|
2005
|
|
|
Bestaldetik, aldaeraagertzenzaiguberriro Zuberoan etaErronkarin. Hizkuntzalaritza historikoanezagunadenmutur hizkerenirizpideari
|
jarraituz
, besteformarikzaharrentzat hartubeharkogenuke.Halaere, kasu honetangarbi dagaLapurdi Nafarroetako aldakiazaharragoadela, etaberrikuntzagertatudelabimuturretan.Hainzuzenbertze > bestemercede aldakuntzak paralelo garbiakditu: > mesede, sagar tza> sagasta (Azkue, Morfología). Adibidehauetanaldakuntzarennorabideaargidaga.
|
|
|
G. Desdevises du Dezert historialariaren esanetan, lI rurac Bat, lÉtat vascongade, triple et un delakoa, R. Becerro de Bengoaren ikuspegiari
|
jarraituz
, berraztertu eta ara katu litzateke?. Oraingoan landuko dudana, literaturaren inguruko gaitzat ere har daitekeen historiografiaren ardatzak erakusten eta Euskal Herriko historia nola gihartu eta garatu den azken bi mendeotan erakusten saiatuko naiz.
|
|
|
denez, kantrabrismoaren mitoarekin
|
jarraitzen
du erabat, Oihenarten lanari
|
|
|
tikoaren eragina. Narrazioak eta diskurtso historikoaren enpirismoa erabat banatu ziren eta mende batez bi joerak elkarren aurka
|
jarraitu
zuten.
|
|
|
Eusko Ikaskuntzaren inguruan erakundetzen hasi zen azpiegitura zien tifikoa desegin zen. Iparraldean J.M. Barandiaranek
|
jarraitu
zuen aldizkariak sortzen eta 1948an Biarritzen Eusko Ikaskuntzen zazpigarren kongresua antolatu zen. Iparraldean Eusko] akintza aldizkariaren inguruan ikerketak landu ziren, baina 1954an Baionan antolatu zen Eusko Ikaskuntzaren 8 Kongresuak dinamika horren amaiera erakusten zuen.
|
|
|
Ez dago egia handirik, egiak baizik eta egia horiek bakoitza bere testuinguru sozial eta espazialean argitzen saiatu behar da. Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe
|
jarraitzen
du eta beharbada tokian tokiko eta talderik taldeko teoriak lantzen dira. Baina, bestalde, zientzia konparatu ezean ez dago zien tziarik, orokortasunean egiten delako zientzia.48EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAKultura zientifikoak beti daude aldatzen, aldakorrak dira, izan behar dira.
|
|
|
Azken 500 urteotan gure historia mundializazio prozesuaren gunean kokatzen da. Euskaldunok mundializazio prozesua hasi zen gunean bizitzen
|
jarraitzen
dugu XVI. mendez geroztik. Ez da, bada, arazo berria mundializazioa geure artean eta itsasalde ikuspegiko historia landu beharra deritzot.
|
|
|
Eremu urria bai, baina diskurritzeko aukera zabalagoa agian. Nire esperientzian, ez zait berdin euskaraz edo gazte laniaz edo ingelesez idatzi. lrakurle gutxi eduki arren,
|
jarraituko
dut euskaraz lantzen historia, itzultzaileen lanak, errespetu guztiz, sarritan gogorregiak eta ulergaitzak egiten zaizkit eta. Euskaraz idazteak bai ematen du plus berezia eta euskarazko historiografia lantzeko ahalegina hurrengo 20 urteetan erron ka handia izan luke, bestelako hizkuntzak baztertu gabe, ariketa hori premiazkoa duelako edozein ikertzailek, erregistro desberdinak erabiltzeak aberastu egiten duelako geure diskurritzeko ahalegina.
|
|
|
11rako antolatua zen Biltzar Konstituziogilerako izendatu zuten korsikarrek Louis Lucien Bonaparte, eta kidetza hori betetzeko Parisa jo zuen gure hizkuntzalariak, politika munduan sartuz. Baina, 1849ko urtarrilaren 9an ezabatu zituzten izendapenak; hala eta guztiz ere Parisen
|
jarraitu
zuen Cavagnari bere idazkariarekin irailaren 7ra arte, Sena departamendutik senatore izendatua izan zen datara arte, hain zuzen. Politikan murgildurik, bizpahiru urtetan hizkuntzalaritza baztertu beharrean aurkitzen da eta Italiatik kanpo sei urte egingo ditu.
|
|
|
Bonapartek berak ikertu eta argitaratutako lanekin
|
jarraituz
, hauek dira urteka argitaratu zituenak, dialektoak kontutan hartuz'.
|
|
|
Italiako Hizkuntza Atlasak egiten ari diren une honetan, dialektoen diakronia ikertzeko aukera ezin hobea dute lan honetan emandako ildoak
|
jarraituz
.
|
|
|
Egile honen esanetan, (44) bezalakoetan garbi suma daiteke lokailuei dagozkien soinu ezaugarriak daudela. Lan honetan aldarrikatu dugunari
|
jarraituz
, idazle hau guk geuk arruntzat jo ditugun beheranzko doinua eta isi lune luzeaz ari dela pentsatu behar dugu. Edonola, gure ikuspegiarekin bat eginez ezaugarri horiek puntuazioak ondo islatu lituzkeela dio eta bere adibideetan ere, puntua ageri da.
|
|
|
48). 1 Hemendik
|
jarraitzen
da, aitzineuskara zaharrerako erro aren egitura kanonikotzat CVC hartuaz, hurrenez hurren konposatu eta era torri bana ditugun horbel edo zuri rekin bezala egiterik ez izanik,?: ardano rekin, mailegaketaren aukera ere ez genukeela ahaztu behar honetan.
|
|
2019
|
|
|
Artean J. Urquijok() eta R. M. Azkuek() aktiboan
|
jarraitzen
bazuten ere, adinaren ajeak larriak ziren ordurako, J. Urquijok berak J. Garateri aitortu zionez: " Veo que no pierde Vd. la memoria lo cual no ocurre a D. Resurrección (tiene ya 84 años) y está completamente desmemoriado.
|
|
|
Azken puntuari dagokionez, A. Irigaray ere iritzi berekoa omen zen. Erbesteratuez den bezainbatean, B. Echegarayk postua berreskuratu zuen legez, S. Altube eta D. de Inzak, aurkako salaketa kriminalik ez zutenez, euskaltzain izaten
|
jarraitzen
zuten. Horrela erabaki omen zuen Akademiaren batzarrak 1949ko ekainean, J. Urquijo bertan ez zela.394 Batzar horretan J. M. Seminariok berak Pauen erbesteratutako jeltzalearen alde egin omen zuen:
|
|
|
319). A. Irigarayk bere ohiko diskrezioari
|
jarraituta
, itzalpetik eragin nahi izan zuen. Neologismoen aurkako bere iritzia kontu handiarekin adierazi zion lexikografia batzordeko N. Oleagari:
|
|
|
Dena dela, puristez osatutako lexikografia batzordeak (R. M. Azkue eta N. Oleaga) lanean
|
jarraitu
zuen 1940ko hamarkadan. Bilboko idazkariaren gerraondoko aktetan, esaterako," zadorlari" (idazkari)," ekauta" (diputazio) edota" ijeki" (ale) bezalako neologismoak erabiltzen ziren.
|
|
|
Badirudi lanean
|
jarraitu
zutela," g" letra ere osatu arte, baina euskaltzainburuaren heriotzak, 1951n, ezinezko bilakatu zuen proiektua amaitzea. Akademiaren artxiboan gordetzen den lexikografia corpuseko azken sarrerak" halógeno= gatz soŕarazle" eta" haloideo= gatz antzeko" izan ziren.252 Dena dela, Euskaltzaindiaren hiztegi handiaren bideragarritasun komertziala zalantzan jarrita zegoen ordurako.
|
|
|
" Jarraik ola aitzina ere; emen ezin dugu alakorik; tinkiegi atxikitzetik eskuara ta politika kalte bertzerik ez dugu bildu emen; ezginake gaizki oraico politica aldecoak eskualzale balire" (Andiazabal & al. 2005: 218). 377 A. Irigarayk, horrela, Pirinio Behereetan argitaratzen ziren Herria, Eusko Jakintza edota Ikuska
|
jarraitzen
zituen, baita lankideek (adibidez, J. Elissalde euskaltzainak) bertan esaten zituztenak ere eta zeintzuk ziren euskaraz idazten
|
|
|
Hiru ereduren arteko bidegurutzean harrapatuta bezala agertzen zen A. Irigaray: isilpean gordetzen zuen Akademiaren jarduna, miraz
|
jarraitzen
zuen Baionaldeko euskal prentsa, eta jeltzaleen euskara garbizalea:
|
|
|
Frantziako Gobernuak 1948ko otsailean Espainia frankistarekiko muga ireki ondoren, J. Artechek irailean" ¿ La base del vasco literario?" artikulua idatzi zuen Donostiako egunkarian, lau urte lehenago Baionan argitaratutako Grammaire basque (1944) liburuaz. N. Ormaechearen kritikak gorabehera, P. Lafittek proposatutako eredu linguistiko ortografikoaren alde egiteaz gain, Akademiak Bilbon bizirik
|
jarraitzen
zuena nabarmendu zuen. Era berean, hainbat egileren euskal liburuak iragarri zituen:
|
|
|
Euskaltzainburuordearen eskaerari
|
jarraituta
, azaroaren 27an GPDko jauregian bildu ziren euskaltzain hauek: I. M. Echaide, A. Irigaray, L. Villasante, N. Oleaga eta A. M. Labayen urgazlea.
|
|
|
B. Echegarayk, berriz ere, Auzitegi Goreneko idazkaritza lanagatik Madrilen geratu behar izan zuen. Galiziako jargoietako euskal hitzak ikertzen
|
jarraitzen
|
|
|
Kasu honetan akta ofiziala gordetzen da, soilik euskaraz egina, eta horren arabera, euskaltzainburuordeak esan bezala F. Krutwigen auzia epaituta egon arren, JCVrekiko arazoak konpondu gabe
|
jarraitzen
zuen, nahiz eta Akademiako idazkaria JCVko buruarekin harremanetan egon: " Oleaga jaunak azaltzen dauz lenaurreko batzarrean artu zan Krutwig jaunaren gaizko erabagia beterik Bizkai’ko Junta de Cultura’ren lendakariagaz erabili dabezan autuen gora berak.
|
|
|
736). ziren aurrerako ihesaldian zubiak erre ahala. Izan ere, aurreko bi urteetako ohiturari
|
jarraituta
, 1952an BRSVAP izan zen euskal akademikoen lanak plazaratzeko tresna nagusia.914
|
|
|
F. Krutwigen ideiak ezagutu arren, gazte intelektual abertzale horien irizpide linguistikoek artean Euzko Gogoaren bide garbizalea
|
jarraitzen
zuten. Gerra Hotzaren testuinguruan EAJ PNV noraezean ageri zenez, 1953ko udaberrian J. M. Benito del Valle ikaslearen Bilboko etxean bildutakoek (J.
|
|
|
Akademiak, orobat, gonbita jaso zuen 1953ko apirilean Bartzelonako Unibertsitatean ospatu zen VII. " Congreso Internacional de Lingüística Románica" delakotik.931 Euskaltzaindiak nazioarteko biltzar zientifikoetatik kanpo
|
jarraitzen
zuen. Hain zuzen, Akademiaren urtarrileko batzarrean J. Gorostiagak argitaratutako Épica y lírica vizcaína antigua (1952b) liburuaren eta" Literatura ibérica pre clásica" (1952c) artikuluaren berri eman zen.
|
|
|
Akademiaren biziraupenerako garrantzitsuago zena, N. Oleaga idazkariak" Junta de Culturagaz bakea" egin eta diru laguntza berreskuratu zela adierazi zuen. Auzi ekonomikoekin
|
jarraituta
, 1951z geroztik etenda zegoen NFDren diru laguntza ere hizpide izan zuten. Bestalde," Jefatura Nacional de Estadística" ren Bizkaiko ordezkaritzak laguntza eskatu zion Euskaltzaindiari, Bizkaiko toponimia ofizialeko euskal izenen ortografia eta esanahia zehazten laguntzeko.938 Akademiaren idazkariak poz handiarekin erantzun zion eskariari, Espainiako Gobernuaren instituzio ofizialak aintzat hartzen zituelako hala euskara, nola Euskaltzaindia bera.939
|
|
|
GPDko Educación, Deportes y Turismo sailak 1953ko abenduaren 24ko irizpenean salatu zuenez, GPDk sortutako mintegiak euskara eskolak ere eman nahi zituen, baina batez ere goi mailako ikerketa linguistikoa eta filologikoa bultzatzera zetorren, bereziki J. Urquijo zenaren ondare bibliografikoa erabiliz. Euskal Herriak unibertsitate egituraz gabetuta
|
jarraitzen
zuenez, SFVJU Valladolideko Unibertsitateari atxikita sortu zen nahitaez, baina Salamancako Unibertsitateko" Manuel de Larramendi" katedrarekin elkarlanean aritzeko asmoarekin. RSVAPek, orobat, txalotu egin zuen egoitza probintzia jauregian zuen SFVJUren sorrera, EI SEVen eta J. Urquijoren legatuari jarraipena ematen ziolako eta euskararen ikerketa zientifikoa koordinatzeko gune nagusi bilaka zitekeelako.
|
|
|
1952ko martxoaren 23ko hauteskunde antidemokratikoen ondorioz, Espainiako diputazio guztiak berritu egin ziren. A. Elorriaga GPDko presidenteak hasieran karguan
|
jarraitu arren
, berehala dimisioa aurkeztu zuen, argitu gabeko arrazoiengatik.946 Agian A. Elorriagak korporazio berrituaren lehen saioan, apirilaren 2an, salatutako probintziako ogasunaren eta benefizentziaren egoera txarrak eragina izan zuen erabakian, ezabatutako kontzertu ekonomikoaren aldarrikapenarekin zukeen loturagatik. Dena dela, Herrizaintza ministerioak ez zuen dimisioa onartu apirilaren 26ra arte, ezta GPDko presidente berria
|
|
|
Bestetik, euskal literatura aztertuko zen, ikuspegi estetikotik nahiz historiko kulturaletik. Esan bezala, 1943ko" Ley sobre ordenación de la Universidad española" ri
|
jarraituta
, mintegia Valladolideko Unibertsitateari eta CSICi atxiki nahi zitzaion. Agerkari moduan, CSICen Gipuzkoako ordezkari zen BRSAVP erabiltzea proposatzen zuen presidentearen mozioak (SFVJU 1955:
|
|
|
J. M. Urrutiaren euskara eskolak 1953ko azaroaren 16an hasi ziren probintzia liburutegian, hirurogei ikaslerekin (emakume gazteak barne, prentsak nabarmendu zuenez), eta matrikula abenduaren hasieran itxi zutenean, 137 ikasle zeuden, hiru mailatan banatuta.966 J. Urquijoren bibliotekaz den bezainbatean, Educación, Deportes y Turismo sailak urriaren 22an emandako irizpenari
|
jarraituta
, GPDren batzarrak abenduaren 1ean 1.400.000 pezetako aurrekontu berezia onartu zuen, Gipuzkoako CAPi 1951ko udatik zor zitzaiona ordaindu eta probintzia jauregian gordailututa zeuden funtsez behin betiko jabetzeko (GPD 1954: 188).
|
|
|
Espainiaren XIX. mendeko historia politiko eta militarrean berezitua, 8.500 lan eta 11.500 liburuki inguruz osatua dago (San Martín Casi 2016). lak eragin handia izan zukeela erabakian. Dena dela, Akademiak instituzio berrian pisu handia izaten
|
jarraitzen
zuen. I. M. Echaide, GPDko presidentearen aginduz, J. M. Urrutiarekin bildu zen SFVJUz hitz egiteko 1954ko urtarrilaren 28an.968 Euskaltzainburuordeak elkarrizketaz J. M. Caballerori idatzitako gutunean, zurikeriak gorabehera, nabari da J. M. Urrutiak ezustean eta fede gutxirekin jaso zuela zuzendari izendapena, L. Michelenaren hautagaitzak porrot egin ostean:
|
|
|
Antonio Arrue Gipuzkoako buruzagi" falcondista" k, GPDko presidentearen eta euskaltzainburuordearen onespenarekin, gero eta eragin handiagoa zuen proiektu hauetan. A. Arrueren ustez, J. M. Urrutiak
|
jarraitu
behar zuen SFVJUko behin behineko zuzendari nominala izaten. " Comité de Estudios" delakoan, bere buruaz gain, beste kide hauek sartu nahi zituen:
|
|
|
R. M. Azkuek gutunez erantzun zion Aurora eta Sol arrebak urte horretan hil zirela modu naturalean, baina euskaltzain guztiak bizirik zeudela, eta G. Maidagan Akademiako idazkariordeak ere lanean
|
jarraitzen
zuela Bilbon bestelako arazorik gabe. Azken berri horiek asko poztu zuten fraide kaputxinoa.
|
|
|
Burgosko Gobernu kolpistak, halaber, Frantziako ereduari
|
jarraituta
," Instituto de España" delakoa sortu zuen, F. Franco estatuburuak sinatutako 1937ko abenduaren 8ko dekretuz. JAE nahiz Instituto Nacional de Cultura errepublikanoa ordezkatu eta Espainiako sei Errege Akademia ofizialak batzen zituen:
|
|
|
Ekainean IdeE ren zuzendaritza funtzio guztiak P. Sainz Rodríguezek hartu zituen.93 1938ko urtarrilaren 5ean, sei Errege Akademiak apezpikuaren artean, baita hierarkia politiko erlijiosoen artean ere. E. Orsen estilo barrokoari
|
jarraituta
, Falange ren imajinario inperialista elikatu zuten, Nafarroako" Covadonga" katolikotik. 1938ko urtarrilaren 31n osatutako lehen gobernu frankistan, P. Sainz Rodríguez() Hezkuntza Nazionaleko ministro monarkikoa izan zen.
|
|
|
Bertaratuen artean, J. Urquijo edota J. Zaragüeta egon ziren. Azkenik, P. Sainz Rodríguez Hezkuntza Nazionaleko ministroak hitz egin zuen ministerioak, eredu frantsesari
|
jarraitzen
zion izen berriak(" Educación Nacional") adierazten zuenez(" Instrucción Pública" izan zen 1901ean sortu zenetik ordura arte), herritarrei kontzientzia nazional berria emateko zuen asmoaz. Amaieran, hurrenez hurren, karlista falangisten ereserkiak eta himno nazionala jo zituzten.
|
|
|
Bertan izan ziren P. Sainz Rodríguez, Conde de Rodezno Justizia ministroa, J. M. Pemán edota Italiako enbaxadorea. A. Gregorio Rocasolano kimikariak (Real Academia de Ciencias Exactas, Físicas y Naturales) bere sarrera hitzaldia egin zuen eta erakundearen lerrokatze faxistarekin
|
jarraituta
, E. Ors idazkariak martxoaren 1ean hildako G. Annunzio poeta militarrari omenaldia eskaini zion (La Voz de España).
|
|
|
M. Azkue eta M. Machado. ...Hezkuntza Nazionaleko ministerioren apirilaren 11ko aginduz IdeE ren eskuliburuak (RAEren gramatikak barne) nahitaezko ikasliburutzat ezarri ziren lehen hezkuntzan, eta edizio berriak berrikusi beharraz mintzatu ziren.113Are garrantzitsuago zena, maiatzaren 19ko dekretu bidez Hezkuntza Nazionaleko ministerioak IdeE ren estatutuak onartu, JAE deuseztatu eta haren egitura bereganatzeko prozesuarekin
|
jarraitu
zuen. Estatu totalitarioko kultura eta ikerketa, unibertsitatearekin elkarlanean, zuzentzeko asmoarekin, historia eta filologiarekin lotutako zentro eta mintegi hauek sortu ziren:
|
|
|
Ekainaren 30ean, maiatzean batzartutako lau akademikoei Hezkuntza Nazionaleko ministroa, IdeE ko idazkaria eta M. Machado gehitu zitzaizkien Donostian. Abendutik martxorako kontuak onartu eta ikasliburuez mintzatzen
|
jarraitu
zuten. E. Orsek, lerrokatze politikoarekin jarraituta, Portugal salazaristan Eugénio de Castro() poetari egindako omenaldiaren berri
|
|
|
Abendutik martxorako kontuak onartu eta ikasliburuez mintzatzen jarraitu zuten. E. Orsek, lerrokatze politikoarekin
|
jarraituta
, Portugal salazaristan Eugénio de Castro() poetari egindako omenaldiaren berri
|
|
|
Salbuespeneko egoeraren erakusgarri, RAEk Donostian batzartzen
|
jarraitu
zuen eta J. Urquijo, idazkari gisa, koordinazio lanaz arduratu zen, J. M. Pemán buruarekin eta gainerako akademikoekin postazko harremana eramanez. Adibidez, RAEko buruaren aginduz, P. Sainz Rodríguezi batzarren deiak bidaltzen zizkion ministerioaren Gasteizko egoitzara.120 Aldi berean, Europako gorabeheren berri mugatua zuen Frantziako (G.
|
|
|
IdeE eta RAEren itzalpean Akademia abiatzea ez zegoen baztertuta, eta Iruñean gertutik
|
jarraitu
zuten gaia: " Aquí varios me preguntan con el mismo interés sobre proyectos de la Academia; es una pena que no se vea más horizonte". 144 Handik urtebetera, Euskaltzaindia gerraondoko lehen batzarra egitear zegoela bazekien Nafarroako urgazleak.
|
|
|
M. Azkue buru eta G. Maidagan idazkariorde izendatu zituzten. Akademiaren eguneroko administrazioaren ardura isila eramateaz gain, euskaltzainburuaren eskuineko eskua eta ia familiakoa izan zen hura hil arte.153 JCVko kide izendatu zutenean, Bilboko Santiago basilikari atxikita
|
jarraitzen
zuen. R.
|
|
|
1920ko araudiaren arabera, Euskaltzaindia EI SEVen filiala zen, baina instituzio hori gerra zibilean desagertu zen. 1941eko ofizioaren arabera, bazirudien Akademia JCVren filial antzekoa bilakatu zela, baina Euskaltzaindiaren nortasun juridikoak argitu gabe
|
jarraitu
zuen diktadura osoan.162 Agintari frankisten erabakietan gertatu ohi zenez, baldintza politiko gogorrenak ahoz
|
|
|
R. M. Azkueren gutuna J. Elorzari, Julián Elorzak (18791964) GPDko presidente eta EI SEVeko buru gisa, oso gertutik
|
jarraitu
zuen Akademiaren sorrera eta garapena. Ideologiaz karlista izan arren, J. F. Lequericak" el más peligroso de los vascongados actuales" deitu zuen diktadura primorriveristan.
|
|
|
P. Sainz Rodríguezen agintaldiaren amaieran, 1939ko martxoan, ministroak baimena lortu zion J. Carori atzerrira joateko ikasketekin
|
jarraitzera
, baina azkenean Espainian geratu zen (Escribano Hernández 2011: 207, 220).
|
|
|
" da una parte l’inaridirai progressivo di una lingua artificiale, dall’altra il tradimento della lingua materna e il suo abbandono da parte di uomini geniali como Unamuno". 332 J. Urquijok urgazletarako proposatu zuen eta esker onez erantzun zion Erromatik. A. Bausani euskaraz oso ongi idazteko gauza zen eta 1948ko irailean EIL SIEBen biltzarrean parte hartu zuen Biarritzen.333 Gero J. M. Barandiaranekin harremanetan
|
jarraitu
zuen eta IAEVeko kide ere izendatu zuten (Barandiaran Irizar 1995: 16; Beramendi 2012:
|
|
|
321, 328). JCVk ezarritako baldintza ideologikoak betetzen zituzten kideak aurkitzeko zailtasunekin
|
jarraitzen
zuen Euskaltzaindiak. Horren froga da hogeita sei urteko euskaltzain berriaren ezohiko gaztetasuna, egoera normalean desegokitzat jo zitekeena.336 R.
|
|
|
E. Esparzaren hutsunea betetzeko, aldiz, J. M. Seminario Nafarroako kazetari erreakzionarioa izendatu zuten euskaltzain. Euskaltzain berriaren izendapenak, berriz ere, ez zituen 1920ko araudiak ezarritako baldintzak
|
jarraitu
, eta Akademiaren artxiboan ez dago J. M. Seminarioren hautagaitzaren aurkezpen agiririk, ustez hiru euskaltzainek sinatu behar zuten horrenik (cf. Euskaltzaindia 1920b:
|
|
|
Izan ere, A. Irigarayk 1949ko urtarrilean eman zion E. Esparzaren dimisio asmoaren berri zuzendaritzari. Akademiaren aginduz, E. Esparzarekin jarri zen harremanetan egoera argitzeko, Donostiako El Diario Vasco egunkariko zuzendari J. Berruezoren bidez. Esan bezala, Lesakako kazetariak uko egin zion euskaltzain izaten
|
jarraitzeari
, baina Akademia Nafarroan babesik gabe gera ez zedin, prest zegoen Iruñean Euskaltzaindiaren ordezkaritza bat antolatzeko. Ordezkaritza hori osatzeko, A. Irigarayk kide batzuk iradoki zizkion.
|
|
|
Erbestean egondako kide batek euskaltzain postua berreskuratzen zuen. Atzerrian
|
jarraitzen
zuten, ordea, S. Altube eta D. de Inzak. Ikusi dugunez, ez ziren kide arruntak, zuzendaritzako kideak baizik.
|
|
|
Bertan topo egin zuten, adibidez, A. Griera frankistak eta P. Bosch Gimpera errepublikazaleak istilu larririk sortu gabe. A. Grierak euskararen jatorria latinean zegoela frogatzeko ahaleginetan
|
jarraitzen
zuen (Eusko Jakintza 1950; Griera 1963: 316; Barandiaran 2009:
|
|
|
Krutwig jaunak dino bere eritziz Euskaltzaindia zelanbaiten barriztu bear litakela, orain dagoan ta dabilen lez
|
jarraitu
ezkero, euskerearentzat onura gitxi datorrela ta. Onezaz adierazoten dauz zertzelada batzuk.
|
|
|
Bilboko euskaltzainek (R. M. Azkue, N. Oleaga, F. Krutwig)
|
jarraitu
zuten izaten hamarkada hasierako nukleoa, baina Donostia bilgune nagusi bilakatuta lortu zuten I. M. Echaide eta A. Irigaray euskaltzain alargunek parte gehiago hartzea.
|
|
|
28). Erbesteko prentsa abertzaleak interes handiarekin
|
jarraitu
zuen Euskaltzaindiak barnealdean eragindako istilu politikoa, noski. Baionan argitaratzen zen aldizkari jeltzalearen Bizkaiko berriemaile anonimoa izan zen informazioa xeheagoa zabaldu zuena:
|
|
|
J. Gorostiaga, N. Oleaga, L. Villasante, P. Lafitte eta L. Dassancerekin. " Yagoleen" azken sailburu izandako D. de Inzak Txileko erbestean
|
jarraitzen
zuen artean. Erabaki garrantzitsua izan zitekeen, 1920ko estatutuen arabera, besteak beste, 807 ABA EUS:
|
|
|
– R. M. Azkue eta J. Saint Pierreren aulkiek bete gabe
|
jarraitzen
zuten. Hautagaiak, esan bezala, L. Michelena eta P. Múgica, eta J. Moulier eta J. Diharce ziren, hurrenez hurren.
|
|
|
818 ABA EUS: L. Dassanceren gutuna I. M. Echaideri, rará como glorioso entre los euskerálogos eminentes". 819 B. Echegarayk lan jargoien ikerketarekin
|
jarraitzen
zuen eta udazkenean Euskaltzaindiari aurkezteko asmoa zuen.
|
|
|
N. Oleaga azkenaldian makalduta zebilenez, akten kopiak beti I. M. Echaideri bidaltzea eskatu zioten, Bilboko idazkariak ezin izanez gero, Donostiatik deitutako batzarrak egin ahal izateko. Era berean, 1941 ondoko aktak argitaratu eta lexikografiarekin
|
jarraitzeko
asmoari eusten zioten.1177
|
|
|
" Ikerleen" edo" yagoleen" sailbururik ezean, hurrengo kargua J. Gorostiaga liburuzainarena zen, Bilboko egoitzako soldatapeko arduradunarena. Bestalde G. Maidagan urgazleak behin behineko diruzain izaten
|
jarraitzen
zuen, estatutuek diruzaina euskaltzain izatea agindu arren. Ikusiko dugunez, urtea amaitu baino lehenago azken lanpostu bientzako behin behineko ordezkoa bilatu behar izan zuten.
|
|
|
M. Azkuek izan zuen itzalaren mailara iristen, baina Euskaltzaindiaren zuzendari izan zen 1962an hil arte. N. Oleagak ere idazkari izaten
|
jarraitu
zuen 1961ean hil arte. Erakundearekiko konpromiso irmoa erakutsi zuten beti, eta diktadura frankistarentzat politikoki onargarria zen irudia eman zioten Akademiari.
|
|
|
Guztiek euskaltzainburutzat hartzen zuten, baina formalki buruorde izaten
|
jarraitu
zuen, behin behinekotasun kronikoaren erakusgarri, 1957ko ekainean euskaltzainburu izatea onartu zuen arte.1186 I. M. Echaidek ez zuen bere buruarentzat R. M. Azkuek bizitza akademikoan izandako aginte mailaren parekorik hartu nahi izan.
|
|
|
GPDko ingeniari izatetik erretiroa 1954ko abenduaren 1ean hartu zuen, hirurogeita hamar urterekin. Abenduaren 8an enbolia batek jo zion eta horren ondorioz hanka bat ebaki behar izan zioten, baina gero ere Euskaltzaindiko ardurekin
|
jarraitu
zuen, eginkizun horrek pozez
|
|
|
Euskara literarioa ezartzeko aginduari ez zitzaion uko egin, baina klasikoen kanon antzeko bat ezarri beharra gehitu zen. Halaber, lexikografiari, itzulpengintzari, literatura lehiaketei eta euskara eskolei garrantzia ematen
|
jarraitu
zuten.
|
|
|
Azcue" [sic] katedra sortzea proposatu zuten, A. Irigoyen eta J. Peña bikoteak eta E. Erquiaga urgazleak urritik maiatzera ematen zituzten eskolak egonkortzeko. Katedraren programak SFVJUren eredua
|
jarraitzen
zuen modu askoz apalagoan: literatura ikastaroak, euskara eskolak eta hileroko hitzaldiak.
|
|
|
Mundu Gerran, karlismo" falcondista" k falangistekin izandako tirabiretan parte hartzeagatik, Gijonera deserritu zuten urtebetez. Euskal Herrira itzulita, abokatu lanetan
|
jarraitu
zuen Donostian. 1950eko hamarkadan Gipuzkoako buruzagi karlista nagusia izan zen, baina frankismoarekiko kolaborazionismoa bultzatzen zuen Espainiako tradizionalismo ofizialarekiko oposizio etengabean.
|
|
|
Hain zuzen, berehala sortzen den galdera da nola lortu zuen bizirik irautea Akademiak diktadura frankistan, esaterako, Eusko Ikaskuntzak (eta honen RIEV aldizkariak) linboan
|
jarraitzen
zuen bitartean. Propagandarako erakunde kolaborazionista izan al zen?
|
|
|
Gerra zibilak eten egin zuen Euskaltzaindiaren jarduera, baina diktadurak ez zuen etena betikotu. Horregatik, zauriaren metafora erabiliko nuke, erakundeak bizirik
|
jarraitu
ahal izan zuelako frankismo betean. Diktadura frankistaren politika linguistikoa, euskara legez aktiboki zapaltzea baino areago, zentsura mailako debekuekin bizitza pribatura estuki lotzea izan zen, inolako garapen kulturalik gabe.
|
|
|
Nolanahi den, Euskaltzaindiaren izaera juridikoak kolokan
|
jarraitzen
zuen. I. M. Echaidek jarduneko euskaltzainburu gisa bidalitako gutun ofizialetarako Akademiaren kautxuzko zigilu bat behar zuen.
|
|
|
Amasei urteko isilunearen ondotik berriz EUSKERA gure aldizkaria argitaratzen
|
jarraitzera
goaz.
|
|
|
Onela euskaltz [a] in zahar eta berriak elkarturik gure aurrekoek zabalduriko bidetik joan al izango gera; ta
|
jarraituko
diogu aiek egindako lanari. Ez zan errez beti erakusbide ta lan aiek zeintzuek izan ziran jakitea.
|
|
|
Hain zuzen, Euskerak izoztuta
|
jarraitzen
zuen bitartean, BRSVAP zen euskaltzainen lan gehienak argitaratzen zituen aldizkaria. Adibidez, L. Villasantek urriko batzarrean J. Etcheberriz emandako hitzaldiaren separataren ale bat eman zion Akademiari.
|
|
|
1953ko azaroaren 27ko batzarrean, idazkariak azaldu zuen artean ez zuela B. Burebarekin biltzerik izan, eta ondorioz Informazio eta Turismoko ministerioaren Bizkaiko delegatuaren baimenik gabe
|
jarraitzen
zutela Euskera berria argitaratzeko. Batzarrak berriz ere N. Oleagaren esku utzi zuen hori bideratzea.
|
|
|
Saz 2003; Díaz Hernández 2008). Horrela, Bizkaiko delegaziotik bidalitako Euskera liburuxka abenduaren 2an iritsi zen Madrilgo zentsurara, eta F. Pérez Embiden aginduari
|
jarraituta
, baiezkoa eman zioten espedienteari.1115
|
|
|
M. Lecuonak ere epaile lanak egin arren, literatura sailaren arduradun nagusi A. Irigaray eta L. Michelena agertzen ziren, SFVJUren Egan aldizkariarekin bezala, euskarazko prosa sustatu eta gaiak berritu nahi zituztelako. Euskaltzaindiaren izaera juridikoak kolokan
|
jarraitzen
zuenez, idazlanak RSVAPen San Telmo museoko egoitzara bidaltzeko eskatzea adostu zuten F. Arocenarekin, GPDren izena erabiltzeko baimen ofizialik ez zutelako.1130 Lehiaketarako iragarki bat prestatu zuten Gipuzkoako euskaltzainek 1953ko abenduan, batez ere Bilbo eta Donostiako egunkarietan ager zedin:
|
|
|
Lexikografia, beraz, lehiaketatik kanpo geratu zen, A. Irigarayri egindako oposizioaren eta gaiak eragiten zituen arazoen erruz. P. Múgicak (SI) 1953ko martxoan adierazitakoaren arabera, Akademiak gaztelania euskara hiztegiarekin
|
jarraitzeko
asmoa zuen, eta frantziskotarrak eskuizkribuak mekanografiatzen ari omen ziren, baina garbira pasatutako kopia horiek ez dira gordetzen
|
|
|
Ordurako unibertsitate katedradun zen L. Michelenak, bere benetako nahiari
|
jarraituz
, oin berriko hiztegi literario deskribatzaile eta historikoaren bidetik jotzea erabaki zuen. R.
|
|
|
F. Krutwigek 1949ko dosierrean adierazitako eskaerari
|
jarraituta
, 19501954 arteko 39 batzar ia guztiak Donostian izan ziren, Bilbon egindako hiru eta Baiona Iruñetan egindako bana izan ezik. Hala ere, Frantziako euskaltzainak, J. Moulier kide berria barne, batzarretara noizean behin agertu ziren.
|
|
|
Hain zuzen, 1954ko abuztuan (EIL SIEBen biltzarrarekin lanpetuta zebiltzan Frantziako euskaltzainik gabe) onartu zuten araudi berriaren arabera, Akademiaren egoitza sozialak, biblioteka eta artxiboa barne, Bilbon
|
jarraitu
zuen, baina Donostian ordezkaritza ofiziosoa zegoen, GPD eta SFVJUri esker. Ikusi dugunez, L. Michelenaren prestigioak zerikusi handia izan zuen horretan.
|
|
|
Hala ere, gainerako hitzaldietan aginte frankistaren goi mailetako uniformismo politiko eta kulturala gailendu zen.842 EAJ PNV asmo horretaz jabetu arren, bere politikagintza posibilistari
|
jarraituta
, lankidetza eskaini zuen T. Monzonen bitartez Pirinio Behereetako ordezkariek ere parte har zezaten, bereziki euskal teatro lanen emanaldietan, horrelako jaialdiek etsipen giroari aurka egiten laguntzen zutelakoan.843 Beste jarrera batzuk, ordea, deitoratu egin zituzten. La Voz de Españako I. Eizmendi" Basarri" rena, adibidez, EAJ PNVren Eguna egunkariko idazle ohia errazegi makurtzen zelakoan frankismoaren irizpideetara.844 Hain zuzen, kanpora begira liberalizazio keinuak
|
|
|
844 SAF AA: Barnealde eta erbesteko EBBen arteko komunikazioa,, EBB0377 Bestalde," Semana Vasca" ren harira, A. M. Labayen buru zuten barnealdeko idazle egiten ziren bitartean, euskararen aurkako zentsurak gogor
|
jarraitzen
zuen, agian Akademiaren hitzaldiak eragindako istiluagatik. Donostiako egunkari horrek eskatu berria zion Informazio eta Turismoko ministerioaren Gipuzkoako delegatuari (L. Dotres) folklorearekin lotutako euskarazko testu laburrak berriz argitaratzeko baimena, baina ezezkoa jaso zuten, J. L. Banús La Voz de Españako zuzendariordeak berak onartzen zuen bezala.845
|
|
|
" ¿ Noz ikusiko zaitugu gure artean? Egoki egoki litzateke". 854 Baina S. Altubek mutu
|
jarraitu
zuen, eta J. Zaiteguik berak idatzi zuen esker oneko gutuna 1953ko martxoan, bide batez Euzko Gogoarako lankide euskaltzainak eskatuta.855
|
|
|
Militar kolpistak Lekeition sartu bezain laster, atxilotu eta epaitu egin zuten. Frogarik ezean, aske utzi zuten eta Lemoara itzuli zen oso gaixorik, baina susmopean
|
jarraitu
zuen. 1939ko irailean hil baino lehenago, R.
|
|
|
Horretarako, gipuzkeraren morfologian oinarritu arren, euskara arkaikoa nahiz edozein euskalkitako lexikoa erabili zituen. 1934an frantziskotarren Arantzazuko santutegian babestuta zegoen, itzulpen biblikoarekin
|
jarraitzeko
. Akademiako idazkariordeari bibliografia eskariak egin zizkion, hala nola J. Duvoisinen Biblia(). 25
|
|
|
Euskaltzaindiaren garaiko aktetan ez zen haren heriotza jakinarazi, eta agian berandu izan zuten horren berri. Bonbardaketatik nekez salbatutako euskarazko Itun Zaharraren eskuizkribua Frantziako erbestean lantzen
|
jarraitu
zuen, besteak beste, N. Ormaechea urgazlearen laguntzarekin. Hil ondoren, Guatemalako Euzko Gogoa aldizkariaren eredu teoriko bilakatu zen, baina jesuitek ezin izan zuten bere Biblia osoa 1958 arte argitaratu Bilbon (Iztueta 1991; Sebastián García 1994; Altuna 2001; Jauregi 2005; Kintana Goiriena 2008).
|
|
|
Gerra zibilaren ondorioz, EJ GEren aldeko jarrera hartuz J. Urquijo lankide ohiarekiko harremana hoztu egin zuen. LIABeko kide gisa, Paristik prentsaren bidez
|
jarraitzen
zituen Euskal Herriko gorabeherak. J. A. Aguirre lehendakariak, esaterako, AEBetara itzuli aurreko Parisko gala afarira gonbidatu zuen.
|
|
|
Bizkaiko gobernadore zibil antiabertzaleak (T. Sevilla erradikal sozialistak) alkatetza kendu egin zion 1933ko abuztuan, Gernikan irakaskuntza ertaineko institutu ofiziala ezartzearen aurka agertu zelako, baina zinegotzi izaten
|
jarraitu
zuen 1936an erbesteratu arte.
|
|
|
1932an Autonomia Estatutua idazteko ordezkari izendatu zuen Euskal Herriko udalen batzordeak. EAJ PNVrekiko independente ez ezik, kritiko ere izaten
|
jarraitu
zuen, R. M. Azkueri 1930eko hamarkadan idatzitako gutunetan ageri denez.48
|
|
|
R. M. Azkue, bere ohiko jokabide apolitikoari
|
jarraituta
, uzkur edo hotz samar agertu zen Euzkadiko Jaurlaritzarekiko. Horrek ez du esan nahi jeltzaleekin parekotasun handiak ez zituenik, Autonomia Estatutuaren beharraz edota euskarazko hezkuntzaren premiaz den bezainbatean.
|
|
|
Gerra zibilaren ondorioz, EJ GEk erabateko autonomiarekin kudeatu zituen eskumen gehienak, baina ia Bizkaira besterik mugatzen ez zen lurraldean. Kataluniako ereduari
|
jarraituta
, artean, EAJ PNVko Jesús Mª Leizaola buru eta Alfredo Ruiz del Castaño idazkari nagusi zituen" Euzkadi’ko Gogo lantze Zaingoa" k(" Departamento de Cultura") hainbat neurri hartu zituen hizkuntzaren alorrean, Autonomia Estatutuak araututako koofizialtasunaren bidetik. Gainera, legez eztabaidagarria izan arren, Estatuaren hezkuntza alorreko eskumen guztiak J. M. Leizaola sailburuak bereganatu zituen 1936ko abenduan.68 Hala ere, EGLZ DCEk neurri gehienak ezin izan zituen behar bezala garatu gerra egoeragatik, eta militar kolpisten garaipenak
|
|
|
Hala ere, R. M. Azkue eta J. Gorostiagak postazko harreman adeitsuan
|
jarraitu
zuten (EI SEV 1935a; 1935b; 1936a; Clero Vasco 1966: 356; Arana Martija 1990:
|
|
|
728 ABA EUS: E. Erquiagaren gutuna L. Villasanteri, errepresalia modura, poliziara izen abizenekin jotzeko mehatxua berritu zion Gernikako J. Thalamási, bera politikoki erasotzen
|
jarraitzen
bazuten. Joko zikin horren bidez Gernikako mehatxuak neutralizatu zituen (Iztueta & Iztueta 2006:
|
|
|
L. Villasantek" En torno al problema del vascuence" artikuluarekin sortutako eztabaidak bizirik
|
jarraitzen
zuen. J. M. Mocoroak 1952ko apirilean Madrildik" Carta semi abierta al R.
|
|
|
Seguru asko I. M. Echaide buruordearen ezin etorriaz aritu zen, euskaltzainburu berria izendatzeko asmoa zegoela ikusita, hutsune nabarmenegia baitzen. Erbesteko presioak bere horretan
|
jarraitzen
zuen, N. Ormaecheak, Gernikaren 1952ko azken zenbakian, zuzendaritza I. López Mendizábal jeltzaleari zegokiola adierazi baitzuen: " Auzi ori dala bide, gure Ixaka zintzoa, lenbizitik barnean egon bear zukena, ez zan beiñere sartu Euskalzaindian.
|
|
|
Maiatzeko batzarraz den bezainbatean, L. Dassance eta B. Echegarayk ezin etorria adierazi zuten gutun bidez. Uztaritzeko alkateak egun horretan L. Terrier Baionako apezpikuaren bisita zuen haurren konfirmazio erlijiosorako. Era berean, idazkariari jakinarazi zion J. Elissalde, P. Lafitte eta hirurek J. Moulier" Oxobi" Arrangoitzeko erretorea lehenesten zutela J. Saint Pierre apezpiku zenaren aulkia betetzeko.749 B. Echegaray jakitun zen batzarrean hartu beharreko erabakien garrantziaz, baina gaixo
|
jarraitzen
zuen Madrilen, erorikoen eta biriketako kongestioen ondorioz.750
|
|
|
L. Villasante (OFM) euskaltzain berriak urgazle gisa utzitako hutsunea betetzeko aurkezten zuten, izendapenari gehiegizko formalitatea emanda. Argi zegoen F. Krutwigek bere jarraitzaileekin betetzen
|
jarraitu
nahi zuela Akademia. Lapurtera klasikoz idatzitako agiri batean, E. Erquiagaren gerra zibil aurreko idazlanak nabarmentzeaz gain, une horretan Bilboko Nuevo Ateneo-ren filologia saileko idazkaria zela adierazten zen.754
|
|
|
Mundu Gerra bukatu ondoren, informazio eta zentsuraren eskumena Vicesecretaría de Educación Popular falangistatik Hezkuntza Nazionaleko ministerioko katolikoengana igaro zen. Gerra Hotzaren testuinguruan, diktadura frankistari itxura liberalagoa eman nahi ziotelako, euskaraz argitaratzeko aukerak erlatiboki areagotu ziren, baina prozesu arriskutsu eta neketsua izaten
|
jarraitu
zuen (Cal 1999). Pedro Rocamora Valls() legegizona, hain zuzen, sektore horretako kide nabarmena zen.
|
|
|
Dosierrean, Akademiak 1919an sortu zenetik hizkuntza literario bat sortzeko zuen nahitaezko ardura gogorarazten zuen, bereziki P. Broussain zenaren hitzak aipatzen zituela.482
|
Jarraitu
beharreko eredutzat" lapurtera zaharra" proposatzen zuen, J. Ithurryk bere Grammaire basquen() ustez deskribatutakoa. Aro Modernoko idazleetatik gramatika garaikideetara igaro zen.483 J.
|