|
2008
|
|
|
Hain zuzen ere, hizkuntzalaritzaren azken joeretan, semantika
|
horrek
aditzak erakusten duen jokaera sintaktikoarekin lotura handia duela defendatzen da. Hale & Keyser (1986, 1991) izan ziren semantika eta sintaxiaren artean lotura planteatu zuten lehenengoetariko autoreak.
|
|
|
– zer gertatzen zaio buru den osagai
|
horretako
aditzaren argumentu egi turari. Nola, asetzen?
|
|
2010
|
|
|
Grinatzea, akuilatzea, induzitzea? edo gisa
|
horretako
aditz edo predikatu bat. Erretorikoki esanda, movere> edo mugiarazi.
|
|
2012
|
|
|
Adibide
|
horretan
aditza berez lehen pertsonan agertzen bada ere, norentzakoari esplizitoki zuzentzen zaio.
|
|
|
– Kokapen
|
horretatik
aditz nagusiaren proposiziozko edukiarekin aurkez aurk interpretatzen dira.
|
|
|
1) Perpausaren bazterreko osagaiak dira, edo nahiago bada perpaus
|
horretako
aditzarekin ez dute zuzeneko mendekotasunik.
|
|
2014
|
|
|
Euskaltzaindiko batzorde
|
hori
aditz batua aztertzen hasi zenean, G. Arestik Axular eta Leizarragaren obretatik autore horien adiz tegi osoak atera, ordenatu eta publikatuak zituen Fontes> Lin > > Vasconum> aldizkarian, batzordeko partaideok kontsultagai
|
|
2021
|
|
|
Emakume hura irakaslea da. Irakasle izena ez da adibide
|
horretan
aditzaren (edo postposizio baten) subjektua, ezta osagarri zuzena ere, kopula aditzaren subjektuarekin (hau da, emakume hura sintagmarekin) berdintzen den predikatua baizik. Beraz, izen kategoria ezin dugu norabide bakarrean lotu argumentu funtzioarekin, izenak predikatuak ere izan daitezkeelako.
|
|
|
Inesiboa daramaten aditz izenak (adibidez, amets egiten, jolasten eta abar) aditzak dira sakonean, eta ondoren izengile batekin nominalizatzen dira.
|
Horregatik
aditzei dagozkien ezaugarriak gordetzen dituzte (ikus § 11.3). Atal honetan aztertzen ari garen jarduera izenak, ordea, izenak dira sakonean, hots, ez dute kategoria aldaketarik jasan.
|
|
|
Hala ere, ezin esan guztiz atzizki denik, arazle eratorria sortu baitugu aditzoin horretatik; badu, beraz, autonomia lexikoa, hein batean bederen. Datu horiek guztiak kontuan harturik —aditz guztiei erants diezaiekegu, balio kausatibo edo arazlea eransten dio aditzoinari (hau da, balio gramatikala), badu hein batean autonomia lexikala—, aditzari eskainitako kapituluan aztertuko dugu, zehazkiago aditz kausatiboak aztertzean, mota
|
horretako
aditzak sortzeko baliabide lexikal gisa (§ 23.2.1.2, § 23.2.2.5c).
|
|
|
Sintaxi egitura ihartuak dira, hortaz, etsi mugakizun dutenak. Azken urteetan ere sortu dira euskaraz modu
|
horretako
aditzak: Hautu bakoitzaren arrazoiak aintzatetsi ditut (Meabe); Erabaki hori erabat ezeztatzen bada, behin behineko betearazpena largetsi egingo da (HAEE); Ondasunak ezin direnean itzuli, zenbatetsi egingo dira dohaintza unean zuten balioaren arabera (Kode Zibila).
|
|
|
Hala ere, hor aukeran eman ditugun arren Jone ere nahiz Jone ere bai, biak erabiltzen baitira, euskalkien arabera, ez dira bi itzuliak pare parekoak: bai
|
horrek
aditz sintagma ordezkatzen duenez biak batera ezin dira ageri: Jone ere etorriko omen da;* Jone ere bai etorriko omen da.
|
|
|
Inguru batzuetan, nolakotasun
|
hori
aditzak markatzen du: nolabait bizi esamoldeak ‘ahal den bezala, modu batera edo bestera bizitzea’ da, baina beste ingurune batzuetan ‘gaizki, eskas edo itxura txarrean bizitzea’ ere esan nahi du, edo era susmagarriz ibiltzea:
|
|
|
23.3.2c Hala ere,
|
hori
aditz izenekin bakarrik gertatzen da, aditz izen hori zenbaitetan benetan aditza baita ingurune batzuetan, eta izena beste batzuetan. Aditz izenaren ordez, izen arrunta bada, ez dugu holako aukerarik eta argumentua beti en postposizioarekin ageriko da, izenlagun gisa:
|
|
|
– la perpaus osagarria (seguru izan eta gisa
|
horretako
aditzekin) edo tzea aditz izena bestelako predikatuekin: Bihar argituko duela bezain segurua da partida irabaziko dugula; Eskatzea bezain erraza al da ematea?;
|
|
|
Gainera, testuetan aurki daitezkeenak oso esamolde jakinetan ageri dira: ez zuzenean izen baten osagarri gisa, baizik izen
|
horrek
aditz batekin osatzen duen predikatu baten osagarri gisa: zalantzan jarri, kezkaz bete, susmoa izan/ sortu, zalantzan ibili, zalantzaz egon eta horrelako predikatu egituren osagarri.
|
|
|
Esan dezagun, beraz, analisi
|
horrek
aditz askorekin balio duela, baina ez beti. Ez da arazorik etorri eta agurtu aditzen kasuan.
|
|
|
haurrek paper zikinen biltzea. Erran gabe doa lehen kasu
|
horretan
aditz izena oso osorik izen zein aditz gisa tratatzea ere zilegi dela: mendizaleak menditik jaustea vs mendizaleen menditikako jaustea.
|
|
|
Ikusi ninduen adizkian, lehen pertsonako sintagma absolutiboari dagokio n, eta iragan aldiari ineta en atzizkiak. Horiek guztiek (d) uerroa dute euskarri, eta horregatik proposatu izan da laguntzaile
|
horren
aditz lexematzat* edun forma, nahiz testuetan ez izan forma horren lekukotasunik. Aditzak erabakitzen du zein laguntzaile mota hartuko duen, izan ala* edun.
|
|
|
Hipokrates, Teodoro Zirenekoa[...] (Jon Muñoz). Hala ere, hiztunak pluraltzat har ditzake izenordain hauek,
|
horrek
aditz komunztaduraren aldetik dakartzan ondorioekin. Hortaz, zein aukeratu dituzu?, eta, batez ere, zer determinatzailea denean:
|
|
|
Horrexegatik izaten dira sarri askotan objektu," ordezkatzen" duten izena bezala. Esan, jakin, eskatu, erabaki, irakurri, adierazi eta era
|
horretako
aditzen osagarri direnean, zer esan, eskatu, erabaki edo jakiten den adierazten dute: Soldata igoko digutela entzun dut; Badakit non bizi zareten; Sartzeko eskatu digute; Ebatsitako dirua itzultzea erabaki dute.
|
|
|
/ garrasika hasi zitzaigun isil gintezela esanaz). b) Jatorrizko perpausa zehar estilora pasatzeak egokitze deiktiko bat egitera behartzen du hiztuna; ikuspegi deiktikoa jatorrizko hiztunarena ez, baina hiztun berriarena izango da. Eta
|
horrek
aditzaren pertsona eta aldia aldatzea, edo erakusleak aldatzea eskatuko du askotan: Herrira noa/ Herrira zihoala esan zidan; Hemen ondo al nago?
|
|
|
1.6a Aditz komunztadura da beste bereizgarri argienetako bat. Izan ere, euskarak oso morfologia aberatsa du aditzean eta
|
hori
aditz komunztaduran ikusten da, aditz laguntzaileak subjektu, zehar osagarri eta osagarri zuzenarekiko komunztadura erakusten baitu: Nik Joni liburuak ekarri dizkiot.
|
|
|
Gauzak horrela, egokiago dirudi inflexio deiturak, gaurko sintaxilari askok egiten duten moduan.
|
Horrek
aditz guztientzako balio du, sintetiko nahiz analitikoentzat, jokatu nahiz jokatugabeentzat. Eta are garrantzitsuago dena:
|
|
|
Horregatik bigarren galdegai gehitua (erreta) beste gune batean eman behar dugu. Eta kontuan harturik perpaus bakoitzean osagai bakarra fokaliza dezakegula, beste gune hori bigarren perpaus bateko gunea baino ezin da izan, nahiz eta gero perpaus gehitu
|
horretako
aditza eta gainerako osagaiak isildurik egon (dagoeneko ezagunak ditugulako): (jendeak) erreta (jaten zuen arraina).
|