin, jan, jantzi, jarraitu,
|
jarri
, jaso, jo, joan, jokatu, josi, kezkatu, koka tu, konparatu, konturatu, korritu, loratu, lortu, lotu, marraztu, mintzatu, moztu, mugitu, musukatu, nahastu, nekatu, oroitu, otu, pasa (tu), poztu, saldu, saltatu, sartu, sinistu, topa tu, ukitu, ulertu, zamatu, zeharkatu, zutitu
|
|
|
Berriz, kasu bati. X? marka
|
jartzen
diogunean, oro har, balio bat izan go du: –ager daiteke?.
|
|
|
Absolutiboari. X? marka
|
jartzen
diogunean, automatikoki ulertu behar da dela ko aditzak kasu hori beharrezkoa duela, baina askotan ez dela agertzen elipsi proze durak direla tarteko. Hau da,. X?
|
|
|
Bestalde, garapenean dagoen saio baten berri emango dugula azpimarratu nahi dugu. Alegia, guk hemen aditzak lantzeko prozedura bat proposatzen dugu, horretara eraman gaituzten arrazoiak agerian
|
jarriz
, baina ez dugu emaitzarik ez eta ondoriorik aurkeztuko, horixe baita uneotan egiten ari garena. Honenbestez, hemen, aditzak lan.tzeko hautatutako metodologia bera eta horretarako baliatu ditugun tresna auto matikoak nahiz beharrezkoa izan zaigun eskuzko lanaren nondik norakoak azaltzeak du garrantzia.
|
|
|
Hala, lehendabiziko puntuan, eta gure gaia kokatzearren, hizkuntzalaritza kon putazionalaz mintzatuko gara labur. Segidan, azpikategorizazioaren azterketak izan dituen gorabeherak eta haietan topatu ditugun hutsuneak
|
jarriko
ditugu argitan. Ondoren, hutsune hauei irtenbide emateko, azken joera linguistikoek proposatzen duten bidea, sintaxia eta semantikaren arteko elkarreragina, alegia, izango dugu hiz pide, bereziki B. Levin en English> verb> classes> and> alternations> (1993) lanaren plan teamenduari erreparatuko diogularik.
|
|
|
nalak, ahal duen neurrian, hizkuntzalaritza orokorretik edan eta gero hori guztia kon putazionalki tratagarri izango den modu batean
|
jartzen
du. Ahal duen neurrian diogu, izan ere, hizkuntzalaritza konputazionalak corpus> errealen> gainean> (hau da, gure eguneroko jardunean topatzen ditugun euskarazko testuen gainean) egiten du lan, eta corpus erreal hauek ezagutu eta analizatu ahal izateko beharrezkoa den sistematiza zioaren bila jotzen duenean, behin baino gehiagotan topatzen du agor hizkuntzalari tza orokorraren iturria, askotan baliabide automatikoen eskaerei erantzuteko nahikoa suertatzen ez delarik.
|
|
|
Ahal duen neurrian diogu, izan ere, hizkuntzalaritza konputazionalak corpus> errealen> gainean> (hau da, gure eguneroko jardunean topatzen ditugun euskarazko testuen gainean) egiten du lan, eta corpus erreal hauek ezagutu eta analizatu ahal izateko beharrezkoa den sistematiza zioaren bila jotzen duenean, behin baino gehiagotan topatzen du agor hizkuntzalari tza orokorraren iturria, askotan baliabide automatikoen eskaerei erantzuteko nahikoa suertatzen ez delarik. Puntu honetan, automatizazio prozesua, hizkuntzalaritza oro korraren lagungarri bihurtzen da, eta fenomeno linguistiko jakin bat definitzerakoan beharrezko diren ezaugarri eta prozedurak, gizakiok gure kabuz beharbada errepara tuko ez genizkienak, argitan
|
jartzen
dizkigu. Hizkuntzalaritza orokorra, beraz, iturria da, baina automatizazioak bere garapenean laguntzen du askotan.
|
|
|
aditza denerako; iritzi> dio> bezalako segida batean, aditza dela esateaz gain, partizipio burutua dela ere esan behar dugu. Horrek esan nahi du,
|
jarri
ditugun, iritzi, eta, iritziak?
|
|
|
Adjektiboekin ere batzuetan antzekoa gertatzen dela esan dezakegu, esaterako
|
jarri
ren ondoko esaldia hartzen badugu: Pello> bileran> gorri> jarri> zen.> Gorri> kendu ko bagenu, ez genuke, seguruenez, esaldia ulertuko (testuingururik gabe).
|
|
|
Esandakoagatik guztiagatik zalantzatan
|
jarri
behar dugu adituek administrazioko hizkerari buruz egiten duten definizioa: beraien ustez, teknolektoa da administrazioko hizkera, eginkizun berezietarako aldaera, adituen arteko komunikaziorako tresna, erabilera esparru jakina (Administrazioa) eta berezko ezaugarriak (esamoldeak, terminologia...) dituena.
|
|
|
Historiak erakutsi digu zein bide hartu behar izan zuen azkenean Elizak: Jaungoikoa tokian tokiko hizkuntza mintzatzen
|
jarri
; eta halaxe egin du Administrazioak ere, hori guzti hori, orain nagusi den gehiegizko teknifikazioa saihesteko. Izan ere, ez al da errazagoa testu, txikiak?
|
|
|
Orain arte Administrazioarekin konturen bat hasi nahi zuen edozein herritarrek bulego batera joan, leihatila aurrean
|
jarri
eta funtzionarioren laguntzaz bete behar zituen hango inprimaki korapilatsuak. Gauzak, ordea, aldatzen hasi dira, eta abiadura handiz aldatu ere.
|
|
|
esan nahi du.
|
Jar
dezagun adibide bat. Ikastetxeek astero astero hamaika paper ematen diete umeei, etxera eraman dezaten:
|
|
|
Eroso murgiltzen da sarean, bere etxetik mugitu gabe, bakardadean, eta posta elektronikoaz baliatzen da bere lagunekin eta erakundeekin harremanetan
|
jartzeko
; komunikabideen magalean hezi eta hazia da; bere inguruan milaka telebista, irrati eta web orri berri sortzen dira egunero, eta ohituta dago beraiek eskaintzen dizkioten mezu motekin; ez, ordea, Administrazioko antigoaleko hizkera eta esamoldeekin.
|
|
|
hitza aipatzen denean, bati baino gehiagori honako irudiak etortzen zaizkio burura: , bulegoa?,, dekretua?,, egonean eta trabak
|
jartzen
dabilen funtzionario garratza?. Ez dut ukatuko nik badirela arrazoiak horrela pentsatzeko, baina topikoak topiko, gauza bat aitortu beharrean gaude:
|
|
|
// nere iritziz/ mundu hontan dena sekretua da eo garrantzia duen/ dana o gehiena sekre tua da// eta jakin egin behar dugu sekretu horiyek geureganatzen da sekretu horiyek asmatzen// eta hoi erakusteko/ hain zuzen ere dena sekretua dela erakusteko nik orain hemen
|
jarriko
dizuet/ kanta oso txikiya// ba ezagutuko duzuena ez dakit ezagutzen duzuen kanta txiki bat// euskaraz
|
|
|
Nere iritziz mundu honetan dena sekretua da, garrantzia duen/ dena da sekretua; halatan jakin egin behar dugu sekretu horiek asmatzen eta geurega natzen. Eta horretarako, hots, dena sekretua dela erakusteko nik orain kanta txiki bat
|
jarri
ko dizuet euskaraz; ez dakit ezagutzen duzuen, bai. Gutxi gorabehera honela esaten du...
|
|
|
Erdibana(, apokoinou?) eraikuntzan, atal bat bera bi proposiziori dagokio.
|
Jar
dezagun adibide batzuk. (Oharra:
|
|
|
Baina Saussureren berreraiketak aniztasun hori dexente murriztu zuen bisilaboak (sanskritozko gramatikan set> errokoak deritzanak) eta bokal luzez amaitzen zirenak aitzin erro orokorrago baten bilakaera bereziak zirela azaldu zuenean. Indoeuroperazko erroaren teoria Benvenistek osatu zuen hizkuntzetako egi tura guztiak aitzin forma kanoniko batera bihurtu zituenean, Saussurek proposatuta ko laringalak jokoan
|
jarriz
. Erroaren teoriak konparaketaren mugak zabaldu zituen, erlazio gabeko hitzetan lotura berriak aurkituz eta berreraiketa antzinagorantz erama nez.
|
|
|
Datu guzti hauen aurrean pentsa daiteke hiru euskal probintzien gehiengoa an tzinatean ez zela euskalduna eta geroago bihurtu dela euskaldun. Ikerlari ezagun batzu horixe bera uste izan dute, euskalduntzearen abiapuntua Nafarroako Baskoien lurraldean edo Iparraldeko Akitanian
|
jarriz
. Jakin badakigu orain, zuzeneko lekukoei esker, lurralde bi horietan euskara egiten zela baina zeharkako lekukotasunak eduki ko bagenitu bakarrik, kostaldeko probintzietarako daukagun bezalaxe, ez litzaiguke hain erraza suertatuko lurralde horien erabateko euskalduntasuna frogatzea.
|
|
|
Puritanismo handia ezagutu dugu Euskal Herrian. Apur bat Europa osoan, baino astunagoa, moldegaitzagoa, baina upelari txotxa
|
jarri
zaionean, eta ez literatuarren erruz, moralaren upela zartatu da. Euskal Herrian erotismo eta pornografia gogorrak agertu zaizkigu, puritanismoaren indar eta neurrian.
|
|
|
Sailkapenean zehar, lehenengo osagai bikoitzean hirugarren izenaren nagusigo aren arabera gertatzen den erreferentzi aldaketa adieraziko dugu eta horrela, likido/ solido nahasketa> bezalakoen berri emateko adibidez, osotasuna/ osagai biak delako etiketa
|
jarriko
dugu, azken batean metonimia baten bidez osagaiak osotasun modura ulertzen direla aditzera emateko.
|
|
|
Euskaltzaindiak nondik norako elkarte gisa emandako gainontzeko guztiak
|
jarriko
ditugu hemen.
|
|
|
berrelkarketaren kasuan euskal morfologiak eskura dituen elkarketa bi (§1.1) eta sintaxi hedapenaren kasuan izen baten sintaxi hedapena eta haren gaineko elkarketa bat (§1.2). Gure lan honetan agerian
|
jarri
nahi dugu tandem elkarteak bakarrak direla euskal morfologian: gainontzeko hirukoteak ez bezala, morfologi prozesu bakar batek sortzen ditu (§1.3).
|
|
|
Bestetik, Euskaltzaindiaren (1991, 1992) lanetan, aposizio modura izendaturiko izen elkarteek oro har izaki bakarra adierazten dutela esan izan da eta tandem elkarte hauek ez dira beti horrelakoak. Hemen agerian
|
jarriko
dugu ohi baino zehazkiago ulerturiko aposizio izeneko etiketa bat behar dugula (§2).
|
|
|
(31a a?) eta, sumpsumtiboak? (31b) elkarrekin
|
jartzeko
.
|
|
|
Ez ziren aspaldidanik pasatuko hainbes te mendeetako batasun bat bi artziprestazgo hauetan. Bestalde, gauza jakina da Elgoibar eta Arrasate hiri bezala agertzen direnean, ez dela
|
jartzen
Gipuzkoa direnik, oraindik. Leintz eta Durangalderako egindako dotrinak hobeto aztertu lirate ke kasu horretan.
|
|
|
Eta Iparraldera pasatuz, Jean Baptiste Orpustanek aipatu bezala, geroago Lapurdiko honekikoak baino zaharragoa da elizarekiko Lapurdi, hots, Baionako dio zesiarena, alegia, egungo Lapurdi, gehi Arberoa, Baigorri, Ortzaize, Garazi, gehi aipatu diren XVII. mendean Iruñera pasatutako lau. Benetako Lapurdiren muga, Pasaiako badian
|
jartzen
baitzuen eta, ez Bidasoan, Haristoy apaizak. Jakina da, bes talde, Napoleonen Konkordatorarte, Nafarroa Behereko hiru eskualdeak, alegia, Oztibarre, Amikuze eta Agramondarren jaurerria, Akizeko diozesikoak zirela.
|
|
|
ohikoena da familiartean eta lagunartean hizkuntza zaindu gabea erabiltzea eta Administrazioarekin harremanak izateko, edo esparru berezitu bateko hitzaldia emateko hizkuntza zaindua erabiltzea. Hain zuzen ere, ereduzkotasun horrek eskura
|
jartzen
digu aldaera funtzionalez aritzea.
|
|
|
13 Alberdiren (2001: 25) arabera, posible da bi puntu
|
jartzea
ondokoak bezalako antolatzailerik gabe (Matematikaren
|
|
|
20 Subjektuaren atzean ohikoena izaten da komarik ez
|
jartzea
. Edonola, bezalakoetan prozesatzeari laguntzen dio koma
|
|
|
(A) Nagusiak eta mendeko perpaus adberbialak subjektu erreferentziakideak dituztenean, subjektua hasieran eta komaz banaturik duen segida (12a) izaten da prozesatzen errazena: ohikoena izaten da subjektuaren atzean komarik ez
|
jartzea
baina (12a) esaldian ezinbestekoa da koma, mendeko perpausaren hasiera adierazten baitu.
|
|
|
Euskalkiak edo tokian tokiko hizkerak eta euskara batua edo estandarraz gure artean sarri eta asko berba egin eta idatzi da. Hasiera batean euskalkiak eta euskara batua elkarren kontra
|
jartzea
modan bazegoen ere, orain elkarren osagarri direla esatea bihurtu da moda. Ikerketa eta marko teoriko baten ezarritako datu objektiboen faltaz iritzi subjektiboak eman izan dira:
|
|
|
70 urtekoak, eta 30 urtekoak. Mapen erdia inguru kontrastiboak dira, hau da, bi serie tako datuak elkarren aurrean
|
jartzen
dira kolorez bereizita. Horrela dialektotasun maila aztertzeko beta dago.
|
|
|
Jadanik I seriean badira Gesäms> itxaroten zen arean aldaera lehiakidearen agerrera batzuk, ekialdetik abiatuta, zeina eremu honetan berrikuntzen hedatzearen norabide orokorra den. Serie 2 an Gesäms> eta Samen> formen arteko harreman kualitatiboa alderantziz
|
jarri
da: %88 forma zaharrenak serie 1 ean eta %35 serie 2 an.
|
|
|
Hemen bertako hizkera eta estandarraren arteko bateratze joera bizia da. Eta bitartekorik ez bada
|
jartzen
epe laburrean pentsa liteke estandarra nagusiko dela osorik, bertako ezaugarriak galduz.
|
|
|
Hasieran aipatu dut, sasoi batean euskalkiak eta euskara batua aurka
|
jartzea
modan zegoela eta orain, osagarriak, direla esatea.
|
|
|
Dialekto erregional edo erregiolektoen eta estandar erregionalen sorreran hiri handien rola handia omen da ikerketen arabera. Gehienontzat ezaguna den adibidea
|
jartzeko
, Andaluzian gaztelania estandarraren bi erregional aldera sortu dira: –norma sevillana?
|
|
|
Nolanahi ere, badirudi Euskal Herriko beheko partearen jendea, erdi hegoalde koa, alegia, erromatarrekin bat egin zela. Goiko partea, ordea, baliteke bat ez egitea, baina erromatarrekin harreman anitz izan zutela ez da, nire ustez, zalantzan
|
jarri
behar den kontua, eta harreman estuetan egongo zirela gainera. Honen eragina hiz kuntzan agudo igerriko da:
|
|
|
Euskaldun berriei bidea erraztea zen helburua, eta, jakina, zuzena zen, berez, helburua. Euskaldunen komunitate osoa helburu horren menpe
|
jartzea
da inon dik inora ere zuzena ez dena.
|
|
|
Bestelako erabakiak alde batera utziaz, eta hizkuntzari berari dagokionez, era bitako neurriak hartu behar lirateke abian
|
jarri
beharreko egitasmo berrian:
|
|
|
Euskararen historia luzean, bi mila urte ingurukoa da guk, ondo edo txarto, ezagutzen dugun denbora tartea, eta bi mila urteko denbora tarte horretan, euskara beti agertu da zerbaiten gabezian, beti agertu da inoren menpean. Baina bi mila urteko denbora tarte horretan, gabeziak betetzeko nahia, eta gainerako hizkuntzen maila berean
|
jartzeko
gogoa ere aspalditik eta sarri agertu dira. Nik neuk, dena dela, XX. mendearen erdialdean egin zen ahalegina jarriko nuke beste guztien gainean.
|
|
|
Baina bi mila urteko denbora tarte horretan, gabeziak betetzeko nahia, eta gainerako hizkuntzen maila berean jartzeko gogoa ere aspalditik eta sarri agertu dira. Nik neuk, dena dela, XX. mendearen erdialdean egin zen ahalegina
|
jarriko
nuke beste guztien gainean.
|
|
|
Kalitateari ez bezala, mugarik
|
jarri
behar al zaio tamainari. Aipatu izan da puntu batetik aurrera erakusgarritasunaren proportzioa ez dela asko aldatzen:
|
|
|
Puntu honetara iritsita, ez dugu uste euskarak ere bere erreferentzia corpusa behar duela zalantzan
|
jar
daitekeenik, XXI. mendeko gure hizkuntza lantzen, aztertzen eta hobetzen jarraitu nahi badugu behintzat.
|
|
|
Euskaltzaindiaren historian, hauxe dugu XV. Biltzarra; hain zuzen ere, Akademiaren egitekoak eta, oro har, euskalgintzaren nondik norakoak gogoetapean
|
jarri
nahi dituen Biltzarra.
|
|
|
hiztegia errotik aztertu eta agerian
|
jarri
du Diccionario> de> Autoridades> (aurrerantze an DAut) lanaren eragina. Besteak beste, Urgellek hurrengoa baieztatzen du, Larramendik gaztelaniazko hiztegi hura hautatzearen inguruan:
|
|
|
Hartara, DAut ek, ustekoa izan daitekeenez, Gaztelako sistema juridikoa
|
jartzen
digu begi bistan, gaztelaniaz eramana eta ehotua. Larramendiren bidea ere, lehen esan dugun bezala, hortik doa, eta lexiko juridiko administratiboaren hitzak ematera koan, euskal ordainak ematen ditu, euskal foru zuzenbidearena aintzat hartu gabe.
|
|
|
Ezerezetik asmatu al zituen berbak? Lehendik euskararen baitan zegoena hartu eta idatziz
|
jarri
zuen. Ez da erraza kasu guztietan erantzuna zein den asmatzea, baina Larramendik erabilitako prozeduraren lerro nagusiak hauexek direlakoan gaude.
|
|
|
Horretarako, Larramendik berbategiaren aurretik
|
jartzen
duen sarrera luze eta mamitsuan kokatuko gara. Larramendik, hitzaurre horretan, berba mota bi bereizten
|
|
|
Ulibarrik Larramendiri kopiatzen dio. Froga modura, horietako hitz bakanen batzuk ilaran
|
jarriko
ditugu, Galé Garciaren zerrenda erabi liz31:
|
|
|
Gure lanari buru emateko, HH aren gainean zuzenbidearen ikuspegitik eginda ko hustuketa
|
jarriko
dugu. Esan bezala, azterketarako erabili dugun corpusa da eta irakurleari Larramendiren lanaren nondik norakoak zuzen zuzenean konsultatzeko aukera emango dio.
|
|
|
Ez naiz orain alderdi bakoitza sakonki aztertzen hasiko, beharbada askoz baliagarriagoa baita adibide bat ematea. Euskal Telebistan igarri dugun hutsunerik han diena soziolektoei dagokiena denez, Hasiberriak> telesaileko gidoilari eta elkarrizketalariei ETBko Euskara Sailak eman zien eredua
|
jarriko
dut adibidetzat. Gazte hizkeraren eredu bat da, jakina, honela osatu genuena.
|
|
|
2.2.f. Paper zati batean
|
jarritako
|
|
|
· Perpausa osatzen duten elementuak ordenatzeko, ahozko erabilera izan behar da gogoan eta informazioa helaraztea
|
jarri
behar da lehentasuntzat.
|
|
|
· Informazioaren zati handi bat esaldiaren hasieran
|
jarri
behar da.
|
|
|
· Perpaus nagusia perpaus menderatuaren aurretik
|
jarri
.
|
|
|
(MARTÍN, J. eta beste batzuk: Los> lenguajes> especiales, > Comares, Granada, 1996, 48 or.). Barregura eragiten duten adibideak ere
|
jar
daitezke, esaterako, zezenen munduan: «Los Toros.
|
|
|
Beste kasu batzuetan, Heg.> ikurrak, aspertu ren lehen adieran, esaterako? adierazten du delako erabilera Hegoaldekoa soilik dela, eta horrelakoetan, noski, ez zaio horiek erabiltzeari inolako oztoporik
|
jarri
nahi. Ez dugu uste inongo irakurlek arazorik izango duenik batzuk eta besteak bereizten16.
|
|
|
enkante: > enkantean>
|
jarri
, > saldu.> Sin.
|
|
|
Bigarrenik, hizkera> koa> kera> koa> zientzia bati buruzkoa delako. Tekniko izatearen ondorioz, hizkera juridikoa zehatza ere bada; bestela, segurtasun juridikoa kolokan
|
jarriko
litzateke. Zehaztasun horren bila, oso lagungarri gertatzen da jurisprudentziaren eginkizuna:
|
|
|
–Anitzetan gertatzen da jendeak euskara batua deitzen diola berez euskara batua ez denari. Batek baino gehiagok, testu bat euskara batuan
|
jar
dezan eskatzen badiogu, segur naiz, guti goiti beheiti?,, gibelean?,, jalgi?,, abian jarri?,, etortzen balitz?,, jin?,, berba?... bezalakoak aurkituko balitu eta den denak ulertuko balitu ere, aldamenean jarriko lituzkela, gutxi gora behera?,, atzean?,, atera, edo, irten?...
|
|
|
–Anitzetan gertatzen da jendeak euskara batua deitzen diola berez euskara batua ez denari. Batek baino gehiagok, testu bat euskara batuan jar dezan eskatzen badiogu, segur naiz, guti goiti beheiti?,, gibelean?,, jalgi?,, abian
|
jarri
–,, etortzen balitz?,, jin?,, berba?... bezalakoak aurkituko balitu eta den denak ulertuko balitu ere, aldamenean jarriko lituzkela, gutxi gora behera?,, atzean?,, atera, edo, irten?...
|
|
|
–Anitzetan gertatzen da jendeak euskara batua deitzen diola berez euskara batua ez denari. Batek baino gehiagok, testu bat euskara batuan jar dezan eskatzen badiogu, segur naiz, guti goiti beheiti?,, gibelean?,, jalgi?,, abian jarri?,, etortzen balitz?,, jin?,, berba?... bezalakoak aurkituko balitu eta den denak ulertuko balitu ere, aldamenean
|
jarriko
lituzkela, gutxi gora behera?,, atzean?,, atera, edo, irten?...
|
|
|
Egungo gaztelania euskara hiztegiei azaletik so eginez gero, ikusten dugu kaleko hizkeraren baliokideak ez direla behar bezala agertzen horietan. Elhuyarren hiztegian, esaterako, gaztelaniazko chaquetero> hitzari" kameleoi"
|
jarri
diote ordaintzat. Hiztegi> koek, ordea, proteiko> hitz bitxia aukeratu dute horretarako.
|
|
|
Oraindik ere, zoritxarrez, Hegoaldean behinik behin, ez da behar beste ezagutzen" belus" hitza. Beraz," tertziopelo"
|
jarri
behar ote dugu. Euskara al da" tertziopelo"?
|
|
|
Hiztegi horien egileentzat, ez da Iparralderik. Hiztegi horietan, nazioarteko izenentzat, askotan, euskal kutsuz mozorrotutako izen espainiarrak
|
jar
tzen dituzte; esate baterako: Anberes, > Akisgran, > Brujas, > Makiavelo> eta Joan> Kalbino.> Jakina, Iparraldean, gaztelaniaz ez baldin badakite, ez dituzte ulertzen izen" bitxi" horiek.
|
|
|
Spartacus), forma eusko espainiarra (Espartako) baino, baina Elhuyarrek ez du kontuan hartu hori, zoritxarrez. Hobe da eta zintzoagoa, gainera onartzen diren forma biak
|
jartzea
.
|
|
|
Azkenik, Gaztelania euskarazko hiztegien sarrera antolabidea ez da nazioarteko mailara iristen. Adibidez, Collins> (edo Oxford) Spanish English> hiztegiaren sarrera eta Elhuyarrena edo 3000> egiarena, > berdin da elkarren ondoan
|
jartzen
baditugu, haien sarrerak alderatzean, garbi dago Collins en agertzen direnak askoz hobe to daudela antolatuta, eta askoz informazio gehiago dutela, aipatutako bi euskal hiztegietakoek baino. Gaztelania euskarazko edo frantses euskarazko hiztegigintzari dagokionez, bete beharreko hutsunea izugarria da.
|
|
|
aditz atala. Atal bakoitzak zenbait adiera ditu, guztiak zenbakidunak, eta, gainera, eremu semantikoa, parentesietan
|
jarritakoa
, ere agertzen. Eta adiera askotan ere, azpiadiera ugari daude, eta gehienetan, azpiadiera hauek ere badauzkate eremu semantikoak jarrita.
|
|
|
Atal bakoitzak zenbait adiera ditu, guztiak zenbakidunak, eta, gainera, eremu semantikoa, parentesietan jarritakoa, ere agertzen. Eta adiera askotan ere, azpiadiera ugari daude, eta gehienetan, azpiadiera hauek ere badauzkate eremu semantikoak
|
jarrita
. Horrela antolaturik, erabiltzaileak errazago aurkituko du behar edo nahi duen esanahia.
|
|
|
Elhuyar eta 3000Hiztegia, > izeneko hiztegietan, ordea, horrelakorik ez dago. Ez dago azpia dierarik, eta hori gutxi balitz, gehienetan eremu semantikoa ez da
|
jartzen
. Beraz, askoz zailagoa da behar den esanahia aurkitzea.
|
|
|
Inoiz baino informazio gehiago eskainiko dute hiztegi elektronikoek. Nire hiztegia on line
|
jarri
da, Eusko Jaurlaritzaren webgunean, www.euskadi.net/morris delakoan hain zuzen ere. Lan itzela eta nekagarria izan da.
|
|
|
bestearekin lotzerakoan baliabide jakin batzuk erabiltzen dira eta azpimarratzekoa da kontalariak borobiltze honetan
|
jartzen
duen arreta.
|
|
|
batzutan besterik gabe uzten dira kontatutako ipuinak, landutako gaiak edo pertsonaiak, bestelako hedapenik egin gabe. Bestetan berebizizko arreta
|
jartzen
zaie, uzte horiek ondo lotu eta borobilduz.
|
|
|
Nik badakit, ordea, Euskaltzaindian, Jagon sailean, badugula lantalde bat, Euskalkien> izenekoa, hain zuzen ere, horiek guztiak (eta besterik ere) aztertzeko, eztabaidatzeko, aurrera bidean
|
jartzeko
... Euskaltzaindian badugula gogo eta elkarrekin egiteko sortutako taldea.
|
|
|
Nolanahi ere, ezin hemen aipatu gabe utzi Hiztegi> Batua.> Hiztegi> Batuan> hitz anitzen ondoan zein euskalkitakoak edo eremutakoak diren ageri da8 Erabaki horrek aldeko eta kontrako iritziak sortu ditu. Batzuek diote euskalkiaren marka
|
jarriz gero
, oro har, hitz hori bazter gelditzen dela liburuetatik, egunkarietatik edo telebistatik, jendeak uste duelako hitz hori euskalki batekoa dela eta ez euskara batukoa; bertze
|
|
|
Hitz gutxitan: berez eus kara batuari legokiokeen eremuan oraindik euskalkiak
|
jarri
nahi izatea, Jon Agirrek, esaterako, argi eta garbi predikatzen duenez3.
|
|
|
Ez da egokia, eta ez,, euskara batuaren kausagatik bakarrik, Bizkaiko herri euskaldunetako haur txikienekin sistematikoki kilimak, > keta, > ronpatu> eta kausitu> bezalako hitzak era biltzea, bertoko kili kiliak, > zati, > okertu> edo aurkitu> ezagunagoen ordez. Euskara batuaren aitzakiaz, ez toki horretako ez inongo den euskalgaiztoaz egindako kartel aldrebesak
|
jartzea
ere astakeria galanta da, edo Gipuzkoako herriko jaietako progra mak agian zuberotarrek hobeki ulertuko luketen euskaraz idaztea, eta gisa honetako ganorabakokeriak.
|
|
|
Eta behin prozesu hori hasiz gero, dialektoen isolamendua behin betiko hausten da, egoera era bat aldakorra dute, atergabeko hurreratze eta asimilazio bidean abiatua. Joera natural hori, gaurko hiztunek jadanik ez dakiten behialako modeloaren arau zaharkituez eta korronte nagusiaren kontrako neurri bitxiekin gelditu eta oztopatu nahia marea gorei kanaberazko hesiak
|
jartzea
bezalakoa da.
|
|
|
giza zoologiko pribatuetan kontserbatu nahi lituzke tela beren plazer partikularrerako, edo agian beren klub txikiko kideei giza espezimen horiek erakusteko, magnetofoiak aspaldian asmatu zirela ahaztuta nonbait. Eta gau den egoera honetan, jendea inolako testu idatzirik ez daukan bere txokoko euskera txuan alfabetatzeko saioak egiten jardutea, esan ditzagun gauzak garbiki, horko ikas leak lotsagabeki engainatzea besterik ez da5 Eta ez du balio, ondoren, kausalitatearen ordena hankaz gora
|
jarrita
, joan den mendearen hasieran Federiko Belaustegigoitiak jadanik salatu zuen, auzotegiko euskara, edo, euskera> de> barriada? > moduko aldae rak maila idatzira eramaten saiatzeak, egiten ari den alfabetatze lan desegokia a pos teriori justifikatzeko.
|
|
|
Hasiera hasieratik jokatuko dut euskalkia erabiltzearen eta irakastearen alde. Beti ere jakinik, euskara batuaren ondoan
|
jartzen
den bizkaierak arazoak sortuko dituela.
|
|
|
1968 ezkero, Bizkaiera, euskalkiak egoera diglosikoan
|
jarri
ditugu euskara batuaren ondoan. Ferguson-en araberako antolaketan, euskara batua goian eta biz kaiera behean.
|
|
|
|
Jar
dezagun adibide bat. Oñatiko Kontzejupetik> aldizkarian esaldi hau ager dai teke, esate baterako:
|