|
2002
|
|
|
Lev Vigotsky k eta Luria k, bitartean, Uzbekistan sobietarrean egindako ikerketen ostean,
|
hizkuntzak
pentsamendua sortzen eta garatzen lagun tzen duela esan zuten. Ildo horretatik, abstrakzio eta orokortze prozesuak garapen ekonomiko eta kulturalen menpe daudelarik, hizkuntzak berebiziko rola du pentsamenduaren garapenean.
|
|
|
Hizkuntza ikasteak pentsamenduaren estrukturazioa dakar.
|
Hizkuntzak
pentsamenduan du bere eragina, baina eragin hori norainokoa den ez dago argi gaur egun.
|
|
2007
|
|
|
Euskal pentsalari edo intelektuala definitzeko orduan, hizkuntzaren galbaheaerabili dut batez ere horretarako. Euskaraz ekoitzi den pentsamendua bakarrik izandaiteke nire ustez euskal pentsamendua,
|
hizkuntzarik gabeko
pentsamendurik ezdagoelako, eta hizkuntza, pentsamenduarekiko, tresna ez ezik, mezua bera ere badelako auzi honetan. Bigarrenik, identitateaz ari gara, baina ez edozein identitatemotaz, giza portaera gehien determinatzen duen identitate hegemonikoaz baizik.Nazio identitatearen determinazio sozialaren alorrean erabakitzen baitira gizasubjektuaren hizkuntza, kultura, ideologia nazionalista eta abar.
|
|
|
zenbateraino bereiz daiteke zer den hizkuntzazkotasunak ipinia, edo hizkuntza baten honelakotasunak, edo hezkuntzak, edo historiak, kulturak? 1382 Ezar daiteke elementu ezberdinon elkarreraginean zerk zeri daragion hierarkia bat eta neurketasistema bat finkoa? Ala, Piaget-ek sostengatu bezala, ez
|
hizkuntzak
pentsamenduan eta ez pentsamenduak hizkuntzan du eragin aipagarrizkorik, ezpada adimenaren garapenetik dago menpe bion garabide paraleloa (adimenaren garapenean zientziarena, etab., ulertuz)?
|
|
|
Wundt entzat pentsamendua «lehenago» da hizkuntza baino;
|
hizkuntzak
pentsamendua «analisatu» eta, zatitua, ordena batean birrantolatua, adierazi egiten du.
|
|
|
Hizkuntza eta pentsamendua bakoitza bere aldetikoak direla, esango dizu besteak. Izan ere, lehenbizikoan zentzu komunekoa ematen du, estreina mundua hor aurrean berbaitan dagoela, gizakiarekin zerikusgabeki; gero, giza pentsamenduak hori ikasi eta ispilatu egiten duela; eta geroenean bakarrik
|
hizkuntzak
pentsamendua adierazi eta komunikatu egiten duela. Alabaina, hiru momentu horien erlazioa, zentzu komunak egiten duena baino kritikoago zulatzen hasi eta, behiala Platon aurkitu zen bezalatsu, jarraitzen dela gaur egun ere ematen du.
|
|
|
1800 urteko irailean Humboldt-ek Schiller-i Parisetik idatzi dion gutuna meditazio bat da hizkuntzaz eta poesiaz, baina oraindik berritasunik oxta sumatzen da, hizkuntzaren meditazioan barnatu izana bera ez bada behintzat. Hizkuntzak «gure pentsamenduaren zati batzuk («Portionen unsres Denkens») batasunetan» biltzen dituelako ideia (1795) hitzez hitz agertzen da berriro188
|
Hizkuntza
pentsamenduaren bitartekoa da halaber («Mittel») 189 Beharbada, testuinguruak eraginda, horizonte berriak apur bat iragartzen dira, hizkuntzaren kontsiderazioa poesiarekin lotzeak, eta pintura eta musikarekin konparatzeak190, bide ematen baitute haren sormen modu baten ideia iradokitzeko: hala, bitarteko sentigarri bat baino ez izan arren hizkuntza, «horren bitartez du gizakiak berdenboran bere burua eta mundua irudikatzen («bildet»), edo hobe, beregandik mundu bat apartatzen duelakoaren bitartez, kontziente bilakatzen da bere buruaz»191.
|
|
|
Humboldt-en eboluzioaren ikerketa xehean J. Trabant ek baiesten du, haren ikusbide aldakuntza, hizkuntzaren zerizanaz? euskararen estudioagaz eta Euskal Herria ezagutzearekin batera gauzatu dela192 «Lehenbiziko kontrajarpena espreso hitzaren eta zeinu arbitrarioaren artean euskaldunei buruzko monografiaren fragmentoan (1801/ 02) aurkitzen da»193 1806ko Latium und Hellas fragmentoan hizkuntzaren izaeraren gogarte sistematiko bat entseatzen du, hitzetan zeinuak baino ez eta
|
hizkuntzan
pentsamenduaren tresna hutsa daudela uste duen ikusmolde tradizionalarekin polemizatuz194 1810ean, «Einleitung in das gesammte Sprachstudium», aspaldian gainditutzat ematen da hizkuntza zeinu soil gisa kontsideratzeko makurra195; baina hain aspaldi eta hain gainditua ez du egon behar, orri batzuk geroago, gehiengoak oraindik hizkuntza bitarteko soil gisa juzgatzen duela,
|
|
|
«On a pu remarquer, idatzi du L. de Bonald ek? que dans les orages de la révolution la langue française elle même perdait de son naturel et que les inversions forcées, les constructions barbares prenaient la place de sa belle et noble régularité»943 Hori horrela, Condillac-en eta Ideologoen herentzia jaso eta aitzinarazi duena, sentsista izateke (kantiarra baizik), Humboldt izan da,
|
hizkuntzarik gabe
pentsamendua (ideiak) posible ez delako oinarrizko onarpenetik hasi944, eta hizkuntzaren mundu ikuskeraren tesira.
|
|
|
ko tuaregek elur izen asko edukitzeak sortuko zukeen harridura, eta filosofia).
|
Hizkuntzaren
pentsamenduan eraginaren ebidentzia eta ebidentzia artean, ez da dudarik, mundu ikuskera exotiko irribarregarri anitz amestu dela. Eta horrela hizkuntzaren mundu ikuskeraren tesiak sinesgarritasuna galdu dizu.
|
|
|
pentsamenduan, maila (edo pentsaera) intuitiboa eta maila hausnarketakoa; eta hizkuntzan, hizkuntza bera halakoa bezainbatean, eta hizkuntza hausnarketaz erdietsiriko ezagupen ez hizkuntzazkoen gordeleku gisa.
|
Hizkuntza
pentsamendua da bera denaz bezainbatean ere: pentsamendu intuitiboa («das intuitive Denken»), zerkien mugaketa egin duena, gauzak halako gisa agerrarazi edo «sortuz».
|
|
|
Pentsamendua ala hizkuntza kontsideratu behar da lehenagokoa? Ez omen dago
|
hizkuntzarik
pentsamendu gabe, eta ez pentsamendurik hizkuntza gabe: «Pensamiento y lengua son inseparables»1192 Baina zeinek daragi zeinengan (hots, zeinek egiten du zein «azken finean»)?
|
|
|
[Tamalez hastapen polit hau berehalaxe berak apurtzen du!]. Un conflicto en el que el elemento motor, dinámico, creador, es el pensamiento, y el molde en que se plasma y se actualiza el pensamiento es la lengua[
|
hizkuntza
pentsamenduaren ontzi edo tresna pasibo soil beraz!] 1193 Pensamiento y lenguaje son inseparables, pues el pensamiento jamás puede actualizarse sin el lenguaje1194.
|
|
|
J. R. Searle k ere
|
hizkuntzarik gabeko
pentsamendu bat badagoela uste du, eta abereek ere badutela pentsamendua.
|
|
|
Language (1921) liburuan sarrerako kapituluan (Hizkuntzaren definizioa) planteatzen da hizkuntza eta pentsamenduaren arteko harremanen auzia1495 «El lenguaje y el pensamiento, en sentido estricto, no son coexistentes», ebazten du autoreak1496 Hala, Sapir-ek
|
hizkuntza
pentsamendua baino lehenago sorturikotzat dauka, eta eguneroko solasean gure hizketa arrunt gehiena ere «pentsamendu gabekoa» omen da.
|
|
|
Sapir-en iritziz
|
hizkuntza
pentsamendurik gabe badago, pentsamendua hizkuntzarik gabe ez. Hizkuntza, beraz, pentsamendua baino lehenagoko espresabide bat izango genuke, bere jatorrian.
|
|
|
|
Hizkuntzak
pentsamendua moldatzeak, edo pentsamenduan eta portaeran eragina izateak, maila eta esanahi ezberdinak izan ditzake, epistemikotik hasi eta poetiko edo soziologiko arrunteraino. Pinker ek inolako interesik ez du erakusten horien artean bereizkuntzarik egiteko.
|
|
|
Pinker ek gauza asko eta historia asko juntatzen ditu, erraldoi buztinezko hankadun hori, estreina berak eraiki etsaia, gero berak kolpe batekin aisa zerraldotzeko. Azkenean
|
hizkuntzak
pentsamenduan eragina duelako uste ororen oinarriak edo arrazoiak oro Sapir Whorf-en teoriara murrizten dira, eta teoria hori ke hutsera:
|
|
|
Guri ez zaigu axola, Pinker ek ez omen dituela irakurri ere egin Whorf-en idazlanak berak, eta haren eskuizkribu argitaragabeez ideiarik ere ez omen duela1546 Aldiz,
|
hizkuntzak
pentsamenduan eragina duelako tesiari aurkatzen dizkion objekzioak, gehienak isekak badira ere beste ezer baino gehiago, ez da ganorabakoa hizkuntza eta pentsamendua gaiaren inguruan berak popularizatu duen tratamendua (Sapir Whorf-en ukoa izateke nahitaez). Aiko pasarte bat, hor objekzioa eta kontrapropo sapena eskutik baitoaz:
|
|
|
«La lengua es un medio del que no se pueden separar la poesía, la literatura y la música de una cultura»1559 Hizkuntzak ematen dizkio poesia eta musika gizajendeari, kulturari:
|
hizkuntzak
pentsamenduari kolorea ematen diola esaten zuten Humboldt eta Whorf-ek.
|
|
|
|
Hizkuntzak
pentsamendua ez bezala, pentsamenduak hizkuntza bai, galdatzen du (gutxienez maila goretan). Hala ere bion arteko berezko loturak ez dirudi axalekoa baino:
|
|
|
Gure hizkuntzaren jopuak ote gara? I. Werlen ekin berriro enfatizatzea da, arazoak ez dauden tokian ez eztabaidatzeko, a) Whorf beti
|
hizkuntzazko
pentsamenduaz ari dela, linguistikoki formulatuaz?, ez pentsamenduaz beste gabe; eta b) hizketa korriente ohikoaz eta ekanduen errutinaz ari dela1514 A eta B mintzo direnean, mintzo diren hizkuntzaren gramatikak (lexikoa, etab.) grabitatearen legearen antzeko erakarpen indar inkontziente batek daragi haien pentsamenduan1515 Eragin hori datza, hizkuntzak mundua aurretik ordena jakin batean ordenat...
|
|
|
1) gogorra:
|
hizkuntzak
pentsamendua moldatzen eta lotzen du; 2) biguna: hizkuntzak hautemapena bidatzen du; beraz, pentsaera batzuk errazten, baina ez agintzen; 3) bigunena:
|
|
|
kontzeptuei herri bakoitzaren barne hautemapen eta sentsazioen, fantasiaren, sentimenduen kerua itsatsi zaiela, Humboldt-ek ez du izango bere konklusioak atera beste erremediorik. Errore bat da
|
hizkuntza
pentsamenduaren gehigarri bigarrentiar eta kanpotarra kontsideratzea. Kontzeptuak ez daude hizkuntzatik at, beregain eta oso, gero hizkuntzazko zeinuen bidez komunikazioan agertuak izateko.
|
|
|
hori eragiten ari den sinesmen irmoa da, pentsamendu huts kantiar berba gabekoa gainditu beharrarena, batetik, eta gainditu beharra, bestetik, balioespen tradizionala ere
|
hizkuntza
pentsamenduaren zeinu huts bezala, baizik ere hizkuntzaren eta pentsamenduaren arteko lotkiaren kontzepzio berri baten bila: aparte jadaneko eta ohidanekotik, «orientazio propio bat hizkuntza ikerketan» proposatzen du Humboldt ek174.
|
|
|
«Comment les langues influent sur notre façon de penser, et notre façon de penser sur les langues»863 (beharbada ohartarazi beharrekoa da, autoreok guztiok hizkuntzaren eta pentsamenduaren arteko eragina norabide bietakoa bezala tratatzen dutela beti, bien bata bestearekikoa, de facto lantzenago dutena, kuestioa hor dagoelako?
|
hizkuntzarena
pentsamenduaren gainean bada ere). Condillac-en aburuz, «Logika»n, hizkuntzak lorrinduz joan dira historian zehar, eta filosofia eta zientzietako hizkera ez da juzgatzen hobea864; hizkuntzaren gainean esku hartzekotan, trataera positibo zuzen bakarra Akademia Erregetiarraren «hizkuntza garbitzeko» programak dirudi.
|