|
2000
|
|
|
Gaiok berak esaten zuenez,. Zuzenbidea, legez eta usadioz hornituriko herri guztietan, alde batetik berena delarik, aldiz gizaki ororena da. Horregatik,
|
herri
bakoitzean beretzat emana, propioa da, eta zuzenbide zibila deritza, hiriaren zuzenbidea balitz bezala. Alabaina, arrazoi naturalak gizaki ororen artean sorturikoa, herri guztiek berdin betetzen dutena, jendeen zuzenbidea da, hots, nazio guztientzako zuzenbidea?.
|
|
|
Bi hitzaldi eman zituen 1918 urtean, La liga de naciones y el problema vasco izenburupean eta Eibarren bertan V. Fernández tipografian inprimatuak izan ziren. Han agertu zuen
|
herri
bakoitza bere etorkizunaren jabe izan beharra. Aldi berean federakuntzaren premia, foruen galerak utzitako lekua betearazteko.
|
|
2006
|
|
|
Irakurlea oraindik gomutatzen bada herri gogoaz:
|
herri
bakoitzak bere izpirituaren arabera hozitzen zituen legea, politika, artea; azpiratzen duen uholde ororen despit, intrahistorian, herri gogoak betibat zirauen, etc. Orain, alderantziz, herri gogoak bata bestean urtzen eta nahastekatzen dira, denak irabiatu eta azkenean Gizadi Gogo moduko bakar handi bat sortzeraino. Hau da Unamuno-k euskararen heriotza iragarriari bere argumentazioan ipini dion marku filosofikoa, hots, eskatologia kuakero spencertarraren markua – Paz en la guerra ko bera, eta beste gaietarako aspaldi abandonatua duena:
|
|
|
586 Ib., 497 Oroit Ortega-ren tesia,
|
herri
bakoitzak bere arimari dagokion lurraldea hautatzen ei duela: bisigodoen arima ja basamortu bat zen, haiek Espainiara heldu direnean.
|
|
|
|
Herri
bakoitzak bere jeinua du, dio Ganivet ek; eta artean, politikan, baina dogmetan ere azken batean –gauzarik ukiezinenetan–, bere jeinuaren marka utziz doa den denean. Ganivet i onartu behar zaio, herri gogoaren bere kontzeptua osoki historiari atxikitzen diola berriro:
|
|
|
Autore falangistarentzat, sistema hoberena demokratikoa ote den, ala monarkikoa eta abar galdetzeak ez dauka zentzurik.
|
Herri
bakoitzak bere jeinua dizu, eta bere jeinuaren arabera bizi da, egiten du artea, egiten du historia, eta behar ditu erakundeak eta estatua. Jeinu espainola –mestizoa– munduko hiru jeinuen sintesi eta harmonia da:
|
|
2007
|
|
|
Hizkuntza berriro tresna bihurtzen da, eta are instintoarena orain. Herri bat ez da bere hizkuntzarekin bat, sortua ere harekin batera eta harekin batera hiltzekoa; Renan entzat lehenik arraza dago, arraza hori arraza/ herritan zatikatzen da, eta arraza/
|
herri
bakoitzak bere hizkuntza partikularra, hirugarren momentu batean, bere instintoaren (naturaren, ez izpirituaren) eta bizi inguruko historiaren arabera sortzen dizu.
|
|
|
Gizadia bere osoan, halaber, izaki izpiritualek bidatua beti, goraketako maila suzesiboetan Izpiriturantz doa. Baina ez gizadia dena masa bat, baizik
|
herri
bakoitza bere arimaren aiurri eta erritmoen, erlijio edo mitologiaren, arabera.
|
|
|
|
Herri
bakoitzak bere bere izpiritua edo gogoa duelarik625, bere ekandu eta usadioak dauzka, legeak, erlijio moldea, biziera politikoa. Eta:
|
|
|
Askapen Gerren ostean, liberalismoaren gorakada, Konstituzioaren gatazka, batasun nazionalaren aspirazioa, estatu feudalak erreformatzeko mugimenduak nahinon, honek guztiak batetik razionalismo juridiko bat akuilatu du, Kode Zibil berri unibertsal baten asmoaz Frantziakoaren antzera (Thibaut) 647, eta frontalki joera horren aurka, bestetik, Eskola Historikoa, lege eta kode berririk asmatu ez, baina tradizionalak zientifikoki garbitu eta egokitzeko (leheneratzeko) asmoz, zentralismo eta uniformitate proiektu ororen antitesia beraz648 Zuzenbidearen filosofia razionalista edo positibistentzat, legea legegilearen nahiari baino ez dago atxikia, legegileak edozein unetan delibera eta promulga lezake, h. d., legegilearekin identifikatzen da legearen arrazoia, ez dauka zerikusirik historiarekin. Eskola Historikoarentzat zuzenbidearen edukia beti eta osoki herriarena (nazioarena) da, herriak ekoizten du bere baitatik inkontzienteki (estreina ohitura gisa, etc.), eta iragan nazionalaren osotasunak determinatua da. Volksgeistak?, h. d., ezin da nahierara diktatu, aldatu, zaharra kendu berria sortu, ez herri batetik bestera trukatu,
|
herri
bakoitzari bere bere zuzenbidea baitagokio, ez edozein lege edozein herriri. Hau dena berdin izan liteke balazta bat despota legegin zalearentzat eta haren aurka paladio bat herriarentzat; edota, errazago, Printze eta klase kontserbakoienen justifikaziorako teoria juridiko bat.
|
|
|
Horregatik Eskola Historikoaren Volksgeista, bera enpirikoki zuzenean atzemangarria izan gabe (bai zerbait aski lainotsua), haren zentzua beti planteamendu zeharo enpiriko baten barruan gelditzen da; Hegel-en Volksgeista, aldiz, ideala da azken finean, h. d., izpiritu unibertsalaren historia ideal, razionalki nahitaezkoaren momentu bat espazioan eta denboran. ...aren bere baitatik kanporatze bat da, bere barru barrutik razionalitateak egiten du historia (eta historian razionalki beharrezkoa denean/ delako, da razionalki beharrezkoa bere barrutik legea); Eskola Historikoarentzat razionalitatea historiak egiten du (eta historiak egin duenean/ duelako, legea razionala da), Volksgeista ez da zuzenbide enpirikoaren erreferentzia bat besterik azken subjektuari(
|
herri
bakoitza bere zuzenbidearentzat) 651 Volksgeist hori bere baitan zer den, ez da planteatzen. Enpiriko eta positibo soila izate horixe da, hots, fundamentu filosofikoaren eskasa, Hegel-ek egotziko diona:
|
|
|
Kulturak, aldiak, konparaezinak dira. Aldi bakoitzak,
|
herri
bakoitzak bere balioak dauzka, haien arabera bizi da, eta bizi behar du: zentzurik ez du, halaber, gaurkoek atenastarrak edo ertarotarrak izan gura izateak.
|
|
|
Kant-en askatasun razionalaren lekuan Herder-en askatasun naturala dago, moralari baino gehiago kreatibitateari eta poesiari lotua. Eta historia natural bat, non ere naturak berak jasotzen duen gizadia libertatera, kantura, gizatasunera, humanitatera?, geroz eta gorago gizakiaren gizatasunean(
|
herri
bakoitza bere gizatasun naturalean), historia bidez hain zuzen. Naturak gizadia gizatasunera geroz eta gorago jasotzeko obran, natura unibertsalaren (gero Hegel-en Izpiritu unibertsalaren) produktu naturalak eta tresnak dira herriak eta hizkuntzak, herrien izpirituak.
|
|
|
Herder-ek gatibutasun horretatik askatu ditu artea zein herriak:
|
herri
bakoitzak bere zerua dauka; bakoitzak bere kreatibitatea eta bere zoriontasun berekia, bere baldintza, izpiritu, propioaren arabera.
|
|
|
Konklusioa liberatzailea da:
|
herri
bakoitzak bere dohatsutasuna dauka, bere sormena, eta aski du. Grekoa izan beharrik ez dago zoriontsu eta sortzaile izateko.
|
|
|
A. W. Schlegel-entzat,
|
herri
bakoitzak bere izpirituaren araberakoa bezalaxe dago izpiritu maskulinoaren eta izpiritu femininoaren poesia modua ere: poesia maskulinoaren karakterea ianbikoa da, femininoarena elegiakoa; lehenaren eredua Alzeo, bigarrenarena Safo.
|
|
|
–¡ Qué grandioso tema el de mostrar que para ser lo que se debe ser no se necesita ser ni judío ni árabe, ni salvaje ni mártir ni peregrino, sino sencillamente el hombre ilustrado, instruido, refinado, razonable, culto, virtuoso, gozador, como exige Dios del grado de nuestra cultura? 366 Alderantziz, beste aro batzuk ez dira juzgatu behar gaurko bizitzatik eta irizpideetatik; beste herrietako ohiturak gure ohituretatik. Aro bakoitzak eta
|
herri
bakoitzak bere bizia, premiak, bertuteak ditu. Ilustratu moderno askok antzinako kulturak gutxiesten ditu(, nosotros nos reímos de la mitología griega, pero es posible que cada uno de nosotros se cree la suya?) 367; edo, alderantziz, iragan denborak loriatzen ditu gaurko egunaren desfaboretan(, elogiamos tiempos que ya no existen ni han existido, cuando creamos, a partir de ellos, cuadros novelescos relativos a nuestra insatisfacción y nos rechazamos para no gustarnos a nosotros mismos?) 368 Bata bestea bezain zozoa da.
|
|
|
Greziako ongia eta ederra ez dira Judea edo Germaniako ederra eta ongia.
|
Herri
bakoitzak bere bere izpiritua dizu, bere nortasun, originaltasun menpegabea. Baina Volksgeist hori ez da mugaketa negatibo bat beste herrienganako, bai irekitasuna herri guztietara.
|
|
|
Hain zuzen historiaren helburua gizatasuna manifestatzea da, egin ere egiten ari dena, ez denboraren buruan erdiestekoa: beraz, historia helburuan dago, helburuaren errebelazioa da; eta herri oro beti historiaren helburuan dago,, herri guztiak Jainkoagandik berdin hurbil?, Ranke ren esamoldean (Jainkoarekin munduaren izpiritua bezalako zerbait ulertuz; Herder-en?
|
herri
bakoitzak bere baitan du bere zoriontasunaren zentroa?) 893 Historiaren ikusmolde unibertsalistagorik ez dago.
|
|
|
623 Ib., bol. I, 1327 Gero,
|
herri
bakoitza bere osoan izpiritu edo jeinu biribil bakarra bezala ulertzeak topikoak eta aurreiritziak errazten, are obligatzen ez ote dituen, bego bere horretan; Montesquieu-k hainbat karakterizazio du izpiritu frantses, ingeles, holandes, espainolena, etab., ik. haren Mes Pensées,. Caractères ethniques, atala (XVI), in:
|
|
2011
|
|
|
|
Herri
bakoitza bere errealitatearen eta utopiaren artean mugitzen da, batetik bestera pasatzen, eta bestetik batera. Errealitatea utopiaren bidez gainditzen da eta utopia errealitate bihurtzen da.
|
|
|
Baina programa horrek ez du inoiz ondo funtzionatu. Azkenean,
|
herri
bakoitza bere independentziaz gogoratzen da. Eta herrien independentziaren utopia, Gaztelatik askatzea bihurtu da azken mendeetan Penintsula Iberikoko herrien historiaren iparrorratz.
|
|
|
Fibra hori ukitzen duzunean, ulertu egiten da leku guztietan?, dio Telmok. Aldi berean, lankideak erantsi du
|
herri
bakoitzak bere idiosinkrasia eta berezitasunak dauzkala, eta inguruan daukazun hori kontatzera jotzen baduzu, errealitate hori ezaguna ez duen kanpotarrarentzat erakargarria eta aberasgarria dela. Hori da euren lan moldea:
|
|
2014
|
|
|
bat herriarena (nazioarena) bere baitan, edonoiz eta edozein herrirentzat baliozkoa:
|
herri
bakoitzak bere definizioa egiten duelako, eta baldintza historiko diferenteen arabera diferentea egiten duelako1500 Ezin da, hortaz,, baldintza objektiboen azterketatik herriaren [nazioaren] definizio bat objektu finko bati egoki dagokion kontzeptu objektibo finko baten maneran eman; aitzitik, egin behar duguna da herriek isilean (inplizituki) emanda hor dauden euren buruen definizio subjektiboak... Edozein norbanakoren kasuan bezalaxe da:
|
|
2015
|
|
|
Baina ez naiz orain hasiko hemengoei edo haruntzagokoei arrazoia ematen. Nik gustuko dut ikustea nola
|
herri
bakoitzak bere egiten duen kanta, haiek izan ala ez izan benetan ekarri zutenak aireplanoa.
|
|
|
Itsu itsuan askok esan oi du euskera asko dirala, edo
|
erri
bakoitzean bere euskara dala, baña zer dioten ez dakite. Ezta ori egia:
|
|
|
XIX. menderako behinik behin, Gipuzkoan hasitako euskararen susperraldian murgilduta zegoen alderdi hori, eta susperraldiaren babesean zabaldutako hizkuntza modak iritsi ziren bertara. Hori dela eta,
|
herri
bakoitzean bertako hizkera erabiltzea eta idatzizko zereginetan tokiko batua egokitzea izan liteke alderdi horretarako irtenbidea, eta horixe da, azken batean, orain arte ere gutxi gorabehera egin dena.
|
|
2016
|
|
|
Horiek hasi baitziren gure gaurko bidaiaren gaiaren lehenbiziko ildoak marrazten. Sinesteek ere bere lekua kausitu zuten, eta mitologia leku guzietara hedatu zen,
|
herri
bakoitzak bere sineste zaharrekin batera?. Eta kontatutako guzia begi aitzinean kurritzen ari zitzaien, denborari jauzi ikaragarri bat emanez.
|
|
|
–
|
Herri
bakoitzak bere nortasuna zuela sinesten zuten. Herri literaturari garrantzia
|
|
2017
|
|
|
2013 urtean, boterearen atomizazioa erabatekoa zen Libian.
|
Herri
bakoitzak bere kontseilu propioa zuen, bai eta bere indar armatuak ere. Industria bakarraren etekinak, petrolioarenak, oraindik autonomoa zen banku batek kudeatzen zituen, Banku Zentralak, alegia.
|
|
|
–
|
Herri
bakoitzak bere nortasuna zuela sinesten zuten. Herri literaturari garrantzia
|
|
2018
|
|
|
Ez dut esaten
|
herri
bakoitzak bere mitoak dauzkala eta denak antzekoak direla. Esaten dudana da Europa guztiak funtsean mito bat bera daukala, eta berdina dela guztiontzat:
|
|
2021
|
|
|
Garai batean, lekuan lekuko joerak, oihalak eta josteko erak ezagutu genituen. Bidaiatzen zenuen eta
|
herri
bakoitzean bertako arropa ikus zenezakeen. Gaur egun, bidaiatzen duzu eta leku guztietan arropa bera daukazu.
|