|
2000
|
|
|
estatua, komunikabide batzuk, gure famosoak, gure kirolariak, gure politikoak, gure abeslariak, eta besteek duten guztia. Orduan
|
gure
idazleak ere behar ditugu, eta zuri tokatzen zaizu paper hori egitea, beraz egin egiten duzu, ahal duzun hobetoen. Baina garrantzia gehiegi ematen zaigula sentitzen dut, niri behintzat.
|
|
|
Ez soilik ideiengatik, baita haren lanen irakurraldietan izandakoatseginagatik ere. Horren froga nabaria da, duela hogeita piku urte Euskal Idazleakgaur libururako Joan Mari Torrealdaik egindako inkestan parte hartu genuenok orduanemandako iritzia, ez baikenuen alferrik Txillardegi bera aukeratu
|
gure
idazle onenenarteko onentzat, izen handiko beste askoren aurretik.
|
|
2001
|
|
|
Ibazabal argitaletxearen eskutik plazaratu du Aitor Aranak" Ipuin entzulea" eleberria, non kontatzen zaigun idazle ospetsu bati gertatzen zaion ezbeharra. Gazteek bere literatura asko atsegin dutela eta, pozik dabil
|
gure
idazle hori, halako batean miresle bitxi samar bat agertzen zaion artean. Miresle hori, adinean sartutako gizona da, eta oso aberatsa gainera.
|
|
|
Hain zuzen ere, aipatutako lan horiez arituko gara jarraian2, Ni ez naiz hemengoa eta Marginalia entseguak ere aintzat hartuko ditugularik, oso lagungarriakbaitira
|
gure
idazlearen lanaren zutabe diren hainbat eta hainbat planteamendutansakontzeko.
|
|
|
ezbairik gabe, betidanik saiatu izan da gure bultzatzen, hasierako lanetatik bertatik, ohiko estrategiez baliatuz. Alabaina, eta hemen dagosaio honetan jorratu nahi dudan hipotesietatik bat?,
|
gure
idazlea ohikotasunhorretatik harago doa, irakurlea bere testuen muin eta protagonista bihurtuz, eraezin argiagoan bere azken lanetan (hortaz, hemen badago garapen baten zantzurik).
|
|
|
Bestalde, apokrifoak ez diren epigrafeen kasuan(
|
gure
idazlearen alter egotzatjo ohi den Ismael Larrea daukagu apokrifo sinatzaile aipagarriena), egia da halaber, narrazioen hasieran beste idazle batzuen aipuak jartzean, Sarrionandiak bere testuatradizio baten erdian kokatzen duela, idazketaren izaera soziala iradokiz. Izan ere, horixe da lurretako idazlearengan zein, literatura modernoan?
|
|
|
Hartara, inguruko errealitateari bizkarra emanez, isilduz, muzin egiten dio errealitate horri. Laster ikusikodugunez, isiltasunaren bide hau
|
gure
idazlearen poetikaren zutabe garrantzitsuenetakoa da.
|
|
|
Are gehiago, inkomunikazio sentsazioa eta konektatzeko ezintasunarensentsazioa izugarriak izanda ere, idazteko beharra sentitzen du
|
gure
idazleak. Coleridge ren marinel zahar hura legez, jendeak entzuteko, irakurtzeko?
|
|
|
noski,
|
gure
idazleen emaitzen ezaguera osoa izateko adina. Aldia, esan dugunez, aski mehar mugatua dagoelako.
|
|
2002
|
|
|
Euskal idazle onak ditugu egun, eta edozein gauzaren gainean idazten dute, normalean ordenagailua maite badute ere. Inoiz ez bezalako idazleak, nahiz oraingoz denei aski ongi etorriko litzaigukeen behin edo beste tradizioko
|
gure
idazleen liburuak apaletatik hartu, errautsa astindu eta esku artean erabiltzea. Lertxundik, Epaltzak, Saizarbitoriak, Atxagak... eta datozen zenbait gazte berrik orrialde ederrak eman dituzte argitara, eta denak arroila berrira begira jarri gaituzte. Egun inoiz baino hobeki idazten da, nire ustez, euskaraz.
|
|
|
Baina uste dut pozik egoten ahal garen. Zeren holako galderak orain egin baititzakegu, norbait konturatu denean euskaraz idazten denak interes zerbait izan dezakeela, euskaraz ez dakienarentzat ere. Horixe da zor dieguna
|
gure
idazleei, etxekoak izanik ere gure egoera kanporatzeko gai izan baitira. Gure literatura beste maila batera eraman baitute.
|
|
|
Honenbeste liburu argitaratu omen da aurten, gero eta gehiago urtez urte, baina ez gara hor hausnarketa sakonagorik egiten saiatzen. Ez da kezkatzekoa ikustea libururik salduenak,
|
gure
idazle ezagunenek idazten dituztenak bainoago batzuetan, EGAko azterketak direla, gramatika osoak eta zatikako hiztegiak. Eta gure idazleak ere behin eta berriz aipatzen ditudala, benetan sinesten dugu Sarrionandiak, Durangoko azokan eta hiru egunez, bere liburu izoztuaren 6.000 ale saldu ondoren, erostunek liburuaren bereganatzeko hartu duten presa berarekin tarrapataka irakurriko dituztela beren etxeko egongeletan egileak idatzitakoak?
|
|
|
Ez da kezkatzekoa ikustea libururik salduenak, gure idazle ezagunenek idazten dituztenak bainoago batzuetan, EGAko azterketak direla, gramatika osoak eta zatikako hiztegiak? Eta
|
gure
idazleak ere behin eta berriz aipatzen ditudala, benetan sinesten dugu Sarrionandiak, Durangoko azokan eta hiru egunez, bere liburu izoztuaren 6.000 ale saldu ondoren, erostunek liburuaren bereganatzeko hartu duten presa berarekin tarrapataka irakurriko dituztela beren etxeko egongeletan egileak idatzitakoak. Benetan sinesten dugu hori hola gertatzen dela?
|
|
|
Hartara, garabidean jarri behar dugu euskara, eta hauek dira Rubioren gomendioak: lokailu erlatiboak erabiltzen hasi behar dugu beldurrik gabe, eta hauekin batera liburuan berean berak erabiltzen dituen" ezi (ez)"," zeren (eta)"," ezen", etab. bezalako lotura hitzak Beraz, ikusten denez, hau ez litzateke proposamen berria izango,
|
gure
idazle guztiek erabili izan dituztelako holako egiturak. Antzeko zerbait gertatzen da" baizik (eta)" edo" salbu (eta)" aurrean jartzea proposatzen dituelarik.
|
|
2003
|
|
|
Postposizio batzuk eurrez darabiltza: ostean esaterako, euskara batuan azken aldion sartu eta lekutu dena, aspaldi txertatu zuen
|
gure
idazleak. Baita gaur gutxi irakurtzen den baina bizkai hiztunek sarri darabilten lako modala ere.
|
|
|
Txillardegi izan zen
|
gure
idazlea asko estimatzen zutenetariko bat, eta honen eraginez Udako Euskal Unibertsitateak omenaldia eskaini zion Oskillasori Iruñean 1992ko uztailaren 28an. Fonetika eta fonologia aldetik honek egindako ekarriak zituen besteak beste txalogarritzat Txillardegi hizkuntzalariak.
|
|
|
Hark Eubara euskararen gaineko hitzaldiak ematera eraman izan zuen, eta batez ere hiru liburu bikain argitaratu zizkion, bata sorkuntzazkoa eta bi itzulpenak. Argitaraldi horiek askatu zuten
|
gure
idazle beteranoa luzaroan hesitua zuen ilosamendu egoeratik zahartzaro betean.
|
|
|
Oraindik ez zen zaharra, inolaz ere, Oskillaso, baina honen aurka ere joan zen, antza, Arantzazun oihukatu zen" Zaharrak etxera!" aldarria. Edozelan dela ere, literatura sorkuntzaren alorrean halako mutualdi baten murgilduko da urte batzuetarako
|
gure
idazlea, eta larogeiko hamarkadan ondo sartu arte ez du berriro bururik agertuko. Mutualdi edo gogailtze horrek gerraosteko belaunaldiko beste idazle gehiago ere hartu zituen, batez ere Bizkaikoak:
|
|
|
Ingelesarekin handik luze barik hasi zelako susmoa dugu. Hizkuntza ikasketen gai honek berebiziko garrantzia izango du gure biografiatuaren bizitzan, zeren
|
gure
idazleak, nahiz zientzia eta matematiketan eduki unibertsitate formazioa, hizkuntza irakaskuntza izango du bere bizitzako lanbide nagusia, ingelesarena zehazki, baina euskararen irakaste metodologia lantzen ere asko lagunduko diona. Izan ere, ikusiko dugunez, hizkuntzen irakaskuntza izango du iker eremu kutunenetariko bat.
|
|
|
2garrenean,
|
gure
Idazle zaharrak edo klasikoak sartu doguz: guztiak ez, baina bai gehientsuenak, idazlanetan euskal kulturaren aberastasuna bilatuz.
|
|
|
" gure betiko lankidea" dala dino. Lankide baino ez, zuzendari, egile, oker eta huts zuzentzaile eta guztia dan gizona, ordurako euskaltzain osoa,
|
gure
idazlerik onenetarikoa!
|
|
|
Hizkera argia, gehiegikeria bako garbia, zuzena, arau zehatzez ondo hornidua, zentzun handiz landua eta txukuna, gure herriak egunero ahotan erabiltzen dauan berbetatik hur hurrekoa... Gogoangarriak dira, duda barik,
|
gure
idazle" klasikoen" lanak, hori ezin ginei ukatu. Baina euron artean, zeinek izan dau bizkaitarron gogo bihotzetan Kerexetak hainako eragin luze ta sakonik?
|
|
|
Horrek esan gura dau sendo idatzi dauela. Baina ha ta guzti be,
|
gure
idazlea ez genduke sortzailetzat joko. Sorkuntza era askotakoa izan daiteke eta gai baten ganeko gogoeta be hatakotzat hartu daiteke, baina beraren idatziak, sorkuntza asmoz baino gehiago, osterantzeko zereginetarako pentsatuta idatzi ditu.
|
|
|
Hutsune asko ditu bilduma honek: bertsoak, olerkiak eta teatro lanak alde batera itxi ditut, eta, holan,
|
gure
idazle handi askoren barririk ez dozu hemen aurkituko: bertsoentzat, hor dozu Aita Antonio Zavalaren Auspoa Liburutegia, eta olerkientzat A. Onaindiaren Milla Euskal Olerki Eder.
|
|
|
Horiek okerreko aztarnak uzteko erabili ohi dute literatura, atzetik doazenak nahasteko. Ezkutaketan egiten dute irakurlearekin eta,
|
gure
idazlearen kasuan, gurekin. Apustu egingo nuke, dagoen lekuan dagoela, pozik egongo dela gure atarramentua ikusita –esan nion ikertzaileari batzordea bigarren aldiz bildu zelarik.
|
|
|
Michael L. Bauman ikertzaileak, esate baterako, idazlearen ideario anarkistan oinarritzen omen du jarrera hori; aginte mota guztien kontrako gorrotoan, burokraziarekiko mespretxuan, estatuarekiko mesfidantzan. Ez da
|
gure
idazlearen kasua, nekez aurkituko da honengan jarrera politiko hain garbirik, baina Travenek bezalaxe, iruzurrez, okerreko norabidez eta aztarna faltsuz beteta utzi die bidea ondotik etorriko zaizkion aztertzaile eta biografoei.
|
|
|
Bazegoen beste artikulu bat
|
gure
idazlea Silverio Lanzarekin alderatzen zuena. " Mende bat pasatu da Baroja, Azorin eta 98ko belaunaldiko beste kide zenbaiten aitzindari izandakoa desagertu zenetik, eta ikertzaileek ez dute lortu haren nortasun benetakoa zirriborratzerik.
|
|
2005
|
|
|
Izan ere, Frantziako Gobernuak irrati libreetarako baimena eman zuenean euskaltzale batzuk elkartu eta halako kate bat sortzea erabaki zuten. Lan hori gustokoa izan du guztiz; gainera jende askorekin harremana egiteko aukera eman dio, eta hori guztiz aberasgarria gertatu zaio
|
gure
idazleari.
|
|
|
Atzeraturik gabiltza
|
gure
idazle kazetari zaharren ezagutzan. Gaitz erdi jakingura ernatuxe bada azken urteetan, zeren, oraindik ere, batean euskal kazetaritza zaharrak ez daukala ia ezer erakustekorik, bestean tradizio urria dugula... eta zer ez dugu aditzen?
|
|
2006
|
|
|
hari egiten baitio erreferentzia eta galdera markaren bidez hasieratik iradokitzen baitzaigu beste hartan ekitearen alde idatzitakoa zalantzak inguratzen duelaorain. Eta, ene iritziz, bere zalantzen aitormen horrekin sekulako gizatasunaerakusten du
|
gure
idazleak. Bagenioen gorago, ekitearen aldeko jarreraz zehaztapenak egin ditugunean, Sarrionandia itsukeriatik urrun dagoela:
|
|
|
Eta zalantzaren onarpenarekin agitu legez, kritika eta autokritikaren beharraere praktikara darama
|
gure
idazleak, bere testuak horretara jarriz. Zeri egiten dio, bada, kritika (edo autokritika)?
|
|
|
Euskal gatazkaren aurrean nahiz edozein errealitate gatazkatsuren aurreanidazleak hartu beharreko jarreraz luzatuko ez bagara ere, badago aipatu nahikonukeen zerbait,
|
gure
idazlearen ibilbidean nolabaiteko jarrera aldaketarenerakusgarri datekeena. Izan ere, Sarrionandia hasierako lanetan isiltasunerantzlerratu bazen ere (inguruko errealitateari bizkarra emanda idatzita dirudite Izuengordelekuetan barrena eta Narrazioak lanek eta, hain zuzen ere, isiltasunerakojoera horixe azpimarratu zuen B. Atxagak aipatu narrazio bildumari egindako. Epilogoa, n), gerora bestelako jarrera agertu du, bai bere eginkizunean (Hnuy illanyha majah yahoo bilduman erruz aurki daitezke inguruko errealitateaz mintzodiren poemak, salaketa eta kritikaz tindatuak gainera), bai bere iritzia aditzeraematen duten adierazpenetan ere.
|
|
|
Bada, hain zuzen ere, saio honetan ildohorrexetik helduko diogu gaiari: nolabait,
|
gure
idazlearen pentsaera politikoamarrazten saiatuko gara, betiere testuen gure irakurketaren eskutik abiatukogarenez hurbilpen honen partzialtasuna eta subjektibotasuna hasieratik aitortuz.
|
|
|
Jarrera bandozaleek eskutik dakarten alderdikeriari ere egiten dio kritika
|
gure
idazleak (ik.. Alderdiak, bilduma berean).
|
|
2007
|
|
|
Egia erran, Sabin da bere idazlanetan sobera garbitzalea eta ez arras gure gostukoa. Bainan aitortu behar dugu hari esker eskuarak ezagutu duela pitz aldi harrigarriena eta
|
gure
idazle multzo eder bat dugula Sabinen sailakoa, La, ttek, P.: Sabin Arana Goiri, Herria, 1965eko abenduaren 2a.
|
|
|
Gorago esan dugu emango ditugula probak
|
gure
idazleek erabili dutela ta atzizkia esangura kausalean. Hona hemen horren adibide garau batzuk (euskara batuan edo paratu ditugu):
|
|
|
Bestalde, hona hemen adibide batzuk jakiteko zer lekutan (aditzaren ezker edo eskuma) erabiltzen duen perpaus osagarria
|
gure
idazle klasikoetan klasikoenak, Axularrek. Axularren liburua, Gero, 60 kapitulu edo kontakizunez dago osatuta.
|
|
2008
|
|
|
Bigarren larriagoa da, sistema literarioaren egoera orokorrarekin zerikusia duelako, baita euskal gizartearen egoera orokorrarekin. Izan ere, kanonizazio prozesu literarioaren atzean beti baldin badago indar bat bultza egiten, egungo egoera literario nahasia ulertu nahi badugu hasi genuke ere galdekatzen zein indar dagoen kanonizatzeko bidean dauden
|
gure
idazle potoloenen atzean bultzaka. Hau da, gure sistema literario nerabea ote da idazle hauek kanonizatzen dituena ala beste nonbaitetik (gurea ez den sistema indartsuago batetik, espainiar sistemaz ari naiz, noski) dator bultzada?
|
|
|
Lerroz lerro arakatuko bagendu euskera oparoan eskintzen deuskun kulturea, harritzeraino helduko geintekez, konturaturik, zenbat gaitan dan
|
gure
idazlea jantzia, zenbaterainokoan ez dan guzurra baserriko kulturaren antologia geureganatzen deuskula: suge sagarrak, tresnak, ohiturak, sinesmenak, janariak, flora, fauna, eguneko nahiz gaueko har eta xomorro guztiak, eskolan etxean be ikasten diranak, edo iruntzitara, etxean batez be, eta arean eskolan:
|
|
|
«tiene todas las necesarias propias de sus raices[...] es la ocasión de buscar las voces oportunas que hasta ahora no ha tenido o tomándolas de otras lenguas, o inven tándolas o formándolas de sus fecundas raices». Lan horri ekingo dio
|
gure
idazleak hiztegiaren bitartez.
|
|
|
Bide horiek guztiak erabiliz lortu zuen Larramendik gaztelaniazko DAut en agertzen ziren berbak ematea. Hutsarte asko eta asko agertuko zitzaizkion
|
gure
idazleari, batez ere voces> facultativas> edo berba espezializatuak emateko orduan. Baina, esan bezala, Larramendiri multzo horretako berbak asmatzea zilegia iruditzen zitzaion.
|
|
|
Bi kasuotan Amundarainek hitz teknikoak behar zituen, zuzenbideko berbak, hain zuzen ere. Liberalismoak zabaldu nahi zuen hizkera berria ematen, beraz, nahiko beharleku izan zuen
|
gure
idazleak. Lan horretarako Larramendirengana jo zuen, askotan HH ak pro posaturiko berbari mailegua erantsiz, ikusiko dugun moduan.
|
|
|
Lizarragarenak irakurri dituenak ongi daki itzultzeketan ibiltzen dela, usu asko pentsatu gabeko iraultze lanetan aritzen dela, ezin baita onartu, Mitxelenak noizbait erran zuen bezala, gure apezaren eskuizkribu ugarietan kausitzen ditugun ezaugarriak Iruñerriko euskara gaizkara ren isla direla. Ez dut ukatzen Iruñearen hurbiltasunagatik Kokoerriko hizkera kutsatuxe zego keela, baina ez dut uste eguneroko solasean
|
gure
idazleak ibiltzen dituen moduko erdarakadak ibiltzen zirenik. Maiz ezinezkoa da, gaztelaniatikako maileguak maila jasokoak direlako, hizkuntza horretan eguneroko jardunean erabiltzen ez direnak, eta lehen ere erabiltzen ez zirenak, itxura duenez.
|
|
|
Orobat anima liek egiten dituzten beste hauek: Txainkuria, aunka> (zakurrak), antzarka> (zerriak), kirrinka> (zerriak eta gurpilak), bee> (ardiak), karaka> (oiloak), karra > ka> (antzarak), kurruka> (usoak), marraka> (ahuntzak eta ardiak; katuarengatik marrakari> dela dio
|
gure
idazleak), marro> (behiak, zezenak, lehoiak), e.a.
|
|
|
Jarraian Elkanokoak darabiltzan esamolde, erranairu eta, oro har, fraseo logiaren munduan sar daitezkeen itemak aipatuko ditut. Mundu zabala da, eta aberatsa kasu honetan,
|
gure
idazleak maizxko ibiltzen dituelako, anitz aldiz aitzinean duen gaztelaniazko ereduari jarraikiz. Garbi ikusten da, dena dela, beste batzuk jatorrak direla, hots, alderdi honetan erabiliak zirela, eta, itzuli takoetan, beti errimarazten, errima ematen saiatu zela, ereduak zuen ozenta
|
|
|
saioan. Bidasoako txapelaundiei eskainitako hura gogora ekarriz, hau dio
|
gure
idazleak:
|
|
2009
|
|
|
Honen moduko tradizinoko ipuinen bildumetan, idazlearen jasa ez da sortzaile izatea, ipuina lehendik sortua dalako; baina ipuina kontaera batez hornidutea sarrerea, amaierea, zehaztasunak, deskripzinoak, pertsonaien izenak eta izakerak eta beste zer asko, idazleak ipuinok girotu eta tokikotzeko egiten dauen ahalegina. Horretan ez dauka meritu gitxi
|
gure
idazleak. Pertsonaien izenetan eta jazoera lekuetan agiri dau ondoen ahalegin hori.
|
|
|
–Ez. Horregatik diot afera xelebrea izan zela, zeren Salustianok (hori baitzen
|
gure
idazle misteriotsuaren izena) kontu handia hartu baitzuen ez izenik ez helbiderik ez jartzen... baina gero gure gutun azaletako bat erabili zuen. Eta bertan gure helbidea inprimaturik dago!
|
|
|
Dragoi Bolatik Shin Chanengana igarotzeak, lehen begiratuan erabakigarria dirudien arren, ez ditu eragingo axaleko ondorioak baizik. Hurrengo iraultza sakona ez da etorriko harik eta etorkizuneko petrikiloak
|
gure
idazleen geneak eta garunak manipulatzen has daitezen arte.
|
|
|
Alde batetik, ikerketa lanak bultzatzen eta egiten ditugu, erran nahi baita bereziki gure ikasleek eta irakasleek behar dituzten literatura liburuen egiteko. Eta, bestetik, pentsatzen dugu ere behar ditugula ohoratu
|
gure
idazleak, bereziki zenduak direnak, haien lanak ikertuz eta ohorezko aipamenak eginez, kongresuen eta jardunaldien bidez, gure herritarrek behar dutelako jakin haien berri.
|
|
|
Maite ditut
|
gure
idazleak, denak, baita Iban Zaldua ere, baina biziki gogaitarazten nau idazleek prentsako elkarrizketetan agertzen duten joerak, euren gustuko idazle eta erreferenteak aipatzeko orduan. Orokorra bihurtu da, gainera:
|
|
|
Erregeak, txunditurik
|
gure
idazlearen goi mailarekin, erresumako sari nagusia eman zion. Alfonbra gorriak jarri zizkioten, jauregiko orkestrak musika gorenak jo zituen, gorteko emakume ederrenek dantza egin zuten idazlearekin.
|
|
2010
|
|
|
Espainiako Sari Nazionalak erreskatatzen du zaborretatik galtzera zihoan bitxia, medizina tradizionalak herri jakinduriatik ukendu edo erremedio baliagarri bat berreskuratzen duen bezala. Diamanteak itsutu egiten du, ordea, eta
|
gure
idazle sarituen errurik gabe, obra hori dotoreenetan paseatuko dute. Baina zaborrak zabor izaten jarraitzen du.
|
|
|
Baina... bai baina bat bai baitago hemen ere. Izan ere,
|
gure
idazle ezagunetakoa dena Espainian nola tratatzen duten ikustea etsigarria da; edo gure idazlea delako tratatzen dute horrela?
|
|
|
Baina... bai baina bat bai baitago hemen ere. Izan ere, gure idazle ezagunetakoa dena Espainian nola tratatzen duten ikustea etsigarria da; edo
|
gure
idazlea delako tratatzen dute horrela?
|
|
|
Susmoa daukat gaur egun estandarizatutako hizkuntz ereduak sobera mugatzen dituela gure aukerak, sobera traba eta beldur barreiatzen dituela hizkuntza baliatzen dugun guztion artean eta, nolabait, gehiegi egiten diogula muzin gure aurrekoek menderen mende eraiki duten literatur tradizio eta ondare prosodikoari. Aski da behako bat ematea
|
gure
idazle klasikoen lanari ohartzeko hiru ardatzen inguruan eraikitzen zutela beren estiloa: komunikazioa, indarra eta ederra.
|
|
|
Kaleratu duen azken eleberriak badu horretaz eta beste hainbatez. Egia esateko, azken lanekin erkatuz
|
gure
idazlearen irudimen jarioa agortzen hasia zelaren seinale ziruditenak, City of Glass (1985) edota Oracle Night (2003) lanetako Paul Auster baten arrastoak berreskuratu eta, askoren ustez, gainditu egin ditu. Alberdaniaren eskutik argitaratua eta Oskar Aranaren itzulpen lanari esker, Ikusezin izenburuaz euskaratua heldu zaigu, beste behin, errealitatea eta fikzioaren mugak lausotzen dituen," matrix" austeriarraren zentroan koka genezakeen, eredu bikaina.
|
|
|
Teologo eta exegeta ausartagoak beren jardunean mehatxatuta eta arriskutan zebiltzan, zinez. tze bidea frai alonsok, baina ez berehala bukatzeko: ...bizitzako idazle gogoarekin zerikusirik badutela uste dudalako da. aita pedro gertaera larrion ondo ondoan suertatu zen zorigaiztoko 1572ko urte hartan eta gero. gudiel atxilotu zutelarik, eta haren auzia aitzina eramateko, kapitulu nagusirako prestaturiko De Incarnatione testua eskatu eta jaso zioten inkisidoreek Malon etxaideri. ortodoxia hertsienaren zaintzaileak ondoan zituen, beraz24 badirudi
|
gure
idazlea oso barnetik ukitu zutela gertakari haiek: irakasle jarraitu zuen, baina idazlanak argitaratzeko ahalegin handirik egin gabe. eta harritzekoa da hori, idazketarako halako dohainak zituen batentzat. iradoki dudan bezala, frai luis engandik bi lezio handi ikasiak zituen aita pedrok:
|
|
|
aurkako kritikariek erabil ditzaketen arrazoi eta zemai aurreikusien artean aipatzen digu Malon etxaidek gai teologikoetarako gaztelania, eta ez latina, erabili izana: ...zor zitzaien begiramena ongi neurtuta zeuden latinez, ez hainbeste, hurrik eman ere, herrihizkuntzetan. teologiako zehaztasun zientifikoak latinezko terminologia eta tradizio linguistikoan zituen jarrita bere segurtasunak. hortaz, frai luis edo Malon en lan herritarrek, segurtasun beharreko garai haietan, zalantza eta nahasmendua ekar zezaketela uste zuten kritikariek. aurreko pasarte bat osatuz,
|
gure
idazleak honela laburtzen ditu arerioen arrazoiak:
|
|
|
Hain zuzen, Poza Lizentziatuak Malon Etxaideren liburuaren aurreko urtean kaleratu zuen berea (1587). hizkuntza sakratuenen horrekin batera, klasikoen iritzi ezagunak ere bazuen indarrik kritikarientzat, platon ek esan baitzuen" que no era l� cito profanar los misterios ocultos". azken argudio honi ironia finez erantzun zion Malon etxaidek. ikusiko dugu. kritikarien hurrengo argudio multzoa hizkuntzaren izaera edo egoeratik bertatik jasotako arrazoiekin osatzen zen: hizkuntza herritarra ezdeusa zen, baliabide gutxikoa, duintasun eskasekoa.
|
gure
idazleak azpimarratu zuenez, balioespen oker horren kontra mintzatu behar izan zuen frai luis ek:
|
|
|
Malon etxaide garai batean idatzi eta gordetako testura itzuliko da, eta bertatik ematen dizkigu gaztelaniaren aldeko argudio onak (oro har, beharbada herri hizkuntza orori buruz ere pentsa zitzakeenak) 48 gaztelaniaren duintasunaren arazoari adarretatik irmoki helduko dio Malon etxaidek; hasteko, laido eta irain makurtzat jotzen ditu hizkuntza horren ustezko ezduintasunaz dihardutenen iritziak: ...iko, greko erromatar edo eliztarren etsenplua bere aldeko argudiotarako ekartzean, Malon etxaide behin eta berriz saiatu zen haien historia kulturala jatorrizko testuinguruan lekutzen. ez zegoen ados kultura jasoko" misterioak" (erlijiosoak nahiz bestelakoak) ez zirela herritarren artean mugarik gabe zabaltzekoak uste zutenekin. eztabaidagai honekiko irribarre bihurri batekin idatzi zuen
|
gure
idazleak ondoko pasartea: hori gorabehera, oro har, idazle horien guztien jokabide praktikoa herri hizkuntzatan izkribatzea izan zela gogoratuko du, era bertsuan biblian nola mundu klasikoan:
|
|
|
Gabriel Arestik argitara eman zuen Boccaccioren Dekamerone ttipi bat bildumako ipuin batetik aterea da goitizena», adierazi dit. Urteak pasatakoan, aitortu zuen gaztetako azioa, eta orain Armiarma.com delakoan ezizen eta guzti agertzen da
|
gure
idazle eta irakasle galdakaotarra.
|
|
|
Idazle horien artean ezagunena Seamus Heaney da, jakina, hura ere, Yeats bezala, Nobel Sariaren irabazlea, eta hura bezala orobat bizi den garaiko alderdi guztietan konprometitu zalea dena. Nolanahi ere,
|
gure
idazle handienetako batzuek oso erreakzio gogorra izan dute idazketa modu horren kontra. Bai James Joyceri, bai Samuel Becketti, batere idazten jarraitzekotan, beharrezkoa gertatu zitzaien borondatezko erbeste modu batera jotzea, hain aurkitzen zuten itogarria Irlanda independenteko giroa, bere sexu errepresioarekin eta nortasun nazionalaren gaineko obsesio politikoarekin.
|
|
|
Galde daiteke zergatik ote dauden desberdintasun hauek bukaeretan, kontuan izanik egonkorra eta erregularra dela
|
gure
idazlea. Zergatik, tarteka, eskemetan sartzen ez diren hizkuntza erabakiak?
|
|
|
Hasiera bateko hurbilpenean, iruditu zitzaigun
|
gure
idazlea klasikoa izanagatik, paragrafogintza nahikoa ondo bereizita zeukala XVIII. XIX. mendeetarako, hots: sekuentziak ondo markaturik, paragrafo paraleloak, esaldi topikalen kokapena (paragrafo hasieran edo bukaeran).
|
|
|
19?. Aitzol, Ernandorena eta besteren lana gutxietsi gabe, Zubimendi egon zen 1935 eta 1936ko Bertsolari Egunen antolamendu gaitz haien oinarrian. Horretarako derrigorrezkoa zen lan astunaz gainera,
|
gure
idazleak eman zien haize publizitarioa gero, bertsoak argitararaziz eta jardun haiei buruzko komentarioak eginez. Mende erdi luze bat joan da hil zenetik, eta orain altxor preziatu gisa irakurtzen ahal ditugu hartaz idatzi zituenak.
|
|
|
181 Ikus
|
gure
idazleko 2.1 puntuan 45 oharra eta 2.3 puntuan 81 oharrak.
|
|
|
Fika bezala ari garela pentsa badaiteke XVII. mendeko
|
gure
idazleekin, botere erlazioak zertan diren eta askatasuna zenbaterainokoa dugun konprenitu nahian gabiltza hemendik Marokora eta Marokotik Euskal Herrira.
|
|
|
Ohartzen al zara umiliazioa dela gaurko editore frantsesek Frankfurteko liburu azokatik maletetan dakarten genero nagusia? Gure zenbat liburu itzultzen dituztela urtero amerikarrek uste duzu, eta zenbat kaka estatubatuar irensten ditugu guk ordainetan, salduko direla baitakigu, gure irakurleek erosiko dituztela baitakigu, salmenta horiei esker jarrai baitezakegu
|
gure
idazleei arnasa ematen eta, bidenabar, munduko beste herrietako idazleei kasu egiten?". Karpeta morea belaunen gainean pausatu eta jaka eranzteari ekin zion.
|
|
2011
|
|
|
Hainbesterako non diskurtso instituzionalak eta hegemoniko tradizionalak onartu besterik ezin izan duten egin eta eurenetan ere txertatu. Kirmen Uribe edo Jon Arretxe bezalako idazleen desetnifikazioa (hots, jadanik idazle bakarrik dira,
|
gure
idazle) onarpenaren marka litzateke, imaginario bilbotar osoaren harrera seinale. Ildo berean koka dezakegu 2.009ko urte bukaeran Bizkaiko Foru Aldundia euskarazko literatur solasaldiak antolatzen hasi izana Foru liburutegian, hain zuzen, Bilboko erdigune sinboliko finantzieroan (orain arte literatur solasaldi horiek euskara elkarte edo euskaltegien ekimenak izan dira, beti ere hiriaren ertzetan kokatuak – ertz espazial edo sinbolikoak).
|
|
|
Eskualde osoaren eta urrunagoko gazteariaren heziketaeta kualifikatze gune indartsuena zan, Bizkai osoan be lanbide irakaskuntzan ia bardinbakoa. Eskola honetatik hedatuko dau, bada,
|
gure
idazleak bere abade, irakasle eta hezitzaile jardunaren arlo handi bat.
|
|
|
Gure pertsonaiak ezagutu behar ditugu,
|
gure
idazleak, pentsalariak, eta horietan oinarritu, horien bidez antolatu munduko gertakarien narratiba eta gure historiaren kronika. Gogoan dut, beste askoren artean, aurten Gara n agertu den artikulu bat Gasteizen 1976an poliziak eraildako bost langileen gorazarrean.
|
|
|
Alde ederra litzateke etorkizunean Afrikako literaturari buruzko biltzarrek denbora gehiago eskainiko baliote Afrikako hizkuntzetan idatzitako afrikar literaturaren auzi txit garrantzitsuari, eta benetako afrikar sentsibilitatea sortzeko prozesuan horrek izango lituzkeen inplikazio guztiei. Izan ere, Afrikako hizkuntzek gure hezkuntza sisteman gaur duten bigarren maila iraulita geratuko litzateke
|
gure
idazleek beren hizkuntzetan jarriko balituzte beren dohain eta gaitasun itzelak. Ahaleginak egin dira berriki Afrikako hizkuntzen ikasketa Afrikako unibertsitate berri batzuen curriculumean sartzeko.
|
|
|
«Euskera zaarra ta erri izkera ondo ezagutzen dauz, eta bizkaierazko idazlerik jatorrenetarikoa do gu berau» (Bizkaiko Euskal Idazleak, 248 orr.), eta K. Etxenagusiak: «Erri euskera aberatsa ta
|
gure
idazle zarrena gitxik ezagutzen dabe Bizkaian Aita Linok baizen ondo. Gipuzkera ere ainbat idatzi dau, bai, a Obako fraide onen bizkaiereak berarizko gozotasuna ta berezkotasuna ditu ezaugarritzat.
|
|
|
Ezagutzen ditugun Jean Etchepareren kantak narratiboak dira. Kanta narratibo hauek,
|
gure
idazlearen kasuan, odoltsuak dira, eta gertaera lazgarriak deskribatzen dituzte. Kantu narratibo horiek euskaraz, balada arruntak?
|
|
|
Eta, behin pentsatzen hasita, esango nuke kontua hain zuzen ere alderantziz aurkez daitekeela, alegia, ustezko zailtasunak erraztasun direla, eta alderantziz: ba ote dago ezer berririk esaterik
|
gure
idazleari buruz?
|
|
|
" Koropilo hanitz daukatelakotz gauzek, eta piru bat baino gehiago baduelakotz egiak, direnak ere askotan hailgatzeko ez hain errexak,
|
gure
idazlearen erakaspena ez da beti, nahi baduzue, ororen adimenduan ximixta bezain zalu sartzekoetarik: hurriki, artetan gogoeta egonez, astirekin, xehatuz, da behar hartu.
|
|
|
Orduan, beste hainbatetan bezala, Villasanteren Historia de la Literatura Vascara jo nuen, Larresoroko Seminarioko buruaren gaineko xehetasunen bila. Makina bat aldiz aurkitu ditut liburu ezinbesteko horretan
|
gure
idazle ezezagunen datuak eta argibideak. Baina, Villasantek ez dakar Arnaut Abadiarik!
|
|
2012
|
|
|
Sinetsarazi zion gaixo zegoela eta horregatik utzi behar zituela Zuzenbide ikasketak. Aita konbentzitu baldin bazuen, horrek esan nahi du
|
gure
idazlea histrioniko eta gezurti aparta zela; obserbadore ona izanik, oso ondo ezagutzen zituela gizon emakumeen ahuldadeak, eta berak ere etekina ateratzen ziela horiei. Aprobetxategi galanta genuen.
|
|
|
Bidea luzea izan zen, oso luzea, baina, halako batean, sari bat irabazi zuen. Ez zen sari nagusia, horixe egia, baina bigarrena izateak izugarri poztu zuen
|
gure
idazlea. Handik pixka batera, beste sari bat irabazi zuen, bigarrena hura ere.
|
|
|
Bada,
|
gure
idazleak horiek eta antzekoak esan zizkion kazetariari, eta elkarrizketak sekulako oihartzuna izan zuen, entrebista gehiago egin zizkioten, irakurleek haren obra ezagutzeko gogoa agertu zuten eta hainbat argitaletxetatik idatzi zioten esateko interes handia zutela bere nobelak argitaratzeko.
|
|
|
La Nacion egunkariak, non
|
gure
idazleak askotan kolaboratu zuen, argentinar bezala nazionalizatutako euskaldunari horrela eman zion azken agurra: " El nombre de Goyanarte quedara en la literatura de nuestro pas como el de un hombre identificado con la realidad argentina en todas sus manifestaciones".
|
|
|
Izan ere, gerora gure mutil hau, paper eskolako ikasketak alde batera utzita, idazle bilakatuko baita. Eta handik urtetara, Donostiara iritsiko denean hitzaldi bat egitera(
|
gure
idazlea orain idazle oso famatu egin baita) bereziki neska horrekin (jada emakume heldua) hitz egin nahiko du beste inorekin baino. Gaur egun idazle hori mundu osoan da ezaguna.
|
|
2013
|
|
|
Hizkeran, irudi sinbolistak erabiltzeko saioaz gainera, euskaran bertan sartutako berrikuntzak ageri agerian dauzkate batzuek eta besteek. Giro horretan kokatu behar dugu
|
gure
idazlea.
|
|
|
Ordura arte beste inon jasota ez zegoena hor aurkituko dugu, eta adibidea sarri sarri Erkiagaren idatzietatik aterata. Bazekien Aita Lino Akesolok
|
gure
idazlearen zehaztasunaren berri, bere hiztegirako lanean ibili zenean. Euskal Herri osoko euskara moduak, eredu zahar eta berrietako ezaugarriak, denetarik darabil Erkiagak.
|
|
|
–Horrez gainera, hizkuntzarekin olgetaria da, berba jokoak egin, soinuen antzekotasunaz zentzumenak gozatu, adierazkortasunari bidea eman, horrek guztiak bere lekua dauka
|
gure
idazlearen olerkietan. Lekeitioko berbeta ondo sendo errotuta dauka eta behin ere ez dio uko egiten.
|
|
2014
|
|
|
Ez dut sobera ozen esango, badaezpada, baina Pablo Sastre da
|
gure
idazle ahaztua. Gure idazle ahaztuetako bat, bederen.
|
|
|
Buruz zekizkiela esango nuke Azkueren hiztegian (V, m) seinaleaz zetozen hitzak ere, hau da, hark Markina Xemeingotzat bere hiztegian bildurikoak. Aurreko belaunaldietako
|
gure
idazle, euskal gaiez jakintsu, Euskaltzaindiko eta abar, benetan miresten zituen. Ez zitzaion, noski, burutik pasatuko, hogeita hamar bat urte geroago bera haien mailan izango zenik.
|
|
|
Aurreneko hirurak corpus historikoak dira,
|
gure
idazleek (klasikoek eta ez hainklasikoek) hitz bakoitza non, nola eta noiz erabili izan duten erakusten digutena.Azken hirurek, berriz, gaur egungo hizkuntzaren erabilera jasotzen dute.
|
|
2015
|
|
|
Eta bigarrena, kreatibitate hori inoiz ez da existitu eta, beraz, idazle frustratu bat delako. Ez da inondik ere
|
gure
idazlearen kasua.
|
|
|
Ezagutu al duzu
|
gure
idazle zaharrekiko lilurarik?
|
|
|
Euskal literaturan oso gutti landu den generoa da, zoritxarrez. Guk ahalegintxo bat egin dugu,
|
gure
idazleak animatze aldera.
|
|
|
gure arteko askok eta askok mintzamolde arlote eta alprojarekin berdintzen dituzte euskalkiak, eta horrexegatik gutxiesten eta gaitzesten dituzte. Zalantzarik gabe, ikuspegi hori ez da zuzena, eta
|
gure
idazleak dira horren froga. 1964 aurretik euskalkian idatzi dute idazle gehienek:
|
|
|
azkaindarrak, azkaindar idazleak, Azkaingo apezak, Larrun mendia, pilota Azkainen, eta abar. Eskuidatzi honetako kapitulu gehienak
|
gure
idazleak urteetan Gure Herria aldizkarian eman zituen argitara artikulu gisa. Aipatu diren urte horietakoa baino askoz lehenagokoa da, ordea, Gure Herrian argitaratu zen 1928ko «Pilota Azkainen» artikulua.
|
|
|
Amorotoko idazleak eman zigun Teresaren azken itzulpena, autorearen obrarik ospetsuena da, Bizitza Liburua,
|
gure
idazleak izenburuaz bizkaierara itzulirik eman ziguna. 1989an argitaratu zen Larrean.
|
|
2016
|
|
|
Berak ere horixe egingo du, beraz. Baina ez lore bakar bat,
|
gure
idazle gazteak dozena bat arrosa hori ipini ditu txarro handi batean, Carver en ipuin eder haren (eta, bidenabar, Txekhov handiaren) omen gisa. Metaliteraturaren apaingarri guztiak prest dauzka, bada, gure idazle gazteak, eta aise idatzi ditu hainbat lerro.
|
|
|
Baina ez lore bakar bat, gure idazle gazteak dozena bat arrosa hori ipini ditu txarro handi batean, Carver en ipuin eder haren (eta, bidenabar, Txekhov handiaren) omen gisa. Metaliteraturaren apaingarri guztiak prest dauzka, bada,
|
gure
idazle gazteak, eta aise idatzi ditu hainbat lerro. Halaxe ari dela, guztiz bere baitara bildua, ezker hankarekin mugimendu trakets bat egin, mahaia astindu, eta irauli egin zaio urez betetako txarro handia ordenagailuaren gainera.
|
|
|
Estilo pausatua erabili arren, kontakizunaren interesak irakurlea harrapatu eta berarekin darama orriz orri. Klasiko bihurtzen ari den
|
gure
idazle handi baten itzulera, pertsonaiekin batera bizitzan funtsezkoa zer den galdetzera garamatzana.
|
|
|
Esango nuke, gainera, literatura komertzialerako joera hori leku askotatik datorkigula bultzaka, ez soilik
|
gure
idazleen barne produkziotik. Agian nagusitze prozesu horren erakusle argienetako bat itzulpenen merkatua izango litzateke, zeinetatik elikatzen baitira, neurri handi batean, lehenago aipatutako sail horietako zenbait, edo Bidelagun eta Mintaka sailak, Igelan, nobela beltzari dedikatutako, betikoaz?
|
|
|
«choraturik», «gaitza», «geroan ere aipamen franko ukanen du», «lan ederrenetarik», «zenbat egia, zonbat chichta, alegia eta deus ez, itsu ez denak ikusteko gisan nun zer duen chuchentzeko bere bizian...». Horrela du komentatzen ikusgarria
|
gure
idazleak. Antzerkiaren sei zatien bilduma eginez ere.
|