|
2000
|
|
|
Esamoldeak, kontuanhartzekohitzak, perpauskorrelatiboak: ceimbat... ain bat..., joskeraona.Gauregunzenbat eta... erabiliohidaperpausburuan.Baina Bartolomeknekezerabiltzenduetaarian
|
hori
, da, gurehariketa esapidean edo izanezik; urraago, burutsu hemen, ezdaaditzondoa, izenondoabaizik. Lehenadibide honetan, adihitzarenadierari! hauda, bururaegitendutenardoetaedari biziezesatendu...:
|
|
|
Konparaziozkoperpausaetahitzenerrepikapena: Ta aricona zaartuedocan saubiarrian, egunianbainoegunian... gueijago,... gueijago,... aric Hasierako
|
horrek
taxuadierazgarriaetaindartsuadu; onadauca esapideakondarezaharrekoadirudi. Joskeraona; adizkiaongikokatua...
|
|
|
...entestua.Bereetorrihandihoriongibideratzendaki, osagaibakoitzaberetestuinguruan egokisartzenetaesaldieitolesbizi biziaematen.Horretan maisuduguFrai Bartolome.Harenlanakirakurriz, kapitulubakoitzatesiantzeragoitikbeheraarrazoitsuetaongimoldatuadagoelaohartzengara.Idazlehonetazhitzegiterakoan, indarradabetiaipatzendena.Izanere, horibere bereadu.Txukuntasuneanedo, nahi bada, dotoretasunean bai, baina
|
horretan
ez dio inork hurrik ematen. Gutxiagoaipatzenbadaere, ezinazpimarratugabeutziharentestuenbesteezaugarribat: argitasuna.Helburudidaktikoabetigogoanzerabileladirudi.Horregatik, moldezaharrekoformabatzukerabiliarren, gurpilonaematendakiesaldieieta hariagaltzeranekezeramangoduirakurlea.Puntuazio markakoraingousadiora egokituzgero, harentestuaindartsua ezezik, garbiaerebada.Sintaxia erelagungarridahorretarako, etabehinetaberriroesanadugunez, beregaraikogainerakoakbainojoskeraberezkoagoetanaturalagoadarabil.Joskeraeuskaldunagoaduela esaten, agian, ezginatekeausartuko, bainalatinarenetaerdarenmoldeetarahain lerratuaezdenaduelaesatenbai...
|
|
|
FraiBartolomeikaslezenekogertaerasozio politikoetakulturalesanguratsuen etaharenganeraginaizanzezaketenenartean, ondorengohauekaipagenitzake: huragaztezela, KarlosIII.akelizenetasantuenaurreandantzaegiteadebekatzen du1778.urtean; 1784an agintariekzenbaitneurrihartukodituzteEncyclopedie delakoarenirakurketaetazabalkundeaeragozteko.1879koekainaren11n, Bastilla hartu zuten mende Parisen eta
|
horren
ondoren matxinadak gertatu ziren... Espainian1791kootsailaren24an, ofizialakezzirenegunkari guztiakdebekatu ziren.Hurrengohilean, AitaSantuakapaizteriarenerakuntzazibilaFrantzianeta apaizeiezarritako konstituzioarizin egiteagaitzetsieginzituen.1793komartxoaren
|
|
|
kotzatzuela, eta biek elkar ezagutzen eta estimatzenzutela esan nahiko luke
|
horrek
.
|
|
|
Idazledenaldetikaztertzendugunkapitulugarrantzitsu honetan, jarduera honetakohainbatzertzeladaizanbeharditugugogoan: 1) Karmeldarizatea:
|
horrek
aldebatetikerraztuegingodioberelana; bainabestetik, idazle lanerakozeuden barrukoarauetaramakurtubeharraizangozuen.2) Elizbarrutibatekoaizatea, lan kateketikoaapezpikuenesaneraburutubeharzuelarik.3) Apostolutzariemanaizatea, euskaraegitendenetaberezikibizkaierazegitendeningurumarian.
|
|
|
Berezko denez, Bartolomerentzatbaliotsuenetarikoak, bere, erretore zen JoanAntonioMogelenliburuakizangoziren.Honekseiedozazpiliburuditu gai
|
horretaz
, baina horietatikhiruargitaratugabe zeuden200 J.A.Mogeleketa
|
|
|
Hauxe da euskarazko argitalpen kateketikoen egoera;
|
horretan
Bartolomek ere
|
|
|
bere ekarpena egingo du euskarazko apostolutzaren arloan, euskal prosa aberatsa, ezpal eta hari ederrekoa erabiliz, bestalde. Gainera Bartolome, gero ikusiko dugunez, aipaturiko gehienak baino originalagoa da bere lanean, haien lanak, kasurik gehienetan, gaztelaniazko edo frantsesezko lanen itzulpenak edo moldaketak baitira; benetako predikari eta hizlariak, ordea, bere beretik ematen daki eta
|
horrek
askoz ere handiagoa eskatzen du?
|
|
|
1816komaiatzaren20an, Definitorioakbaimenaematendioliburuainprimatzeko;, sobrelosBaylesdelPaís neurrizco gatz ozpinduba... liburuaz, 1816anIruñeanargitaratuaz, diharduagiri
|
horrek
.
|
|
|
232 FraiBartolomekA.Tomashonenizaeramakurradeskribatzendigu: Castañares ko semeazen (Errioxa), guztizmaltzurraetakarmeldarprobintziaosoanezaguna.17baturte lehenago, Burgosko komentukoazela, zigortuaizanzenportaeratxarragatik.Peñaranda ko komenturabidalizutengero; hanauzipetua, etaBurgodeOsma nkartzelansartuaizanzen. KomentuhonetanAitaPriorearimehatxueginzion, etadelituak eginzituen,
|
horregatik
zigorrabetetzeraLarreako (Zornotza) komenturabidalizuten.Larreanereegundokoakegin zituen:, repitiósusacostumbradasmaldades, yparacolmodeellasincendióunanocheal conventopordosparajes?; auzipetuaizanik, Isla ko (Sestao) basamorturabidalizuten; bereaketabosteginezjarraituzuen, etaazkenezMarkinarakonfinatuzuten.Pertsonagaiztoa zen, zorogarbia, gureProbintziakozazpi zortzikomentuzeudenherrietainguru...
|
|
|
...oonerazetorrelazirudien. GorteakezzeudenerregeaonartzekoprestaurretikKonstituzioarizinegin eizk.Bainaliberalekezzutenagintezibiletamilitarrarenoinarrisendoriketabigarren mailangeratuziren.FernandoVII.aKataluiniatiksartuzenEspainian1814komartxoaren24an.Erregeak, urteberekoekainean, aldakuntzabatzukezarrizituenEspainiako gizarteanAntzinako Gobernamenduaberreskuratzeko, komentueierekendutako politiko
|
hori
egokiazenMarkinakoKarmenenberrirokomentu bizitzaegitenhasteko.
|
|
|
GutunhonekFraiBartolomeksermolarigisainguruhonetanzuenarrakastaeta ospe handia erakusten ditu, sermoi
|
hori
soldaduei egitekoa baitzen; Frai Bartolomekberakagintarienzerbitzariizannahidu, berekomentuaixtekoarriskuanbaitzegoen.
|
|
|
FraiBartolomekarguberrihonetanzegoenbitartean, aldakuntzasozio politikobatzukgertatuziren, bainaonerako, karlistenhamarkada() 384 hasia baitzen;
|
horregatik
agerikoazenerlijioetagizartealdetikgauzakbereonerantz zihoazela.
|
|
|
Hortaz, FraiBartolomeMálaga rantzabiatu zen, eman ziotenegiteko
|
hori
betetzeko.Ezdakigu zenbatdenboranegongozenhan.Ziuraskiurtebeteedo igaro ondoren, aldeegingozuenMálaga tik, JuanNepomucenoapezpikua1830eko irailaren30eanhilbaitzen407.
|
|
|
baitaFraiBartolomerentestuarierantsikodiogun aparatu kritikoan.Guriorain dagokiguna, argitaratzaileakzerasmoduen, nolagauzatzenduenetazermetodo darabilenoharrarazteada.. Argitaratzaileakbereliburua, ediziokritikotzat, hartzeak, hitz
|
horrek
adieraztenduenguztiabetenahiduelaesannahidu.Bainaliburu honiezindiezaiokegu, edizio kritikoa, dei, ezbaitituhorretarakofuntsezkodiren baldintzakbetetzenberehiruataletakobateanere: ezsarreran, ezliburuarenmuinean, hots, Bartolomerentestuan, etaezezarribeharko zizkionaurkibideetanere. Sarreranbete beteansartu daikerketalinguistikoan, bidezkodenez, bainaedi
|
|
|
|
Hori
, batezere, nabariagoageridabiekdituztenhutsetan, biekhutsberdinak baitituzte.Esaterako, Lavinenhutsak (beregogozkontra1816kotestutikaldenduz) Mujikarentestuanageridira.Hutsbatzukjasotzenditugujarraian: (aipatzendiren orrialdeakjatorrizko1816kotestuaridagozkionakdira):
|
|
|
443 Euskaltzaindiakutzizizkiguneuskarriinformatikoandaudentestuhauek;
|
horregatik
|
|
|
tasunareneraginajasanbaduere;
|
hori
dela-eta, orrien gorengolerroakiaezindira irakurri; horregatik, geroagobestenorbaiteksartuduhoreskuafaltadenaberridazteko, bainabatzuetanezhainzuzen.
|
|
|
VilladeMarquinadesdeelaño/ 1808.hastaelde1815?. Etaorrianzeharbatetik bestera dauden bi lerro paraleloen ondoren, beste bteak (Frai Frantzisko JainkoarenAmarena, prioreak) hauidatzizuen:. Lacopiadeestasapuntaciones, firmadaporelP.PredicadorFr.Bartolomé/ deSta Teresaseembióa N.R.P.Provincialel16deNoviembrede/ 1815?.
|
Horren
ondorenFraiBartolomeren hirulerroautografodatoz, eskuizkribuhonetakoedukiarengaiezberdineidagozkienak:. Suspensiondelaobradelpajar: Guardiadela/ sanidadenlaporteria: Pretensióndelacolo/ cacióndelReloxenlatorre?. Etahurrengolerroanhauxe jartzenduletralarriz:. NumeroUnico?. Beherago, Markinako Karmengo Komentukozigilu markadator; etabehe beheanhonakooharhaujarrizuennorbaitek:. Tien [e] 16folios?.
|
|
|
(Hemen, a?
|
hori
, azentu marka eta guzti, argi dago erakuslea dena, artikulua
|
|
|
behin.
|
Horretan
, beraz, gaur eguneko joerarekin bat datorrela esan genezake,. Jainkoarren?,, pozarren, eta antzeko sintagma finkatuetan izan ezik, bereiz idazten baita; Bartolomek berak ez du erabiltzen. Jaungoicuarren?
|
|
|
Harenarautikatdaudenbikoizteakadizkietanaurkitzenditugu, agian, bestelakoetan baino gehiago. Analogiak draamala drudii
|
horretan
huts egitera. Esaterako:(...) eguitendavelapecatu (hark), baina(...) eguitendaveelapecatu (haiek):
|
|
|
Markina aldeko euskaran, zenbait hitzetan, orain ere nabari da joera
|
hori
; z ren ahoskera markatuak utzitako arrastoa izan liteke.... Dena dela,, erretza?
|
|
|
Icenonecguztiocemotenjacoz castidadiarencontracopecatubari (Icas II, 14). Besteizenbatzuekinereerabiltzenduerakusleahaienezkerraldean;
|
hori
, eus
|
|
|
Nork Nori Zersailekoaditzlaguntzaileaorainaldian, betidadeuetaezdau; hauezdaFraiBartolomerenasoilik.J.A.Mogel, Añibarro, Astarloaetabizkaierazkoidazlezaharonenekhalaegitenduteinolakozalantzarikgabe.Bizkaiko ekialdekoakizannahizmendebaldekoak,
|
horretan
batdatoz.Honelaegitenditu adizkihauek: (niri) deust/ deustazu/ deustee// (hari) deutsat/ deutsa/ deutsagu/ deutsazu/ deutsee// (guri) deuscu/ deuscuzu/ deuscubee// (zuri) deutsut
|