|
2011
|
|
|
Gaur gun beheko aldean Izkiña taberna (Motzaren taberna ere deitzen zaio) dago.
|
Hara
nola azaltzen duten 1710ean: " Primeramente su Cassa llamada toberenea[...] afrontada con Cassas de Peronenea, Calecoechea y Garronea" (NAO, Goi.pr., 15603 kaxa, 2, 2).
|
|
2013
|
|
|
Literaturako kontuen generoa, bere aldetik, espezie edo mota anitzetan sailkatzen da;
|
hara
nola, elezaharrak edo kondairak, alegiak, bihurrien edo pikareskako kontuak, ohiturazkoak, ipuin beltzak edo beldurrezkoak, zientzia fikziokoak, bidaietakoak, zinema edo zibernetika girokoak, marrazki bizidunak, eta eta abar. Etengabe berritzen da ipuin moten errenkada, literatura bera berritzen den bezala.
|
|
|
Eta horra non, Lurrizadek emakumearen oparotasun esnetsua eta gizonezkoaren tinkotasun adoretsua bere senaren baitan bat eginik, basapiztiak abere bihurtu zituen eta landare aleak eta igaliak bilakatu zituen hazi. Baina
|
hara
nola, Nehoizezko garai hartako giza piztiek Lurrizade zorotzat jo beharra zeukaten, beren usteko zentzu ona zaindu eta babestekotan: Eroa dago Lurrizade esan zuten; ez da besteok bezalakoa eta.
|
|
|
—Bai, baina hori ez da guztia tartekatu da Galtzurruneko nagusi zaharra arras kezkatuta.
|
Hara
nola gauzkan bere atzaparretan harrapatuta Gilen Paris delako giza harrapari maltzur horrek. Badakizki gutako bakoitzaren grinak, gorrotoak eta bekaizkeriak.
|
|
|
Izan ere, ihia eta lezka gaztaina zumitzak bezain ezinbestekoak dira aulkiak, saskiak, apalak, bereizgailuak, keretak eta abar egiteko, gari edo garagar lastoa baino malguagoak eta leunagoak baitira.
|
Hara
nola Kokoherriko ihi esparrua den mutiko eta neskatoek udan igeri eta josteta tokitzat erabiltzen dutena, Tzurdiok ongi baino hobeki dakien bezala. Igel, apo, arrain, arrabio, izain, ur arratoi, suge eta hainbat eta hainbat xomorroz enpo egoten da, baina abereen gorotzik eta lokatz mugiturikegon ezean, oso atsegina gertatzen zaie gazteei jostetarako hango ur epel epela, betiko ganduaren hezetasunaz eta landare hautsien lurrin itsaskorraz.
|
|
|
—A!
|
Hara
nola ilunpeko azti maltzurrak iragarritakoa betetzen hasi den Kirdune atsoa enigmatikoki mintzatu da, ohi bezala. Euliak Herioren mezulariak dituk eta haserre eta zoritxar handiak gertatuko dituk laster Kokoherrin.
|
|
|
Bihurrien kontuek amaiera zehazki jakina eduki ohi dute; beti tankera bertsukoa behar du eta aldez aurretik neurri batean behintzat asma litekeena. Irakaspena ere nabarmena izaten dute bihurrien kontuok,
|
hara
nola herriko jauntxoa edo gizaki ahaltsua edo dena delakoa irrigarri eta galtzaile gertatuko den, bere harrokeria, zekenkeria edo ergelkeriaz baliatuta peatzen diolarik. Aitzitik, absurdoko kontuek ez daukate ez egiazko bukaerarik eta ezta irakaspen zehatzik ere.
|
|
|
arian berezkoak diren kontraesana eta ukoa, ordea, soilik logikaren hormako absurdoaren zirrikitutik ikuska litezke.
|
Hara
nola argi izpiak, foton ak alegia, ibilian dabiltzan ibilki 300.000 kilometro segundoko ziztuan, kosmoseko txirrindulariak balira bezala, beren joanera zuzena mozten duenaren aurka talka egin arte. Ez daukate masarik, materiarik, zamarik edo erakarpenik; soilik indarra mugimenduan dira.
|
|
|
Beldur gutxiago eragiten du, nonbait, kanpoan euliz eta xomorroz estaltzeko arriskuak, udal aretoko istiluak baino. Baina
|
hara
nola ikaratuta ihes egindako batzuei atzetik jazarri zaizkien beste batzuk; hainbestekoa izaki, noski, denboraren infernutik azaleratu den amorrua!
|
|
|
Jaiotetxeko anaia oinordekoa, Orkitzen aita alegia, hilik zen aspaldian, baina Urrumian etxekotzat hartu zuten Orkitzek eta Xunbelek, ohituraren arabera.
|
Hara
nola ordea, haren ereduak erakarrita eta etxeko premiak haren diruz hornituta gertatzean, amildu egin zen Orkitz inon diren salerosketa, tratu, negozio eta apustutan murgiltzeraino. Lehendik berezko joera hori bazeukan, egia da; baina osaba indianoaren ausardiak, ustezko ziurtasunak eta itxurazko itzalak baserriko lana bigarren tokian uztera eramanen zuten eta gero porrot osora.
|
|
|
Eta saiatu, saiatu egin naiz liburu honen sarrerako atalean. Baina, jakina,
|
hara
nola (des) teoria irten zaidan, eta gainera laikoa: (des) teoria kaotikoa.
|
|
2014
|
|
|
Nostalgiarekin aipatzen dira, Donibaneko bestetan ateratzen ziren kabalkadak, zaldiak, bolantak baina ere gehigarriak,
|
hara
nola karroak: Garat trinketean argazki batzuetan agertzen da" Le char de la chasse" adibidez.
|
|
2015
|
|
|
Eta ez, esna gogorik izan ez arren, ezertarako gogoa biztu ez arren, bai ba,
|
hara
nola, zeuoi eska dakizuekeen, urrunxeagotik egitea geure argazki bat, ferekatzen gaituzuela irudikatu nahi dugunerako.
|
|
2016
|
|
|
Ez zaieke bereziki laketgarria gertatuko, ia seguru, euskal literaturan balio hutsalik baizik ikusten ez dutenei Klaudio Otaegiren lana. Honezkero, Jon Juaristik, gure nafar zirikatzailearen maiasturu maisua datekeenak jakina zurginek ezin dutela santuekin joareak egin, bai erre ordeahalako destainez
|
hara
nola marraztu zigun zegamarra handioski halaber gaztelaniaz naski:
|
|
2017
|
|
|
Eta
|
hara
nola ezagutuko ditugun, amaieraren hasieran, maite ditugunak joaten eta galtzen eta hiltzen, eta ez jaiotzen eta topatzen. Pentsa ezazu, bihotza, ez duela merezi denbora eta bizitza ez sentitzera eramateak, ez sufritzeagatik.
|
|
|
Heraldikan ohikoa da hegoak zabalik gorantz igoz atzetik ikusitako erlea. Etxea abaraska ote den, etxea habia ote den, eta
|
hara
nola, etxea erlauntza baldin bada, emakumeengandik sortzen den oinordetzaren beste zentzu bat, oinordetzaren sorreran anderea antzematen duena.
|
|
|
Nondik atereak ote dira orduan gure artzain Neolitorainokoak! Eta
|
hara
nola zehaztu zituzten Etxandiko alaba Marimartin ezkonberriaren doteko ehun eta hamar dukatak puskatan pagatzeko epeak:
|
|
|
Hemendik aurrekoa, hona artekoa bezalaxe, elkarren segidako testua da baina nik goitik beherako zerrendan ipini dizut testu berbera, herritar baikoitza eta bere etxearen izena banakatuz; izanez ere, etxe izenen eta beuren jabeen zerrenda hauxe baita, dokumentu honetatik nabarmendu nahi izan dudana, eta ez gainerako testu protokolario luze eta aspergarri guzia.
|
Hara
nola hasten den:
|
|
|
Kontuan izan Ataundik sartuak zirela Arratibeldarrok aurrekoz647 Goizuetara, eta Lorentzo idazkaria hila zela.
|
Hara
nola eman zuen parte juzkaduan, gure gurasoek ezagutu zuten iloba Esteban Iriserrikoak: " manifestando que su tio Lorenzo ArratibelLoyarte de la misma naturalezay vecindad de 58 años de edad casado secretario delJuzgado municipalfallecio a las cuatro de la tarde deldia de ayer en su domicilio a consecuencia de bronquitis cronica[...] estaba casado con Doña Francisca Antonia Zabaleta Goizueta de cuyo matrimonio no ha tenido hijos".
|
|
|
Eta aztertu, urtez urte, 1700 urtetik honuntz, kasik mende osoko zerrik ezkurreratze kontuak argituko baziren.
|
Hara
nola hasten duen Iruñetik agindutako lana Goizuetako eskribauak:
|
|
|
5. Gaur galduxea den honek hor behar zuen nonbait Leuneta aldean.
|
Hara
nola ageri den Hilen Xarma liburuko 16 orrian ere... ":
|
|
|
Horietxek ziren Alduntzingo sarobeak, baina
|
hara
nola aipatuak ageri diren 1851ko dokumentuan, hamar urteren buruan emandako aldea ikus dezazun, zehaztasun kontuan:
|
|
|
Herriko maisuaren, Jose Inazioren, bi semeak, Jose Antonio eta Juan Bautista Zabaleta Uitzi anaiak, Itzala etxean bizi zirenak, eta Jose Antonio Makatzaga, izan ziren preso sartutako mutilak. Biharamon goizean, astelehenarekin, testiguri hartu zien informazioa alkatearen aurrean herriko eskribauak, eta
|
hara
nola azaldu zuen auziaren hasiera, aurreneko testiguak:
|
|
2018
|
|
|
Hitz bi bukatu baino lehen liburuan erabili izan dugun idazkera estiloari buruz eta arlo linguistikoan hartu behar izan dugun zenbait erabakiren inguruan: idazkerari begira euskarazko komunikabide idatzietan ohikoen den hizkera estiloari egin diogu men,
|
hara
nola izen propioetan tildeak ez erabiltzeko hartu dugun hautuan edo idazte prozesuan hartu behar ohi diren beste hizkuntz erabaki askotan. Halaber, Euskaltzaindiak emandako gomendioei jarraitu diegu pertsonaia edo gertaera historikoak izendatzeko unean eta leku izenen erabileran, eta, bereziki, hiriaren izendapenaren kasuan.
|
|
2019
|
|
|
|
Haraino
nola iritsia nintzen gogoratu nahian bart gaueko irudiak hasi zaizkit, poliki, gogora etortzen. Sarah Bloom ikusi dut, solasean, urrunean, tarteka dantza izatera iristen ez ziren mugimenduak eginez.
|
|
|
Zinez interesgarria, batez ere, bordarien sorrera jende askok uste bezain aspaldikoa ez dela erakusteko, eta horrexegatik ekarri dizut hona.
|
Hara
nola bildu ziren herritarrak, Patziku Arribillaga eskribauaren aurrean, 1708ko uztaren 29an (LUA, 4/ 10):
|
|
|
Hantxe zeuden oraindik zutik, nork eraiki zain, frantsestekoan zuraje guziak kizkali eta larrugorritan geldituak. Eta 30 urteko ahaleginari eta lan zuhurrari esker, indarrak berritu ondoren,
|
hara
nola sortu zen, Herriko Etxe umilatua berritzeko asmoa, lehengo pareta zahar dotoreen arabera, hiru solairuko goiera emanez (LUA, 4/ 54):
|
|
|
Ez bedi nahas goiko argazkian ageri den Korteko borda Erasotekoarekin, oraintsu 2014 aldean Oinatz Bengoetxea sonatuak, EH.ak eman duen pilotaririk artistenak, erosi eta dotore berritu duenarekin.
|
Hara
nola ageri den borda honen sortetxea eta bion jabea: " 95 Juachin de Eraso dueño de la casa vezinal llamada Cortea".
|
|
|
Lehen ikusia dukezu hasieran, bordajabeen zerrenda nola bukatu den 46 zenbakian" en una borda llamada Aresoarte" esanez, eta
|
hara
nola segitzen duen handik aurrera etxejabeen zerrendak, bere faksimile puxka eta guzi:
|
|
|
Baina Txokone azpikoak bai.
|
Hara
nola ageri diren biak 1699ko apirilaren 8an (NAH, 15929/ 2): " Chonconea azpicoa afrontada con Chonconeagaraicoa y Churrea".
|
|
|
Eta Martikonea etxeak ere garaitsu berean egina behar zuen borda, urte batzuk goiti beheiti.
|
Hara
nola ageri den, P. Arribillaga eskribauak 1712ko hilbeltzaren 20an jasoa, Joanes Alkoz eta Polonia Zabaletaren ezkontzako kontratuan (NAH, 16270/ 1, 10): " Yten una borda o caseriaperteneciente a dicha casa donada de Marticonea en la endrecera llamada de Ynurrizta con todos los arboles fructiferos e infructiferos".
|
|
|
Dena dela, errez atera liteke, zenbat isildu diren, sail banatako diru kontuak erne begiratuez gero, eta horretan seguru ni baino abilagoa zarela zu zeu.
|
Hara
nola segitzen duen:
|
|
|
Berriz ere, lehen aipatu 1678ko apeoaren bigarren zerrendan,
|
hara
nola aipatzen diren maizterren sailean 28 eta 29 garren zenbakiekin sinalatuak, hurrenez hurren, aurreko borda berberak:
|
|
|
Ibiur Leitzakoa (P. Perurena, 2016). kontratuan,
|
hara
nola aipatzen diren etxea eta borda, 1721eko azaroaren 23an (NAH, 16275/ 1 kaxa, 104 sorta): " la casa de Barberosemenechiquia que afronta con las de Churioneay Petrinea.
|
|
|
|
Hara
nola ageri den maizter kaletarren sailean: " 77 Martin de Olondo vive con su ogar y familia en la casa vecinal llamada Gorritenea la de avaxo propio del nombrado en el n° 42 de lospropietarios".
|
|
|
" Juan de Sagastibelza de Areso bibe con su ogar y familia en una borda llamada elprado de Auzparren".
|
Hara
nola argitzen digun maizterren zerrendak, 77.enean: " Martin de Olondo bibe con ogar y familia en la casa vezinal llamada Gorritinea la de arribapropia del nombrado en el n° 44 de lospropietarios".
|
|
|
Hari horik guziak ongi lotuz, bistan da etxe bera zirela Txartikone azpikoa eta txikia, eta hango aita semeak Pelipe eta Matias. Ikus Hilen Xarma, 77 or. Eta
|
hara
nola lotzen dituen, berriz ere, elizako" Libro de Maceros" delakoan, Pontxito Irurtia maisuak: " Caseria de Phelipe; Charticonea Azpicoa".
|
|
|
Eta 1925eko bordarien eliz errolda honetatik, kasik ehun urtera, 2019ko maiatzaren bostean,
|
hara
nola osatu didan gaurko borden zerrenda Patxi Tolosa, 85 urteko aitona hiztun argiak, eta behar bada, gaur Aresoko borda konturik gehien dakienak. Zure jakinerako, nik neuk halaxe eskaturik, Ibiurtik honuntz Elutseder aldea barrena hasi dizu zerrenda:
|
|
|
auskalo noiztik hesolez itxitako korte (sarobe) zaharra, alegia, herriak egutera aldera duen bertaneko aldare nagusi bistarik ederrenekoan.
|
Hara
nola hil zen goian aipatu Migel Zestau horren ama laurogei urtetan, izatez herriko Estebanine eta honen bordaren jabe izandako Jakobe Zestauren alargun zena:
|
|
|
Zahar eta berri, bi Barberonea baitziren.
|
Hara
nola ageri diren 1699 urtean, ehun dukateko hipoteka batean (NAH, 15928/ 2 kaxa, 40 sorta): " Juan de Labayen menor la casa Barberonezarra afrontada con las casas de Perizay Barberoneberriay una huertapegante al dicho Barberonezarra de tres quartaladas de tierra afrontada con otra huerta de Berrobi caminopublico y regacho".
|
|
|
|
Hara
nola hasten den Lazaro Huarte eskribauak idatzi zuen 1786ko etxe zerrenda osoa egin aurreko protokoloa (NAH, Prot. Erroldak):
|
|
|
Horretan sinale erabat herriko sortetxearen mende segitzen zuela oraindik bordariak.
|
Hara
nola hasten den, Erasote aldeko Kordoban aurrena dela:
|
|
|
Hori guzia aski ez, 1800ean oraindik, bordetan ezin bizi zelako auzi zahar harekin baitzebilen Herria ardailan. Gezurra badirudi ere,
|
hara
nola (NAH, Sig.: 007436):
|
|
|
Bordarik ez oraindik, etxea bera eginberria baitzen, jakinik 1726ko apeoan ere ez zela ageri. Izan ere, Migel Argaña eskribau aldaztarrak jasoa,
|
hara
nola ageri den, Iruñeko Artxiboan, 1697ko abenduaren 21ean, Martin Arruarte eta Antonia Zabaletaren ezkontzako kontratuan (15928/ 1 kaxa, 88 sorta): " un castañalen endrecera de Espilla de diezpies afrontada con las de las casas de Rementanea y solar de la casa Unayenea".
|
|
|
Gaizki ez baditut kontatu, 218 sukalde edo bizitza guzitara, eta 1735eko Urte Zahar egunez ontzat emana dator zerrenda osoa, alkate zinegotzi eta batzarrera bildu ziren beste herritar askoren izenean, Lorenzo de Alduncin eta Francisco de Arribillaga bi eskribau leitzarrek sinatua. Baina, ni bordarien peskizan nabilenez,
|
hara
nola atera zaizkidan kontuak, nork bere zenbakia aurretik duela:
|
|
|
" Sugan arrute".
|
Hara
nola:
|
|
|
Lau artikulu datoz ondoren, funtsean hiru baino ez direnak; aurrenekoa ez baita azalpena baizik, eta 2.ak Goizuetako bordarien erregimena aipatzen du, eta 3.ak Basaburua eta Baztan aldekoak.
|
Hara
nola:
|
|
|
Zalantzarik gabe, datu zehatzagoak azalduko dira artxiboak xehero aztertu ahalean, baina Leitzako bordariei buruz nik eskuratu ditudan hurrengo datuak, 1678ko etxe errolda honetakoak dira, baina apenas ageri den datu berririk, eta ageri direnak ere, egia esan, aurrez ikusi 1670ko azter aldiakoak baino nahasiagoak, hain juxtu, bordariek eta Herriak elkarrean artean zerabilten auzia zela medio.
|
Hara
nola ageri diren hamairu borda elkarren segidan, originalean bezalaxe 63.etik hasita, zenbakera eta hurrenkera berberean traskribatu dizkizudanak (LUA, 4/ 7):
|
|
|
Datu honetxek argitu baitizkit aurreko hiru auzietan, 1664koan, 1670ekoan, eta 1674koan Urbietazar bordarekin izandako zalantza guziak.
|
Hara
nola zetorren azkeneko honetan: " Bernart de Inchauspe dueño de la borda de Urvieta çarra".
|
|
|
Kontuak hola, Leitzan aurrenenetako borda zen Arozmendi, nolabait esan Urbieta, Franki edo Beriñas bezalatsu, garai bateko burniola zaharren lur aztarnarik hoberenetan sortua. Eta burnioletaz ari naizela,
|
hara
nola datozen garai hartakoak, 1678ko apeo honetan, beren etxebizitza eta guzi; inoiz ez ordea bordatzat joak:
|
|
|
borda bakoitzari bere egungo izena paratu sarreran, Ytten bereztaile klasiko banaren ordez.
|
Hara
nola hasi zuten, banan bana, borda bakoitzaren azterlana, orduan ohitera zuten bezala Frankiko bordatik. Zaharrena eta urrutienekoa izateaz gainera, itzal haundikoa baitzen Leitzan, bi erreinu zaharren arteko frankilur aspaldikoan egina zelako medio.
|
|
|
|
Hara
nola ageri den 1711ko otsailaren 12an, P. Arribillaga eskribauak jasoa (NAH, 16270,11): " Arrendacion otorgadapor Beltran de Villabona, dueño de la casa de Erasunea, dicha casa y todo su pertenecido en fabor de Salvador de Elizalde.
|
|
|
Eta izengoiti honen jabea Gogortza ez baino Lazkano zen.
|
Hara
nola ageri den aktan jasoa, Leitzalarrean txantelak egin eta Gipuzkoara kontrabandoan saltzen zituzten talde batean (12 lib): " Yten Miguel de Lazcano alias Chanbergo por extranjero".
|
|
|
zaharra eta berria.
|
Hara
nola azaldu den berria, 1678ko apeoan: " otra casa zerrada llamada barberonea la nueba la cual tiene vecindad y la posehe por via de remate Lorenzo de Lavaien vecino de la dicha villa y ace ocho años que no se avita".
|
|
|
Baina, nahiz etxea enkartean bereganatu, jakina, gero haren jabe egiteko, pagatu egin behar.
|
Hara
nola eta zerekin: " que los treinta ducados de corridos mas quarenta y ocho reales y medio de costas de escritura los aya de pagar el dicho Lorenzo de Labayen al dicho Martin de Astivia desta manera:
|
|
|
|
Hara
nola ageri diren Barberone biok, berriz ere 1699 urtean, ehun dukateko zentso baten hipotekan (NAH, 15928/ 2 kaxa, 40 sorta): " Juan de Labayen menor la casa Barberonezarra afrontada con las casas de Periza y Barberoneberria y una huerta pegante al dicho Barberonezarra de tres quartaladas de tierra afrontada con otra huerta de Berrobi caminopublicoy regacho".
|
|
|
Baina Domigelen borda askoz lehenagotik egin zuen Mikolaseneko jabe apaiz saiatuak.
|
Hara
nola ageri den Patziku Arribillaga eskribau leitzarrak jasotako agirian (NAH, 16273 kaxa, 32 sorta):
|
|
|
Ez dakigun beste kontua, Migel Elduaienek bordarik egin ote zuen.
|
Hara
nola ageri den 1726ko apeoan: " Miguel de Elduaien dueño de la casa vecinal llamada Larrea".
|
|
|
|
Hara
nola eguneratu ziren liburu berriaren hasieran 1724 urteaz aurreko kofradekide guzien kontuak, etxerik etxe, herriaren beheko muturretik hasita, edo hobeki esan, herri barrendik, elbarrendik; eta horrexegatik hain juxtu Barrenenea aurreneko etxearen sortzetiko izena ere:
|
|
|
Erne ordea, 1726ko azaroaren 18an egindako apeo jatorrizkoan ongi daude datuak, baina ez gero 1727ko urriaren 31n ateratako kopian edo trasladoan.
|
Hara
nola sortu zen okerra, jatorrizko apeoaren 32.tik 34 ra egindako jauzian:
|
|
2020
|
|
|
Pelikulako protagonista izaten zen, oso prestua, dotorea eta adoretsua bera, eta gainera pertsonaia" onaren" papera zuen, justua eta bakezalea baitzen, beste pelikuletako indioak ez bezala. Umetan, Winnetouren papera egiten zuen aktorea amerikar peto petoa zela pentsatzen nuen, benetako amerikar natiboa, eta
|
hara
nola diren gauzak, gerora jakin nuen film haiek alemanak zirela izatez eta aktorea, Pierre Brice, frantsesa. Zinearen ziria!
|
|
|
|
Hara
nola izaten diren gauzak. Nire abizenaren jatorri euskalduna jakitean poza sentitu nuen, baina ordurako abizena euskalduna izan edo ez izan niretzat ez zen kezka bat, ez zen garrantzitsua.
|
|
2021
|
|
|
Hizkeraren gatza eta piperra direlakoan nago, beraz, hitz soila baino zerbait gehiago diren burutzapen hauek eta harrigarria da nola gorde izan dituen gure hizkuntzak bere biltegian, hiztun bakoitzarenean.
|
Hara
nola azaldu zuen harridura hauxe Seber Altubek:
|
|
2022
|
|
|
Idazle Eskolan izan zuen jardunaz gain, beste elkarte batzuek gonbidatuta, literaturagiroan ere parte hartze handia izan zuen.
|
Hara
nola, bi urtez, Nafarroako Poesia kongresuetan, Iruñeako Ateneoak eratutakoetan. Aretxabaletako Loramendik 2010ean bere elkartea berritzerako egindako aurkezpenean, Larrabetzuko
|