|
2000
|
|
|
EAJn argi dugu burujabetzaren bidea gizartearekin bat eginda landu behar dela. Euskal gizartea bere osotasunean eraman behar dugu aurrera,
|
hiru
lurraldetakoa bada, bada hiru lurraldeetakoa; Nafarroan Nafarroako gizarteak ados egon behar du; eta berdin Iparraldean. Planteamenduak irabazteko egin behar ditugu, eta horrek abiadura bat onartzea dakar.
|
|
|
EAJn argi dugu burujabetzaren bidea gizartearekin bat eginda landu behar dela. Euskal gizartea bere osotasunean eraman behar dugu aurrera, hiru lurraldetakoa bada, bada
|
hiru
lurraldeetakoa; Nafarroan Nafarroako gizarteak ados egon behar du; eta berdin Iparraldean. Planteamenduak irabazteko egin behar ditugu, eta horrek abiadura bat onartzea dakar.
|
|
|
foralistak dira horiek. Beste batzuek, aldiz,
|
hiru
lurralde historikoren multzoadute buruan: Espainiako euskal autonomistak.
|
|
|
7 Eguraldi datuak eskaintzean, lurralde bat baino gehiago besarkatzen edoukitzen duten tokiak erabiltzea proposatzen da. Besaiden, esate baterako, bategiten dute
|
mendebaldeko
hiru lurraldeek; Larrunen, adibidez, bat egiten duteIparraldeak eta Hegoaldeak; Aralarrek, bestalde, bat egiten ditu Gipuzkoa etaNafarroa.
|
|
|
Beraz, zenbait kasutan eskaintzen den informazio praktikoak irudiaren erabakiortasuna baldintzatzen etalausotzen du. Hain zuzen, maila sinbolikoan Zazpiak bat ikusten da (mapa); maila pratikoan, ordea, informazioak Mendebaldeko
|
hiru
lurraldeak hartzen ditu bakarrik gogoan kasu horietan.
|
|
|
Areago, 1789 urtean bertan Versaillesko Estatu orokorretarako deialdia erregeak egin eta Ipar Euskal Herriko lurraldeetan nabari zen aspaldiko foruak zaintzeko gogoa.
|
Hiru
lurraldeotako lege beregainak ziren jokoan. Hango herritarren atxikimendua, bistan da, irabazia zuten horiek aspalditik9.
|
|
2001
|
|
|
Eusko Jaurlaritzaz ari gara eta beraz EAEko
|
hiru
lurraldeez. Zein da egoera Nafarroan edo Iparraldean?
|
|
|
Iaz idazleen manifestuei buruz mintzatu nintzen, egoera politiko baten erakusgarri, eta aurten beste gertakari politiko baten eraginaz mintzatu beharra dugu.
|
Hiru
lurraldetan maiatzaren 13an izandako hauteskundeek efektua izan dute gizartean oro har, eta kulturgintzan ere bai, zeharka.
|
|
2002
|
|
|
2000n baino %4 gehiago. Gainerako
|
hiru
lurraldeetan, aldiz, nahiko nabarmen gutxitu ziren ezbeharrak. Bizkaian, 2000n baino %20 langile gehiago hil zen 2001ean.
|
|
|
Ikastaroak, lan tailerrak behar dira, modu autonomoan lan hau egiten duten talde eta pertsonei entzun eta lagundu egin behar zaie.
|
Hiru
lurraldeetan diruz lagunduko diren eta modu finkoan garatuko diren ikastaroez ari naiz. Lan tailer hauetatik atera daitezke ekimen txikiak.
|
|
|
Biarnoko Saliesen bildu ziren Ipar Euskal Herriko hautetsien gehiengoak argi adierazi zuen Iparraldeko
|
hiru
lurraldeei departamendu antolaketaren bidez eman litzaiokeela herri gisa behar duten ezagutza. Horrekin batera, euskararen ezagutza ofiziala ere ezinbestekotzat jo zuten.
|
|
|
Nafarroak beste lurraldeek bezala izango du sartzeko eskubidea. Bigarren fase batean, eskuinak Nafarroako eskuina gogor ari zen zirikatzen Nafarroa beste
|
hiru
lurraldeekin elkartzeko erreferendumean botoemaileen 3/ 4ek hala erabakitzea proposatu zuen, gero 2/ 3.. Ajuriagerra eta Agirrerekin nengoen, eta hauek Errepublikaren erreferentzia zuten.
|
|
|
Mendikate horrek, halaber, Arabako iparraldeahartzen du. Nafarroako iparraldea eta Ipar Euskal Herriko
|
hiru
lurraldeetako hegoaldea Pirinioetako mendebaldeko muturrean kokaturik daude. Baldintza orografiko kaxkar horiekin batera, zoruaren osaeran ageri den buztin gehiegiak lurrakzuzentzeko aldikako laboreak egitera behartzen ditu nekazariak, uren drainatzeaerrazteko, kareztadura erabiliz horretarako.
|
|
|
delako leloahartzen dute giltzarri, produkzio eta kontsumo gorakorrak ongizate eta bizi kalitate hazkorrarekin parekatuz eta bestelako ezein aldagai kontuan hartugabe (kilowattik eraginkorrena aurrezten dena, hots, kontsumitzen ez denadela ahaztuz). Euskal Herrian
|
hiru
lurralde bereizi dira administrazioarenikuspuntutik, eta hirurek energia politika ezberdina dute. Ipar Euskal Herriak ez du kasik berezko energia ekoizpenik, Akitaniako energia nuklearraren hornikuntzaren menpe dago eta.
|
|
|
Bizkaiko eszenatoki sektorialariamaiera emateko, aipatzekoa da lehen sektoreak duen presentzia urria eta industria enpleguak adierazten duen %36 hori. Ehunekobeste horrek Hego EuskalHerriko beste
|
hiru
lurraldeen atzetik kokatzen du Bizkaia, industria enpleguarengarrantziari dagokionez.
|
|
|
Desberdintasun nabari bakarrakSozietateen gaineko zergan Arabak eta Gipuzkoak sarturiko zenbait pizgarri fiskalizan ziren. 90eko hamarkadan zehar desberdintasunak zabaldu eta orokortu egindira
|
hiru
lurralde historikoetan. Oro har, neurri desberdinak aplikatu dira Sozietateen gaineko zergan eta Oinordetza eta Dohaintzen gaineko zergan, eta Espainiakogainerako lurraldeekin konparatuz, zergen murriztapena sorrarazi dute.
|
|
|
Halaber, EAEko merkatuetan AEBko produktuek duten presentziaapaldu egin da (%5, 3tik %3, 5ra). Ostera, EAEko
|
hiru
lurraldeetako ekonomienlotura sendotu egin da Europako Batasunaren barnean Belgika, Portugal eta Italiarekin. Alemaniako merkatua garrantzitsuago bihurtu da bertako produktuentzat, esportazioen %14tik %16, 4rako urratsa eman baita.
|
|
|
Beste
|
hiru
lurraldeetako esportazio sektorialaren soslai orokorra ezagutzeko, 13.3 irudira jo daiteke. Bertan, batez ere ekipo ondasunen esportazioek lurraldeetan ordezkatzen duten zatia adierazi dugu.
|
|
|
Lehenengo banaketan Iparragirre SA argitalpenari maiztasun bana egokitu zitzaion EAEko
|
hiru
lurralde historikoetan. Lizentzia horien kudeatzailea Ipar Onda SA izeneko enpresa izan zen, eta, urte batzuetan zehar, Radio Miramar izeneko katearen programazioa eman ondoren, COPEk 1993an katea erosi zuenean, ez lizentzia?, desagertu egin zen, eta, bere ordez, Cadena 100 izeneko emanaldia eskaintzen zen seinale horretatik.
|
|
|
Euskal Herriko merkatari txikiek dagoeneko erabaki dute ez dutela ekimenik hartuko merkataritza ordutegiei buruzko akordio bat adosteko sektorean. Profesional horiek EAEko
|
hiru
lurraldeetan ordezkatzen dituzten erakundeek diote igandeetan eta jaiegunetan irekitzearen aurkako jarrera ez dela aldatu, eta, beraz, ez dela beharrezkoa beste dokumentu batzuetan berrestea. Horrela, Bizkaiko Merkataritza Kontseilu Enpresarialak (Cecovi), Arabako Merkataritza Federazioak eta Gipuzkoako Merkataritza Federazioak Eusko Jaurlaritzako Industria Sailak adierazitako asmoa hankaz gora jarri dute, eta urtean gehienez ere lau jaiegun irekitzearen alde agertu da, nahiz eta sektoreko akordio handi batek baldintzatu.
|
|
|
Eta hor amaitzen daerdi betetakourre zko botilaren distira. Hau da, Araba, Nafarroa eta Iparraldeko erabileraren joeraerdi hutsezko botilansa rtu dugu,
|
hiru
lurralde horietan geldiune edo atzerako joera nabarmentzen baita: Arabako eta Iparraldeko kale erabilerak %4tik %3ra eta %7tik %6ra jaisten diren bitartean, Nafarroakoak %7an dirau esandako hamabi urteko epean.
|
|
2003
|
|
|
ETAk alderdi nazionalistek osaturiko sarea garatu nahi izan zuen bakarrik. Adibidez, Udalbiltza euskal Estatuaren enbrioi gisan osatu nahi izan zuen eta egungo
|
hiru
lurralde administratiboan funtzionatu dezan, gaur egun bideratzea ezinezkoa dena. ETA akordioaren idatzietatik nahiz espiritutik aldendu zen.
|
|
|
Aginte guneetan, aldiz, Nafarroan ez bezala EAEn panorama oso aldatua dago dagoeneko. EAJ EA koalizioak Bizkaia eta Gipuzkoan kasik oposiziorik gabe agindu ahal izango du datozen urteetan, Donostia bezalako salbuespenak salbuespen, eta bere nagusitasuna sendotu
|
hiru
lurraldeotan. Sozialistek beren eragina galdu dute, Nerbioi ezkerraldean bertan abertzaleak gailendu baitzaizkie, eta halakorik ez geneukan gure memorian.
|
|
|
Frantziako Iraultza hastean, Lapurdiko foruak alferrik babestu ondoren, euskal departamendu baten alde agertu ziren Uztaritzeko Garat bi anaiak. Haiekin ados zeuden gure beste hamar deputatuak, iparraldeko
|
hiru
lurraldeetatik bakoitzak lau ordezkari baitzituen Estatu Orokorretan: beraz denetara hamabi hautetsi.
|
|
|
Halaber, alderik alderako bosna kilometroko segurtasun hesi bat paratuko lukete ibilbide osoan. Zuzenean kaltetuko lituzkeen lur hektareazgain, zeharka, 207.000 hektareatan izango luke eragina azpiegitura berriak, alegia,
|
hiru
lurraldeotako lurren heren batean. Ehunka hektarea nekazari lur? 441,3 hainzuzen ere?, baso eta akuifero hondatuko lituzke, besteak beste trenbide berriak.Ingurumen Eraginaren Deklarazioak berak onartu du zenbait tokitan eragin larriaeragingo duela (Euskaldunon Egunkaria,).
|
|
|
Bide horretatik, eta garaiko errealitatea onartuz, 1977ko udazkenean, jeltzaleek
|
hiru
lurralde bakarrik hartzen zituen Unibertsitatea babestu zuten. Osatu berria zen Eusko Kontseilu Nagusiko Hezkuntza Kontseilari izendatu zuten Santamaria bera, baina Unibertsitatea ez zen egon bere gain hartu zituen eskumenen artean.
|
|
2004
|
|
|
Lurraldeka, Bizkaian izan zen igoerarik handiena,% 3,7 jaiotza gehiago izan zen; atzetik Araba dator(% 2,3 gehiago) eta azkena Gipuzkoa da(% 1,6 gehiago).
|
Hiru
lurraldeen batez bestekoa mila biztanleko 8,8 jaiotzakoa da, 60ko hamarkadan izandako milako 20 jaiotza haiengandik oso urruti. Garai hartan Gipuzkoan izan ziren jaiotza gehien (9,6 1.000 biztanleko), jarraian Araban (8,7 e) eta azkenik, Bizkaian 8,4 besterik ez.
|
|
|
Nola halako hizkuntza eskubideak aipatu ditugu lehenago, Hegoaldeko
|
hiru
lurralde hauetan indarrean dauden hala moduzko eskubide formalak. Ez dugu, ordea, eskubide horien ezaugarri azpimarragarri bat nabarmendu:
|
|
|
Ipar Amerikan, Txinan eta Siberian aurkitutako bisonteen 442 hezur fosilizaturen DNArekin egindako lan horrek adierazten du duela 37.000 urte Siberian, Alaskan eta Kanadan aniztasun genetikoa eta bisonte populazioen tamaina izugarri murriztu zirela.
|
Hiru
lurralde horiek Beringia eskualdea osatzen dute; garai hartan zubi kontinental batek lotzen zuen, eta gaur egun Bering itsasartea dago han. Mamutarekin eta beste ugaztun handi batzuekin batera, bisonteak Beringiako bi eremu kontinentaletan barrena ibiltzen ziren, eta, gero, Amerikako lehen kolonizatzaileak gurutzatuko zituzten.
|
|
|
lehenik, komunitateei Zerga Agentzian parte hartze handiagoa ahalbidetzea, agentziako zuzendaritza organoetan parte hartuz, eta, bigarrenik, hainbat lantalde garatzea Zerga Kudeaketa Koordinatzeko Batzorde Mistoan, zerga kudeaketa koordinatuago baterako bereziki garrantzitsuak diren gaiak aztertzeko. Ogasunak handitu egingo du Zuzendaritza Kontseilu Gorenaren eta Zerga Kudeaketa Koordinatzeko Batzorde Mistoaren bilerak baino lehen erkidegoen eskura jartzen den informazioa; izan ere, dokumentuak xedatzen duenez, “AEAT jada ezin da estatuko organo gisa soilik bideratu, baizik eta erakunde publiko gisa egituratu behar da, Estatuak antolatzen dituen
|
hiru
lurralde mailetan zerga kudeaketako zerbitzuak ematen dituen erakunde publiko gisa”. Lan taldeei dagokienez, honako hauek arduratuko dira:
|
|
|
Euskara, galegoa eta katalana aldarrikatzeko eguna da.
|
Hiru
lurraldeetako herritarrek euren musika, gastronomia, poesia, festa eta hizkuntza ekarriko dituzte.
|
|
2005
|
|
|
Euskal Herri politikoa gauzatzeaz ari zara. Egun
|
hiru
lurralde administratibotan zatituta dago: EAE, Nafarroa eta Ipar Euskal Herria.
|
|
|
Joan den astelehenean, irailak 12, ikasturte hasierako ekitaldia antolatu zuten Mendikoiren nekazaritza eskoletan. EAEko
|
hiru
lurralde historikoetan eskola bana dago eta multikonferentziaz baliatu ziren ikasturtea ofizialki hasteko.
|
|
|
Eta honako hauek dira batzorde horretako kideak: nekazaritza, arrantza eta elikagaigintza saila, Elika eta Neiker erakundeak eta
|
hiru
lurraldeetako foru aldundiak.
|
|
|
Neurri eta kontrol horien arduradunekin harremanetan jartzeko, telefono zenbaki batzuk zabaldu dituzte
|
hiru
lurralde historikoetan.
|
|
|
Hortaz, Euskararen herria
|
hiru
lurraldetan zatitua dago administratiboki: Euskal Autonomia Erkidegoa, Nafarroako Foru Autonomia eta Ipar Euskal Herria; horietako bakoitzean, euskarazko eskolatzearen baldintza politiko eta administratiboak ezberdinak dira.
|
|
|
Datu horiek aztertu ondoren, ondorio hauxe atera dezakegu 1997 ikasturtean Euskal Herriko hezkuntzan euskararen egoerari buruz: euskara gutxiengoarenhizkuntza da, eta X eta A ereduetako ikasleak% 70era heltzen dira; ikasleen gainerako% 30a euskararen aldeko eta babeserako hizkuntza politikaren bat badagoenlurraldeetan dago eskolatua, EAEn esaterako, edo Nafarroako zenbait lurraldetan.Hala ere,
|
hiru
lurraldeetan, hezkuntzaren arloan euskara berreskuratzeko joera dagoela esan dezakegu; izan ere, euskarazko eskolatzearen ehuneko handienak HaurHezkuntzaren mailakoak baitira, eta ehuneko horiek, ziur asko, gora egingo baitutedatozen urteetan.
|
|
|
Datuen balorazio honekin batera, Eusko Jaurlaritzak 1998an egindako hezkuntzako hizkuntza egoeraren balantzea azalduko dugu,
|
hiru
lurraldeetakoa. Honako lorpen hauek aipatzen ditu Eusko Jaurlaritzak:
|
|
|
Gai honetan riften azaleko zein sakoneko ezaugarriak, bertako egitura eta arroka elkarte arruntenak, eta, azkenik, riften garapenari eta jatorriari buruz planteatzen diren arazoak eta horiek konpontzeko proposatutako zenbait eredu azalduko dira. Gaia bukatzeko, rift baten garapenean hiru urrats ezberdin adieraz ditzaketen, eta egun estentsioaren eraginpean dauden,
|
hiru
lurraldetako ezaugarri geologikoak eta garapen ereduak deskribatuko dira (Basin & Range lurraldea, Afrikako ekialdeko rift sistema eta Itsaso Gorria).
|
|
|
Batez ere, Kanbriarraurreko eta kontinente ertzeko sekuentzia sedimentario lodiek eratzen dute. Badirudi deskribatutako
|
hiru
lurralde edo ezpal tektonikoak kolisioaren aurretik India iparraldeko kontinente ertz egonkorraren parte zirela, eta Proterozoiko erdialdetik Kretazeora bitartean garatu zirela. Badirudi Himalaiako Zenozoiko berantiarreko zamalkadurek ez dutela eraginik Indiako plataformari dagokion Arkear/ Proterozoiko goiztiarreko basamentu gneisikoaren gain.
|
|
|
Gai honen hasieran aipatu bezala ertz egonkorren morfologia
|
hiru
lurralde nagusitan banatuta dago: kontinente plataforma, kontinente ezponda eta kontinente glazisa.
|
|
|
kontinente plataforma, kontinente ezponda eta kontinente glazisa. Behaketa eskala guztietan eta
|
hiru
lurraldeetan itsasoaren azpiko erliebea bi baldintza nagusiren menpe aurkitzen da:
|
|
|
Izan ere, 19:00etatik aurrera, Euskadi eta Argentinako selekzioak arituko dira nor baino nor Fadura kiroldegian. Guztira, norgehiagokara joan ahal izateko 600 gonbidapen banatuko ditu Itzubaltzeta/ Erromoko klubak, EAEko
|
hiru
lurraldeetako federakuntzetako, Bizkaiko 30 bat taldeetako eta etxeko taldeko zaletu eta jarraitzaileen artean; Nazioarteko Federazioak holakoetarako ezarritako neurriak betetzea aldera. Argazkian, Euskal Selekzioak Errusiaren aurka jokatutako partida.
|
|
|
Hau da, Kutxen izanaren iraupena ala muin aldaketa hautatzeari lotua. Eta, ondorioz, hautaketa horrek
|
hiru
lurraldeetako gizakiengan eduki dezakeen eraginari begira, lehenbizi eragin ekonomikoari, baina baita ere bestelako herri
|
|
2006
|
|
|
Instituzioetatik konpromisoak beharrezkoak dira, baina orain arte instituzioen esparruan landu diren ekimenen mugak begi bistakoak izan dira. Hasteko, Euskal Herriko instituzioak
|
hiru
lurralde esparrutan bananduta daudelako, eta alderdien arteko mahaia EAEko ez den beste plano batean ere eraiki behar delako. Nik argi eta garbi ikusten dut, gu herria gara, gatazka politikoa bi estatuekin daukagu eta soluziobide bat behar dugu:
|
|
|
EAEko
|
hiru
lurralde autonomikoetan egindako ikerketaren arabera, 100.000 biztanleko miokardioko infartu akutuak 100,6 hildako eragin zituen gizonezkoetan eta 36,7 emakumeetan, 24 urtetik gorakoen artean. Eta larrialdi horretan esku hartze bizkorra ezinbestekoa da gaixoaren bizitza salbatzeko, edota bihotz arnaseko geldialdiak ekar ditzakeen ondorio larriak gutxiagotzeko.
|
|
|
Ikerlari batzuen aburuz, elizaren erakunde handirik ezaren isla nabariak
|
hiru
lurraldeetan apezpikutza propioaren gabezia140ekarri zuen (Martínez Díez, 1975: 11).
|
|
2007
|
|
|
1975 eta 2001 urte arteko erkaketetan, Bizkaiak langileen %42 galdu zuen; Arabak, %36 eta Gipuzkoak, %32, 3 Nafarroan, industrian galdu zen langile kopurua txikiagoa izan zen, %16, 1 Ipar Euskal Herriko
|
hiru
lurraldeetan, erkaketak egiteko datu gutxiago dauden arren, esan daiteke murrizketa txikiagoa izan zela.
|
|
|
Blogak irakurlea idazle bihurtzeko aukera eskaintzen du eta aldi berean interakzioa handiagoa da web gune batean edo aldizkari batean baino, azkarragoa behintzat. Gainera, kontuan izan behar da lau sareina hauek Euskal Herriko
|
hiru
lurraldetan (Bizkaian, Araban eta Gipuzkoan) bizi direla eta komunikatzeko errazagoa dutela bloga.
|
|
|
Nafarroa eta EAEko
|
hiru
lurraldeetako foru gobernuen eraketa uneari, ostera, gero eta denbora gutxiago geratzen zaio. Kateen erresumari begira, UPNren eta NaBai ren jarrera ulerterrazak dira:
|
|
|
Eta ez dakit jakingo duzun, baina EAEko
|
hiru
lurraldeetan datorren urtean irekiko dira lehenbiziko apustu etxeak. Jon Tornerrek emango dizu horren berri paperezko bere Sarekada bakarrean.
|
|
|
Lerro hauen oinarrizko erreferenteak diren ikerlanek irakasten digutenaren arabera, euskararen bilakaerari buruz dauden lurraldeen arteko aldeak bat datoz lekuan lekuko hizkuntza politika eta hizkuntzaplangintza motekin; baita ere euskalgintzak eta, oro har, gizartearen atxikimenduak euskara elikatzeko egin duten ahaleginaren tamainarekin ere. Izan ere, Euskal Herriko
|
hiru
lurraldetatik, EAE da interbentziorik sendoena izan duena azken 30 urteotan, eta bertan erabilera beste inon baino gehiago hazi da; Nafarroan, dagoen hizkuntza eremuen banaketak oztopo handiak jartzen ditu zonalde misto eta erdaldunetan, eta, horren ondorioz, euskararen erabilera zertxobait baino ez da areagotu; Iparraldean euskarak aitorpen ofizialik ez du eta atzerapausoa egon da (ondorioen III...
|
|
|
Azpimarragarria da azken kasu hori batez ere, ezin modu argiagoan ematen duen testigantzagatik. Izan ere, dimentsio makrosozialeko oinarrizko lege estatusa EAEko
|
hiru
lurraldeetan bera izanda ere, Gipuzkoako beste baldintza makrosozialak (hizkuntza diskurtsoa, batez ere), baldintza indibidualak (gaitasun erlatiboa zein motibazio nahikoa) eta baldintza mikrosozialak (euskaldunen arteko elkarrekiko ezagutza eta harreman trinkoagoak, besteak beste) beste inon baino egokiagoak dira euskararen erabilerarako eta, horren ondorioz, lorpenak ere Bizkaikoak eta Arabakoa...
|
|
|
Eguna Idiazabalen igarotzera etorri ziren bisitariei euriak bake pixka bat eman zien, zinez eskertzekoa izan zena. Artzain Gazta Elkartearen gaztak dastatzeko aukera izan zuen mundu guztiak; gaztagileak
|
hiru
lurraldeetatik ziren etorriak: Gipuzkoa, Araba eta Bizkaitik.
|
|
|
Hortik aurrera Nafarroak etengabe ezagutu duen Hitzarmen Ekonomikoa abian jarri zen. Ostera, beste
|
hiru
Lurralde Historikoek ez zuten horrela egin: Araba, Bizkaia eta Gipuzkoak, nolabait bada ere, antzinako sistemari eutsi zioten.
|
|
|
Araba, Bizkaia eta Gipuzkoak, nolabait bada ere, antzinako sistemari eutsi zioten. Hala ere, bigarren gerrate karlista bukatu ondoren, Cánovas del Castillo Presidenteak 1876ko Espainiar Konstituzioa derrigorrez betetzea behartu zituen
|
hiru
Lurralde Historikoetan. Alabaina, ateak ireki zituen Ekonomia Ituna gauzatzeko.
|
|
|
1876ko Konstituzio espainolak
|
hiru
Lurralde Historikoak erresumako probintzia guztien parean jarri zituen, Nafarroak, berriz, 1841eko Itundutako Legea zela eta bere berezitasun apurra gorde zuen. Baina hurrengo urtean, 1877ean, Hitzarmen Ekonomikoa berritu zuen, orduko egoerak eskatzen zituen aldaketak jaso ostean; beraz, gobernu zentralarekiko harremanetan bere bidea hartua zeukan Nafarroak.
|
|
|
Azkena indarrean egon zen Ekonomia Itunak zergak arautzeko gaitasuna onesten zitzaien Lurralde Historikoetako Biltzar Nagusiei eta indarrean dagoenak 2002koak ere gauza bera egiten du. Lurralde bakoitzeko Biltzar Nagusiak onartzen ditu zerga arauak eta
|
hiru
lurraldeen artean gutxiengo koordinazioa egon dadin, Eusko Legebiltzarrak 1989ko maiatzaren 30eko 3/ 89 Legea, EAEko Zergak Harmonizatzeko, Koordinatzeko eta Elkar Lankidetzarako Legea onetsi zuen, eta bertatik dator Zergak Koordinatzeko Organoa non Eusko Jaurlaritzako hiru kide eta Foru Aldundietako bana ordezkatuta dauden.
|
|
|
10 Lurralde komuna eta EAE edo Foru Lurraldeak osorik hartuta. Gero,
|
hiru
lurralde horietan non egon den denbora gehien ikusi behar da eta horko Foru Ogasunean ordainduko du PFEZ, lurralde horretako arautegiaren arabera.
|
|
|
Ekonomia Itunak euskal erakundeei onartzen die arauak emateko gaitasuna eta eskumen hori erabili egin dute
|
hiru
lurraldeetako Biltzar Nagusiek eta ondorioz, Pertsona Fisikoen Errentaren gaineko Zerga (PFEZ) ezarri dute bertako ohiko egoiliarrei aplikatzeko.
|
|
|
|
Hiru
Lurralde Historikoetako zerga tasa orokorra, gora behera ugari izan ondoren,% 32,6 da. Bien bitartean, estatuko zerga tasa% 25 izan zen 2006ra arte eta urte horretatik aurrera, urtealdi bakoitzean, ehuneko puntu bat gutxituko da% 30era jaitsi arte.
|
|
|
Kontseilu honen betekizuna da finantza baliabideak bosturteraldirako bideratzeko metodologia onartzea; halaber, kontseilu honek udalei aurrekontu ekarpenak esleitzeko irizpideak onartzen ditu, baita Elkartasun Funtsaren osaketa ere. Bestalde, jadanik zenbait inportaziok (petrolio eta tabako) sortzen duten BEZa Foru Aldundien esku dago eta eskumen hau dela eta, zerga honen bilketan desoreka sortu da, beraz, desoreka horren konponketa ere kontseilu horren gain dago eta zerga gehigarri honen etekinak
|
hiru
lurraldeen artean koefiziente horizontalen arabera banatuko dira(% 51 Bizkaiarentzat,% 33 Gipuzkoarentzat eta% 16 Arabarentzat).
|
|
|
Aldiz, ezker abertzaleak bere garaian ETAk, IKk eta HBk jarritako oinarriei jarraituz aurekztu berri duen Marko Demokratikoaren proposamenaz, “bakea ekarriko” lukeela iritzi zion. Are gehiago, herritarren borondatez sortuko liratekeen Ipar Euskal Herriko
|
hiru
lurraldeentzako eta Hego Euskal Herriko lau lurraldeentzako autonomiak eta erabakitzeko eskubidea eskatzen duen proposamena maiatzaren 27ko hauteskundeetan jokoan egongo dena ziurtatu zuen Fullaondok. Denan den, gatazka politikoaz haratago joan zen Marije Fullaondo bere mintzaldian:
|
|
2008
|
|
|
Historian lehen aldiz, PSEk irabazi egin du EAEko
|
hiru
lurraldeetan. Bereziki harrigarria izan da Bizkaian, EAJren ohiko gotorlekuan, hemen ere PSE gailendu zaiolako bototan (35.000 baino gehiagoko aldea) eta diputatutan (1 gehiago).
|
|
|
EAEko nahiz Nafarroako herritarrek hala erabakiko balute horretarako bideak jarri liratekeela. Hasteko,
|
hiru
lurralde eta gizarte bakoitzak bere nortasun juridikoa gordez, elkarlanerako organo iraunkorra osatzea izan liteke lehen pausoa, baina hori nafarrek esan dute. Iparraldearekin harremanak batez ere hizkuntza eta hezkuntzari begirakoak dira izatez, Akitaniarekin dagoen hitzarmenean islatzen direnak.
|
|
|
Plan Nagusia idatzi zelarik, bai Nafarroak, bai Ipar Euskal Herriak parte hartu genuen Kultur Sailako Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak eraman zuen lanetan.
|
Hiru
lurraldeetako hizkuntza egoerak aztertu genituen, lurralde bakoitzeko indarguneak eta ahulguneak neurtuz. Agintaritza bakoitzaren gain utziz hartu beharreko neurriak hiru ardatz estragikoren inguruan:
|
|
|
Hizkuntza komunitate baten bizindarrak onurak izan ditzake talde horrek gehiengoa izatea lortzen badu eskualdearen barruko eremuren batean edo jurisdikzio politikoa lortzen badu (esaterako, probintzia edo udalerri izatea), eta kalteak izan ditzake taldea hirietan edo eskualdean sakabanatuegi baldin badago. Kanadan gutxiengo frankofonoak bederatzi probintziatan eta
|
hiru
lurralde federaletan banatuta egoteak zerikusia du haiek Kanadako gainerako lurraldean demografia indar eta botere politiko ahulagoa izatearekin, gehiengoa diren Quebeceko frantses hiztunekin alderatuz gero: izan ere, azken horiek arbasoen lurralde nazionalean kontzentratuta daude (Bourhis, 1984; Johnson eta Doucet, 2006).
|
|
|
Bestetik, Eusko Jaurlaritzak hitzarmenak egin ditu
|
hiru
Lurralde Historikoetako Aldundiekin, azken horiek trafiko isunak bil ditzaten. Horretarako, Aldundiek zerga biltze prozedurak erabiltzen dituzte.
|
|
|
Ekonomi Itunak eratxiki dizkion ahalmenak erabilita, Eusko Jaurlaritzak
|
hiru
Lurralde Historikoetako tributu arauak harmonizatzeko joera erakutsi du, erkidegoaren barne antolaketari begira, eta zerga garrantzitsuenei dagokienez, behinik behin. Helburu horretarako, Eusko Legebiltzarrak maiatzaren 30eko 3/ 1989 Legea aldarrikatu zuen, Harmonizazio, Koordinazio eta Lankidetza Fiskalaren Legea, hain zuzen.
|
|
|
Legeak Lurralde Historikoetako tributu sistemak harmonizatzeko esparrua ezarri du, tributu horien arauketari begira. Laburbilduz, tributu sistema orokorra ezarri nahi izan da,
|
hiru
Lurralde Historikoetako tributu sistemak batuta; sinergiaren aldetik, sistema orokorrak ondorio positiboak bultzatu, zeharkako presio fiskala gutxitu eta euskal herritarren beharrizan zein arazoei modu arin, eragingarrian eta hurbiletik erantzun nahi izan die. Lege hori eraldatu da (martxoaren 6ko 4/ 1998 Legearen bidez), harmonizazio irizpide zorrotzagoak ezarriz.
|
|
|
Hain zuzen ere, 6.432 etxe huts Bizkaian, 7.973 Gipuzkoan eta 4.088 Araban. Hau da,
|
hiru
lurralde horietan dauden 853.271 etxebizitzen %2, 2 hutsik daude.
|
|
|
Espainiako ekonomiarekiko bi diferentzia azpimarratu zituen. Batetik, eraikuntza sektoreak garrantzi gutxiago duela EAEko
|
hiru
lurraldeetan (%8) Espainian (%11) baino. Hortaz, «etxebizitzen boom arekin irabazi txikiagoak lortzen zirela zirudien arren», orain gutxiago eragiten dio «sektorearen bat bateko lur hartzeak».
|
|
|
Arrazoi horiekin guztiekin, Zenarrutzabeitiak ziurtatu zuen «ziklo aldaketa zakartasunik gabe, doikuntza gogorrik gabe eta kostu sozial onartezinik gabe» igaroko dela Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan. Eustaten datuen arabera, urteko lehen hiruhilekoan Barne Produktu Gordina %2, 7ko erritmoan handitu zen
|
hiru
lurralde horietan.
|
|
|
Etxebizitzari dagokionez, argindarra faktore erabakigarria izan da. Azkenik, elikagaien igoera apaldu da azken hilabetean, baina oraindik ere oso esanguratsua da, %7 baino gehiago Nafarroa ez beste
|
hiru
lurraldeetan.
|
|
|
Horietatik %49, 2 sare publikoan daude, eta %50, 8 itunpeko ikastetxeetan.
|
Hiru
lurraldeetan izan da igoera, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan. Sondikako (Bizkaia) Gorondagane ikastetxean eman zituen datuok Tontxu Camposek, Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa sailburuak, ikasturte berriaren hasiera ekitaldian.
|
|
|
Tratu txarrak eta indarkeria sexuala jasaten duten emakumeekiko laguntza handitze aldera, 2001ean sinatutako akordioa berritu zuten atzo Eusko Jaurlaritzak, Araba, Bizkai eta Gipuzkoako Foru Aldundiek,
|
hiru
lurraldeotako udalek, Espainiako Botere Judizialaren Kontseilu Nagusiak, EAEko Fiskaltzak, Legelarien EAEko Kontseiluak eta Medikuen EAEko Kontseiluak. Akordioaren helburua da instituzio horien arteko koordinazioa hobetzea, emakumeei eman beharreko babesa eta arreta bermatzeko.
|
|
|
Orotara, berrogei bat. Ipar Euskal Herriko
|
hiru
lurraldeetan. Harri botatze, etxe erretze, tiro, molotov koktel, lehergailuak batzuk besteak baino indartsuagoak edo beste.
|
|
2009
|
|
|
Egia esan, ez ziren txantxetakoak izan aipatutako emaitzok, 2005ean autonomiko batzuetan izandako boto kopuru handiena lortu zuten, 275.000 bototik oso gertu; iazko orokorretan, aldiz, EAEko
|
hiru
lurraldeetan irabazle atera ziren lehenbiziz, lehian ziren 18 diputatuetatik erdia bereganatuz. Ezpal horietatik ondorioztatu dute oraingo balizko garaipena, argi ikusten den moduan, ez arrazoi makalekin.
|
|
|
Beharrezkoa zen horrelako erabaki bat.
|
Hiru
lurraldeetako Batzar Orokorrak eta proposatutako haize erroten parkeek eragina izango luketen udalerri gehienak kontra azaldu dira, eta zer esanik ez natur talde eta mendizale elkarteak. Orain, parlamentuak berak onartu du lege hori ez dela behar bezala tramitatu eta berrikuspena behar duela.
|
|
|
Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak 97.873.000 euro bideratuko ditu aldian Euskadiko Kultura Azpiegituren Planean aurreikusitako kulturaren 15 azpiegitura eta ekipamendu aurrera eramateko,
|
hiru
lurralde historikoetan.Inbertsioak Eusko Jaurlaritzak eta Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Foru Aldundiek joan den udan adostutako Euskadi Aurrerantz Ekonomia Bizkortzeko Planaren esparruan sartzen dira. Era horretan, kulturako azpiegiturek eta ekipamenduek ekonomiaren eta gizartearen biziberritzean duten garrantzia erakutsi nahi da.Guztira kulturaren eta kirolaren alorreko 15 azpiegitura bultzatuko dira, berriak zein zaharrak.
|
|
|
Azkaratek eta
|
hiru
lurralde historikoetako foru aldundietako Kultura diputatuak: Josune Ariztondo (Bizkaia), Maria Jesus Aranburu (Gipuzkoa) eta Lorena López de Lacallek (Araba) prentsaurrean azaldu dituzte txosten honen lerro nagusiak.Estreinako aldiz, administrazio publiko eta euskal kulturaren eragile adierazgarrienak elkartu ditu, azken hauen papera erabakigarria bilakatuz kultur arloko arau berrien finkatze prozesuan.
|
|
|
Hauek dira
|
hiru
lurraldeetan aurkeztuko diren alderdiak: EAJ, PSE EE, PP, EA, EB Berdeak, Aralar, D3M, Askatasuna, UpyD, Berdeak eta PUM+ J.
|
|
|
Estatutik etorritako bidaiari kopuruak% 8 egin du behera, eta atzerritik etorritakoen kopuruak% 24 Estatutik etorritako bidaiarien kopurua
|
hiru
lurraldeetan gutxitu da.
|
|
|
Araban eta Gipuzkoan% 12 egin du behera aipatutako bidaiarien kopuruak, eta Bizkaian% 4 Atzerritar kopurua ere gutxitu da
|
hiru
lurralde historikoetan: Araban% 31, Bizkaian% 25 eta Gipuzkoan% 19.
|
|
|
2009ko martxoan 263.829 gau igaro dituzte bidaiariek; hau da, aurreko urteko martxoarekin alderatuta gaua igaro dutenen kopurua% 14 gutxitu da, guztira ia 44.000 gau gutxiago igaro baitituzte. Igarotako gauek urte batetik bestera bilakaera negatiboaizan dute
|
hiru
lurraldeetan: Gipuzkoan% 19 gutxitu da igarotako gau kopurua, Araban% 16 eta Bizkaian% 10.
|
|
|
Plazen okupazio mailak% 20 egin du behera; aurreko urteko martxoan% 43,50ekoa izan zen eta aurtengo martxoan% 34,97koa. Beherakada horrek
|
hiru
lurraldeetan izan du eragina: Araban% 27 egin du behera,% 30,82an geratuz; Gipuzkoan% 22 egin du behera,% 33,51n geratuz; eta Bizkaian% 15 egin du behera,% 37,52an geratuz.
|
|
|
Bizkaian% 28 gutxitu da kopuru hori eta Gipuzkoan% 10; baina Araban% 19 gehitu da. Euskal Autonomia Erkidego osoan izan den atzerritar kopurua% 29 gutxitu da;
|
hiru
lurraldeetan gutxitu da kopurua: Bizkaian nabarmen gutxitu da horien kopurua(% 54) eta Araban eta Gipuzkoan gutxitzea neurrizkoagoa izan da(% 8 eta% 2, hurrenez hurren).
|
|
|
Espainiako Estatuan hemen baino tenperatura altuagoak espero dira. Are,
|
hiru
lurraldetan (Kordoba, Jaen eta Sevilla) alerta laranja ezarri dute (arrisku nabarmena), termometroa 40 ºC ra hel daitekeela eta. Beste bederatzi eskualdetan alerta horia dago, Aemet Estatuko Meteorologia Agentziaren arabera.
|
|
|
Horien oldarkortasuna neurtzeko, ikerketak egin dira EAEko
|
hiru
lurraldeetan, eta horietan oinarrituta, lau maila zehaztu dira. Kolore bidez bereizten dira:
|
|
|
Egoitza berriekin EAEKo
|
hiru
lurraldeetan izango da kutxa.
|
|
|
Eibarko bulegoa Toribio Etxeberria kaleko 16 zenbakian dago, eta Zarauzkoa, berriz, San Frantzisko kaleko 11 zenbakian. Horrela, kutxa bizkaitarra Euskal Autonomia Erkidegoko (EAE)
|
hiru
lurraldeetan dago presente, eta 247 bulego ditu EAE osoan.
|
|
|
Harritzekoa da Obamak, Iran mundu mailan isolatzea saiatzen ari denak, herrialde horri
|
hiru
lurralde esanguratsuenekin harremanak egonkortzen uztea. Ahmadineyadek Brasil, Venezuela eta Bolibia bisitatuko ditu, merkataritza arloko akordioak lortu eta isolamendua hausteko.
|
|
|
Zentral hidroelektriko txiki batzuk eta biomasa erretzen duten hainbat zentral termiko dira elektrizitate sorgailu bakarrak. Guztien artean, ez dute
|
hiru
lurraldeetan kontsumitzen den elektrizitatearen% 2 ere ekoizten (2005eko datuen arabera, kontsumitutakoaren% 1,6 sortu zuten). Gainerako guztia Frantziako sarearen bidez jasotzen dute hiru lurraldeetan, eta ia dena zentral nuklearretan sortua da.
|
|
|
Guztien artean, ez dute hiru lurraldeetan kontsumitzen den elektrizitatearen% 2 ere ekoizten (2005eko datuen arabera, kontsumitutakoaren% 1,6 sortu zuten). Gainerako guztia Frantziako sarearen bidez jasotzen dute
|
hiru
lurraldeetan, eta ia dena zentral nuklearretan sortua da.
|
|
|
Horrenbestez, Frantziako gobernuaren egitasmoak ikusita, ez dirudi asko aldatuko denik Iparraldeko
|
hiru
lurraldeen egoera energetikoa, nahiz eta horretarako aukera baduten, batez ere, orain oso gutxi ustiatzen dituztelako dauzkaten baliabideak (ura, biomasa eta eguzkia).
|
|
|
Batetik, presentzia
|
hiru
lurralde politiko administratiboetan. Bigarrenik, kolaborazioa; hau da, hitzarmenak elkarte horiekin.
|
|
|
Egun, Nafarroan ETBko seinalea igortzen duten hedagailuek Araba, Bizkai eta Gipuzkoatik jasotzen dute seinalea. Beraz, heldu den apirilaren 3an
|
hiru
lurralde horietan itzalaldi analogikoa izaten denean ez da izango Nafarroan ETB ikusteko inolako aukerarik, ez analogikoan ezta LTD bidez ere. Hori ikusita, Nafarroako Parlamentuko alderdi guztiek, UPNk izan ezik, «kezka» azaldu zuten, eta heldu den apirilaren 3tik aurrera Nafarroan ETB ikusteko aukerarik ez zela izango jakinarazi.
|
|
|
Pastorrek uste du PSE EEk irabazten ahal duela
|
hiru
lurraldeetan
|
|
|
Bizkaian bertan, PSE EE EAJren nagusitasuna zalantzan jartzeko gai ikusten du Pastorrek.
|
Hiru
lurraldeak kontuan hartuta, berriz, haien garaipena are argiago iruditzen zaio. Aurkariek berek garailetzat jotzen gaituzte, PPk Eusko Jaurlaritzako sail batzuk eskatuz, eta EAJk publikoki aipatuz Lopezekiko babesa.
|
|
|
Parte hartu duten guztien babesa ez du lortu, Gipuzkoako alderdiko zuzendaritzak horren aurka bozkatzeko deitu baitzuen batzarra hasi baino lehen.
|
Hiru
lurraldeetarako zuzendaritzak egindako proposamena batzarrean parte hartu dutenen %74, 2ren babesa lortu du, eta ondorioz Gipuzkoan Larrazabal zerrendaburu izanen den bezala, Bizkaian Unai Ziarreta izanen da, eta Araban Rafa Larreina. Ziarretak adierazi du balore soberanistak eta sozialdemokratak defendatzeko aukera onena zela.
|