|
2000
|
|
|
foralistak dira horiek. Beste batzuek, aldiz,
|
hiru
lurralde historikoren multzoadute buruan: Espainiako euskal autonomistak.
|
|
2002
|
|
|
Desberdintasun nabari bakarrakSozietateen gaineko zergan Arabak eta Gipuzkoak sarturiko zenbait pizgarri fiskalizan ziren. 90eko hamarkadan zehar desberdintasunak zabaldu eta orokortu egindira
|
hiru
lurralde historikoetan. Oro har, neurri desberdinak aplikatu dira Sozietateen gaineko zergan eta Oinordetza eta Dohaintzen gaineko zergan, eta Espainiakogainerako lurraldeekin konparatuz, zergen murriztapena sorrarazi dute.
|
|
|
Lehenengo banaketan Iparragirre SA argitalpenari maiztasun bana egokitu zitzaion EAEko
|
hiru
lurralde historikoetan. Lizentzia horien kudeatzailea Ipar Onda SA izeneko enpresa izan zen, eta, urte batzuetan zehar, Radio Miramar izeneko katearen programazioa eman ondoren, COPEk 1993an katea erosi zuenean, ez lizentzia?, desagertu egin zen, eta, bere ordez, Cadena 100 izeneko emanaldia eskaintzen zen seinale horretatik.
|
|
2005
|
|
|
Joan den astelehenean, irailak 12, ikasturte hasierako ekitaldia antolatu zuten Mendikoiren nekazaritza eskoletan. EAEko
|
hiru
lurralde historikoetan eskola bana dago eta multikonferentziaz baliatu ziren ikasturtea ofizialki hasteko.
|
|
|
Neurri eta kontrol horien arduradunekin harremanetan jartzeko, telefono zenbaki batzuk zabaldu dituzte
|
hiru
lurralde historikoetan.
|
|
2007
|
|
|
Hortik aurrera Nafarroak etengabe ezagutu duen Hitzarmen Ekonomikoa abian jarri zen. Ostera, beste
|
hiru
Lurralde Historikoek ez zuten horrela egin: Araba, Bizkaia eta Gipuzkoak, nolabait bada ere, antzinako sistemari eutsi zioten.
|
|
|
Araba, Bizkaia eta Gipuzkoak, nolabait bada ere, antzinako sistemari eutsi zioten. Hala ere, bigarren gerrate karlista bukatu ondoren, Cánovas del Castillo Presidenteak 1876ko Espainiar Konstituzioa derrigorrez betetzea behartu zituen
|
hiru
Lurralde Historikoetan. Alabaina, ateak ireki zituen Ekonomia Ituna gauzatzeko.
|
|
|
1876ko Konstituzio espainolak
|
hiru
Lurralde Historikoak erresumako probintzia guztien parean jarri zituen, Nafarroak, berriz, 1841eko Itundutako Legea zela eta bere berezitasun apurra gorde zuen. Baina hurrengo urtean, 1877ean, Hitzarmen Ekonomikoa berritu zuen, orduko egoerak eskatzen zituen aldaketak jaso ostean; beraz, gobernu zentralarekiko harremanetan bere bidea hartua zeukan Nafarroak.
|
|
|
|
Hiru
Lurralde Historikoetako zerga tasa orokorra, gora behera ugari izan ondoren,% 32,6 da. Bien bitartean, estatuko zerga tasa% 25 izan zen 2006ra arte eta urte horretatik aurrera, urtealdi bakoitzean, ehuneko puntu bat gutxituko da% 30era jaitsi arte.
|
|
2008
|
|
|
Bestetik, Eusko Jaurlaritzak hitzarmenak egin ditu
|
hiru
Lurralde Historikoetako Aldundiekin, azken horiek trafiko isunak bil ditzaten. Horretarako, Aldundiek zerga biltze prozedurak erabiltzen dituzte.
|
|
|
Ekonomi Itunak eratxiki dizkion ahalmenak erabilita, Eusko Jaurlaritzak
|
hiru
Lurralde Historikoetako tributu arauak harmonizatzeko joera erakutsi du, erkidegoaren barne antolaketari begira, eta zerga garrantzitsuenei dagokienez, behinik behin. Helburu horretarako, Eusko Legebiltzarrak maiatzaren 30eko 3/ 1989 Legea aldarrikatu zuen, Harmonizazio, Koordinazio eta Lankidetza Fiskalaren Legea, hain zuzen.
|
|
|
Legeak Lurralde Historikoetako tributu sistemak harmonizatzeko esparrua ezarri du, tributu horien arauketari begira. Laburbilduz, tributu sistema orokorra ezarri nahi izan da,
|
hiru
Lurralde Historikoetako tributu sistemak batuta; sinergiaren aldetik, sistema orokorrak ondorio positiboak bultzatu, zeharkako presio fiskala gutxitu eta euskal herritarren beharrizan zein arazoei modu arin, eragingarrian eta hurbiletik erantzun nahi izan die. Lege hori eraldatu da (martxoaren 6ko 4/ 1998 Legearen bidez), harmonizazio irizpide zorrotzagoak ezarriz.
|
|
2009
|
|
|
Azkaratek eta
|
hiru
lurralde historikoetako foru aldundietako Kultura diputatuak: Josune Ariztondo (Bizkaia), Maria Jesus Aranburu (Gipuzkoa) eta Lorena López de Lacallek (Araba) prentsaurrean azaldu dituzte txosten honen lerro nagusiak.Estreinako aldiz, administrazio publiko eta euskal kulturaren eragile adierazgarrienak elkartu ditu, azken hauen papera erabakigarria bilakatuz kultur arloko arau berrien finkatze prozesuan.
|
|
|
Araban eta Gipuzkoan% 12 egin du behera aipatutako bidaiarien kopuruak, eta Bizkaian% 4 Atzerritar kopurua ere gutxitu da
|
hiru
lurralde historikoetan: Araban% 31, Bizkaian% 25 eta Gipuzkoan% 19.
|
|
2010
|
|
|
Kanpainan parte hartuko duten 350 establezimenduetan erabili ahal izango da bonua,
|
hiru
lurralde historikoetan, eta, lehen esan bezala, establezimenduen kopurua% 22 igo da iazko aldean. Bonua hautatutako establezimenduan gastatu da osorik, eta inolaz ere ez da dirurik itzuliko.
|
|
|
Iparraldeko
|
hiru
lurralde historikoak osatzen dituzten udalerriek gehi bestebatzuek (Iparraldeak Pirinio Atlantikoetako espazio eta biztanleriaren% 45suposatuko luke), departamendua osatuko lukete. Azken honek gehi beste batzuekAkitaniako erregioa, Bordelen hiriburua duelarik.
|
|
|
Lehendakaria eta gobernuko gainerako kide guztiak lizentziadunak ziren, unibertsitatean ikasketak burutuak. Eta jatorriari dagokionez, orekaturik zeuden;
|
hiru
lurralde historikoetako sailburuak zeuden Jaurlaritza berrian.
|
|
2012
|
|
|
Hizkuntza irizpidea ere kontuan izan dugu, jakina, eta profesional elebidun edo euskaldunak eta erdaldunak elkarrizketatu ditugu, eta EAE osatzen duten
|
hiru
lurralde historikotakoak (Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa). Ez gaitu bereziki kezkatu, hizkuntza bateko edo besteko profesionalak aukeratzerakoan, EAEko errealitate soziolinguistikoarekin zehazki bat datorren ordezkaritza lortzeak, ezta lurralde historikoen artean proportzionaltasuna gordetzeak ere.
|
|
|
Ez gaitu bereziki kezkatu, hizkuntza bateko edo besteko profesionalak aukeratzerakoan, EAEko errealitate soziolinguistikoarekin zehazki bat datorren ordezkaritza lortzeak, ezta lurralde historikoen artean proportzionaltasuna gordetzeak ere.
|
Hiru
lurralde historikoetako profesionalak elkarrizketatu ditugu, eta profesional euskaldunen eta erdaldunen iritziak bildu ditugu. Era berean, EAEko errealitate soziolinguistikoa baino euskaldunagoa da baliatu dugun elkarrizketatuen multzoa, pertsuaditzaile euskaldunek esperientzia handiagoa dutelakoan gure ikergaiaren inguruan, bai iturri bai hartzaile diren aldetik.
|
|
|
2009 urtean baino gutxiagok bozkatu ahal izango dute, beherapena oso nabarmena ez den arren.
|
Hiru
lurralde historikoen artean, Bizkaian jaitsi da hautesle errolda; 952.818 izatetik 949.704 izatera pasa dira.
|
|
|
Raquel Moduba r Ezker Batua Berdeak Ezkerrako lehendakarigaiak txartel bakarra
|
hiru
lurralde historikoetan izatea aldarrikatu du, Renfe barne hartuta, eta EAJk, PSEk eta PPk, lan faraoniko handien?, AHT bezalakoak, alde egiten dutela salatu du.
|
|
2015
|
|
|
Historikoki, Bizkaiak, Gipuzkoak eta Arabak zerga sistema propioa izan zuten, bainan 1878ra arte ez zen sistema komuna ezarri. Gero, 1978ko Espainiako Konstituzioak eta Autonomia Estatutuak (1979)
|
hiru
lurralde historikoen eskubide berezi hauek onartu eta babestu zituzten. Erregimen ekonomiko berezi hau, hortaz, Konstituzioak babestuta dago, eta Gorteek ere 2010ean onartu zuten euskal zerga araua bermatzea.
|
|
2016
|
|
|
Euskaraz ulertzen duen populazioa %etan 2011 (zentsuko Euskaldunak+) EAEn, bertako
|
hiru
Lurralde Historikoetan eta Hiriburuetan (Espainiaz kanpo jaiotako azken etorkin uholdea batere bereizi barik) Ia euskaldunak
|
|
|
Euskaraz ulertzen duen populazioa %etan 2011 (zentsuko Euskaldunak+ Ia euskaldunak) EAEn, bertako
|
hiru
Lurralde Historikoetan eta Hiriburuetan (Espainiaz kanpo jaiotako azken etorkin uholdea bereizita)
|
|
|
Soilik horrela ulertu ahal izango ditugu bakoitzean daramagun garapen prozesuen abiadura eta ezaugarriak. EAEko
|
hiru
Lurralde Historikoen artean, eta hauetako bakoitzaren barruan. Iparraldean, kostalde etorkinez beteagoaren (eta gero eta areago barrualde ere), eta adineko barrualde oraindik ere nahikoa euskaldunaren artean, baina zeinetan aspaldi huts egin duen jada transmisioak hainbat belaunalditan, eta Maule?
|
|
|
Erregimen berezi hau 1878tik dago indarrean. 1978ko Espainiako Konstituzioak eta Autonomia Estatutuak (1979)
|
hiru
lurralde historikoen eskubide berezi hauek aitortu eta babestu zituzten.
|
|
|
2015ean, 14.686 lanpostu sortu ziren. Lurraldez lurralde,
|
hiru
lurralde historikoetan gorakada izanen da aitzineko urteko datuekin alderatuta: Bizkaian %16, Gipuzkoan %12, 4 eta Araban %12 Bestalde, Nafarroan 10.150 kontratu berri sortuko dira, jaz baino %9, 5 gehiago; orduan 9.271 kontratu sinatu ziren.
|
|
2017
|
|
|
Nolanahi ere, kontuan hartu behar da hauteskunde sistema horrek alderdi nazionalista espainolei egiten diela mesede, Araban jaso ohi dutelako alderdi horiek bozka gehien eta lurralde historiko horretan Bizkaian eta Gipuzkoan baino askoz bozka gutxiago behar direlako legebiltzarkide bat lortzeko. Hala ere, 1979tik gaur egun arte Eusko Alderdi Jeltzalea (EAJ) beti egon da Eusko Jaurlaritzan, salbu eta tartean, Espainiako Auzitegi gorenak euskal alderdi sozialista independentista (aurrerantzean, Ezker Abertzalea) debekatu baitzuen?, eta ia beti alderdi horren esku egon dira
|
hiru
lurralde historikoetako gobernuak (salbu eta Araban 1999an eta 2007an, eta Gipuzkoan 2011n).
|
|
|
Lurraldeen arteko berdintasun ekonomikoa Kontzertu Ekonomikoa deitutakoak arautzen du (1981/ 2002), zeinak garatu eta eguneratzen baitu Euskal Autonomia Estatutuak eta LHLak 1979an eta 1983an ezarritakoa. Finantziaziorako itun horrek zerga guztien %92 formulatzeko, arautzeko eta biltzeko ahalmena ematen die
|
hiru
lurralde historikoei; hots, zerga guztiak kontrola ditzakete, salbu eta EBtik kanpo inportatzen diren salgaiei ezartzen zaizkien aduana zergak. Itun ekonomiko horrek bi ezaugarri nagusi ditu:
|
|
|
EAEn, eguneraturiko euskal foru egiturak ezartzen duen gobernu federalaren sistema bi zutabetan oinarritzen da. Horietako lehena lurraldeen ordezkaritza da. Lurralde Historikoen Legeak (LHL) antolatua?, eta horren bitartez finkatzen da EAEko
|
hiru
lurralde historikoen autonomia politikoa. Estatutuaren bigarren zutarria. NFE ko Estatutuan ere jasotzen da?
|
|
|
Baina horretan ere Iraultzak erregeen segida hartu zuen, haiek hasi lana bukatuz. Egia da gure
|
hiru
lurralde historikoak ezabatu zituela 1789an, eta hiruen arteko departamendu baten ematea ukatu ziela gure hamabi parlamentariei, Uztaritzeko bi Garat anaiak horien bozeramale zeudela.
|
|
|
Frantziako Estatua departamenduez baliatu da maisuki nazionalitateen, probintzien eta herrien ezabatzeko eta haien ahantzarazteko, Iparraldeko
|
hiru
lurralde historikoen kasuak ongi erakusten duen bezala.
|
|
2018
|
|
|
Euskararen herriaren txoko batetik, hots Ipar Euskal Herriko
|
hiru
lurralde historikoetatik Lapurdi, Baxe Nafarroa, Xiberoatik, ekarpen xumea egiten ahaleginduko gara beraz. Auzi horretan, lurraldeak eta lurraldetasunak badute beren garrantzia.
|
|
2019
|
|
|
|
Hiru
lurralde historikoetako Epidemiologia Unitateek denboraldiko datuekin egindako ikerketa batean, EAEn tuberkulosiaren intzidentziaren eta egoera sozioekonomikoaren arteko asoziazioa aurkitu zuten (argitaratu gabeko datuak). Osasun estaldura unibertsala duen gizarte honetan, erlazio horren eboluzioa aztertzea garrantzitsua da, egoera ekonomiko orokorrak duen eragina ikertzeko helburuz.?
|
|
2020
|
|
|
Eusko Jaurlaritzaren Osasun Sailak ekainaren 29ko datu eguneratuak eskaini ditu. Horien arabera, EAEko
|
hiru
lurralde historikoetan bost koronabirus kasu berri atzeman dituzte azken 24 orduetan: hiru Gipuzkoan eta bana Araban eta Bizkaian.
|
|
|
Euskadik nazio gisa libreki erabakiko zuen autogobernua erabiliz Espainiako gainerako herriekin elkartzea. Horrek zekarren berekin euskal nazionalitatea aitortzea
|
hiru
lurralde historikoetako herritarrei eta nazionalitate hori bateragarri izango zen espainiar nazionalitatearekin. Erakunde berriek galdeketak egin zituzten Euskadiko herritarrek gainerako Espainiarekin zer nolako harremanak nahi zituzten ukan erabakitzeko.
|
|
|
Euskal Herriaren zazpi lurralde historikoetan gauzatutako hizkuntz eta herri ordezkapen prozesu luze, korapilatsu eta bortitza dela medio, gaztelera edo frantsesa jakitea eta mintzatzea derrigorrezkoa eta nahitaezkoa da gaur egun. Aldiz, hemengo berezko hizkuntza «gutxi batzuen kontu» bilakatua da kasik, «euskaraz bizi nahi dugunon arazo»; beti da aukerakoa, inola ere ez derrigorrezkoa, eta hainbat gizarte arlo eta herri hiritan ezinezkoa da hura erabiltzea ere, edo hagitz nekeza eta zaila. Iparraldeko gure
|
hiru
lurralde historikoetan, euskara arrisku bizian dago, ez baita bertan politikoki hizkuntza ofizialtzat kontsideratua. Ezta Nafarroako Foru erkidegoko bi herenetan ere.
|
|
|
Lehendakariarekin, Eusko Jaurlaritzako sailburuekin eta
|
hiru
lurralde historikoetako diputatu nagusiekin zenbait bilera izan ondoren, hiru alkateek elkarrekin aztertu dute Covid sortutako egoera.
|
|
|
Halaxe iragarri zuen atzo, larunbata, Nekane Murga Osasun sailburuak. Bihartik aurrera, berriz,
|
hiru
lurralde historiko horietako herritarrek beren lurraldearen barruan mugitzeko aukera izango dute.
|
|
|
Bestalde, lurraldeen arteko mugikortasunari dagokionez, zera dio Lehendakaritzak gauerdian argitaratu duen dekretuak: «Herritarrak Euskal Autonomia Erkidegoko
|
hiru
lurralde historikoen artean mugitu ahal izango dira osasun, lan, lanbide edo enpresa arrazoiengatik; ohiko bizilekura itzultzeko; hezkuntza eta prestakuntza arrazoiengatik; adinekoak, mendekoak, desgaituak edo premia egoeran dauden senitartekoak bisitatzeko, zaintzeko eta artatzeko, bai eta antzeko beste edozein arrazoirengatik ere.. Aldi berean, baina, mugikortasuna mugatzea gomendatzen du:
|
|
|
|
Hiru
lurralde historikoetako eremu txikiagoko garraio publikoaren azken irteera 23:00etan izango da. Gidaridun taxia edo ibilgailua izan ezik.
|
|
2021
|
|
|
EAEko
|
hiru
lurralde historikoetan 303 positibo baieztatu dituzte asteartean; horietatik 132, Gipuzkoan. 7.262 PCR eta antigenoen proba egin dituzte kutsatze berriak atzemate aldera; positibotasun tasa %4, 2 izan da.
|
|
|
EAEko
|
hiru
lurralde historikoetan 146 positibo diagnostikatu dituzte; horietatik 35, Gipuzkoan. 7.236 PCR eta antigenoen proba egin dituzte kasu berriak atzemateko; positibotasun tasa %2 da.
|
|
|
EAEko
|
hiru
lurralde historikoetan 142 positibo baieztatu dituzte astelehenean; horietatik 35, Gipuzkoan. 8.006 PCR eta antigenoen proba egin dira kutsatze berriak atzemateko; positibotasun tasa %1, 8 izan da.
|
|
|
|
Hiru
lurralde historikoetan antzeman daiteke jatorri atzerritarreko biztanleen bilakaeraren antzeko joera bera. Horrela, 2020 urtean, jatorri atzerritarreko biztanleriak inoizko pisurik altuena du EAE n, nahiz hiru lurralde historikoetan.
|
|
|
Hiru lurralde historikoetan antzeman daiteke jatorri atzerritarreko biztanleen bilakaeraren antzeko joera bera. Horrela, 2020 urtean, jatorri atzerritarreko biztanleriak inoizko pisurik altuena du EAE n, nahiz
|
hiru
lurralde historikoetan.
|
|
|
Baina ia hilabete atzera –urriaren 18an–, hauxe irakurri genion Vallejori: “Intzidentzia tasa igotzen hasi da Euskal Autonomia Erkidegoan, eta
|
hiru
lurralde historikoetan. Positibotasuna ere nabarmen igo da, batazbeste, aurreko astean, %3tik gorakoa izan delarik.
|
|
|
EAEko
|
hiru
lurralde historikoetako bakoitza baino eremu txikiagoko garraio publiko oro, beranduenez, 02:00etan irten da.»
|
|
|
73 Gaueko zer ordutara arte egongo da garraio publikoa?
|
Hiru
lurralde historikoetako eremu txikiagoko garraio publikoaren azken irteera 23:00etan izango da. Gidaridun taxia edo ibilgailua izan ezik.
|
|
2022
|
|
|
Nafarroa Gaztelaren menpeko egon zen, azken batean Espainiaren azpiko, beste
|
hiru
lurralde historikoak 1200 urte ingurutik zeuden bezala. Nafarroa Gaz telaren menpeko:
|
|
|
• Gipuzkoan beste leku batzuetan baino eragin gogorragoa izan du Covidak azken aldian. Arrazoi berezirik ba al dago. Txertaketa diferentzia lau puntu gutxiagokoa da, baina hau ezin daiteke arrazoia izan, aisialdia antzerakoa da
|
hiru
lurralde historikoetan, muga gertu daukagula diote batzuk eta horrek izan dezakeen eragina, ez dakigu zein den arrazoia ebidentzian oinarritua, lehenengo olatuan gure lurraldea izan zen gutxien sufritu zuena, baina azken bi olatuetan, batez ere seigarrenean okerren ibili gara Gipuzkoan. Hirugarren txertoarekin bai, argi ikusten ari gara Gipuzkoan askoz jende gutxiago txertatzen ari dela Bizkaia eta Arabarekin alderatuta.
|
|
|
850 kilometro egin zituzten Irunera heldu arte, eta horren ostean Donostian, Gasteizen, Amorebieta Etxanon eta, azkenik, Bilbon gelditu dira.
|
Hiru
lurralde historikoetako ahaldun nagusien eta lau herrietako alkateen esker ona eta errekonozimendua jaso dute publikoaren txaloekin batera.
|
|
|
Baina horretan ere Iraultzak erregeen segida hartu zuen, haiek hasi lana bukatuz. Egia da gure
|
hiru
lurralde historikoak ezabatu zituela 1789an, eta hiruen arteko departamendu baten ematea ukatu ziela gure hamabi parlamentariei, Uztaritzeko bi Garat anaiak horien bozeramale zeudela.
|
|
|
Nafarroa Gaztelaren menpeko egonen da, azken batean Espainiaren azpiko, beste
|
hiru
lurralde historikoak 1200 urte ingurutik zeuden bezala. Nafarroa Gaztelaren menpeko:
|
|
|
Garat anaiak aitzinago sartu ziren bi xede aurrera bulkatuz: lehenik Iparraldeko euskal departamendua, ondotik Iparraldeko
|
hiru
lurralde historikoak eta Hegoaldeko lauak bizpahiru departamendu mistotan bilduko zituen" Fenizia berria". Bata ez bestea ezin izan zuten lortu.
|
|
|
Mende haste honetan, Euskal Herria hiru eskualdetan zatitua dago gure bi auzo handien artean: Espainiako Erreinuan batetik Euskadiko Autonomia Erkidegoa (EAE) Baskondateko
|
hiru
lurralde historikoekin (Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa), bestetik Nafarroako Foru Komunitatea, bakoitza bere goberrnu, legebiltzar eta hiriburuarekin (Gasteiz/ Vitoria mendebaldeko Euskadi delakoak, Iruñea/ Pamplona Nafarroa Garaiak); Frantziako Errepublikan Euskal Hirigune Elkargoa, Iparraldeko hiru lurralde historikoekin (Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa), hiriburua Baiona....
|
|
|
Mende haste honetan, Euskal Herria hiru eskualdetan zatitua dago gure bi auzo handien artean: Espainiako Erreinuan batetik Euskadiko Autonomia Erkidegoa (EAE) Baskondateko hiru lurralde historikoekin (Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa), bestetik Nafarroako Foru Komunitatea, bakoitza bere goberrnu, legebiltzar eta hiriburuarekin (Gasteiz/ Vitoria mendebaldeko Euskadi delakoak, Iruñea/ Pamplona Nafarroa Garaiak); Frantziako Errepublikan Euskal Hirigune Elkargoa, Iparraldeko
|
hiru
lurralde historikoekin (Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa), hiriburua Baiona.
|
|
2023
|
|
|
Azken urteotan, Euskal Autonomia Erkidegoak eta hura osatzen duten
|
hiru
lurralde historikoek hainbat proiektu bultzatu dituzte haietan definitutako zientzia eta teknologia estrategien esparruan: Basque Research and Technology Alliance; Adinberri, Mubil, Naturklima eta beste zenbait zentro; Donostia International Physics Center zabaltzea; teknologia kuantikoen Basque Quantum aliantza edo Euskadiko Gastronomia eta Elikaduraren Plan Estrategikoa.
|
|
|
EAEko eta
|
hiru
lurralde historikoetako aldizkari ofizialek asteazken honetan argitaratu zuten Arantxa Tapia Ekonomiaren Garapen, Iraunkortasun eta Ingurumeneko sailburuaren agindua, planaren hasierako onespenagaz.
|
|
|
|
Hiru
Lurralde Historikoetan ere, Foru Aldundiek foru arau lerruneko arauak eman ditzakete (TFAOren 8 artikulua) presazko arrazoietan oinarrituta ala tributu arauak ezartzeko edo egokitzeko. Legegintzazko Dekretuen eta Lege dekretuen antzera, honako arauak ematen dira Lurralde Historikoaren arabera:
|
|
|
|
Hiru
Lurralde Historikoetan, erregelamenduak emateko ahalmena Foru Aldundiari dagokio. Foru arau fiskalak betearazteko eta garatzeko ematen diren erregelamenduek hartzen dute Foru Dekretuaren forma xedapen bihurtzen direnean (TFAOren 4 artikulua).
|
|
|
Lurralde erkidean, legeak eta tributuetako gainerako arauak argitzeko edo interpretatzeko xedapenak Ministroak eman ditzake, eta Tributuen Zuzendaritza Nagusiak ere; TFAOetan, eskumen hori Ogasun Saileko Diputatuari dagokio, modu esklusiboan. Lurralde erkidean Estatuko Aldizkari Ofizialean argitaratuko dira eta
|
hiru
Lurralde Historikoetan, bakoitzaren Aldizkari Ofizialean. Edozein kasutan, agindu interpretatzaileak Tributu administrazioaren organo guztientzat lotesleak izango dira.
|
|
|
Konstituzioaren 31.3 artikuluak dion moduan, tributuaren oinarrizko osagaiak legez arautu behar dira, izaera publikoko ondare prestazioak direlako. Hortaz, legea da Zuzenbideko iturririk nagusiena tributuen arloan(
|
hiru
Lurralde Historikoetako Foru Arauen kasuan izan ezik).
|
|
|
Zehapenei buruzko arauketa antzekoa bada ere, TFAOen eta TLOren arauketa alor honetan baditu ezberdintasun nabarmenak. Horrenbestez, liburu honen helburua aintzat hartuta eta liburuaren esparruari begiratuta, zehapenei buruzko azalpen guztiak emango ditugu TFAOen arauketa bakarrik erabiliz, eta
|
hiru
Lurralde Historikoetan TFAO garatzeko eman diren arauak27 erabiliz.
|
|
|
Arau hauste hau eta hurrengo artikuluarena errentak egozteko araubidean dauden erakundeentzat ezarri da, erakunde horien errentak eta kenkariak euren bazkideei" gardendu" egiten dizkiete. Zehatz esateko, halako erakundeak dira
|
hiru
Lurralde Historikoen Sozietateen gaineko Zergaren foru arauetako VI. tituluko tributu araubide berezia aplikatzen duten Aldi Baterako Enpresa elkartea eta Ekonomia intereseko Elkartea. Erakunde horiek ez dute Sozietateen gaineko Zerga ordaindu behar Espainiako egoiliar diren bazkideei edo partaideei egotziko dieten zerga oinarriaren zatiaren gainean ezta kenkari eta konturako ordainketen gainean.
|
|
|
Bizkaian, likidazioa aldatzeko formari eta moduari dagokionez, autolikidazioak eta behin behineko likidazioak berrikusteko prozedura izapidetu da nahitaez, jarraian aztertuko dugunez. Nolanahi den ere,
|
hiru
Lurralde Historikoetatik ezeinetan ezin daiteke behin behineko likidaziorik eman baldin eta aurreko likidazioa behin betikoa izan bada ezta egiaztapen mugatuko prozeduraren objektu izan diren elementu edo tributu49 Gero esango dugun moduan, halakoak egiaztapen mugatuko prozeduran edota, hala denean, ikuskapen prozeduran aztertuko dira. Gipuzkoako TFAOn salbuespen bat dago:
|
|
|
Atal honetan beharrezkoak ez diren zailtasunak albo batera uzteko, foru arauketa bakarrik aintzat hartuko dugu; lurralde erkideko indarreko arauketa alboratuta ere,
|
hiru
Lurralde Historikoen artean diferentzia batzuk eta nabarmenak daude errekarguen oinarria zehaztu, tasak ezarri edota interesik gabeko epealdiak finkatzeko, baita aurreko epigrafean azaldu bezala Bizkaiari dagozkion berezitasunak ere.
|
|
|
Epez kanpo eta aurretiazko errekerimendurik gabe aitortzeagatik ezarritako errekarguak jorratzean aipatu ditugun arrazoi berdinak aintzat hartuta, betearazpen aldiko errekarguen zenbatekoa aztertzeko, baita ondoren jorratuko dugun premiamendu prozedurari dagokionez ere,
|
hiru
Lurralde Historikoen arauketa soilik aipatuko dugu, azalpenak hobeto uler daitezen.
|
|
|
Hirugarren bide hori Finantza zuzenbidearen berezitasuna ez ezik, administrazio egintzak berrikusteko biderik erabiliena ere bada; horren bitartez administrazio bidea agortzen da eta Administrazioarekiko auzi jurisdikziora jotzeko bidea zabaltzen du. Errekurtso horiek aztertzeko, aintzat hartuko ditugu
|
hiru
Lurralde Historikoetan aplikatzen diren arautegiak soilik, alderdi askotan lurralde erkidean xedatutakoaren berdina izan arren.
|
|
|
Estatuan79 gertatu aldera,
|
hiru
Lurralde Historiko bakoitzean organo edo auzitegi bakarra dago erreklamazio ekonomiko administratiboak aztertzeko eskumenarekin. Modu horretara, Bizkaian eta Gipuzkoan Foru Auzitegi Ekonomiko Administratiboa du izena eta Araban, Organismo Juridiko Administratiboa.
|
|
|
Diruaren legezko interes tasa Estatuko Aurrekontu Orokorren legeetan ezarri ohi da, baina bada ohikoa ere Lege berean berandutze interesen tasa berariaz ezartzea. Berandutze interesen tasa
|
hiru
Lurralde Historikoen aurrekontuetako foru arauetan ere aurki dezakegu, baina urtarrilaren 31ko 14/ 1986 Konstituzio Auzitegiaren Epaiaren arabera, berandutze interes hori matematikoki bat etorri behar da Estatuak ezarritako tasarekin.
|
|
|
Gipuzkoaren kasuan, Ikuskaritzari buruz bakarrik hitz egiten da, prozedura hasteko nahiz txostena emateko. Kontrara, Bizkaian, ez dago bereizketarik eta Tributu administrazioaren edozein organok prozedura ofizioz has dezake; betebeharpekoa zein prozeduretan egon eta tributuak aplikatzeko prozedura horren arabera eskumena duen organoak prozedura hasiko luke(
|
hiru
Lurralde Historikoen TFAOen 163 artikulua).
|
|
|
|
Hiru
Lurralde Historikoetan tributu itundua da, araugintza autonomoa duena.
|
|
|
|
Hiru
Lurralde Historikoetan tributu itundua da, araugintza autonomoa duena.
|
|
|
|
Hiru
Lurralde Historikoetan tributu itundua da baina Estatuak une oro ezarritako arau substantibo eta formazko arauen arabera ezarriko da.
|
|
|
|
Hiru
Lurralde Historikoetan tributu itundua da, araugintza autonomoa duena.
|
|
|
|
Hiru
Lurralde Historikoetan tributu itundua da, araugintza autonomoa duena.
|
|
|
|
Hiru
Lurralde Historikoetan tributu itundua da baina Estatuak une oro ezarritako arau substantibo eta formazko arauen arabera ezarriko da, aitorpen ereduak eta ordaintzeko epeak izan ezik.
|
|
|
|
Hiru
Lurralde Historikoetan tributu itundua da baina Estatuak une oro ezarritako arau substantibo eta formazko arauen arabera ezarriko da, aitorpen ereduak eta ordaintzeko epeak izan ezik.
|
|
|
|
Hiru
Lurralde Historikoetan tributu itundua da, araugintza autonomoa duena. Salbuespenez, sozietate eragiketen kasuan eta kanbio letren kasuan, Estatuak une oro ezarritako arau substantibo eta formazko arauen arabera ezarriko da.
|
|
|
Ekonomia Itunaren 21 artikuluak ezarri duenez, Ez egoiliarren Errentaren gaineko Zerga tributu itundua da eta Estatuak une bakoitzean ezarrita dituen funtsezko eta formazko arau berberak erabiliko dira hura arautzeko. Hala ere, Euskadin dauden establezimendu iraunkorrei begira
|
hiru
Lurralde Historikoek araugintza ahalmenak dituzte, eta Sozietateen gaineko Zergaren inguruan 14 eta 15 artikuluetan arau aplikagarriari eta zerga ordainarazteko Administrazio eskudunari buruz ezarritakoa aplikatuko da. Pertsona fisiko edo erakunde batek establezimendu iraunkorraren bidez diharduela ulertuko da baldin eta, edozein titulu dela bide, edozein motatako instalazio edo lantokiren bat badu, ohikoa eta iraunkorra, eta bere jarduera bertan egiten badu osorik nahiz zati batean; edo bestela, subjektu pasibo ez egoiliar horren izenean eta kontura agenteren batek egiten badu jarduera, kontratuak barne, subjektu pasiboak eskuetsita, eta agente horrek ohikoa badu subjektu pasibo ez egoiliarrak emandako ahalmen hori erabiltzea.
|
|
|
Zergadunak ez egoiliarrak badira (betebehar errealaren arabera), zergaren ordainaraztea eta zergaren arauketa aplikagarria
|
hiru
Lurralde Historiko Tributu administrazioena izango da, baldin eta, Espainian kokatutako ondasun eta eskubideei dagokienez, ondasunen eta eskubideen baliorik gehiena Euskadiko lurraldean baldin badago, lurralde horretan erabiliko balira edo bete balira, bai eta bizi aseguruetako hitzarmenetatik lortutako kopuruen kasuan ere, kontratu hori Euskadiko egoiliar diren aseguru entitateekin egin bada, ed...
|
|
|
|
Hiru
Lurralde Historikoen TFAOek prozedura hori arautu dute, baita euren batzorde aholkularia itzurpenaren aurkako klausula aplikatzeko. Esate baterako, prozedura TFAOen 163 artikuluan arautu da:
|
|
|
Nolanahi den ere, Ekonomia Itunaren 24 artikuluak ezarri duenez, zergadunak bi modutara ordain dezake, egoiliar bezala eta ez egoiliar bezala: a) Betebehar pertsonalaren arabera, zergaduna Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergaren menpe dagoenean
|
hiru
Lurralde Historiko edozeinetan. Foru Aldundiek zerga eskatuko dute zergadunaren ondare osoaren gainean, tributupean diren ondare elementuak zein lurraldetan dauden kontuan hartu gabe (mundu osoko ondarea). b) Betebehar errealaren arabera, zergaduna Espainiako egoiliarra ez denean, hiru Lurralde Historikoetako Tributu administrazioek zerga eskatuko dute zergadunak Espainian kokatuta dituen eskubide eta ondasunen gainean baldin eta Euskadin dauden, erabil litezkeen edo bete liratekeen ondasun eta eskubideen baliorik handiena badago.
|
|
|
a) Betebehar pertsonalaren arabera, zergaduna Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zergaren menpe dagoenean hiru Lurralde Historiko edozeinetan. Foru Aldundiek zerga eskatuko dute zergadunaren ondare osoaren gainean, tributupean diren ondare elementuak zein lurraldetan dauden kontuan hartu gabe (mundu osoko ondarea). b) Betebehar errealaren arabera, zergaduna Espainiako egoiliarra ez denean,
|
hiru
Lurralde Historikoetako Tributu administrazioek zerga eskatuko dute zergadunak Espainian kokatuta dituen eskubide eta ondasunen gainean baldin eta Euskadin dauden, erabil litezkeen edo bete liratekeen ondasun eta eskubideen baliorik handiena badago.
|
|
|
Estatuari bidali beharreko informazio betebeharraren inguruan hitz egin dugu. Horrez gain,
|
hiru
lurralde historikoek toki erakundeen gaineko aurrekontu egonkortasunerako eta finantza jasangarritasunerako politikak beteko direla ikuskatuko dute. Betebehar hori Gipuzkoako foru arauak 8 artikuluan horrela jasotzen du:
|
|
|
Horiek guztiak finantza zaintza araubidea titulupean jasotzen ditu. Ñabardura horiek kontuan izanik eta Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako toki ogasunei buruzko foru arau ezberdinak azterturik, badirudi
|
hiru
lurralde historikoek TOLTBk egiten duen arauketatik aldentzen direla. Lurralde historikoen arauketa TOLTBren arauketatik aldentzen da, baina hiru foru arauen artean ere ezberdintasunak daude.
|
|
|
" Euskal Autonomia Erkidegoak toki araubidearen arloko eskumenak bereganatu zituenetik hogeita hamabost urte igaro ondoren, EAEko toki administrazioaren araubide juridikoa izaera orokor edo orokorrarekin arautuko duen lege autonomikorik gabe jarraitzen dugu. Autonomia erkidegoaren konfigurazio bereziak, udalen eta gainerako toki erakundeen araubide juridikoan eragina duten eskumen arauemaile zabalak dituzten
|
hiru
lurralde historikok, aurretiazko gai bat ebazteko beharra planteatzen du: eskumen arauemaileak botereko lurralde instantzien bi mailen artean mugatzea" 247.
|