|
2000
|
|
|
Objektu desberdin horien gainean
|
jarri
ditugun arauak, hemen banan banan aurkeztea alferrik bada ere, aldi guztietan praktikan erabili direnekin bat datoz. Gauzen egungo ordenari egokitzen ez zaizkionak edo esperientziak berak erakutsitako desegokierak; horiek dira, eta besterik ez, aldatu edo birmoldatu ditugunak.
|
|
|
Esan legez, Frantziako Iraultza dugu aitzindari dema horietan. Hantxe gorpuztu zen, historian lehendabizikoz eta modu sistematiko batez, zuzenbidearen arlo bakoitzeko arauak batera
|
jarri
eta kodetuta aldarrika eta argitaratzea. Hartara, Kode Zibila, Zigor Kodea, Merkataritzako Kodea eta Prozedura zibil zein kriminaleko kodeak Napoleon Bonaparteren armadak hedatu zituen Europan zehar, sarri askotan, hango eta hemengo hizkuntzetara ere itzuliak eta bihurtuak2 Horiek ere, Bonaparteren meneko hainbat herrialdetan lege aldarrikatu eta indarrekoak.
|
|
|
Historiak bi biok
|
jarri
ditu aurrez aurre. Bati, Code Civil delako horri, hain zuzen ere, egokitu zaizkio garaia, ospea eta dedua.
|
|
|
Dibortzioaren kontuak Familiaren Kontseilupekoak ziren; guk epaitegien esku
|
jarri
ditugu. Justiziaren parte hartzea saihestezina da pisu honetako gorabeheretan.
|
|
|
Egia da, halaber, gutizia eta aberastasuna eta behin baino gehiagotan, fantasiak eta arinkeriak ere, batuketak osatzea eta familien geroa erabakitzen dituztela. Egokiera moral eta naturalak meneko
|
jartzen
dira, egokiera zibilen azpian.
|
|
|
Zergatik, bada, ondasun banantzea legezta dezaketen arrazoi berberek ezkontza desegin? Ezkontza pertsonen arteko batuketa da; senar emazteak aske dira euren ogasuna kolokan ez
|
jartzeko
. Zergatik, beraz, ezkontza esekita utzi, arrotza zaion kari batetik?
|
|
|
Arreta horiek direla eta, senar emazteak jendaurrean dira. Euren arteko itunak lege, epaitegi eta gizaki zintzo guztien babespean
|
jartzen
dira. Horien bitartez, ezkontzaren fedea asmo itsutik eta irristen desbideraketak eskubideen usaera arautuetatik —gizaki orori preziatuen zaizkion horietatik, hain zuzen ere— bereizten ikasten da.
|
|
|
Frantzian, bestela ere, ekitate naturalari egin zaio so, seme alaben mesederako. Ez, beraz, Estatu arrazoi horri, interes orokorraren menpean
|
jartzen
baitu horrek den dena. Gure legeen ustetan, senar emazte horiek, hain zuzen ere, ezlegezko tratuetan ibili ondoren ezkondu direnek, betidanik izan dute gogoa ezkontza erazko batez lotzeko; uste dute ezkontza beti egin dela, gogoz eta desiraz, seme alaben jaiotzetik bertatik eta ekitate fikzio batez, ezkontzari indar atzera eragingarria ematen diote.
|
|
|
Goiburutzat
|
jarri
dugu, beraz, egoera zibil autuetan, honako hau: lekukoen bitarteko froga ez da onargarri, horri pisu gehiagoko frogak eusten ez dion bitartean; hau da, etxeko agiriak, hildako ez susmagarrienak, aldi egokian igorri eta jasotako gutunak; hitz batez esateko, egitate multzoa, hortik antzematen bada egia zein den argitzeko erabilgarri izan daitekeen behar beste aztarna.
|
|
|
Iraultza barruan, adin nagusitasuna hogeita bat urte horietan
|
jarri
zen. Ez dugu hori aldatu, aldatzeko arrazoi batzuk tartean izan arren.
|
|
|
Badira, alabaina, gauza batzuk, non justizia bera korapilatzen baita bestelako kontuekin, kontu horiek ere jurisprudentziatik kanpokoak direlarik. Hari bertsutik, nekazaritzari buruz gizakiak eskuratu dituen ezagupideetan bilatu behar dugu landatar akuretan
|
jarritako
hizpaketa edo itun batzuen justizia edo injustizia, onuragarritasuna edo arriskua. Gure merkataritzako ezagupideek agortu dituzte eztabaida amaigabeak, mailegu korritudun, monopolio edo itsas kontratuetako baldintzen legezkotasuna eta antzeko gaien ingurukoak.
|
|
|
Bakeak berak, merkataritzari bultzada berria eman dio, Estatuaren gastuak gutxitu baititu eta gobernuaren eragiketa ezinbestekoak bukatu. Hori dela bide, oreka berreskuratu eta negozioak zintzotasunaren baitan
|
jarri
ditu hark beste behin ere.
|
|
|
Edu horietako legeak behar dira. Ez da beharrezkoa, haatik, aurreko arreta gehiegizkoak
|
jartzea
. Gure artean izan diren arestiko legeak, gai horiek direla eta, larregikoak dira, onura politikoa, morala adina, bi mutur horien artean aurkitzen baita.
|
|
|
Ez da faltako, horratio, gizakiek euren arteko harremanetan amarrua egitea; hori horrela ere, askatasunari eta onusteari konfiantza aitortu behar zaie. Formalitate ezeroso eta zuhurgabekeriazkoek kreditua desgogara
|
jartzen
dute, iruzurrak baztertu gabe; estutu egiten dute, babesa eman beharrean. Uste ere, uste dugu gai honetan eman diren aspaldi honetako legeek ez dutela besterik egin gizartearen negozioak geldiaraztea baino, alderdi interesatu guztiak nekarazteko prozedura garestien bidez; horiek guztiek, hipoteka bera babesteko itxurapean, arrisku bizian jarri dute berori.
|
|
|
Formalitate ezeroso eta zuhurgabekeriazkoek kreditua desgogara jartzen dute, iruzurrak baztertu gabe; estutu egiten dute, babesa eman beharrean. Uste ere, uste dugu gai honetan eman diren aspaldi honetako legeek ez dutela besterik egin gizartearen negozioak geldiaraztea baino, alderdi interesatu guztiak nekarazteko prozedura garestien bidez; horiek guztiek, hipoteka bera babesteko itxurapean, arrisku bizian
|
jarri
dute berori. Gure asmoa izan da arlo horretan ere, erregimen zabalago eta zentzudunago batera itzultzea.
|
|
|
Eskubideen larregiak egiten ditu gizakiak fidabera, horiek beti harritzen baititu berehalako irabazpideak, geroko arriskuak baino. Hartara, euren segurtasuna ezbaian
|
jartzen
dute tarteko diren esanezko zein ezkutuko egiune batzuek. Gero, jakina, segurtasun hori ezin bermatu.
|
|
|
Hori gorabehera, ezin izan ditugu ezkutatu legeria sailkatu eta korapilatsu bati loturik egon daitezkeen makur handiak. Kontratu horiek halakoa eskatzen dute; horrexegatik, gobernuaren zuhurtziaren pean
|
jarri
dugu auzia, hark erabaki dezan ea kontratu mota horiek beste behin ere arautu behar diren.
|
|
|
Bonapartek langintza horri. Batzorde bereizia antolatu, bertara lau legelari ospetsu ekarri eta abiada bizian
|
jarri
zuen aspalditik baratz zebilena.
|
|
|
Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean
|
jarri
duen heroiaren gogoa. Horren asmoa edonon da eragingarri, eta herriaren alde egingo du hark ere beti lan eta trabailu, gure zoriontasunerako zerbait egiteko dueino.
|
|
|
Erakundeak bala bala doaz, bata bestearen atzetik, eurotariko ezein ere finkatu gabe, eta iraultzaren izpiritua eurotan guztiotan
|
jartzen
da. Iraultzaren izpiritu esaten diogu guk xede politiko baten pentzudan eskubide guztiak gogorki ezerezteko gogo nabarmenari.
|
|
|
" Okerreko gobernua dator, larregi arautzen denean". Liberalismorik gorrienean
|
jarrita
, ohiko izango ditu batek baino gehiagok jarraiko hauek:
|
|
|
Zalantzarik gabe, ondo egina da, ondasun zirkulazioaren askatasunaren eta nekazaritzaren ikuspegitik, oinordetza ordezpen zentzugabeko horien debekua. Horiek herri hilaren meneko
|
jartzen
dituzte herri biziaren interesak. Horien bidez ere, jada ez den belaunaldiak bizirik dagoen belaunaldia behin eta berriro azpiratzen du.
|
|
|
Zaindu beharreko horrek, beraz, galdu gordean
|
jarri
zituen Lapurdiko, Behe Nafarroako eta Zuberoako lege bereziak, foruak eta, horien barruko ere, euskal lege zibilak.
|
|
|
Erlijioaren ikuspegia ez da horrekin saihesten, erlijioak berak gai horretan eta beste batzuetan gizakiak gobernatzen baititu meritu eta askatasunaren esparruan. Halakoetan legegileak dihardu aginpide hertsitzailearen erabiltze hutsean, gizartearen desordenarik okerrenak aurreikusteko eta grina eta abusuei mugak
|
jartzeko
, betiere jakinik halakoak agortzea ezinezkoa dela. Ikuspegi horretan, dibortzioa gai zibil bihurtzen da eta horren irtenbidea dibortziotik bertatik etor daitezkeen on gaitzetan bilatu behar da, dibortzio hori uste politikotik begiratuta.
|
|
|
...ohi da, dibortzioaren alde, ezkontzan gozorik ezabatzen dela, horren hautsezintasuna adierazten denean; ezkon lotura gehiegi estutzen bada, argaldu egiten dela; etxeko neke eta lorrak lazgarriak direla, begi bistan osterantzekorik ez denean betierekotasuna baino; elkar ulertzen ez duten senar emazteen bizimodua, modu hautsezinean loturik badaude, galdua dela ondorengotzarako; ohitura onak kolokan
|
jartzen
dituztela senar emazte horiek, euren arteko konpondu ezak eta hautsi ezinak direla eta; era berean senarrak, betiko emazteaz aspertuta, andre lardasketan diharduela eta horrek, ezkontzaren objektua bete gabe, ez dio besterik erakartzen plazerra baino; seme alabek ere ez dutela zertan gehiago sufritu dibortzioarekin, ezkontza urratu bati dagozkion desadostasunekin baino; ororen buruan ere, hautsez...
|
|
|
Zalantzarik gabe, ondo egina da, ondasun zirkulazioaren askatasunaren eta nekazaritzaren ikuspegitik, oinordetza ordezpen zentzugabeko horien debekua. Horiek herri hilaren meneko
|
jartzen
dituzte herri biziaren interesak. Horien bidez ere, jada ez den belaunaldiak bizirik dagoen belaunaldia behin eta berriro azpiratzen du.
|
|
|
Horien bidez ere, jada ez den belaunaldiak bizirik dagoen belaunaldia behin eta berriro azpiratzen du. Zuhurra da testamentu egiteko ahalmena arauen pean
|
jarri
eta horri mugak ezartzea. Edonola ere, gorde beharrekoa eta askatasun esparruan uzteko modukoa:
|
|
|
Nolanahi ere, erakunde zibilei dagokie izadiaren nahiera egokiak arautzea eta babestea. Erakunde horietarako
|
jarri
dugun egitasmoak, beteko al du gure helburua. Barkamena galdatzen dugu gure lan xumeentzako, horien atzetik izan ditugun gogo gorabeherak.
|
|
|
Barkamena galdatzen dugu gure lan xumeentzako, horien atzetik izan ditugun gogo gorabeherak. Gure egitekoan
|
jarri
diren itxaropen zintzoen azpian gelditu gara, zalantzarik gabe. Lagungarri dugu, alabaina, gure errakuntzak ezinbestekoak ez izatea; eztabaida mamitsu eta argiak zuzenduko ditu horiek eta frantziar herriak, izkiluen bidez askatasuna eskuratu duenak, legearen bitartez gorde eta finkatuko du askatasun hori.
|
|
|
Gogoa, bistan da, duela berrehun urte gizarte berri baterako euskarri izan zena, hain zuzen ere, Kode Zibil haren nondik norako nagusiak euskaraz ematea izan da. Portalisek asmo horrekin paratu zuen testu egokia gidari
|
jarri
dugu gure zereginean, aurkezle eta atarikorik bikainena berori izan dakigukeelakoan.
|
|
|
1790 urteko uztailaren 17 eta 19ko legeak, oinordetza berdintasun osoz banatzekoa lehena, eta bigarrena, senideen mesederako atzera erosteko eskubidea ezabatu zuena; 1792 urteko azaroaren 14koa, oinordetza ordezpenak indargabetu zituena; eta 1793 urteko martxoaren 7koa, testamentu egiteko askatasuna deuseztatu zuena. Orobat, II. urteko nivdse hilaren 17ko legea, abintestato edo testamenturik gabeko oinordetzan oinordeko hurrenkera berbera
|
jarri
zuena Frantzia osorako.
|
|
|
Hain zuzen ere, halakoak ikusten ziren botere arbitrario baten borondate aldakorraren aurkako behaztoparik sendoenak. Neurri gogorrak hartzera, aldiz, zalantzan
|
jar
zitezkeen —areago, deusezta ere bai— aginpidearen eta menpekotasunaren arteko lotura erkideak.
|
|
|
Arreta
|
jartzen
bada lege zibiletan, ez da eurok zuhurragoak edo zuzenagoak bihurtzeko, ezpada aldekoagoak egiteko; hain zuzen ere, erregimen berri hori aproban emateko asmoa nortzuk izan eta horien aldekoagoak. Gurasoen boterea ezabatzen da, seme alabak berrikuntza zale bihurtzen direlako.
|
|
|
Unean unean, aldaketak aldaketetatik sortzen dira eta inguruabarrak inguruabarretatik. Erakundeak bala bala doaz, bata bestearen atzetik, eurotariko ezein ere finkatu gabe, eta iraultzaren izpiritua eurotan guztiotan
|
jartzen
da. Iraultzaren izpiritu esaten diogu guk xede politiko baten pentzudan eskubide guztiak gogorki ezerezteko gogo nabarmenari.
|
|
|
eurok dira, maiz sarri, herriaren moral bakarra eta beti beti horren askatasunaren zatia; azken batean, eurek arintzen diote herritar bakoitzari lege politikoek herriaren zerbitzurako ezarritako zama; berebat, sakon babesten dute herritarra, hala behar duenean, bere izate eta ondasunetan, bera, eta ez beste inor, herri osoa izango bailitzan. Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean
|
jarri
duen heroiaren gogoa. Horren asmoa edonon da eragingarri, eta herriaren alde egingo du hark ere beti lan eta trabailu, gure zoriontasunerako zerbait egiteko dueino.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...stera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan
|
jartzeko
arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei; hauek, bai, hauek dira gogo keinu eta bat bateko ongiketa moduko batez, Estatu baten egitura osoa iraularazteko gai direnak.
|
|
|
Brumaireren 18ko horren ostean, herriaren ahotsak aginpide eratuko egoera desberdinetan
|
jarri
dituen norbanakoek lan horretarako batzorde bereizia osatu dute. Aspaldiko lan hori lantzean lantzean eten eta berrartua izan da.
|
|
|
Alferreko legerik, beraz, inola ere ez, horrek premiazkoak beheratu eta legeriaren zehaztasuna eta aginpidekotasuna zalantzan
|
jarriko
lituzke eta. Horren ondorioz, Frantzia gisako Estatu handi batek, nekazaritza zein merkataritza baitaratu eta horrenbeste langintza desberdin eta mota anitzekoak eskaintzen dituen horrek, hain juxtu ere, ez lituzke gizarte ezeuki edo urriago bati dagozkion lege single horiek onetsiko.
|
|
|
Azkenean ere, ikusgarri suertatzen da arestiko hori, grina eta interes guztien aldeko eta kontrakarreko bolada jarraituak begi bistan badira. Ñabardurak eta iradokizunak zentsurapean
|
jartzen
dituen hori berori da, izan ere, berari dagokion auzi batean, iradokizun egilerik ñabarduratsuena eta setatiena.
|
|
|
Epaileek legeak bete eta horiek interpretatzeko duten debekua oinarri
|
jarrita
, auzitegiek, azken urteotan bederen, justizia eskaleak igortzen zituzten, premiazko errekurtsoen bidez, botere legegilearen esparrura, legerik ezean edo legea izanda ere, berori ilun irizten zitzaienean. Justizia emateari uko egiten dion hori behin eta berriro gaitzetsi du Kasazio Auzitegiak.
|
|
|
Legegilearengana jotzeak berandutza kaltegarriak ekarriko lizkioke justizia eskaleari eta, okerrago dena, legeen zuhurtzia eta santutasuna auzitan
|
jarriko
.
|
|
|
Badago zientzia bat legegileentzat, magistratuentzat beste bat dagoen modu berean; eta lehenak ez du bigarrenaren antzik ere. Legegilearen zientziak gai bakoitzean kausitu behar ditu guztion onurarako oinarririk alderakoenak; magistratuaren zientziak, aldiz, oinarri horiek eraginean behar ditu
|
jarri
, hedatu eta zabaldu, kasu bakoitzarekin aplikazio zuhurra eta arrazoitua eginez; legearen izpiritua aztertu, haren letra idortu eta ahitu denean eta oro har, aldizka manupeko eta aldizka matxino izateko eta menpekotasun gogoaz desobeditzeko arriskutik alde egin.
|
|
|
Juriskontsultorik gehienek legeari buruz eman dituzten zehaztapenak begiz jotzean, berehalakoan ohartu dugu zehazte horien askieza. Izan ere, horiek ez gaituzte
|
jartzen
moral oinarri baten eta Estatu lege baten arteko desberdintasuna nabarmentzeko tenorean.
|
|
|
Gure arbasoek Justinianoren Bilduma idoro zutenean, halako goi argibidea izan zuten. Aldi hartan hartu zuten gure epaitegiek molde arautuagoa, eta epaitzeko botere ikaragarria ere oinarri batzuen menpe
|
jarri
zen.
|
|
|
Zuzenbide erromatarra destainez eta arinkeriaz gaitzesten duten hainbatek ez dute berori behar adina ezagutzen. ...atetik, zuzenbide hori eskuratu diguten bilduma horietan arrazoi idatzia deitua izan dena eta, bestetik, gure egoera eta usadioetatik at diren erakundeak; orobat, baldin eta bereizten badakigu senatukontsultoak, plebiszituak eta printze zintzoen ediktuak enperadoreen erreskriptuetatik, horiek baitira, izan ere, halako legeria eskatua, kreditu edo ezegokieraren arabera emana eta Erroma bera kolokan
|
jarri
zuten hainbat munstroren gortean moldatua, agerikoa baitzen horiek epaiak eta legeak jendaurrean saltzen zituztela.
|
|
|
Sustraia du horrek, gizaki aske eta adimendunek euren antzekoekin izan ditzaketen harremanetan. Hortik
|
jarri
da zalantzan ea moralitate arrastorik ote zen ordena natural soilean.
|
|
|
Lehentasuna ematen zaio, hori da helburu; konpromisoa elkarrekikoa da. Bedeinka dezagun, beraz, izadia, berorrek eman baitizkigu lerrakera jazarrezinak eta gure bihotza
|
jarri
lerrakera horien erregela eta balazta. Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima batzuetan baino.
|
|
|
Nola ez, Descartesen helburua munduaren errepresentazio teoriko osoa eskainiko lukeen egiazko enuntziatu multzo bat ematean zetzan. Eta esparru teorikoan Descartesek
|
jarritako
konfiantza, Neurathek aurpegira botatzen dion esparru praktikoarekiko mesfidantzarekiko alderantziz proportzionala zen:
|
|
|
Horrela izan dadin, Neurathek bi urrats ezarri zituen: alde batetik, munduari dagokion enuntziatu bakoitza beste enuntziatu guztiekin erlazioan
|
jarri
, eta, bestetik, pentsamendu jario bakoitza aldez aurretiko pentsamendu jarioekin lotu. Eta nahiz eta Descartesek behin eta berriro pentsamenduaren prozesuak aipatu, erlazio logikoek osatzen zituzten sistemak bailiran erabiltzen zituen, pentsamenduak berak azpitik behar dituen progresio psikologikoei —pentsamendua sortzen duten prozesu psikologikoei— jaramonik egin gabe.
|
|
|
Jakin badakigu pertsona batek, egintza baten bidez emaitzak lor ditzan, egintza horren posibilitate desberdinak behintzat kontuan hartu dituela. Alabaina, horietako bat aukeratzen badu abian
|
jartzeko
, eta egiterakoan mota orokorragoko printzipio bat erabiltzen badu, horrela sorturiko zioari, helburu zehatzekin zerikusirik ez duenari, zio laguntzailea nahi diogu deitu, laguntza bat baita zalantzati dagoenarentzat, nolabait esatearren.127
|
|
|
Alabaina, historian zehar kontsideratu izan da ekintzaren inguruko hausnarketa sakonaren bidez bilatu nahi diren helburuak lor daitezkeela. Baina soilik hausnarketaren bidez. Hori babesten dutenei Neurathek sasirrazionalista deitzen zien eta Descartesen ondoan
|
jartzen
zituen. Izan ere, honako suposaketa iruzurtitik abiatzen dira:
|
|
|
Neurathen ikusmolde entziklopedistak, hortaz, entziklopediaren ideia nahi zuen finkatu zientziaren esparruan, horrela ikus zedin zientzien arteko elkarlana eta orkestrazioa noraino ailega zitekeen, proiektu hura zientziarekiko ikusmolde hertsietatik bereizteko, hizkuntza zientifikoaren konplexutasunaren inguruan arreta gehiago
|
jarriko
zuten terminoak proposatzeko eta zientzia gehiegi idealizatzen zuten hitzak eta kontzeptuak —metodoa, sistema— arbuiatzeko. Labur beharrez, Neurathek enpirismoa zientziaren baitan nahi zuen, baina baita zientzia bera aztertzeko ere132.
|
|
|
1) Lehenengo eta behin, nazien mundu ikuskerak bere deskribapen arrazistak ‘zientifikoki’ frogatzen zituela ikusita —arrazen existentzia, arrazen arteko hierarkia kognoszitibo eta fisikoak, arrazen arteko gatazkak historian, etab.—, ez da hain zaila ulertzea Zirkuluaren ikusmoldeak haiek frogantza zientifiko baten menpean
|
jarriko
zituela. Eta, argi eta garbi dagoenez egun, nazien tesiak babesteko erabili zituzten baieztapen enpirikoek ezin dezakete azterketa zientifiko zorrotzik gainditu.
|
|
|
28 Carnapen eta Wittgensteinen esanahiari buruzko ikusmoldeak aurrez aurre
|
jartzen
dituen sintesi baterako, ikus WITHERSPOON, E.: 2000," Conceptions of Nonsense in Carnap and Wittgenstein", in A. Crary, R.
|
|
|
Neurath, alde batetik, eta Zirkuluaren garaiaz geroztik Reichenbach, Feigl, Ayer edota Hempel, fenomenalismoaren aurka
|
jarri
ziren sutsuki. Fenomenalismoak subjektuarteko ulermenaren —edo ulermen objektiboaren— erabateko eza inplikatzen zuela argudiatzen zuten.
|
|
|
nola jakin dezakegu egunero hizkuntza berbera erabiltzen dugula, hautemateak neurtzen uzten diguten erloju, erregela eta beste hainbat objektuei esker ez baldin bada? Filosofo honen aburuz, sentimen datuak zerbait pribatua eta hutsezina bailiran onartzeak arriskuan
|
jartzen
zituen Zirkuluaren tesiak, modu horretan sekula ezin baitzitekeen erabilitako terminoen esanahia ikasi. Jakina, oinarrizko hizkuntzak fisikaren hizkuntzaren zati bat izan behar du.
|
|
|
Ezker alderdiak, Neurathek batez ere, oinarriztapena uztearen alde egin zuen, haren ordez, egiak eta objektibotasunak izan behar zutenaren erdian, ikerketaren emaitza hutseginkorrak
|
jartzen
zituen epistemologia besarkatuz. Bere teoria koherentistak, oinarrizko enuntziatuek interpretatu beharreko edukia zeukatela baiesten zuen.
|
|
|
Bikoizketa zentzugabe hauek guztiak metafisika gutxi gorabehera fin batenak dira, eta, beraz, errefusatu egin behar dira. Enuntziatu berri bakoitza, bata bestearekin harmonizatuak izan diren enuntziatuen osotasunaren aurrean
|
jartzen
da. Enuntziatu bat zuzena da osotasun honetan sar badaiteke.
|
|
|
Aurkezpen honetan, pentsamenduaren eta diskurtsoaren eremuan egon izan da beti. Alabaina, enuntziatu orokorrak, baita erlazioak sortzeko enuntziatuak ere, protokolo enuntziatuen osotasunari aurrez aurre
|
jar
dakizkioke.104
|
|
|
Ezagutza, batez ere, elkarloturik dauden judizioen sistema da, non kontzeptuek sistemaren baitan beraien artean dituzten erlazioei esker lortzen duten beren esanahia111 Ezagutzak kontzeptua behar du, eta bitartekaririk gabe sentimenetan emandakoaren esperientziatik (acquaintance, ‘ezagutza zuzena’) desberdintzen da. Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean
|
jartzen
garenean ez dugu ezagutzarik lortzen; honek, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago, emandakoa transzenditzen duen esanahia daukaten funtzio kontzeptualen baitan erori behar du. Hau da, pentsamendua ez bada tartean sartzen, ez dago ezagutzarik; asko jota, emandakoaren inpresioak jaso guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik.
|
|
|
Hortaz, enuntziatuei egibaldintza enpirikoak egokitzeko metafisikak zeukan ezintasunak sumintzen zituen gehien Vienako Zirkuluaren partaideak, batez ere diskurtso metafisikoa akademiako eta ezagueraren aldareko tontorrean
|
jartzen
zela ikusterakoan. Filosofoak, zientzialariak legez, errealitateari buruz mintzatu nahi izatean oinarritzen zuten Zirkulukideek filosofiari halako hertsitasuna eskatzea.
|
|
|
Bada, enuntziatu etikoak —estetikoekin gertatu bezala— ez dira ez enpirikoki egiaztagarriak ezta enuntziatu enpirikoetatik ondorioztagarriak ere. Ez dute ezer ere baieztatzen, soilik emozioak edota sentimenak
|
jartzen
dituzte agerian, Ayerrek aipatu moduan. Zerbait ona dela esaten denean, barre egite edo gorritze ekintzen antzeko zer edo zer egiten da; edo Aupa!
|
|
|
Vienako Zirkuluaren partaideek proposatzen zutena ‘hemen eta orain’ eman behar zen egiaztagarritasuna bazen; orduan, garai hartan ezin zuten ilargiaren alde estaliaren existentzian sinetsi. Hots, existentzia horretan sinesteak ez luke zentzurik izango, hipotesia proba moduan
|
jartzeko
modurik ez baitzegoen.
|
|
|
Erantzun hori emanda ere, Zirkuluko gehienak Lewisen kritikaren alde
|
jarri
ziren, eta, ondorioz, irteera berrien bilaketari ekin behar izan zioten. Ayerrek, besteak beste, identitate pertsonalaren irizpide ez psikologikoa, fisikalista baizik, onartuz, honako hau zioen:
|
|
|
Gainera, Vienako Zirkuluak metafisikaren aurrean amorerik ez emateko zeukan joera oso apaltzen ari zen. Carnapen ustez, adibidez, berak kolokan
|
jarri
nahi zuen metafisika soilik Bergsonena eta Heideggerrena zen, eta ez, esate baterako, filosofia analitikoaren orduan jaioberria zen metafisika. Ayer, bere aldetik, metafisika onartzera heldu zen, nahiz eta bigarren mailako sistema bezala bakarrik onartu:
|
|
|
Lewisek hipotesi azpiatomikoak esanahitasun maila bat gutxienez bazuela defendatu zuen; edota, hura ezean, beste esanahitasun motaren bat bazuela. Baina Schlick izan zen ideia horren aurka sutsuen
|
jarri
zena, berarentzat enuntziatu edo perpaus bat ulertzea hura zer nolako baldintzetara egokitzen den ezagutzea baita. Hortaz, sentimendu lausoak —definitu gabekoak—, intuizio bat edo azaletik ezagututako zerbait, ez ziren arrazoi nahikoa zer edo zer ulertzeko.
|
|
|
Baina, egiaztagarritasunaren bertsio berriak izan zirela-eta, Vienako Zirkuluaren partaide gehienak Lewisen alde
|
jarri
ziren. Haien artean, Carnapen jarrera irekia esanahiaren osagai desberdin batzuk bereizi behar zirela onartzear zegoen.
|
|
|
Bere ustez, eta Tolerantzia Printzipioa deiturikoa aplikatuz, esanahia konbentziozko auzia da: " Ez da gure eginkizuna oztopoak
|
jartzea
, konbentzioetara ailegatzea baizik" 84 Gure konpromiso filosofikoak, logikaren arauak eta printzipio epistemikoak, aukeratzen ditugun konbentzioak dira —etekinaren arabera, adibidez—; beraz, ez dira ez faltsuak ez egiazkoak.
|
|
|
1925ean sorturiko bere Museo Sozial eta Ekonomikoaren lehen urratsa izan zen hura. Bauhausekin
|
jarri
zen harremanetan Dessau hirian, baita Gerd Arntz diseinatzaile ospetsuarekin ere, kolaboratzaile gisa fitxatuko baitzuen. Soviet Batasuna berehala interesatu zen bere metodoan —Metodo vienarra deiturikoa— eta bertan lan egiteko kontratatu zuten.
|
|
|
Enpirismo klasikoa eta Frege eta Russellen logizismoa batzen zituen filosofia zientifikoa biek defendatzen zuten behin eta berriro, ondoren filosofia germaniarraren idealismoa eta metafisika kritikatzeko. Ildo honetan, biak
|
jarri
ziren natur zientziak/ giza zientziak dikotomia zaharkitua apurtzeko balio zezakeen zientzia bateratuaren ideal fisikalistaren alde —Carnapek tesia beranduago onartu zuen—.
|
|
|
Honek ez du nahi esan bere gogoetak egokitzen ibiltzen zenik kritikekin ongi geratzeko, ezta gutxiago ere. ...bide intelektuala, hau da, bere emaitzak —idazkiak eta gogoetak— zeharkatu dituzten ezaugarri konstante batzuk badaudela, esate baterako joera antimetafisikoa, tolerantzia linguistikoa eta kontzeptuala, edo eluzidazioaren helburua49 Bere ildo teorikoak Neurath pragmatikoarekin bat ez etortzera eraman zuen, baina harrezkero hobeki ikusiko zenez, Zirkuluaren erreserba ideologikoaren buruan
|
jartzera
ere bai. Zirkulua desagertu eta gero, ikusmolde estandarrak Carnapen aldeko bideak jorratuko zituen:
|
|
|
Neurathen ibilbide filosofikoa, tesi fisikalistei eginiko ekarpenei dagokienez ez bada, positibistatzat jotzea zaila denez, filosofo hau beste guztian zertxobait aparte utzi dugu. Vienako Zirkulua korronte filosofiko ez bateratu lez ikusteko egungo interes berrituak, Neurathen irudia berrirakurketen goi mailako postuetan
|
jarri
du121 Orain arte ikusi ditugun tesiak gehienbat Zirkuluaren alde positibista eta enpiristarenak izan dira, beharrezkoak azken finean vienarren programa hain aberats eta plurala ongi uler dezagun. Baina, nola ez, horrelako interpretazio batek eskema horretan zehatz mehatz egokitzen ez diren ideiak arriskuan jartzen ditu, saski berean ortodoxia eta heterodoxia sartuz —heterodoxia arbuiatzen ez duenean— Eta horregatik, hain zuzen ere, Zirkuluaren aurkako kritikak nahikoa izan du interpretazio estandar hura erasotzearekin, ideia heterodoxorik egongo ez balitz bezala.
|
|
|
Vienako Zirkulua korronte filosofiko ez bateratu lez ikusteko egungo interes berrituak, Neurathen irudia berrirakurketen goi mailako postuetan jarri du121 Orain arte ikusi ditugun tesiak gehienbat Zirkuluaren alde positibista eta enpiristarenak izan dira, beharrezkoak azken finean vienarren programa hain aberats eta plurala ongi uler dezagun. Baina, nola ez, horrelako interpretazio batek eskema horretan zehatz mehatz egokitzen ez diren ideiak arriskuan
|
jartzen
ditu, saski berean ortodoxia eta heterodoxia sartuz —heterodoxia arbuiatzen ez duenean— Eta horregatik, hain zuzen ere, Zirkuluaren aurkako kritikak nahikoa izan du interpretazio estandar hura erasotzearekin, ideia heterodoxorik egongo ez balitz bezala.
|
|
|
Neurathen ezaugarri nagusia ‘bizitza sozialaren’ inguruko auziei (Lebensfragen)
|
jarritako
arreta izan zen. Arazo hauek, nola ez, sekula ez ziren Zirkuluaren programa teorikoaren epizentroan izan, ezta aldamenean ere.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren positibismo logikoa hildakotzat jo izan diren korronte filosofiko horien barnean dago askotan. Hori dela eta, zalantzan
|
jar
genezake Schlickek mantendu zuena, filosofiaren biraketa erabakigarria izan zela, alegia. Baina hobeto litzateke kontu gehiago izatea, Alfred Ayer britainiar filosofoari jarraituz.
|
|
|
Hasieretako eta gogorrenetakoena Max Horkheimerrek" Der Neueste Angriff auf die Metaphysik" [Metafisikaren aurkako eraso berriena] 1937ko idatzian agertutakoa izan zen1 Zirkuluko filosofoek zeukaten munduaren ikusmolde zientifikoa zulatzeko argitaratuta berariaz, frankfurtarraren lana, Vienako Zirkuluko partaide batzuen jarrera bere ustez behintzat inkontsekuentearen aurka zuzendu zen. Zehatzago esanez, beren postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira, azken honek arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala
|
jartzeko
. Horkheimerrentzat munduaren ikusmolde zientifikoa, hau da, Vienako Zirkuluak aldezten zuen filosofia zientifikoa, muga arriskutsuegia zen pentsamenduarentzat eta, areago, gizarte industrialaren menpe egoteko bide erosoegia ere bai (122 orr.).
|
|
|
Printzipio hauek errealitatea ezagutzeko arazoaren aurrean
|
jartzen
zuten Hume. Nola jakin zer den erreala?
|
|
|
Frantziar iraultzaren ondorengo testuinguruaren ideietan murgildurik, Comteren filosofia positibistak gizarte erreforma du helburu nagusiena. Berau garatzeko, haatik, erreforma teorikoa da lehendabizi jorratu behar dena, honen gainean
|
jarriko
baita bestea. Hitz gako berria ordena izango zen, eta ez iraultza, aldez aurretik bezala; baina De Maistre edo De Bonaldekin gertatu ez bezala, aurrerakuntzan bakarrik aurki zitekeen ordena bat, batez ere Condorceten ideia ilustratuetan.
|
|
|
Machen ideiak une hartako testuinguru intelektualean hedatuz joan ziren pixkanaka, haietako batzuk aldez aurretik Helmholtz, Kirchhoff eta beste zenbait zientzialariren lanetan ere suma daitezkeen arren. Horien denen xedea, dena dela, fisiko eta psikikoaren arteko erlazioak garbi eratzean zetzan, Descartesek bi mende lehenago
|
jarritako
muga dualista hura gainditu nahian10.
|
|
|
Subjektu bat onartzeak zirkularkerian erortzea ekarriko lioke. Izan ere, subjektua —elementuz osatua— elementuen aurrean
|
jarriko
luke, baina hauek nahitaez subjektuaren aurretik egon lukete —hura osatzeko— Hortaz, Machek ez zuen Ni bat kokatzen munduaren aurrean: Ni-a sentsazio konplexu lez definitzen zuen, ez besterik; eta konplexutasun mailan soilik desberdintzen zen beste gauzetatik.
|
|
|
Russellek Fregeren logizismoan aurkituriko paradoxa askori emandako erantzuna izan zen Principia Mathematica; horien artean ‘klaseen paradoxa’ da ezagunena. Paradoxa horiek logizismoaren ideala
|
jarri
zuten kolokan. Horregatik, arazoa gainditzeko edo, gutxienez, saihesteko, Russellek eta Whiteheadek ‘tipoen teoria’ eratu zuten.
|
|
|
Alabaina, zientzia ez da logikaz eta matematikaz bakarrik osatzen. Zientzia enpirikoak, beren aldetik, proposizio sintetiko kontingenteek osatzen dituzte, eta hauek enpiriarekin aurrez aurre
|
jarri
behar dira. Proposizio hauetan erabiltzen diren zeinuen esanahia argitu behar da, hau da, hizkuntzarekin adierazten denak zer esanahi duen ikusi behar da.
|
|
|
Tractatus aren eragina, hala ere, oso sakona izan zen Zirkuluan, Waismann eta Schlickengan batez ere. Azken honek, neurri batean, filosofo sortzaile izateari uko egin zion Wittgensteinen ideien iruzkintzaile bihurtzeko34 Beste batzuk, aldiz, batik bat Neurath, Hahn eta Frank enpirista erradikalak, aurka
|
jarri
ziren —Neurath oso kritiko agertu zen Wittgensteinen mistizismoa eta ‘goreneko’ filosofia zirela eta— eta, bitartean, Carnapek ongi onartu zuen bere egia analitiko eta logikoaren ikusmoldea35, nahiz eta Viena utzi eta gero, 1931n, iritzia guztiz aldatu zuen36.
|
|
|
Zirkuluaren filosofia ezin da Rudolf Carnapen filosofiara murriztu beste kideen ideia batzuekin apainduz. Zuzenagoa izanda, interpretazio berriak arreta handia
|
jartzen
du Schlick, Neurath, Frank, Hahn edo Zilsel zirkulukide ahazturikoengan. Zirkulua ‘eskola’ filosofiko monolitikoa baino gehiago izan dela erakusten da horrela.
|
|
|
Geometria euklidearrak oraindik ez zuen formaltasun paradigmaren lanik betetzen. Bere ordez koordenatu espazial eta espaziotenporalak
|
jarri
ziren, horietatik, konbentzio baten bitartez edo definizioei esker, bat aukeratzeko —definizio koordinatiboak zeritzen Reichenbachek— Erlatibitatearen teoria, bere aldetik, logika klasikoak baino osagai objektibo gutxiago izan arren, bazituen oraindik batzuk zutik, azelerazio absolutua eta errotazio absolutua bezalakoak, esate baterako; edo geodesika erdieuklidearrak.
|
|
|
Ezagutzari buruzko joera sinbolizistak Wittgensteinen Tractatus ean arreta gehiago
|
jartzera
eraman zuen Schlick. Lan hau 1922an Hans Hahnek emandako mintegi baten ondorioz ezagutu zuen, eta hortik aurrera bere lan guztiek Wittgensteinen eragin nabaria zamatu zuten.
|
|
|
Ekonomia xumeko intelektual judu baten semea zen, baina egoera horrek ez zuen bere aita atzera bota semea filosofian doktora zedin bihotz ematerakoan. Eta horrela egin zuen, bere lehendabiziko interesa ekonomia politikoan
|
jarri
zuen arren.
|
|
|
Etikaren gaitzat hartzen dudana zuentzat argi eta garbi gera dadin, gutxi gorabehera sinonimoak diren adierazpenak jarriko ditut zuen aurrean. Adierazpen bakoitza aurreko definizioaren ordez
|
jar
daiteke eta banan banan aipatzen ditudanean Galtonek eman zuen itxura mota bera eman nahi dut: argazki plaka batean berean aurpegi desberdinen argazki segida bat egin zuen, guztiek amankomunean zituzten ezaugarri berezien irudia eskuratzeko.
|
|
|
argazki plaka batean berean aurpegi desberdinen argazki segida bat egin zuen, guztiek amankomunean zituzten ezaugarri berezien irudia eskuratzeko. Eta guztien argazkia erakutsitakoan, ohizko aurpegi txinatarra —kasu— ikus dezazuen lortuko nukeen modu berean, horrela zuen aurrean
|
jarriko
dudan sinonimo segida zehatz mehatz aztertzen duzuenean, guztiek amankomunean dituzten ezaugarri bereziak ikusi ahal izango dituzuela espero dut. Hauek etikaren ezaugarri bereziak dira.
|
|
|
Orduan," Ona denari buruzko ikerketa orokorra da etika" esan beharrean, esan nezakeen etika balioduna denari buruzko ikerketa orokorra dela, edo benetan garrantzitsua denari buruzkoa, edo esan nezakeen etika bizitzaren zentzuari buruzko ikerketa orokorra dela, edo bizitzari duintasuna ematen dionari buruzkoa, edo bizitzeko era zuzenari buruzkoa. Esaldi hauetan guztietan arreta
|
jartzen
baduzue, etikak lantzen duenari buruzko ideia orokorra eskuratuko duzue. Baina, adierazpen hauei guztiei buruzko atentzioa ematen didan lehenengo gauza da horietako bakoitza bi zentzu desberdinetan erabiltzen dela.
|
|
|
Hitz erlijiozkoak ere erabiltzen dira modu honetan berean, antza, konparazio edo alegoria gisa. Bada, Jainkoaz mintzatzen garenean eta Jainkoak dena ikusten duela esatean, eta bere aurrean belauniko
|
jarri
eta otoitz egitean, badirudi gure hitz eta ekintza guztiak alegoria handi eta landu baten zatiak direla, eta alegoria honen bidez irudikatzen dugu Jainkoa botere handiko gizakia dela eta bere grazia lortzen saiatzen garela, eta abar. Baina arestian aipatu ditudan esperientziak ere deskribatzen ditu alegoria honek.
|
|
|
Esan zuen Estetika arrazoiak ematen saiatzen dela: adibidez, poema bateko leku jakin batean hitz hau beste haren ordez
|
jartzeko
, edo musika lan bateko leku jakin batean esaldi musikal hau beste haren ordez jartzeko. Brahmsen Laugarren Sinfonia bi akorde erabiliz irekitzeko Joachimen proposamena arbuiatzeko haren arrazoia ez zen horrek ez lukeela emango berak nahi zuen hunkipena, baizik eta halako zerbait:
|
|
|
Esan zuen Estetika arrazoiak ematen saiatzen dela: adibidez, poema bateko leku jakin batean hitz hau beste haren ordez jartzeko, edo musika lan bateko leku jakin batean esaldi musikal hau beste haren ordez
|
jartzeko
. Brahmsen Laugarren Sinfonia bi akorde erabiliz irekitzeko Joachimen proposamena arbuiatzeko haren arrazoia ez zen horrek ez lukeela emango berak nahi zuen hunkipena, baizik eta halako zerbait:
|
|
|
Esan zuen Estetikan arrazoiek" deskribapen erantsien izaera" dutela: adibidez, Brahmsek zer ezan nahi zuen erakutsi ahal diogu norbaiti Brahmsen lan desberdinak erakutsiz edo egungo beste egile batekin erkatuz; eta Estetikak egiten duen guztia da" zure arreta gauza batera zuzentzea"," gauzak elkarrekin
|
jartzea
". Esan zuen, halako" arrazoiak" ematean, beste norbaitek" norberak ikusten duena ikus dezala" lortzen bada, baina, hala ere, horrek ez badu bestea erakartzen, hau eztabaidaren" amaiera bat" dela; eta berak, Wittgensteinek," funtsean" defendatzen zuena" eztabaida estetikoen eta auzitegietako eztabaiden arteko antzaren ideia" zela, izan ere, auzitegi batean, epaitzen den ekintzaren" gorabeherak argitzen" saiatzen da, bukaeran" epailea erakartzeko" itxaropenez.
|
|
|
Heriotzaren maiestateagatik hunkituta dagoenak halako bizitza baten bidez bakarrik eman diezaioke adierazpena. Jakina, hau ez da inolako azalpena, sinbolo baten ordez beste sinbolo bat
|
jartzea
baizik. Edo:
|
|
|
Liburua argitaratu zuenean, izugarrizko eztabaida sortu zen, bereziki filosofia analitikoaren zirkulu anglosaxoniarretan. Matematika eta psikologiaren filosofiaren argibideak
|
jarriz
, Kripkeren ikuspegitik, Wittgensteinen pentsamenduak eszeptizismo hutsera eramaten gaitu beste aukerarik gabe. Egia esan, Kripkek ez du ikusten gauza bat arrazoimenaren mugak finkatzea dela eta beste bat arrazoimena arbuiatzea eszeptizismoan eroriz.
|
|
|
Antropologiaren metodologian iraultza bat sortu zuen Winchek liburu hau plazaratzean. Gizartearen erregelei eta arauei buruz Wittgensteinek egindako analisia erabiliz, Winchek antropologiaren arazoak mahai gainean
|
jarri
zituen beste gizarteak edo kulturak aztertzerakoan. Agian, Winchek kultur erlatibismorako joera du, baina ez datorkigu gaizki antropologiaren eta gizarte zientzien muga epistemologikoak eta metodologikoak ez ahaztea (Frazerren lanetik haratago).
|
|
|
Baina zabalago samarra den zentzu batean erabiliko dut etika hitza, oro har estetika deitzen denaren alde nagusia dela irizten diodana barne hartzen duen zentzu batean. Etikaren gaitzat hartzen dudana zuentzat argi eta garbi gera dadin, gutxi gorabehera sinonimoak diren adierazpenak
|
jarriko
ditut zuen aurrean. Adierazpen bakoitza aurreko definizioaren ordez jar daiteke eta banan banan aipatzen ditudanean Galtonek eman zuen itxura mota bera eman nahi dut:
|
|
|
Norbaitek hurrengoa esan lezake: " Beltaneko jaiaren kontakizunaren bidez hunkitu nahi duenak ez du, inolaz ere, jatorriaren hipotesia azaldu, baizik eta gure aurrean materiala (hipotesira eramaten duena)
|
jarri
, besterik gehitu gabe". Orduan, hurrengoa esan daiteke:
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 319 orr.25 Sua arazteko erabili zutela argi dago. Baina ezer ez da egiantzekoagoa hurrengo gertaera baino, hau da, geroago, gizakiek, pentsatzean, eguzkia eta arazteko zeremoniak harremanetan
|
jarri
zituztela, baita horiek jatorrian soilik araztaile gisa pentsatu ziren lekuetan ere. Gizon bati ideia bat (su arazketa) datorkionean eta beste gizon bati beste bat (su eguzki), zer da egiantzekoagoa gizon bati bi pentsamenduak etortzea baino?
|