|
2022
|
|
|
1) Gizonezkoarekin
|
hasiko
gara. Gizon hitza orokorregia eta xehea dugu, ingelesez" gentleman", aleman eta nederlanderaz" Herr" edo frantsesez" monsieur" izenek aditzera ematen duten goi estatusa zehatz markatzeko.
|
|
|
—Neguarekin batera hotzak eta elurra ere hurbildu zaizkigu. Elurra dela eta, artean gutxi entzuna zen esapide bat entzuten
|
hasi
gara: elurra gatzatu.
|
|
|
—Eguna argitzen
|
hasten
denean, argia urratzen duenean –arturratzean–, egunsentia dela esan, entzun eta irakurri ohi dugu gehienbat. Baina izen desberdinak egotzi izan zaizkio egunsentiari han hor hemen, beste hizkuntzetan ere gertatzen den antzera.
|
|
|
Baina eskumako osagai hori ez da bat batean akordura datorkigun abarra, baizik nabar adjektiboa. Egun
|
hasteari
doazkion izenetan, izan ere, emankorra dugu kolore adjektibo hori. Nabar bigarren osagaitzat hartuta, eta argi, goiz edo egun izenak, edota ilun au rretik direla, uztartu ditugu izen mordotxoa.
|
|
|
Faktoriako geziak [2021 urteko testu bilduma] 128 errazago ikasi genuena, harako xiberutar tradizio kantu zoragarriari esker: " Goizian argi hastian/ ene leiho hegian/ xori bat pausatzen da eta/ goratik
|
hasten
kantan".
|
|
|
Elurrari erauntsi diola, elurrari eraso diola, elurrari eman diola ere esaten da, egiten
|
hasi
dela edo ari dela aditzera emateko. Elurra edo euria ari duen bitartean, aditz joko trinkoaz erabiltzen da:
|
|
|
—Aditz trinko gisa* daflipart ez da onargarria, txantxa modura ez bada! Gudu aurreko belaunaldiko idazle garbizaleak, gramatikari batzuen eraginez,
|
hasi
ziren aurretik tradiziorik ez zuten edo taxu berriko adizki trinkoak erabiltzen: dirakur, dager, dabagit eta beste hainbat halako.
|
|
|
Dena den,
|
hasi
aditza dugu beharbada neutro eta orokorrena berri adjek tiboaz elkartzeko adiera honetarako. Hala esaten da:
|
|
|
hasiberria (zenbait hiz keratan, hasberria).
|
Hasi
berria izan edo hasi berri egon. Larramendik ongi as matu zuen bere hiztegian:
|
|
|
hasiberria (zenbait hiz keratan, hasberria). Hasi berria izan edo
|
hasi
berri egon. Larramendik ongi as matu zuen bere hiztegian:
|
|
|
pandemia zoritxarreko hau dela gure gizartean giza-talde asko arnasa esturik egon direla, biziko, ez biziko. Eta leuntzeedo arintze fasean sartu garenean, gizartea arnasberritzen
|
hasi
dela.
|
|
|
· Arnasa batean lokuzioa erabili ohi da ‘kolpera, takada batean,
|
hasi
eta amaitu’ adie razteko. Eusebio Maria Azkue poetak, erdara euskaran ondutako kopla batzuetan idatzi zuen bezala:
|
|
|
Beste batzuetan, aldiz, diferentzia ez da horren garbia. Iparraldeko kostakoa dugu" Brodatzen ari nintzen"
|
hasten
den balada tristea. Bertsio baten bi ahapaldiren hitzak:
|
|
|
Gutxiago, ordea, mintzoa, hizketan, berbetan darabilgun hizkera. Kontua da, gaur egun, ahoz darabilgun estiloari gehiago erreparatzen
|
hasita
gaudela, bal io handiagoa ematen, hori ere euskararen harrobitzat hartuta gaudelako. Joe ra hau albiste ona da neure ustez, zeren azken batean ezpainetan darabilguna da bizi dugun hizkuntza, eta berdin dio euskara, gaztelania edo galego hiz kuntza izan.
|
|
|
Eta aditz trinko deritzenak zirela jatorrizko edo euskara zaharraren giltzetariko bat, sinestuta zeuden hainbat. Eta aditz trinkoaren jaregite le hia horretan, zahar ezagun batzuei bizi berria emateaz gainera, artean ezagutu gabeko adizki batzuk erabiltzen
|
hasi
ziren. Euskararen berpiztearen ardatzetariko bat zen, horretara, aditz joko trinkoarena.
|
|
|
Euskal administrazioa euskaraz abiatu zenean, Eusko Jaurlaritza finkatu eta lasterrera, administrazioa adierazteko arduralaritza bultzatzen
|
hasi
ziren gune batzuetan. Baina hitz horrek ez zuen luzera arrakastarik irabazi:
|
|
|
Jokin Zai tegi idazleak, Azkueren jarraitzaile zintzoa bera, Sofokles tragedian darabilena, hain zuzen: " Hire buruak, alegia, txulut egin din, gaiztoekin batera oker egiten
|
hasi
hintzan ezkero".
|
|
|
Haragia, okela? Haragiaz
|
has
gaitezen.
|
|
|
Gaur egun, tamalez, batzuen ahoz okela hitza berea ez duen ingurunean en tzuten
|
hasita
gaude: okelak dindilizka, garriko okelak eta halako baragarrikeriak.
|
|
|
Probak dira txorikume batek hegan
|
hasten
denean egiten dituen lehenengo saio, entsegu edo ahalegintxoak ere.
|
|
|
Gaztaina neguko jaki sendo elikatzaileen artean sartu izan da. Gaztainondoen ale ugariak estimatuak izan dira, udazkenean
|
hasi
eta negua igaro arte. Eta gaztaina arbolak gaixoak jotzen zuenean, ezbehar garratza ohi zen etxekoentzat.
|
|
|
Gabon kanta ezaguna dugu harako" Hator, hator, mutil, etxera..."
|
hasten
dena. Eta lehen ahapaldian aipatzen dira gabonak batetik, eta gaztaina zimelak jatera bestetik.
|
|
|
Euskaraz ajea da beharbada hiztunen artean zabalen dabilen hitza:
|
hasi
Bizkai ekialdetik eta Nafarroaraino. Hegoaldean batez ere.
|
|
|
Eta beste behin: " Agostuan amarrian, olaxe lagatzeotsat aarixai ardixetara, da orduantxe
|
asten
die arkerak".
|
|
|
Zelan antzematen den behia susara dela? Behia edo biga gaztea landan beste bati gainka
|
hasten
denean, ezagun da susara dela. Beste ezaugarri bat ere izaten dute behiek.
|
|
|
Zeintzuk eta zelakoak izan daitezke, sartaldeko hizkeretatik hizkera jasoan erabiltzea merezi duten hitz eta esamoldeak? Ez da hau lekurik ego kiena, errosario luze bat kordatzen
|
hasteko
, baina adibide gutxi batzuk emango di tut, burura etorri ahala, erdi sailkatuta:
|
|
|
—Astebete da Kanarietako La Palma uharteko Cumbre Vieja mendi tontorra harri gorri jaurtika
|
hasi
zela. Euskaldunok ez dugu geure lurraldean horrelako askorik ezagutu, ezta bizi izan ere, baina euskaraz ere sortu eta garatu dira natura fenomeno horren inguruko hitzak.
|
|
|
—Katuak miauka, marmar edo marraka | marraoka
|
hasten
direnean, eta lorik egiten uzten ez digutenean, erdal hitzez" zeloan" daudela iragartzen dute. Katarrari deiez.
|
|
|
Berrogei urteko ibilbidea bete du aurten EITBk aurtengo urte honetan euskal irrati telebisten arlo luze eta zabala lantzen eta garatzen, ia hutsetik
|
hasita
.
|
|
|
Arrazoia eta helburuak zehazten
|
hasita
, hitzak berez lilura sortzen duela gogora dezadan, euskaraz zein beste edozeinere hizkuntzatan; berariaz, hizkun tza maite duenari. Urrunago joan barik, gaztelanian bertan —Fundeuren egu neroko proposamenak lekuko—.
|
|
|
Anekdota gisa esan nezake, ETBren lehenengo urteetan, eguraldia gora eta be hera
|
hasi
zirenean, hitz hori entzuten hasi eta astebete garrenera itaundu zio la Uribe Kostako gizon heldu batek alabari: " Eguraldia zer da?
|
|
|
Anekdota gisa esan nezake, ETBren lehenengo urteetan, eguraldia gora eta be hera hasi zirenean, hitz hori entzuten
|
hasi
eta astebete garrenera itaundu zio la Uribe Kostako gizon heldu batek alabari: " Eguraldia zer da?
|
|
|
Derioko Seminarioan ikasle zela euskal hizkuntzara zaletu eta gaztetxotatik gure hizkuntza lantzen
|
hasi
zem Ondoren, Deustuko Unibertsitatean egin zituen goi ikasketak (Filologia Erromanikoa).
|
|
|
Deustuko Unibertsitateko irakasle izan da 1980 urtean
|
hasi
eta oraintsu arte, Euskal Filologia adarrean.
|
|
|
Akademiaren EHHA (Euskararen Herri Hizkeren Atlasa) egitasmoaren zuzendari izan da 2005 urtean
|
hasi
eta bukatu den arte.
|