|
2000
|
|
|
hedabideen mezuak jasotzen dituen entzule kopurua. Bi horiez gain, entzule kopuru hitz elkartua ere balia dezakegu kontzeptu
|
hori
aditzen emateko. Baina, batzuetan audiencia/ audience hitza beste hau adierazteko ere erabili ohi da erdaraz:
|
|
2001
|
|
|
Begiespenean afekzioa genuen bezala, adigaiak funtzioak dira. Baina benetan ez da lehen begiesten eta gero
|
hori
aditzen, baizik eta prozesu beraren atalak besterik ez dira, guk bereizten ditugunak. Zuhaitzaren kolore eta forma soila ez dugu hautematen, ez dugu esaten ‘kolore hau’ eta ‘forma hau’, baizik eta kolore eta forma hori ‘zuhaitzarekin’ identifikatzen ditugu eta" hori zuhaitza da" judizioa egiten dugu inplizituki.
|
|
2006
|
|
|
dakigukezu, litzaizkiokezue, diezakezut... Sail
|
horretako
aditz asmatuak ugariak dira oso, maiz entzuten ditugu. Beharbada egunen batean gramatiketan kapitulu oso bat eman zaie.
|
|
2007
|
|
|
Agerien eta deigarrienetarikoa, euskarak aditzak sortzeko darabilen tu atzizkia da, latin aditzaren tum supinotik erakarria. Bide
|
horretatik
aditz asko ere beregandu ditu: aditu (auditum), adikatu (fatigatum), sakratu (sacratum), gaztigatu (castigatum), alokatu (locatum), debekatu (vetitum), mendekatu (vindicatum).
|
|
|
Badago, guk uste, hobetzerik perpaus
|
hori
aditza eta menderagailua (ta) aurreratuta, ezkerreratuta, mendeko perpausean:
|
|
|
Hirugarren perpaus aztergaian perpaus konpletiboan, sehi predikatu osagarria aditz atzean dago (antzeko beste adibide bat ere ikusi dugu lehenago). Ez daukat gomutan horrelakorik inoiz irakurri dudanik euskara batuan, beti ikusi dut-eta osagarri mota
|
hori
aditz aurrean. Honela:
|
|
|
Testu
|
horretan
aditz nagusiaz gainera (argitaratu berri dute), bi informazio mota daude:
|
|
|
Perpaus
|
horretan
aditz nagusitik (irakurri dugu) dago eskegita perpaus osagarria (Zer informazioa), eta luzea denez (Bilbo Formula I motako kotxe lasterketak egiteko hautagaia dela), nekagarria egiten du perpausaren irakurketa. Zelan konpondu?
|
|
|
Hasiera perpaus
|
horretan
aditz aurrean daude galdegaiak (beltzez), aditz nagusiarena zein mendekoarena. Baina erraz irakurtzen da, idazleak aditzak aurrera darabiltza-eta.
|
|
2008
|
|
|
2009 Zenbaki bat denez, sintagma horri deklinabide mugagabea esleitu zaio transferentzian eta sorkuntza hala egiten du itzultzaile automatikoak. 48 nuevas habitaciones ere mugagabea baliatuz sortzen du, eta
|
horregatik
aditz laguntzaileari ez zaio pluralaren informazioa pasatzen eta du laguntzailea jartzen du. Hala eta guztiz ere, uste dugu aurreko itzulpenak ulergarriak direla.
|
|
|
Hain zuzen ere, hizkuntzalaritzaren azken joeretan, semantika
|
horrek
aditzak erakusten duen jokaera sintaktikoarekin lotura handia duela defendatzen da. Hale & Keyser (1986, 1991) izan ziren semantika eta sintaxiaren artean lotura planteatu zuten lehenengoetariko autoreak.
|
|
|
– zer gertatzen zaio buru den osagai
|
horretako
aditzaren argumentu egi turari. Nola, asetzen?
|
|
|
Gazteak noien erantzuna eman du, orainaldiko adizkiaren gainean eraiki da iraganeko forma. Gero eta sarriago ikusten dira egitura
|
horretako
aditzak, badirudi hizkuntza jasaten ari den ahulezia baten eraginez sortuak, iraganeko forma orainaldiko formari n bat erantsita egin da.
|
|
|
Aldiz, helduaren erantzuna saldu eindau bei bat karniseruai izan da. Bigarren kasuan egin indartzailea txertatu da eta
|
horregatik
aditz laguntzailea osagai bikoa (nor nork) bilakatu da, datiboari dagokion morfema alde batera utziz.
|
|
|
Ezin ohitu naiz" euskara hutsean"
|
hori
aditzen; ezin ohitu euskaraz dagoena" euskara hutsean" dagoela aditzen. Euskararen aldekoek eta haren kontura bizi direnek hizkuntza gureari oharkabean egiten dioten burla eta gutxiespena dela sentitzen dut garbi garbi.
|
|
2010
|
|
|
Grinatzea, akuilatzea, induzitzea? edo gisa
|
horretako
aditz edo predikatu bat. Erretorikoki esanda, movere> edo mugiarazi.
|
|
2011
|
|
|
Hala, egitura ulergarria sortzen da, eta bertan, marrazkiek, irudiek, testuek eta beste sinbolo batzuek azaldutako ideien oroitzapena eta azalpen globalean duten tokia eta garrantzia adierazten dituzte. Irudikapen modu
|
hori
aditz osagaiekin eta osagai sinbolikoekin (marrazkiak, grafikoak, etab.) ikasleak azaltzen diren ideiei buruz dituen pertzepzioak erregistratzeko aukera ematen du. Hitzetarako erabiltzen duen tamaina, irudi baten kokapena edo aplikatzen zaion kolorea dira oharpena egiten zaien kontzeptuei informazioa ematen dieten alderdiak, beste testu baliabide zabalagorik erabili beharrik gabe.
|
|
2012
|
|
|
Adibide
|
horretan
aditza berez lehen pertsonan agertzen bada ere, norentzakoari esplizitoki zuzentzen zaio.
|
|
|
– Kokapen
|
horretatik
aditz nagusiaren proposiziozko edukiarekin aurkez aurk interpretatzen dira.
|
|
|
1) Perpausaren bazterreko osagaiak dira, edo nahiago bada perpaus
|
horretako
aditzarekin ez dute zuzeneko mendekotasunik.
|
|
|
Frantsesa ikasteko, < ahef= »http ://itales.apple.com/es/ app/ frances verbo hd learnbots/ id/ app/ frances verbo hd learnbots/ es/ 8″8″, IOS sistema eragilerako. Hizkuntza
|
horretako
aditz eta aditzak irakastera bideratuta dago, elkarrizketa bat mantendu ahal izateko eta frantsesez esaldiak eraiki ahal izateko, baina baita ikasleen zailtasunik larrienetako bat ere. Aplikazio honen bidez, metodo tradizionalen aurreko praktika hobetu nahi da, animazioak erabiliz eta modu bakoitzeko jatorrizko ahoskera erabiliz.
|
|
2014
|
|
|
Euskaltzaindiko batzorde
|
hori
aditz batua aztertzen hasi zenean, G. Arestik Axular eta Leizarragaren obretatik autore horien adiz tegi osoak atera, ordenatu eta publikatuak zituen Fontes> Lin > > Vasconum> aldizkarian, batzordeko partaideok kontsultagai
|
|
|
Euskararen aditz inflexioan mintzakidearekin komunztadura egiten duenmorfema alokutiboa ager daiteke. Morfema
|
hori
aditzaren argumentuegituratik kanpo kokatzen da, nahiz eta formalki ergatibo nahiz datiboarenitxura bera ager dezakeen. Solasaldian erregistro informalari dagokion2 pertsonako izenordaina agertzen den unetik aurrera, ezinbestekoa daaurrerantzean alokutiboa erabiltzea.
|
|
|
Horrela, etorri bezalako aditz inakusatibo baten kasuan, zeinetan aldaerairagangaitza baino ez den posible, ekintza gauzatzen duena eta jasotzen duenaentitate bera direla ulertzen dugu eta, beraz, Arg0_ Theme etiketak jarri dizkiogu.PBn, aldiz, mota
|
horretako
aditzen subjektuak Theme gisa etiketatzen dituzte, baina Argl balentzia jartzen diete. Gure, kasuan, Arg0 izango dela erabakita, Agentrola ere jar genezakeen, baina gure ustez (Taule eta besteekin (2011) bat eginez), Agent rol semantikoa egokiagoa da kanpora zuzendutako ekintza gauzatzen duensubjektuarentzat:
|
|
|
alde batetik, aditzen subkategorizazio informazioa, eta bestetik, lexikalizatutako dependentziasintaktikoko tripletak, biak ere corpus elebakar batetik automatikoki erauziak (Agirreet al., 2009). Aditzen subkategorizazio ezagutzak aditz bakoitzarentzat postposizioeta kasu marken konbinazio arruntenak zerrendatzen ditu maiztasunaren arabera,
|
horrekin
aditzaren iragankortasuna markatuz (ikusi 2 taula). Matxinek preposizioenhiztegitik baliokidetza zerrenda bat izango du esaldiko preposizio bakoitzeko.
|
|
2015
|
|
|
Baina bizia sailak ere bosgarren alea izan zuen. Kasu
|
horretan
aditzari buruzkoa zen. Batuak euskal aditzaren sistematizazioan aski lagundu zuela aitortzen zuen eta batuaren eta Beterriko hizkeraren arteko zenbait ezberdintasun aztertzen zituen:
|
|
|
Ohituta nengoen komentario
|
hori
aditzen, baina, hala ere, nolabaiteko interesarekin begiratzen zidala iruditu zitzaidan, arretaz entzuten zidala, eta jarraitu egin nuen kontu harekin. Kirsty MacCollen izena ia ahaztuta neukala esan nion, baina 2000ko abenduan, The Smiths taldea desegin zenetik urte mordoxka igaro ondoren, berriz entzun nuela.
|
|
|
arçaen (eta arçaiten), hartzen?, elçaen, heltzen?, galçaen (eta galçaiten), galtzen?, quençaitea, kentzea?, salçaen, saltzen?, sarçaen (eta sarçaiten), sartzen?. Gisa
|
horretako
aditz izenak oraintsu arte egon dira bizirik Deba ibarreko hegoaldean, Arabako mugan (Zuazo 2006a: 90).
|
|
2017
|
|
|
bezalako sintagma postposiziogabeek: kasu honetan, patria
|
horrek
aditza modifikatuko luke, eta ez luke beteko argumentu funtzioa. Gure ustez, azken datu hau ere oso argigarria da latinaren deklinabidea gure euskararen atzizki sortatik bereizteko:
|
|
|
Begiradari eutsi egin zion emakumeak, iltzaturik," janen zaitut" hain argiki zioten bi begien tentazioan erremediorik gabe eroria, mantra hitzik gabeko baina kalakari horrek lelotuta. Kalean gurutzatzen zituen gizonen" janen zintuzket" hipotetikoaren aldean, iradokitzaile egin zitzaion baldintzarik gabeko" janen zaitut"
|
horren
aditz moduari zerion gertagarritasuna eta desafioa. Norbaiten begietara erakargarri sentitzea baino gauza erakargarriagorik ez dagoelako akaso, berehala egin zitzaion ezpain haragitsu horiekin bat egin eta izaki horretan barneratzeko gogo bizia, eta instantean jakin zuen gizon harekin oheratu egingo zela.
|
|
2018
|
|
|
Baina ni behintzat, ezin naiteke bat etorri esaten duzunean akabuko 50 urtean ikastolek eta ereduko hezkuntza sistemak euskaldun osoen lehenengo belaunaldiak ekarri dituztela. Nire begi eta belarriek behintzat ez dute
|
hori
aditzen. Gaztelania ama hizkuntza dutenen kasuan, gehiengoa azkeneko 50 urtean, euskara gaitasunak ez du gainditzen erdara gaitasuna hezkuntza ibilbidearen momentu batean ere, nire ustez.
|
|
2019
|
|
|
Hala eta guztiz ere, hizkuntza ergatibo guztietan ez dira ezaugarriberak topatzen; bakoitzak bere berezitasunak ditu (Oyharçabal, 1992). Euskararen ergatibo markasubjektu batzuei gehitzen zaien k bezala identifikatzen dugu hiztunok (hori baino sakonagoa dakontzeptua, hala ere) eta ergatibo marka
|
hori
aditz iragankorreko subjektuek eramaten dute. Bestalde, aditz iragangaitzetako subjektu eta objektuek kasu absolutiboa hartzen dute (Barreña, 1994).
|
|
|
urari ur, eskuari esku. Denbora kontua zen aditzaz jabetzea, zeren, sagar bat eskuan eta sagar izena eman ziotelarik, izendatze
|
horretan
aditza, inplizituki, bere baitan zegoen: 3 pertsonako adizkia, singularrean, da adizkia, hain justu.
|
|
|
Bistan da, ari izan lokuzioa etortzen adizkiari atxikitzen zaiola eta horrek pista bat ematen digu. Baina, dilema
|
horri
aditz trinkoarena gehitzen bazaio, zein da lehenagokoa etortzen ari naiz ala nator?
|
|
2020
|
|
|
Arratia aldean, hain hainean esaten da neurri kalkuluan, ‘gutxi gorabehera’ adierazteko, hainka kalkulatu behar da, eta haintsua ere esaten da ‘neurrikoa’ adierazteko. Iparraldean, hain hitzaren erabilera
|
horrek
aditza eman du adlatibo singularrarekin: haineratu, lapurteraz eta" mettre au point" itzultzen du Pierre Lhandek.
|
|
|
Denbora, erranaldi edo perpausaren bidez ere adierazten ahal da. Kasu
|
horretan
aditz laguntzaileak du denbora marka hartzen.
|
|
2021
|
|
|
Emakume hura irakaslea da. Irakasle izena ez da adibide
|
horretan
aditzaren (edo postposizio baten) subjektua, ezta osagarri zuzena ere, kopula aditzaren subjektuarekin (hau da, emakume hura sintagmarekin) berdintzen den predikatua baizik. Beraz, izen kategoria ezin dugu norabide bakarrean lotu argumentu funtzioarekin, izenak predikatuak ere izan daitezkeelako.
|
|
|
Inesiboa daramaten aditz izenak (adibidez, amets egiten, jolasten eta abar) aditzak dira sakonean, eta ondoren izengile batekin nominalizatzen dira.
|
Horregatik
aditzei dagozkien ezaugarriak gordetzen dituzte (ikus § 11.3). Atal honetan aztertzen ari garen jarduera izenak, ordea, izenak dira sakonean, hots, ez dute kategoria aldaketarik jasan.
|
|
|
Hala ere, ezin esan guztiz atzizki denik, arazle eratorria sortu baitugu aditzoin horretatik; badu, beraz, autonomia lexikoa, hein batean bederen. Datu horiek guztiak kontuan harturik —aditz guztiei erants diezaiekegu, balio kausatibo edo arazlea eransten dio aditzoinari (hau da, balio gramatikala), badu hein batean autonomia lexikala—, aditzari eskainitako kapituluan aztertuko dugu, zehazkiago aditz kausatiboak aztertzean, mota
|
horretako
aditzak sortzeko baliabide lexikal gisa (§ 23.2.1.2, § 23.2.2.5c).
|
|
|
Sintaxi egitura ihartuak dira, hortaz, etsi mugakizun dutenak. Azken urteetan ere sortu dira euskaraz modu
|
horretako
aditzak: Hautu bakoitzaren arrazoiak aintzatetsi ditut (Meabe); Erabaki hori erabat ezeztatzen bada, behin behineko betearazpena largetsi egingo da (HAEE); Ondasunak ezin direnean itzuli, zenbatetsi egingo dira dohaintza unean zuten balioaren arabera (Kode Zibila).
|
|
|
Hala ere, hor aukeran eman ditugun arren Jone ere nahiz Jone ere bai, biak erabiltzen baitira, euskalkien arabera, ez dira bi itzuliak pare parekoak: bai
|
horrek
aditz sintagma ordezkatzen duenez biak batera ezin dira ageri: Jone ere etorriko omen da;* Jone ere bai etorriko omen da.
|
|
|
Inguru batzuetan, nolakotasun
|
hori
aditzak markatzen du: nolabait bizi esamoldeak ‘ahal den bezala, modu batera edo bestera bizitzea’ da, baina beste ingurune batzuetan ‘gaizki, eskas edo itxura txarrean bizitzea’ ere esan nahi du, edo era susmagarriz ibiltzea:
|
|
|
23.3.2c Hala ere,
|
hori
aditz izenekin bakarrik gertatzen da, aditz izen hori zenbaitetan benetan aditza baita ingurune batzuetan, eta izena beste batzuetan. Aditz izenaren ordez, izen arrunta bada, ez dugu holako aukerarik eta argumentua beti en postposizioarekin ageriko da, izenlagun gisa:
|
|
|
– la perpaus osagarria (seguru izan eta gisa
|
horretako
aditzekin) edo tzea aditz izena bestelako predikatuekin: Bihar argituko duela bezain segurua da partida irabaziko dugula; Eskatzea bezain erraza al da ematea?;
|
|
|
Gainera, testuetan aurki daitezkeenak oso esamolde jakinetan ageri dira: ez zuzenean izen baten osagarri gisa, baizik izen
|
horrek
aditz batekin osatzen duen predikatu baten osagarri gisa: zalantzan jarri, kezkaz bete, susmoa izan/ sortu, zalantzan ibili, zalantzaz egon eta horrelako predikatu egituren osagarri.
|
|
|
Esan dezagun, beraz, analisi
|
horrek
aditz askorekin balio duela, baina ez beti. Ez da arazorik etorri eta agurtu aditzen kasuan.
|
|
|
haurrek paper zikinen biltzea. Erran gabe doa lehen kasu
|
horretan
aditz izena oso osorik izen zein aditz gisa tratatzea ere zilegi dela: mendizaleak menditik jaustea vs mendizaleen menditikako jaustea.
|
|
|
Ikusi ninduen adizkian, lehen pertsonako sintagma absolutiboari dagokio n, eta iragan aldiari ineta en atzizkiak. Horiek guztiek (d) uerroa dute euskarri, eta horregatik proposatu izan da laguntzaile
|
horren
aditz lexematzat* edun forma, nahiz testuetan ez izan forma horren lekukotasunik. Aditzak erabakitzen du zein laguntzaile mota hartuko duen, izan ala* edun.
|
|
|
Hipokrates, Teodoro Zirenekoa[...] (Jon Muñoz). Hala ere, hiztunak pluraltzat har ditzake izenordain hauek,
|
horrek
aditz komunztaduraren aldetik dakartzan ondorioekin. Hortaz, zein aukeratu dituzu?, eta, batez ere, zer determinatzailea denean:
|
|
|
Horrexegatik izaten dira sarri askotan objektu," ordezkatzen" duten izena bezala. Esan, jakin, eskatu, erabaki, irakurri, adierazi eta era
|
horretako
aditzen osagarri direnean, zer esan, eskatu, erabaki edo jakiten den adierazten dute: Soldata igoko digutela entzun dut; Badakit non bizi zareten; Sartzeko eskatu digute; Ebatsitako dirua itzultzea erabaki dute.
|
|
|
/ garrasika hasi zitzaigun isil gintezela esanaz). b) Jatorrizko perpausa zehar estilora pasatzeak egokitze deiktiko bat egitera behartzen du hiztuna; ikuspegi deiktikoa jatorrizko hiztunarena ez, baina hiztun berriarena izango da. Eta
|
horrek
aditzaren pertsona eta aldia aldatzea, edo erakusleak aldatzea eskatuko du askotan: Herrira noa/ Herrira zihoala esan zidan; Hemen ondo al nago?
|
|
|
1.6a Aditz komunztadura da beste bereizgarri argienetako bat. Izan ere, euskarak oso morfologia aberatsa du aditzean eta
|
hori
aditz komunztaduran ikusten da, aditz laguntzaileak subjektu, zehar osagarri eta osagarri zuzenarekiko komunztadura erakusten baitu: Nik Joni liburuak ekarri dizkiot.
|
|
|
Gauzak horrela, egokiago dirudi inflexio deiturak, gaurko sintaxilari askok egiten duten moduan.
|
Horrek
aditz guztientzako balio du, sintetiko nahiz analitikoentzat, jokatu nahiz jokatugabeentzat. Eta are garrantzitsuago dena:
|
|
|
Horregatik bigarren galdegai gehitua (erreta) beste gune batean eman behar dugu. Eta kontuan harturik perpaus bakoitzean osagai bakarra fokaliza dezakegula, beste gune hori bigarren perpaus bateko gunea baino ezin da izan, nahiz eta gero perpaus gehitu
|
horretako
aditza eta gainerako osagaiak isildurik egon (dagoeneko ezagunak ditugulako): (jendeak) erreta (jaten zuen arraina).
|
|
|
–Ostia, ohola! Aspaldi ez nuela hitz
|
hori
aditzen, tio –esan du Oihanak.
|
|
2022
|
|
|
Hibrido bat sortu dugu. Berez gardenagoa izango zen bitartekari ize na ‘intercesor’ (edo ‘intermediador’) delakoaren eremurako gorde balitz, eta ildo horri jarraiki, bitartekaritza geneukake ‘intermediación’ adierazteko, eta ildo
|
horretako
aditz multzoak: bitartekari izan, bitartekari egin eredukoak, ‘intermediar’ aditzera emateko.
|
|
|
Baina kausa edo arrazoi zentzua, zentzu zaharra ere gordetzen du oraindik, batez ere hizkera batzuetan, AGATIK
|
horrek
aditz partizipioarekin: " Asta keriaren bat esanagatik, etzaitez jarri hasarre" (Jose Insausti 321 Oiartzun.
|