|
2013
|
|
|
Hori dela eta, erakundeei, baita NUKFri, toki erakundeei eta Nafarroako gizarteari dagokion eztabaida bultzatzeko urratsak eman ditzaten eskatu die EH BIlduk, «partehartze zabala eta eraginkorra sortuz, eta gure erakundeen sareak gure errealitateari eta beharrei erantzun diezaiela bultzatuz. Eta ez, sare
|
horrek
toki erakundeak desagertzea eta zerbitzu publikoak pribatizatzea lortu nahi duten bertzelako interesei erantzutea».
|
|
2023
|
|
|
Toki erakundea, Konstituzioaren 137 artikuluari jarraituz, lurralde antolakuntzaren oinarrizko lurralde egitura da (irlekin, probintziekin eta eratu behar diren bestelako lurralde egiturekin batera), herritarrei zuzeneko eta oinarrizko zerbitzuak ematen dion lurralde egitura.
|
Horrek
toki erakundeen berezko interesak garatzeko eskumena ematen die, hau da, toki autonomia bermatzen zaie. Garapen horretan derrigorrezkoa da finantza jarduera gauzatzea.
|
|
|
Lehen toki erakundeen bilakaera historikoa aipatu dut eta toki autonomia izan dut gidari, baina oraingo honetan zaintza izango da gure gidaria. Azterketa hori egin eta gero, XIX. mendeko Espainiaren historia hobeto ulertzeko aukera izan dut,
|
horretan
toki erakundeen araubidea zehazteak eragin handia izan zuelako. Bilakaera horren azterketa egitean, gaur egun toki erakundeen gaineko kontrolaren jatorria uler daiteke.
|
|
|
EKren 139.1 artikuluak espainiarrak Estatuko lurralde osoan eskubide eta betebehar berdinak dituztela aldarrikatzen du eta
|
horregatik
toki erakunde mailan eman daitezkeen bereizkeriak baztertu behar dira. Duran GARClAk esaten duenari jarraituz, berdintasunaren esparrutik ere berdintasun printzipioaren ondorioz toki autonomiak muga berri bat dauka:
|
|
|
" Aurrekontu egonkortasunaren helburua ez betetzea diruzaintzako gerakinarekin inbertsio gastuak finantzatzeagatik gertatzen bada, plan ekonomiko finantzarioaren ordez Udalbatzaren Osoko Bilkurari jakinaraziko zaio kontu hartzailetzako eginkizunak betetzen dituen organoaren txostena, inguruabar hori egiaztatuz". Txosten
|
horretan
toki erakundearen kontu hartzailetzak finantza jasangarritasunaren ebaluazioa egin du. Txosten horren berri osoko bilkurari jakinarazteaz gain, Arabako Foru Aldundiari ere jakinaraziko zaio.
|
|
|
ONDORIOAK lehenengoa.— Espainiako Estatua urte gutxitan diktadura batetik sistema demokratiko batera igaro zen. Ibilbide horretan, EK tresna garrantzitsuena izan zen eta
|
horretan
toki erakundeen autonomia aldarrikatu egiten da. EKren printzipio nagusia batasuna izan daiteke (horrela aldarrikatu zuen KAk 4/ 1981 Epaia eta gero), baina autonomia printzipioak presentzia handia du, oso handia.
|
|
|
Informazio betebehar
|
horrek
toki erakundeen jardueran eragin handia dauka, baita toki erakundeen autonomian ere. Estatuak eta autonomia erkidegoek informazioa jasotzen dutenean, jasotako ebazpen eta akordien azterketa egiten dute eta horien gaineko lege kontrola gauzatzen dute. bigarrena.— Toki erakundeen finantza jardueraren gaineko kontrola eta izaera ekonomikoa ez duten toki erakundeen egintza eta ebazpenen gaineko kontrola ez da berdina.
|
|
|
Zentzu horretan, toki administrazio bakoitzak bere zerbitzuek dakartzaten gastua egituratu eta antolatu behar dute (eta gastatu ere).
|
Hori
toki erakundearen aurrekontu jardueraren bitartez egiten da.
|
|
|
EKren 142 artikuluak xedatzen duenaren arabera, toki ogasunek, legeak toki erakundeei aitortzen dizkien eskumen guztiak aurrera ateratzeko, beharrezko baliabideak eskuetan eduki behar dituzte. Adierazpen
|
horretan
toki erakundeen gastu jarduera aipatu egiten da, eskumenak aurrera ateratzeko beharrezko baliabideak erabiliko dira. Horrez gain, xedapen horretatik ere toki ogasunek baliabideak lortu behar dituztela ulertzen da eta, jarraian, 142 artikuluak baliabideak lortzeko modu ezberdinak aipatzen ditu:
|
|
|
Estatuko Administrazioaren eta autonomia erkidegoaren Administrazioaren ahalmen
|
hori
toki erakundeen ebazpen eta akordioen aurka, ez dela toki autonomiaren kontrakoa (bateragarria dela) aurreko epigrafeetan aipatu dugu, zentzu horretan azaroaren 12ko KAren 331/ 1993 Epaiak 4 oinarri juridikoan266 adierazi zuen 65 artikuluari buruzko auzian: "... oinarrizko izaera duen araua da, toki administrazioaren araubide juridikoaren funtsezko osagaia den aldetik...".
|
|
|
Hori horrela, gaia jorratzeko erabili behar den ikuspuntua honakoa da: herritarrari zerbitzurik onena ematea eta
|
horretarako
toki erakundeen interes hoberena sustatzea.
|
|
|
Toki erakundeen gaineko eskumenen banaketari jarraituz, oinarrizko arauketa Estatuak ezartzen du. Tokierakundeen oinarrizko araubidea Estatuak ezatzen du eta
|
horretan
toki erakundeen ondarearen gaineko finantza zaintzaren beharra oinarrizko arauketa horretan dago. Beste finantza zaintzako esparruak zehaztu ditugunean arauek (lege xedapenak eta erregelamendu lerrunekoak ere) finantza zaintza egikaritzen duen organo eskudunari egiten diote erreferentzia, baina kasu honetan legea zehatza da:
|
|
|
Horren 21 artikuluan dioenez, arauek ezer esan ezean prozedura ebazteko epea hiru hilabetekoa izango da. Beraz, eskualdaketarako prozedura hiru hilabetez luzatzeko arriskua dago eta
|
hori
toki erakundeen interesak ere arriskuan jar ditzake.
|
|
|
lehenengo eta behin, 2019ko COVID19 pandemiak administrazioei eta herritarrei ekarriko zizkieten arazo ekonomikoei aurre egiteko prinztipio biek ekartzen zituzten arau fiskalak (aurrekontu egonkortasuna, gastu araua eta zor biziaren gaineko arau fiskalak) etenda gelditu ziren. Administrazioek, esangura
|
horretan
toki erakundeek ere, ez dituzte arau fiskalak bete behar, baina horrek ez du esan nahi politika horiek ekartzen dituzten informazio betebeharrak bete behar ez direnik. Bigarren ñabardura 2023ko apirilean Europar Batasuneko 27 herrialdeek hartutako erabakian dago:
|
|
|
zerbitzuen kostu eragingarriaren nondik norakoa eta toki autonomia. Argi dago toki autonomia oso kalteturik irtetzen zela ebazpenarekin, toki erakundeak koordinazioaren oniritzia eman behar duelako eta
|
hori
toki erakundearen oinarrizko muinaren edo nukleoaren barnean dagoelako.
|
|
|
Hau guztia kontuan harturik, epigrafe honetan toki autonomiaren printzipioak toki erakundeen gaineko finantza jardueran duen eraginari buruz hitz egingo dugu. Lehenengo eta behin, EAEko toki erakundeen finantza autonomiari buruz hitz egingo dugu eta
|
horrekin
toki erakunde horiek finantza jardueraren garapenean duten eskumenen errepasoa ere egingo dugu. Eskumenen errepasoa egitean horien jatorria nondik datorren zehaztuko dugu.
|
|
|
Toki autonomia modu horretara ulertzen da eta TAEHk 3 artikuluan zehaztutakoarekin lotu egiten da. Nire ustetan erantzukizun printzipio
|
horrek
toki erakundearen izaera indartu egiten du. Tokiko gobernua lurralde erakundearen botere bat bezala ulertzea, nortasun propioa duen lurralde erakunde bezala. Udalaren autonomia bere osotasunean aitortua duen erakunde bezala ulertu behar da. EAEko toki erakundeetako udal mailak izaera ezberdina duten eskumen eta botereak aitorturik izango ditu eta berezkoak dituzten eskumenak hedadura zabala dutel...
|
|
|
Legearen 4.1 artikuluan, beraz, eskumen banaketari dagokion sistema osoaren printzipio nagusia aitortzean, EAEko udalez gaineko lurralde erakundeek toki araubidean duten eskumena garatzean derrigorrez errespetatu beharreko printzipioak ezartzeaz gain, betebeharrak ere ezartzen dizkie. Artikuluaren lehenengo atal
|
hori
toki erakundeez gaineko lurralde erakundeei bideratuta dago, sorospidetasun printzipioa aitortuz eta hori garatzeko beharrezko finantzazioa bermatuz (kanpora begirakoa dela esan daiteke).
|
|
|
Indarrean dagoen Ekonomia Itunak toki erakundeen gaineko finantzazioaren inguruan xedapen anitzak ditu. Ekonomia Itunaren lehenengo kapituluaren hamabostgarren atalak toki ogasuna titulua dauka eta
|
horretan
toki erakundeen derrigorrezko hiru zergen gaineko xedapenak egiten dira: Ondasun Higiezinen gaineko Zergari, Jarduera Ekonomikoen gaineko Zergari eta Trakzio Mekanikodun Ibilgailuen gaineko Zergari buruzko arauketa lurralde historikoei dagokie (TOL, beraz, ez zaie horiei aplikatzen) 276 Izaera tributarioa duten bestelako diru sarreren gaineko arauketa ere lurralde historikoei dagokie, beti ere honako baldintzak betez gero (Ekonomia Itunaren 42 artikulua):
|
|
|
Kontrol jarduera gauzatzen duen organoaren arabera, barneko kontrola eta kanpoko kontrola edukiko ditugu, hau da, kontrola toki erakundean barneratutako organo batek egiten badu, orduan barneko kontrolaren esparruan egongo gara. Kontrol
|
hori
toki erakundetik kanpoko beste organo edo erakunde batek egiten badu, orduan kanpoko kontrolaren mende egongo gara. Kanpo kontrolaren esparruan, organo hori Estatuko administrazioaren edo autonomia administrazioren organoa izan daiteke edota bestelako kontrol erakundea (TAOLren 115 artikulua).
|
|
|
Kontrol jarduera
|
hori
toki erakundeen finantza zaintzaren sistema egituratuko dute. Beraz, garrantzi handikoa da ez bakarrik kontzeptua, baizik eta kontrol horretarako erabiltzen diren tresnak ondo zehaztea.
|
|
|
akordio horiek auzitegien aurrean aurkaratzeko aukera. Ikerketa honen lehenengo zatiaren bigarren epigrafean adierazi dugun bezala, toki erakundez gaineko lurralde administrazioek lehenengoek hartutako erabakiak aurkaratzeko aukera
|
hori
toki erakundeen jarduera kontrolatzeko teknika da. ARiAS ABELLaNek kasu honetan honakoa esaten du:
|
|
|
Ondasun higiezina dohain lagatzeak toki erakundearen ondarean eragina dauka eta horrek, sarreran adierazi dugun bezala, toki erakundeen kontu orokorrean eragina dauka. Kontu orokorrak ondarearen isla leiala izan behar da eta
|
horretarako
toki erakundeen kontabilitate planak ondare garbian emandako aldaketen egoera kalkulatu behar du. Ondasuna dohain lagatzea ondarean eragina du, beraz.
|
|
|
Baina zein momentutan gertatuko da?
|
Horretarako
toki erakundeek jarraitu behar duten prozedura aztertu behar dugu, baina lehenengo berriro ere TAIXTBren 79 artikulua onartu behar dugu Eskualdatu nahi den ondasun higiezinaren egoera fisikoa eta juridikoa zehaztu. Ondasun higiezinaren mugaketa zehaztu, beharrezkoa izanez gero. Ondasuna Jabetza Erregistroan inskribatu, inskribaturik ez badago.
|
|
|
Baina, EKaren 133.2 artikuluak egiten duen lege erreserba eta 149.1.14 ak egiten duen eskumenen erreserba berezko tributuak ezartzeko benetako aukera kentzen die toki erakundeei. Kontuan eduki behar dugu EKren 133.2 artikuluak tributu sistema lege bidez ezarri dela ezartzen duela; eta
|
horretan
toki erakundeek galdu egiten dute, lege lurruneko araurik emateko aukera ez dutelako. Eskumenik eza horren harira, toki erakundeei euren tributu sistema propio eta bereiztua izateko aukera guztia kendu egiten zaie.
|
|
|
" autonomiaren eta finantza nahikotasunaren printzipioen benetako egikaritzari zuzendutako sistema eratu nahi da". Baina lege
|
horretan
toki erakundeen finantza jardueraren gainean kontrol ugari ezartzen dira, aurreko sistema zentralistaren oinordeko. Sisteman aldaketak egon ziren baina, nahiz eta autonomia gehiago eman, toki erakundeen autonomia diru sarrerak jaistean oinarritu ziren, eta hortara, toki erakundeei bi aukera bakarrik eman zitzaien:
|
|
|
Bestetik, gogora ekarri behar dugu esparru honetan EKaren 133 Artikulua.
|
Horren arabera
toki erakundeek tributuak jartzeko eta eskatzeko eskumena izango dute; baina lege erreserbapean garatutako" eskumena" edo ahala izango da hori, tributu sistema Estatuak berak zehaztu behar duelako.
|
|
|
nork dauka betebeharra? VALENZUELA VILLARUBIAri jarraituz, ez dirudi oso logikoa betebehar
|
hori
toki erakundeei ematea, bai ordea Estatuari eta autonomia erkidegoei, erakunde horiei dagokielako toki ogasunen gutxieneko baliabide horiek bermatzea. c) Toki ogasun horiek hornitzeko erabili behar diren finantzazio iturri nagusiak zehazten dira: EKren 142 artikuluko xedapenak argi eta garbi uzten du beharrezko baliabide horiek berezkoak dituzten eskumeneko gutxieneko zerbitzuak bermatzeko edo ordaintzeko erabili behar direla.
|