|
2000
|
|
|
Euskararen ezagutza, nola ez, altuagoa da ETB1en jarraitzaileen artean, eta %15, 4soil batek
|
ez
du euskara ulertzeko gaitasunik.
|
|
|
Halaber, maila pertsonal eta profesionalean egin dizkioten presio politikoen aurrean amore ez ematearren, zerrikeria etabazterkeriak larrutik ordaindu ditu, duintasunez, Txillardegik, horrek bere mailapertsonala erakutsi digularik. Zeren, ene ustez, azkenean, Txillardegik, nahiz etaegitura zale amorratua izan,
|
ez
du euskara komunikazio tresna huts edo hizkuntza zeinu huts bihurtu. Euskara askapen politikaren funtsezko elementu modura intuitudu.
|
|
|
Azkenik, euskal administrazioaren erantzukizuna, Xabier Kintanaren hitzez, nabarmentzen da. Izan ere, Kontseiluaren eta gizabanakoen ekimena ezerezean gerta daitekeadministrazioak bermatzen eta arautzen
|
ez
badu euskararen erabilera merkataritzan.
|
|
2002
|
|
|
Irakaskuntzan, oraindik ere. gure hizkuntzaren presentzia eskasa da.Euskal Herriko Unibertsitatean, Nafarroako Unibertsitate Publikoan eta DeustukoUnibertsitatean hainbat euskara plan definitu dira; Mondragon Unibertsitateak, berriz, eleaniztasunean oinarritutako hizkuntza politika bat jartzeko erabakia hartudu. Azkenik, Nafarroako Unibertsitate Publikoan
|
ez
dute euskara planik onartzealortu, eta euskarazko irakaskuntza arautzeko neurri iragankorrak ezarri dituzte.
|
|
|
UPV EHUko euskal irakasleek %20an bakarrik egiten dute komunikazioaeuskaraz hierarkian gorago daudenekin. Beraz, unibertsitate horretako kargudunenartean euskaldunak eskas direla dirudi, edo baldin badakite,
|
ez
dute euskaraz berbaegiten.
|
|
|
UFRn
|
ez
dute euskara jakintzaren inguruko inongo daturik, baina eskolatxikia dela kontuan izanda, eta Ipar Euskal Herriko ikasleen arteko euskaldunenproportzio baxua, ziurrenik oso ikasle euskaldun gutxi izango dituzte.
|
|
|
UPV/EHUko errektorea den Monterok ere hori onartu du: «UnibertsitateLegearen aurreproiektuak
|
ez
du euskarazko lerroa bermatzen»1
|
|
|
Tokiko iragarkiak soilik agertzen ziren euskaraz, eta normalean euskarazko saioetan tartekatuta, oso zaila baitzen horrelakorik entzutea programazio konbentzional erdaldunetan. Irrati komertzialek ere
|
ez
zuten euskararen aldeko apusturik egin, eta hizkuntza horretan iragartzeko espresuki eskatzen zuten bezeroei soilik ematen zieten aukera, besterik gabe.
|
|
2003
|
|
|
Txillardegiren ustez, euzkoek? (jeltzale eta ingurukoak, euskal burgesia) betidanik egin zioten boikota UEUri,
|
ez
zutelako euskara batua, ezta Euskaltzaindia bera ere onartzen eta hizkuntza folkloretzat hartzen zutelako, hizkuntzaren normalizazio eza bere horretan mantenduz. Euskara arlotekeriaren mundutik ateratzeko ahalegin berezia egin zuenean UEUk,, euzkoek?
|
|
|
Lehenengo jarreraren aldekoei, hau da, unibertsitateko agintari gorenei eta bertan lanean ari ziren irakasle gehienei, ez zitzaien burutik pasatu ere egiten posible zenik klaseak euskaraz ematea, ezta hurrengo urteetan unibertsitatearen arazo garrantzitsu bilaka zitekeenik euskararen gaia. Horren lekuko dugu, adibidez, laurogeiko hamarkadan behin behineko errektorea izan zen Arantza Mendizabalen pentsaera, unibertsitatearen kezkak, arazoak eta etorkizuna hausnartzean
|
ez
baitzuen euskara aipatu ere egin68 Urte batzuk lehenago Martín Mateo errektoreak unibertsitatearen euskalduntzeak heziketa bide osoaren euskalduntzearen ondorio baino ezin zuela izan adierazi zuen. Haren ustez, «por la formación del profesorado de euskera» ari zen lanean unibertsitatea, ICEren bitartez.
|
|
|
Espresuki aipatzen zen deialdian gerra-aurreko Euskaltzale Bazkuna, Eusko Ikaskuntzaren eta elkarte berrien artean lor zitekeen lankidetzaren adibide moduan, Bazkunak askatasun osoa izan baitzuen nahi zituen lanak egiteko106 Horrez gainera, behin behineko buruzagitzan Martin Orbe bera eta Euskaltzaindiko eta Arantzadi elkarteko ordezkariak egongo zirela proposatu zen. UEUren zuzendaritzak, ordea, ez zuen onartu gonbitea, Eusko Ikaskuntzak
|
ez
zuelako euskara bere lan hizkuntza bilakatu107.
|
|
|
Espainiako gobernua prestatzen ari zen Unibertsitate Autonomiaren Legea (LAU) aztertzean, Arnasa ren 4 zenbakiak Nafarroaren urruntzea kritikatu zuen, baina ez zen euskararen inguruko inongo aipamenik egiten17 Urtebete geroagoko Hitz Irakaskuntza aldizkarian LAUren zirriborro berriari buruzko analisiak hizkuntza eskubideen desagertzea salatu zuen18 1982an kaleratutako Arnasa 10 dugu Euskadi-ko Ezkerraren unibertsitateari buruzko azterketarik sakonena19 Berriro LAU legea kritikatu ondoren, EHUren egoera azaltzen zuen, eta unibertsitateak bizi zuen krisia salatzen zuen. Atalak
|
ez
zuen euskarari buruzko inongo aipamenik, are gutxiago Euskal Unibertsitateari buruzkorik. Urte horretako kongresuko erabakien artean, aldiz, elebitasuna defendatzen zen irakaskuntzaren maila guztietan eta aipamen berezia egiten zitzaien Irakasle Eskolei, Pedagogia Fakultateari eta Kazetaritza Fakultateari.
|
|
2007
|
|
|
Jakin badakigu zein egoeratan dauden euskararen ezaguera eta erabilera.Gehienetan, euskaraz egitea ez da lana erraztea, biderkatzea baizik; baina gurekulturaren bilketa, azalpen eta jorratze lanetan ez badugu euskara erabiltzen, ezdugu inoiz arlo horiek duten euskal sakontasuna ikertuko, ez azalduko. Gure gorputza
|
ez
badugu euskaraz ezagutzen, bere atalak, egiten diren lanak, gaixotasunak, arlo horiei buruz euskarak dituen ikuspegi eta jokaerak ez ditugu ezagutuko.
|
|
|
Euskara eta euskal nortasunari dagokionez, egoera anbiguo baten aurreangara: alde batetik, euskarak ofizialtasun politikoa lortu du Euskal Herriko alderdibatzuetan, inoiz izan duen sendotze ahalegin handiena jorratu da; bestaldetik, ordea, euskaldunek, hirigunetan batez ere,
|
ez
dute euskaraz, eta hori dadiskurtso normalizatzailearen aldarrikapen nagusia. Egoera normalduan, gaurkogizartearen despolitizazioa eta pribatizazioa lagun, hizkuntzaren afera gatazketatikurrundu litzateke.
|
|
|
Esate baterako euskarari, konjugazioan aditzaren konplexutasun gehiegizko edo nahasitxoa633, deklinazioan beti ez garbi bereiztea hotsean akusatibo eta nominatiboa634, gaizkitzen dio. Mitxelenak arrazoi du ausaz, miresten denean, balioztapen doi bat inoiz ematen
|
ez
duelako euskarari buruz pentsamendu indibidual eta kolektiboaren tresna gisa635 Baina hori, juzgu kritiko orokorra, gutxitan egiten du besteekaz ere zuzenean; eta, zeharka, beharbada ez da zaila lerro artean euskararen balioespen ez positiboegiak hainbat gehiago igartzea. Laudorioz jantzita, beharbada, kasuren batean636 Hala, idazten duenean, «hitzen eraikuntzan eta hizketaren josturan [sintaxian] euskarak, espresioaren labur eta ausartetik datorren indar berezi bat, erakusten du»637 Testuinguruari jaramon egiten badiogu, ordea, dioena da, txinera, malaiera, hizkuntza semitikoak eta Delawareko hizkuntzak bezala, eta hala euskarak ere, nahiz funtsezko inperfekzio handiak izan, edertasun ederrak ere badituztela.
|
|
|
Baina esangura kausala eduki kortxeteko informazioak dauka. Inork argi ikusten
|
ez
badu euskaraz, ikus dezala erdarazko ordainean:
|
|
2011
|
|
|
Euskal Herriko beste goi mailako hezkuntza zentroetan (irakasle eskolak, ingeniaritza eskolak eta merkataritza eskolak), Bilboko Unibertsitatean edota geroko UPV/EHUn integratuko zirenetan,
|
ez
zuten euskara katedrarik, ezta euskarazko irakaskuntzarik ere. Hala ere, aipatu behar da Bilboko Unibertsitatearen lehen ikasturtean (1968/ 69an), unibertsitatea sortu berri zela eta Zientzia Fakultatearen eskolak Botikazarrean ematen zirenean, Euskerazaleak elkarteak unibertsitateko ikasleentzat euskara ikasteko ikastaroak antolatu zituela.
|
|
|
Oztopo horik direla eta, zenbait ikasleeuskaraz (sic) aurkezteari utzi diote, eta beste zenbaitek, euskaraz idatzi arren,
|
ez
dute euskaraz defendatu, hau beraien nahia izan arren575 [beltzak gureak dira].
|
|
|
Medikuntza Fakultatean ere eskaintza akademiko osoa gaztelaniaz zen, baina han
|
ez
zuten euskarazko irakaskuntzara saltorik egin (Zientzietan gertatu bezala), nahiz eta, jada aipatu denez Medikuntza Fakultatean aurkeztu zen Euskal Herrian255 euskaraz prestatutako lehenengo doktorego tesia: Rikardo Arrue kardiologoak 1976an Bilboko Unibertsitatean aurkezturiko His sortaren ezkerreko adarraren erabateko hersturaren eta zaingorrigrafiaren arteko koerlazioa.
|
|
|
Iztuetaren arabera, proiektuaren sorrera bi faktorek eragin zuten. Alde batetik, ezker abertzaleak bere pentsamendua sortzeko eta zabaltzeko
|
ez
zuen euskarazko kultur plataformarik. Euskarazko aldizkariak baziren, esate baterako Jakin edo Egan aldizkariak, baina horiek ez zuten ETA erakundearekin zerikusirik, eta ETAk bazituen argitalpen organoak, «baina horiek, besteak beste, muga handi hauek zituzten:
|
|
|
Baina Lekuonak, aurrerago aipatzen dugunez, Arantzazun abiatutako batasun prozesua gidatzeko indarrik ez zuenez jarri, Euskaltzaindiaren 1970eko bozketetan euskaltzainburuaren postua galdu zuen. Barandiaran, berriz, euskaltzaina izan arren, ez zen Euskaltzaindiaren bileretara joaten, eta euskaraz oso gutxi idatzi zuen, eta idatzitako apur horretan
|
ez
zituen Euskara Batuaren arauak bete303 Horretan Barandiaran eta Lekuona antzera ibili ziren, eta Estornesek euskaraz oso lan gutxi argitaratu zuen eta gerraostean euskaraz ateratako apurra erronkarieraz idatzi zuen eta ez Euskara Batuan. Irigarairen aburuz, berriz, Euskara Batua arinegi egiten ari zen304.
|
|
|
Guztien artean EI/ SEV proiektua martxan jarri zuten. Elkarte zientifiko honek
|
ez
zuen euskararen batasun prozesuarekin loturarik izan. Azken finean EI/ SEVk euskal eremuko gaien ikerketa planteatzen zuen elkarte zientifikoa izanik, ez zeukan zertan batasun prozesuan parte hartu.
|
|
|
Eusko Kontseilu Nagusia sortu arte (1978) bertako administraziorik ez zegoen horren guztiaren ardura hartzen hasteko, eta Euskaltzaindia bere baliabide eta ahalmenen arabera erantzuten saiatu zen. Eusko Kontseilu Nagusiarekin Hezkuntza Saila antolatzen hasi zen, baina lehen Eusko Jaurlaritza eratu ez zen arte (1980) administrazioak
|
ez
zuen euskara tituluen ardura eta kudeaketa bere gain hartu, ezta helduen euskalduntzerako erakunderik sortu ere (HABE adibidez 1983 urtean sortu zen).
|
|
2012
|
|
|
Gainera, herri erakundeek ez dute hizkuntzaren araberako publizitate kuotarik ezarri: Euskal Herrian erakunde publikoek zein pribatuek
|
ez
dute euskaraz iragartzeko beharrik. Aldi berean, erakundeek eurek abiatzen dituzten publizitate kanpainek ez dute euskarazko hedabideetan erdarazkoetan bezain agerpen handia.
|
|
|
Euskal Herrian erakunde publikoek zein pribatuek ez dute euskaraz iragartzeko beharrik. Aldi berean, erakundeek eurek abiatzen dituzten publizitate kanpainek
|
ez
dute euskarazko hedabideetan erdarazkoetan bezain agerpen handia. Egoera horretan eragiteko asmoz, Tokikom eko hedabideek iragarle handien publizitate bateratuetarako ahalegina egin gura dute (Fernandez Ostolaza, 2005:
|
|
2015
|
|
|
Bestetik, webeko bilaketa motorrek
|
ez
dute euskara kontuan hartzen, ez morfologiaridagokionean (euskarazko deklinazio eta inflexioak ez dituzte bueltatzen) ezta euskarazkoemaitzak soilik bueltatzeko aukera ematean (hori 40 hizkuntzentzat besterik ez dute egiten). Arazo hauek Web as Corpus hurbilpenean erabiltzen diren teknikak ezin baliatu ahal izatea ekardezakete.
|
|
|
Hanhemenkako zenbait artikulutan esperientzia aitzindari hura aitortzen bazen ere, gehienetanaipamena ez zen esaldi pare batetik pasatzen, eta, kasu askotan, anekdota kutsua egoztenzitzaien France3ko euskarazko emankizunei. Alta, bai koalitatiboki (magazin kultural bat bainoez zen) bai koantitatiboki (hilabetean 30 minutu baino
|
ez
zituen euskarazko emisioak) osomugatua izan arren, 1971tik 1992ra 300 atal eta 75 emisio ordu inguru pilatu zituen EskualHerria orai eta gero saioa anekdota hutsa baino dezentez gehiago izan zen. Izan ere, PatricioGuzman zinegile txiletarraren esaldi famatua (un pais sin cine documental es como unafamilia sin album de fotos) ontzat ematen badugu, Maite Barnetche ren lana, euskal ondarekulturalaren album ahaztu bezain paregabea da.
|
|
|
Beste bat: , el fomento y desarrollo del uso del euskera no es competencia de los municipios?. Hainbat sententzia daude hau esaten dutenak, beraz udalerriek
|
ez
dute euskararen erabilera arautzerik.
|
|
|
Gainetik, nik goizean ez dut etortzerik izan, baina esplikatuko zuten Urquijoren demanda horiek eta hori. Udalek
|
ez
dute euskara eskumenik, Jaurlaritzakbakarrik ditu. Udal batek euskararen inguruan egin ditzakeenak, printzipioz alegalak edo ilegalakizango lirateke, ez baldin bada orain Udal Lege berri honekin aldatzen.
|
|
2017
|
|
|
Euskal Autonomi Erkidegoaren kasuan, euskara kofizial izateak eta berezko hizkuntza izateak ekar zezaketen berme juridiko gehiago, beharbada Katalunian gertatu den bezala, baina legearen zirrikitu horiek ez dira arakatu (Urrutia, 2015) eta euskara baldintzatzen duten EAE ko legediak Espainiako araudia baino estuagoa dira (Etxeberria, 2015: 89). Egile horren ustez, Eusko Legebiltzarrak
|
ez
du euskararen berme juridikoa indartu bere jardunaren bitartez, hainbat auzitegik berretsi duten jurisprudentziak euskara kokaleku ahul batean jarri dute eta euskararen legeko 8.3 artikulua Konstituzioaren aurkakotzat jo ondoren ez da gabezia hori estaltzeko ahaleginik egin, arazoa areagoatzea besterik ez eginez (ibidem). Urrutiak dio (2015: 25) hizkuntza bat koofiziala den neurrian,, bi hizkuntzen erabilera elkartua ez d [el] a ezinbesteko, bakoitza bere aldetik ofiziala baita?
|
|
|
Euskaraz ekoizten duten idazle guztiak elebidunak edo eleanitzak dira, baita hartzaileak ere; biek ala biek
|
ez
dute euskarazko literatur sistematik soilik edaten, eta erdarazko sistemaeskurago dutela esanen genuke (ekoizpen kopuru eta aniztasunari erreparatuta). Itamar EvenZoharrek (1990) proposatutako literatura sistemaren eskema kontuan hartuta, eta literatur (poli) sisteman eragina duten faktoreak (erakundeak, errepertorioa, kontsumitzailea, merkatuaeta produktua) banan banan aztertuz gero, ikusiko dugu elementu bakar batek ere ez duela moduautonomoan funtzionatzen gurean, eta, batera edo bestera, beti dagoela mendekotasunharremanen bat hizkuntza/ sistema hegemonikoarekiko.
|