|
2004
|
|
|
Balantzategiko gerra, bukatua ote zegoen? La Vachek aipatzen zituen gauza arraroek ba al zeukaten zerikusirik baso hartan
|
gertatutako
fusilamenduekin. Bai, nahitaez eduki behar.
|
|
|
Beltz koloreko behioi banketea ematen digute. Bankete gauean
|
gertatu
zena.
|
|
|
Eta burua?, esango dit norbaitek. Zer
|
gertatzen
zen zure buruarekin. Bada, bolada hari zegokionez, euliarena bezain kaskarra zela, ezertaz konturatzeko abildaderik ez zuena.
|
|
|
Bere agur batek poza ematen zigun egun osorako; bizkarrean txapaka eginez gero, berriz, saltoka hasteko gogoa. Eta
|
gertatu
zen andre sendo eta justu hark bere ondora deitu ninduela behin, esanez:
|
|
|
Baina bizimoduak ez zuen bere martxarekin jarraitu; eta gure adiskidetasuna ez zen hautsi. Eta hori nola
|
gertatu
zen segituan kontatuko dut, eta kontatu zahar naizenari esker, zeren urak, urak edota denborak, gu zaharrokin zereginik ez baitauka. Ez dira gure arrastoak hondarrean marraztuta egoten, baizik eta harri harrian, eta mendeak lirateke haiek ahaztarazteko.
|
|
|
ez ditu nire memoria horiek galaraziko. Nire bizitzako gertaerak, orain artekoak eta oraindik isilean daudenak,
|
gertatu
ziren egunean bezala dauzkat begi aurrean.
|
|
|
defendatu egiten dut laguna, baita lagunak halakorik nahi ez badu ere. Zentzu honetan, behin komentuan
|
gertatutakoa
gogoratzen zait ondo.
|
|
|
—Eta gorriekin nahasten bada? Badakit ez dela normala, baina
|
gerta
liteke. Hobe bera ere ukuilu barrura joatea.
|
|
|
Eta azkenean, galeriatik jauzi eta, Jinkoak barka dezaitala, etxetik eskapatzea deliberatu nizun. Eta
|
gertatu
zen orduan?
|
|
|
Ezin nintzen errota inguruetara joan eta bere aurrean jarri, esanez: " Hara, hemen naun, ez dun ezer
|
gertatu
. Antiaju Berde eta beste bi hortzaundiak zertan ari diren kontatu behar didan".
|
|
|
Azkenean, saskirat eman nizun eta errefektuarrera eraman. Eta zer erranen duzu
|
gertatu
zela, Mo. Bada, sutara bota niala ezpal itsusi eta ezdeus hura, eta uste gabe koloriñotako karrak sortu zirela hartatik.
|
|
|
Eta, nik uste, den denak basurdeengatik. Sastrakan bizi ziren bost senide haiek gure ondotik korrika pasatzen ziren bakoitzean, La Vacheri lehen egunekoa
|
gertatzen
zitzaion: ezaguera galduta bezala gelditzen zen aurrena, basa animalia haien deia entzunez edo, eta ondorenean petraldu egiten zen zeharo.
|
|
|
Ondo nekien nik La Vacheri
|
gertatzen
zitzaiona. Bere barruan borroka handi bat zeukan, basurdetasunaren eta behitasunaren artekoa, eta borroka hori mindu egiten zen gure bost auzoak aurrean jartzen zitzaizkionero.
|
|
|
Balantzategikoa udazkenean
|
gertatu
zen. Agian hego haizea egiten zuelako, geure sorlekuari bisita egiteko gogoa erne zitzaigun bioi.
|
|
|
Hotzagatik kobazulo batean sartu ginen egunean
|
gertatu
zen. Sartu eta segituan ohartu nintzen, norbaitek hartua zigula aurrea, beste animaliaren bat zegoela babes hartan.
|
|
|
Izanez ere, zein zen nire bizitzan ezagututako behi bizkor bakarra? Bada, dudarik gabe, La Vache qui Rit. Eta azkenean zera
|
gertatu
, La Vache ez zela La Vache, ez zela behi, baizik eta basurde.
|
|
|
Azken horren buruan, berriz, bide sendo eta zabala abiatzen zen, herri bateraino zihoana. Non
|
gertatu
han ostatu, herri hartan bertan gelditzea erabaki nuen. Ez noski bere plaza edo kale nagusian, baizik eta erreka bazter goxo batean.
|
|
|
Bankete gauean
|
gertatu
zena 65
|
|
|
Balantzategin gauza latzak
|
gertatzen
dira 103
|
|
|
Erdiragarriak, lagun, erdiragarriak! Nik ez dakit zer, baina zerbait
|
gertatzen
zaie. Eta gero, badakizu, asko ibiltzen dira teilatuetatik eta hori ezin daiteke serioa izan.
|
|
|
—Zoaz Balantzategira, lagun. Hobe erabat ilundu baino lehen etxeratzea —kontseilatu ninduen Setatsuak, eta isilik, ordu arte
|
gertatutakoa
hausnartuz, basoan behera abiatu nintzen poliki poliki. Errekara jaitsi, errota zaharraren aurretik pasa, eta Balantzategin egongo nintzen.
|
|
|
Ordea, ez zen zuzen zuzen hala
|
gertatu
, zeren nik uste ez nuena jarri baitzitzaidan aurrean, edo zehatzago esateko, nik neure bizitza guztian ezagutu dudan pertsonarik etsaiena: Antiaju Berde izeneko hura.
|
|
|
—Pentsatzen jarrita —hasi nintzen orduan—, ia gauza bera da Babelen gertatua eta Piarresekin gertatua. Zeren, jakina, zer
|
gertatzen
zen Jainkoak hizkuntzak nahastu eta bakoitzari berea eman zionean. Bada, batek" pasa egidak pala" esaten ziola besteari, eta honek aitzurra pasatzen ziola.
|
|
|
Sendoak eta arinak ziren biak ala biak ere, eta bistakoa zen azkenean harrapatu egingo nindutela; are eta errazago izuak belaunetan jartzen zidan ahuldadearekin. Baina, orduantxe bertan, Pauline Bernardetteri hainbeste gustatzen zaizkion mirakulu horietako bat
|
gertatu
zen: salbatzaile bat sortu zitzaidan aldapa bukatu eta basoa hasten zen arrastoan bertan.
|
|
|
ez du ondo lo egiten gauaz, eta edozein lekutan txusta egiteko premia izaten du. Horixe
|
gertatu
zaio errotako honi ere: lo zegoela, eta bat batean esnatu, eta behi beltz horrek eragindako iskanbila sentitu duenean, ahotik ateratzeko zorian jarri zaiola bihotza.
|
|
|
—Zuk jakingo duzu zer egin —atera nintzaion, ordu arteko errespetuak galduz— Baina orain, segi dezagun gerra kontuarekin eta errota horretan
|
gertatzen
ari denarekin.
|
|
|
Setatsua oso modu atseginean zuzentzen zitzaidan, agian herriko festan
|
gertatutakoak
izututa utzi zuelako. Bai, ondo portatu zen aldi hartan Setatsua.
|
|
|
Asperkeria. Eta, elurtean harrapatuta gelditu nintzenean bezala, halaxe
|
gertatu
zitzaidan egoera hartan. Egun batean, haranean gora eta behera ibiltzeaz eta abioi eroriari begiratzeaz aspertuta, Balantzategi ondoko kanposantura joango nintzen hiru gurutzeen aurrean etzateko; hurrengoan, pentsu zakuen Chevrolet kamioiari itxoin eta korrika apustu moduko bat egingo nion Balantzategiraino.
|
|
|
Aldika aldika, nire lagunik lagunena iruditzen zitzaidan, une atseginetarako adiskide ona eta garratzetarako hobea; hitz egiten zuenean, gustura entzuten nion. Gogora datorkit, zentzu honetan, nire bizitzako aurreneko neguan
|
gertatutakoa
. Orduan bai egin zidala konpainia!
|
|
|
Orduan bai izan zitzaidala lagun! Den dena elur egun batean
|
gertatu
zen.
|
|
|
Behia ez da edozein. Begira bestela hementxe bertan
|
gertatzen
ari denari. Nor dago hemen, desertu hotz honetan, bakardade honetan?
|
|
|
Baina, pentsatzen jarrita, non ote dira negu hartako elurrak? Edo otsoena
|
gertatu
eta askoz geroago ikasi nuen frantsesez esanda: ousontlesneigesd' antan. Zenbat urte joan ote dira betikoz urtu zirenetik?
|
|
|
Bada, edadeko behia. Edadeko behiak ahaztu egiten du bezperan
|
gertatutakoa
, baina bizi bizirik dauka buruan berrogei urte lehenagokoa. Nolanahi ere, neronek esango dizut otsoengandik alde egin egunean agindutakoa.
|
|
|
Jaiotza bera kolpea da. Gogora ezazu, bestela, nola
|
gertatu
zen nirea eta zer arrisku pasa nituen jaio eta berehala...
|
|
|
Simaurretan blai gelditu zen aluxka. Eta Pauline Bernardettek,
|
gertatutakoa
ikusiz:
|
|
|
Baina, utzi oraingoz Pauline Bernardetteren kontuak eta jarrai dezadan nire jaiotegunean
|
gertatutakoarekin
. Bada, basoan barneratu nintzen, haserre bizian, muinak kixkaltzen, eta urrutiratzeari ekin nion.
|
|
|
Ez nuen Balantzategirekin ezer jakin nahi, ez nuen gehiago ikusi nahi. Eta, nork daki, agian halaxe
|
gertatuko
zen nik indarra edukitzera, neure jaiotetxea galtzeraino urrutiratuko nintzela. Baina, ahul egon artean eta Balantzategiko haranetik atera gabe ibili nintzen.
|
|
|
Ordea, zorionez, ustelak
|
gertatu
ziren nire arrisku usteak. Hortzaundiek ez ninduten ezagutu, agian oso handitua nengoelako lehengoaren aldean, eta ez zidaten batere jaramonik egin.
|
|
|
" Non ezkutatu zara!", pentsatu nuen aurrena. Baina berehala konturatu nintzen
|
gertatutakoaz
. Nik ikusitako La Vache qui Rit hura ez zen egiazko behia, baizik eta haluzinazio baten ondorio.
|
|
|
Sahara, Gobi eta beste desertuetako behi edo gameluek espejismoak ikusten dituzten bezala, eta espejismoetan beraiek gehiena desio dutena, ur putzua edo palmondoen itzala, Bakardade bezalako desertuetan ibiltzen diren izakiek lagunak ikusten dituzte. Horixe
|
gertatu
zitzaidan niri arrats hartan: laguna behar nuen, eta lagun hori hurbilean ez nuenez, bere fantasma ekarri zidan irudimenak.
|
|
|
Gero eta neure buruaren jabeago, behi beltzok egindako banketea gogoratu zitzaidan, eta egun hartan
|
gertatutako
guztia: menditik jaitsitako zaldiak, zaku kargaketa, Genovevak eta Bizkarrokerrek mendiko haiei eman zieten afaria.
|
|
|
Eta jakin genuen, horixe jakin genuela, eta uste baino azkarrago gainera, zeren negu hura, beste lekuetan isila eta geldia bezala, builosoa
|
gertatu
baitzen Balantzategin. Iduri izan zuen gurpil handi bat, ordu arte lokatzetan frenatuta egondako gurdi gurpila, libratu egin zela eta jiraka hasi, eta gero eta abantada handiagoan.
|
|
|
Baina, suerteak hala nahi izanda, arazo haiei buruzko zerbait argigarria jakingo nuen arratsalde hartan; gurpilari lokatz izpi batek alde egingo zion, eta izpia, etxe hartako sekretu bat, nire eskuetara etorriko zen. Eta guztia banketea hasi eta berehala
|
gertatu
zen, behi batek —beltzen artean gaixo hutsa zen batek, zehazki esateko—, niregana etorri eta pentsu pixka bat eskatu zidanean.
|
|
|
—Emango dizut —erantzun nion—, baina zer
|
gertatu
zaizu. Nolatan jan duzu zure partea hain azkar?
|
|
|
—Nire parterik ez dut jan, Mo erantzun zidan berak aurpegi penatua jarriz— Zera
|
gertatzen
da, ez zaidala batere gustatzen gaur ganbelan jarri didaten pentsua. Bikor txuri batzuk dira, gogor gogorrak, ahoan sartuz gero mihi azpian eransten direnak.
|
|
|
Dagoeneko ez zara hain ume, eta logikaz pentsatzen ikastea nahitaezkoa zaizu. Ez al duzu
|
gertatzen
ari dena konprenitzen. Nire ustez ez da hain korapilo latza.
|
|
|
Sekretuen Gurpil Handia jiraka hasten da. Balantzategin gauza latzak
|
gertatzen
dira.
|
|
|
Harkaitz hari begira jarri zen eta, ametsetan maiz
|
gertatzen
den bezala, hotzikara eta dardar gozoz bete zitzaion gorputza. Aldian behin, ametsetan bezala orduan ere, erdi xuxurlatu egiten zituen hitzak," jo aurreko horri, sartu adarra barruraino, jo buruan".
|
|
|
Nolanahi ere, denbora asko daramazue abioi puska horien ondoan etzanda, eta oraindik ez zarete gaian sartu. Ez dizuet hitz bat ere aditu Balantzategin
|
gertatzen
ari denaz.
|
|
|
—Zure ustez, zer
|
gertatzen
ari da hemen?
|
|
|
—Ez izan kezkarik, Polinañi —esan zion Pere Larzabalek— Oso bikote pollita egiten duzue, eta ez da deus ere
|
gertatuko
.
|
|
|
—Edozein modutara —jarraitu zuen La Vachek seriotuz—, zeozer grabea
|
gertatuko
da laster. Esan nizun lehengoan, oraindik tiroak entzungo ditugu gure haranean.
|
|
|
Bistakoa zen Setatsua La Vacherekin mindua zegoela, baina, zaputza alde batera, arrazoiaz hitz egin zuen. Aurrerantzean berak esanda bezalaxe
|
gertatu
zen. Sekretuen Gurpil Handiak hiru buelta eman zituen, eta handik, eta nik jarri nion logikari esker, osatu zitzaigun soluzioa.
|
|
|
—Esaten nizun zeozer grabea pasako zela. Baina, egia aitortuz, oraindik ez naiz jabetu
|
gertatzen
ari denaz. Seguru asko, makaltzen ari naiz.
|
|
|
—Zer
|
gertatzen
da? —galdetu zidan La Vachek ukuiluko ateak itxi zirenean.
|
|
|
—Horiek jaso dute beren soldata! —atera zen bat batean La Vache,
|
gertatzen
ari zenaz jabetuta.
|
|
|
Baina, lasai, gu ez gaituzte harrapatuko. Gu ez gara behi makal horiek bezalakoak —erantzun zidan La Vachek
|
gertatzen
ari zena kontatu nionean. Ordea nik ezin nuen lasaitasunik hartu.
|
|
|
—Zer
|
gertatzen
da? —galdetu nion La Vacheri.
|
|
|
Bero handiena egiten zuen garaian
|
gertatu
zen. Belarra, nahiko latza ordurako, erabat gorritu zen; eta iturriak —nahiko mehetuak ordurako— erabat lehortu ziren.
|
|
|
Baina ez zen hala
|
gertatu
. Aitzitik, onerako izan zen La Vacheren erreakzioa.
|
|
|
Izanez ere, zergatik ibili luzamendutan, xehetasunez xehetasun, egia esaldi bakar batekin erabaki ahal denean? Eta horixe
|
gertatzen
da, hain zuzen ere, festa haietako jendeari buruzko egiarekin. Eta egia zera da:
|
|
|
—Heben dugu bulanjerra, Mo, eta suerte batez pena duzu. Nik nahiago nukezu Paulo Anakoretari bezala
|
gerta
baledi. Desertuan egon zuzun saindu hura hirur hogei urtez bakar bakarra, eta egunoroz egunoroz bele bat jiten zitzozun mokuan ogi baten erdia ziala.
|
|
|
Desertuan egon zuzun saindu hura hirur hogei urtez bakar bakarra, eta egunoroz egunoroz bele bat jiten zitzozun mokuan ogi baten erdia ziala. Behin batez, hirur hogei urte haik iraganik, Simon saindua bisitaz joan zitzozun, eta zer
|
gertatu
zen orduan. Bada beleak ogi osoa ekarri ziala:
|
|
|
—Marmita hoiek ikus eta Eutropio sainduarekin
|
gertatu
zenaz orhoitzen nuzu, Mo. Nahi duzua konta dezadan?
|
|
2010
|
|
|
Honen guztiaren aurrean Voltaire hunkitua geratu zen
|
gertatutakoarekin
, eta 1763an, Jean Calasen heriotza eta urtebetera, kasu hark sortutako pentsamendu andanari bidea eman zion aipatu liburuan. Bertan erlijio desberdinen bizikidetza posiblea zela ondorioztatu zuen, adibide soka jarriz; erlijio istilu gehienak testu sakratuen interpretazio zurrunegiek eta irakurketa historiko interesatuek eragindakotzat jo zituen.
|
|
|
Aldaketa garaia zen britainiar irletan, eta hango filosofiak aldaketekin batera ibili behar zuen. Erregea hil egin zuten 1649an eta 1688an Aintzazko iraultza
|
gertatu
zen. Bi gertakari hauen artean erlijio aniztasunak berebiziko jokoa eman zuen.
|
|
|
Baita filosofian ere. Lehen Herbehereetan
|
gertatu
zen bezala, egoera politikoak bultzada filosofikoa eragin zuen.
|
|
|
Lehen susperraldi erlijiosoa hamarkadan
|
gertatu
zen. Garai honetan aukeratuen eta ez aukeratuen arteko muga puskatu egin zen eta elizek sinesgabeei ateak ireki nahi izan zizkieten; bestetik, protestantismoaren ministroak (Bibliaren ikerlariak) predikatzaile bihurtu ziren, jendea pertsuasioz eta karismaz bereganatu nahi zuten elizgizonak.
|
|
|
Susperraldi honek eragin erlijiosoak izan zituen. Konbertsio berri ugariz gain, eliza askotan banaketak
|
gertatu
ziren, irakinaldi izpirituala zela-eta. Ondorio sozialak eta politikoak ere izan ziren.
|
|
|
Metodistak eta baptistak izan ziren gehien zabaldu zirenak, hauen sinesmenetan kristauak bi eta hiru aldiz konberti baitzitezkeen inolako oztoporik gabe. Honen karietara, proselitismo arrakastatsuagoa
|
gertatu
zitzaien bi taldeoi. Bestalde, eliza anglikarretatik banandutako talde hauez gainera, bertakoek (mormoiak eta adbentistak) beste hainbat eremutan hedapen nabarmena lortu zuten.
|
|
|
Berdin
|
gertatu
zen XX. mendeko bigarren erdialdean zabaldu zen eskubide zibilen aldeko borrokan. Martin Luther Kingen argudio garrantzitsuenak erlijiosoak izan ziren, bere elizgizon baptistaren adiurrea beldur gabe erakutsiz.
|
|
|
Edozein eztabaidagairen aurrean nork bere ustekizun sakonenak isilik gorde behar izatea ez da gizakiaren gogoetarako ohiko joera. Bestalde, beste modu batez esanda, teoria politiko komuna erdiesteko eskatzen diren baldintzak zorrotzak direnez,
|
gerta
liteke teoria orohartzaile askotxo ezin bildu izatea kontsentsu politiko horretara.
|
|
|
Horrengatik europarrek etorkin islamiarren aurkako jarrera garatu dute: " xenofobia europarra afikarrengan eta arabiarrengan
|
gertatzen
da, batez ere islamiarrak badira" dio politologo italiarrak. Mendebaldeko pentsamoldearen hustuketa omen dator, bestearen aurrean amore emate hutsa gertatzen ari omen da.
|
|
|
" xenofobia europarra afikarrengan eta arabiarrengan gertatzen da, batez ere islamiarrak badira" dio politologo italiarrak. Mendebaldeko pentsamoldearen hustuketa omen dator, bestearen aurrean amore emate hutsa
|
gertatzen
ari omen da. Baina honek ere aurrez aurreko egoera batera garamatza.
|
|
|
Oraindik garatzeko dago pluralismoa modu zuzen eta eraginkor batean kudeatuko duen teoria. Kristautasunaren aniztasunarekin
|
gertatu
zen bezala, gaiari modu praktikoaz aurre egitea da oraingoz zuhurrena, alegia, ahalik eta tolerantziarik zabalenaz jokatu eta gizalegearen aurkako jokaera nabarmenak besterik ez baztertu (lehen aipatutako ezkontza hitzartuak, esplotazio ekonomikoa, ablazio sexualak...).
|
|
|
Okerrena eskakizunei legitimitatea kentzea izango litzateke, eta, kanpotik datozela eta, gizarte honetan nahasian eta asimilatuak behar dutela agintzea. Laster eskakizun horiek aldarrikapen tinko bihurtzeko bidea har dezakete eta gizarte oparoetan
|
gertatzen
diren eztanda sozialak ikusi.
|
|
|
Esklabotza, tortura, genozidioak, bazterketak eta abarrak historiako momentu lazgarriak dira. Bidegabekeria horiek
|
gertatu
zirelako aldarrikatu ziren dagozkien eskubideak. Jendea eraila, torturatua, esklabo bihurtua edo diskriminatua izan zen talde ideologiko, etniko, arrazial edo sexual batekoa zelako, ez beste ezerengatik.
|
|
|
Bigarren eredua gaur eguneko nazioartea da. Nazio Batuen Elkartearen azpian bizikidetza hauskorra egonagatik, sekula baino iraunkorragoa
|
gertatzen
ari da azkenaldiko bospasei hamarkadetan. Subiranotasuna estatu nazionalen esku dago eta hori bizikidetzaren lehen printzipioa da.
|
|
|
jarrera toleranteak justifikazio desberdinak jaso zituela (teologikoak, politikoak, filosofikoak), haien arteko kontraesan gaindiezinik sortu gabe. Nago gaur egungo gizarte honetan pauso batzuk aurreratzeko moduan garela, eta lehen momentutik elkarren aitortzaren jarrera har dezakegula, okerragorik
|
gertatu
baino lehen.
|
|
|
Atzera begiratuta, aspaldiko kontuak berritzen direnean soluzioak errazagoa dirudi; bere garaian erabilitakoak gaurko egunera alda litezkeelako edo. Honela
|
gertatzen
da pluralismoaren aferarekin, azken bi mendeetako arrazoimenaren eta indibidualismoaren garapenak finkatu duen ezaugarriarekin, alegia. Erlijio, ohitura, pentsamolde eta kultura aniztasuna beti izan den arren, gutxitan egon dira espazio berbera betetzen.
|
|
|
Kapitalimoaren ideologiak, liberalismoak, antzerako bizipenak izan zituen hamarkada bertsuetan. Liberalismoaren barnean zatiketa nabarmena
|
gertatu
zen. Batetik, liberalismoaren axioma direnei, merkatu askatasunari eta jabego eskubideari, alegia, tinko eutsi zietenak zeuden:
|
|
|
Egia bakarraren jabea dela uste du, eta, barne kontraesanik sortu ezean, ezin du bestearen jarrera erlijioso alternatiboa onartu, erlijioak, berez, diferentearen baztertzaileak baitira, bekatari edo infidelaren kategoriapean jarriz. Abiapuntu honetatik abiatuz, gutxiengo erlijiosoen jazarpena erraz
|
gertatuko
da. Alabaina, arazoaren muinak jarraitu egiten du erlijioa teoria orohartzailea delako, hots, gure bizitzan sortzen diren galdera guztiei erantzun zuzen eta egoki bakarra nahi duten horietakoa delako.
|
|
|
Euskara zen Ameriketara migratutako frantses euskaldun guztien hizkuntza, eta era berean baita euskaldun espainolen gehiengoarena. Hizkuntza bera edukitzea ezin garrantzizkoagoa
|
gertatu
zen identitate formaziorako. Atzerriko lurralde batean beste hizkuntza bat egiten duen jendeaz inguratuta, badago joera bat berezkoa kasik aterpea bilatzeko ulertu ulertzen dituzun eta ulertzen dizutenen artean, alegia, gerizatzeko ezagun suertatzen zaizun giroan," ininteligiblearen amildegia" saihestuz.
|
|
|
Montevideoko euskal etxeak hasiera hasieratik bazuen barne aldizkari bat, Laurak bat izenekoa, foruzaletasun intrantsigentearen postulatuak eta defendatzen zituena. Kontua da 1883 urtean barne aldizkari horretan zenbait aldaketa
|
gertatu
zirela, esaterako, hamabosterokoa izatetik hilabetean lau aldiz plazaratzera pasatuko zen, eta, gure harirako garrantzitsuagoa dena, erredakzio kontseiluko kide bilakatu ziren bai Jose Aretxabaleta eta bai Domingo Ordoñana ere.
|
|
|
Horren ondorioz, gelditzen diren guztiek, erkin eta makalak izanik ere, zeregin sexuala aurkitzen dute sendo eta errimeen antzera, zeren, emaitza hori baitauka sexu bateko banakoen beste sexuko banakoekiko eskasiak, alegia, linfatikoek, maker eta konkordunek eta are eta memeloek ere emaztekia aurkitzen dutela, eta horrelakorik ez litzateke
|
gertatuko
, jakina, emigrazioak sendoak lapurtuko ez balitu, beroriek baitira garaile beti gizarteko borrokan, bizitzaren gainerako kontu guztietan bezalaxe.
|
|
|
Lawson jaunak esan zionez, artxipelagoko dortokak nahikoa desberdinak ziren irlarik irla, eta, dirudienez, dortokaren oskolari so eginez erraz ezagut zezakeen zein irlatakoa zen aurkezten zioten apoarmatua. Antzeko zerbait
|
gertatzen
zen artxipelagoko gainerako espezieekin ere. Zoritxarrez, Darwinek ahaztu egin zuen ohar hori, eta, izan ere, ez zen oharraren garrantzi demasekoaz konturatu askoz geroago arte.
|
|
|
Kontua ez zen horrela
|
gertatu
. Hala ere, ohar gaitezen, legenda zientifiko hori nahikoa egokia suertatzen da testuliburuetarako, elkarlotu egiten baitira erradiazio adaptatibozko kasu paradigmatikoa aurkikunde episodio historiko batekin.
|
|
|
Baina, beste urtebetez itxaron behar izan zuen eboluzioaren mekanismoaz ohartzeko. Hori 1838ko irailean
|
gertatu
zen, entretenitzearren Malthus en An Essay on the Principle cf Population irakurtzen zebilela. " Hautespen naturala" esan zion bere aurkikuntzari.
|
|
|
Gaur eguneko ikuspegitik gogoan hartu beharrekoa da hautespen naturala ondoz ondoko urrats bitan
|
gertatzen
dela. Lehen urratsean, bariazio genetiko handia ekoizten da, zigoto berri bat sortu arteko hainbat prozesuri esker:
|
|
|
Behin eta hautespen naturala bizidunen populazioetan jazoriko prozesu bat dela ondo ulertu denean, hain da begi bistakoa suertatzen, non berehalakoan konbentzitzen baitu bere korrektotasunaz, ondorioak ondorio. Horixe da, jakina, Charles Darwini
|
gertatu
zitzaiona. Horixe da ere Thomas H. Huxley-ri gertatu zitzaiona 1856an, Darwinek hautespen naturalarena azaldu eta jakinaren gainean jarri zuenean.
|
|
|
Horixe da, jakina, Charles Darwini gertatu zitzaiona. Horixe da ere Thomas H. Huxley-ri
|
gertatu
zitzaiona 1856an, Darwinek hautespen naturalarena azaldu eta jakinaren gainean jarri zuenean. Oso ezagun bihurtu da Huxley-ren erantzuna:
|
|
|
Kasurako, the Linnean Society, the Royal Socieiy cf London eta the Geological Society cf London elkarteek ez zuten darwinismoari buruzko artikulurik argitaratu hurrengo hamarkada osoan. Baina, ez zen gauza bera
|
gertatu
Londresetik kanpoko elkarteetan Leeds eta Liverpool-ekoetan adibidezeta ez ere aldizkari popularretan. Halandaze, Darwinek oihartzun ozena lortu zuen irla osoan.
|
|
|
Hondarrean, aurtengo Zelaia Sariaren irabazle" Darwin geurean" lana
|
gertatu
da, gehiengo erabatekoaz," gure aroan oraindik ere, eta berriz ere, puri purian dagoen gaia darwinismoaeuskal munduan izanikako eragina aztertuz ongi dokumentaturiko lana jakinduriaz eta gaitasun handiz garatzen duelako. Bertan, Darwinen teoria azaldu zenez geroztik XX. mendeko erdialdera arte, berri eta aurkikuntza interesgarriz beteriko bidaia erakargarria proposatzen da, mailako dibulgazio zientifikoan eta gai horri buruz erreferentzial izanen den lana burutuz".
|
|
|
Izan ere, Villamil jenerala Floreanan kokatu zen laurogei bat presorekin batera, pentsatuz epe laburrera 400 bat arima biziko zirela bertan. Alabaina, preso eta kolonoen nahasketa ez zen uste bezain aproposa
|
gertatu
, eta Villamilen proiektu filantropikoak erreka jo zuen luze barik. Bost urte igarotakoan Villamil jenerala Ekuadorrera itzuli zen guztiz desilusionatuta eta, areago, zorrez josita.
|
|
|
Maila horixe izango zen, adibidez, hizkuntza indoeuroparrak erdietsi zuena. Bigarren aldian, ostera, hizkuntzak atzerabide formala jasaten du, gainbehera moduko bat, eta flexio sistemaren endakatze bat
|
gertatzen
da, sinplifikazioranzko joera bat agertzen da. Atzerabide formalaren hasiera hizkuntza historian sartzeak markatzen du.
|
|
|
Bestalde, Schleicher ek darwinismo linguistiko bortitza defendatzen zuen, alegia, hizkuntzen erresuma hautespen naturalaren eta bizitzagatiko borrokaren legeek eraendua dela, bizidunen mundua bezalaxe, eta, haren ustez enbor indoeuroparreko hizkuntzak
|
gertatu
ziren garaile borroka horretan. Jakina, Julien Vinsonek ere onartzen zuen hizkuntzen arteko norgehiagoka, eta baita, esan gabe doa, txartoen moldaturiko hizkuntzen suntsipena.
|
|
|
Euskara berez da desegokia zibilizaziozko kontzeptuak adierazi eta azaltzeko, eta, esan bezala, kondenatuta dago epe laburrean suntsitzera. Hau da, euskararen desagerpena era natural batez etorri beharrekoa bada, berez berez, darwinismo linguistiko horrek ikusarazi bezala, orduan zergatik ez utzi prozesu natural hori berez
|
gerta
dadin. Gainera, suntsitu beharrean, beharbada, euskara aglutinatzaile izatetik flexibo izatera igaroko litzateke, eta bizirik iraun izan ere, euskarak dokumentaturiko aldaketa drastikoak pairatu ditu azken mendeotan, eta, egungo aditu batzuen beldurrak betetzekotan, behin eta ergatiboaren k hori galduta, hizkuntza preindoeuropar moldakaitza izatetik mintzaira indoeuropar peto petoa izatera pasatuko litzateke.
|
|
|
Sutu egin zen hitzaldi horiek entzutean, eta purgatorioko suan erretzen zegoen. Quito n arrebarekin liburuan goitik behera kontatu zuen
|
gertatutakoa
.
|
|
|
" Nik ez dut esaten sorkari kaxkarragoetan mota aldatze ori
|
gerta
ez ditekenik eta eintsu bateangertatu ez danik; baiñan Adan’en gorputza tximu edo matxango batengandik etorri zitekela. Adan eta gu bakarrik ba’gina gizadi, nonbait or litzake oraino:
|
|
|
Plazido Muxikaren terminoak darwinismoa izenetik bertatik estigmatizatzen zuen arren, urte bertsuetan aktitude aldaketa baten zantzuak igarri ziren. Eboluzioa
|
gertatu
izanaren egia geroago eta frogatuago eta begi bistakoago bilakatu zen biologiaren diziplina guztietan, eta horrenbestez askoz zailagoa zen kontra agertzea. Ebidentzia hori elizaren magisterioraino iritsi zen, eta berori eboluzioa irentsi beharrean aurkitu zen, hautespen naturala eta horrelakoak onartuz, baina beti ere jainkoari" eskualditxo" ren bat erreserbatuz, aurreko epigrafean ikusi dugunez.
|