|
2023
|
|
|
Ildo beretik, nazioarteko erakundeek ere bultzatu egin dituzte hitzarmen horiek; horretara, asko zabaldu da Ekonomia Garapen eta Lankidetzarako Erakundeak (EGLEOCDEk) proposaturiko Hitzarmen Eredua. Gure artean eta Europar Batasunean, neurri berriak hartu dira,
|
ez
bakarrik estatuen arteko interferentziak saihesteko, ezpada batera jardun ahal izateko tributuen arloan, hots, tributu sistema desberdinen arteko harmonizazioa erdiesteko egunen batean.
|
|
|
Konturatu bedi kasu honetan langileei begira edozein betebeharren gainean erantzuten dela, eta
|
ez
bakarrik alokairu edo Gizarte Segurantzako betebeharren gainean, kontrata eta azpikontratetan gertatzen den bezala.
|
|
|
Horri erantzuteko Konstituzio Auzitegiak 32/ 1981 Epaia oinarri hartzen du eta errepikatzen du EKren 148.1.18 artikuluaren inguruko doktrina guztia, hurrengoa ondorioztatzeko: Estatuari dagokio oinarriak ezartzeko eskumena
|
ez
bakarrik antolaketaren edota erakundearen alderditik, baizik eta toki erakundeei dagokien eskumenen alderditik ere83 Doktrina hori 1989eko Epaia eman zuenerako finkaturik zeukan Konstituzio Auzitegiak, besteak beste, abuztuaren 5eko 76/ 1983, apirilaren 7ko 25/ 1983 edota otsailaren 27ko 27/ 1987 Epaien84 bitartez. Ildo horretatik, Auzitegiak horrela adierazi zuen:
|
|
|
Bestetik, jatorrizko TAOLak, 1985.ekoak, bizitza publikoan herritarren parte hartzea sustatzeko moduak antolatu nahi zituen,
|
ez
bakarrik udal organoak hautatzeko prozeduretan parte hartuz, baizik eta zuzeneko parte hartzea ahalbidetuz. Hauteskundeetarako prozedurek eta zuzeneko bestelako parte hartzeko sistemek EKren 23 artikuluan aintzatetsitako parte hartzea bermatzen zuten.
|
|
|
" Kudeaketa publikoetan politikoaren eta administratiboaren artean egin nahi den bereizketa, kasu gehienetan, ezinezkoa da.
|
Ez
bakarrik ezinezkoa, ez dator bat konstituzioaren hitzekin eta espirituarekin, toki korporazioak sufragioaren bitartez aukeratzen diren momentutik, gobernu horiek herriaren ordezkari direlako eta hori garrantzi handikoa delako, toki korporazioei bakarrik funtzio administratiboak emateko" 18.
|
|
|
Aipatutako zaintza sistema guztiak eskuan harturik, argi dago toki erakundeetako organoen gaineko zaintza guztiz bateraezina dela EKk aldarrikatutako toki autonomiaren printzipioarekin.
|
Ez
bakarrik toki autonomiarekin ezta demokrazian oinarritutako sistemarekin ere, toki erakundeetako organoek euren lurralde eremuko biztanleen ordezkaritza politikoa dutelako eta ordezkaritza demokratikoa ezin dezakeelako zaintzaeta kontrol tekniken bitartez beste administrazio batek ezabatu. Beraz, toki autonomiaren printzipioa eta demokraziaren printzipioak eskuan harturik, argi dago ezin dela kontrolatu organoen izendapena.
|
|
|
Alde batetik, toki autonomiaren mugak aipatu ditugu eta horietan nagusiena legezkotasun printzipioa edo lege printzipioa jarri dugu. Argi dago, EKaren 9.3 artikuluak aginduta, printzipio horren derrigortasuna ezartzen diela toki erakundeei(
|
ez
bakarrik toki erakundeei, sistema osoari baizik), botere publikoa diren aldetik. Egia da ere, toki erakundeen inguruan EKak hitz egiten duenean, toki erakundeak legearen eta antolamendu juridikoaren mendean uzten dituela.
|
|
|
Epai horretan, aurretik aipatutako epaian bezala, Estatuaren nagusitasuna aitortu egiten da. Baina
|
ez
bakarrik Estatuaren nagusitasuna toki erakundeekiko. Autonomia erkidegoek ere nagusitasun posizio batean daude toki erakundeekiko.
|
|
|
Eskumen propioei dagokienez ETELaren 17 artikuluak hogeita hamazazpi gai ezberdin aipatzen ditu eta,
|
ez
bakarrik hori, gai bakoitzean udalak duen ahalmenak ere zehaztu egin ditu, udalak jakin dezan beren eskumena antolatzeko, planifikatzeko, kudeatzeko, ikuskatzeko edota exekutatzeko baldin bada. Foruarauek edo EAEko Legebiltzarreko legeek bermatu behar dute 37 eskumen eta gaietan aipatzen diren funtzioak eta ahalmenak errespetatuko dituztela.
|
|
|
udalerri guztiek, eta bertako bizilagunek, araubide juridiko bera dute kargei, betebeharrei eta eskubideei dagokienez. Eta udalerri guztien berdintasunezko antolamendu horren kontrapartida gisa, ezarriko da interesdunak berak izango direla, haien bizilagunak,
|
ez
bakarrik kudeaketan parte hartzen dutenak, baita horrela eratzen diren korporazio berriak osatzen dituztenak ere" 204 Espainiako bilakaera historikoan udalen autonomia ametsek eta kontrol nahiek zuzeneko eragina izan zuten, batez ere XIX. mendean zehar.
|
|
|
Atal honetan ez dut luzatuko gaur egun indarrean dagoen toki ogasunei buruzko arauketa zehazten, hurrengo ataletan egiten delako lan hori. Derrigorrezkoa jotzen dugu, ordea, zein izan den azken 40 urteetako bilakaera historikoa aipatzea, horrek zuzeneko eragina izan duelako
|
ez
bakarrik toki ogasunen betebeharretan, baizik eta toki ogasunen finantza jardueraren gaineko kontrolean ere. Hori horrela, eta lan honetan askotan adierazi dudan bezala, 1978ko EKren ostean toki erakundeen gaineko ikuspuntua guztiz aldatu zen.
|
|
|
Jarduera honen gainean beti egon dira kontrol bereziak eta kontrol horiek azkenengo urte hauetan areagotu egin dira. Aurrekontu egonkortasunari eta Finantza jasangarritasunari buruzko apirilaren 27ko 2/ 2012 Lege Organikoak finantza kontrolak handitu egin ditu,
|
ez
bakarrik toki administrazioan. Administrazio publiko guztiek lege horretan adierazten diren kontrolak jasango dituzte, baina toki erakundeetan horien eragina gogorragoa izan da.
|
|
|
Eskumenen esparru honetan, KAren 118/ 2016 Epaiak adierazten duenez, lurralde historikoen foru izaerak horiei lurralde erkideko probintziek dituzten eskumenak baino gehiago aitortzen dizkie: " Aurreko guztiak agerian uzten du euskal lurralde historikoek berezitasun bat dutela, araubide erkideko probintziei emandako eskumen eremutik desberdina eta zabalagoa, konstituzioaren eta estatutuen arabera bermatutako foru araubidetik datorrena,
|
ez
bakarrik Euskal Autonomia Erkidegoko erakunde komunen aurrean, baita, adierazi dugun bezala, Estatuko botere zentralen aurrean ere" 636.
|
|
|
Aurretiazko baimena ebazpena baino lehen eman behar du organo kontrolatzaileak (autonomia erkidegoak). Toki administrazioak autonomia erkidegoaren administrazioari eskualdaketaren baimena eskatu behar dio
|
ez
bakarrik eskuratzailea esleitu aurretik, eskualdaketarako espedientea onetsi aurretik ere bai. Aurretiazko baimenaren helburu bikoitza ondo zehazten du GoNSALVEZ PEQUEÑok:
|
|
|
ETELren bigarren zioen azalpenean honi erreferentzia egiten zaio, foru udala aipatuz eta horien goraipatzea eginez: " Euskal udal tradizioan nabarmenak ziren ere toki erakundeen eskumen zabalak, beren burua antolatzeko, arautzeko eta kudeatzeko zeukaten ahalmen handia,
|
ez
bakarrik eremu politikoan, baizik eta baita eremu ekonomikoan ere, eta azkenik, foru udalen eta batzar legegileen arteko harreman estua; batzar horietan zeukaten jatorria, halaber, lurraldeetako gobernu organoek eta, harreman horri esker, egoki ezkontzen ziren udal maila eta foru lurralde bakoitzaren maila" 590.
|
|
|
3) EAEko toki erakundeen maila, batik bat, baina
|
ez
bakarrik udalerriek. EAEk bidea jorratzeko, EKren 148 eta 149 artikuluez gain, bere autonomiaren eskumen garapena EKren 1 xedapen gehigarriarekin batera jorratzeko aukera izan zuen.
|
|
|
KAk argi adierazi zuen 76/ 1988 Epaian ideia hori eta goi auzitegi horren ekainaren 23ko 118/ 2016 Epaian ere horrela laburtu zuen: " Euskal lurralde historikoek badute berezitasun bat, araubide erkideko probintziei emandakoaren eskumen eremu desberdin eta zabalago batean gauzatzen dena, Konstituzioaren eta estatutuen bidez bermatutako foru araubidetik eratorria,
|
ez
bakarrik Euskal Autonomia Erkidegoko erakunde erkideen aurrean, baita, adierazi dugun bezala," Estatuko botere zen tralen" aurrean ere (Konstituzio Auzitegiaren 76/ 1988 epaia, apirilaren 26koa, 6 OJ). Berezitasun hori babesteko sortu da foru autonomiaren aldeko gatazka berria," Euskal foraltasunaren babes konstituzionalaren defizita" konpontzeko modu gisa; izan ere," euskal Autonomia Erkidegoko lurralde historikoei ez zaie aitortu Estatuko legegilearen balizko erasoen aurrean beraien foru araubidea konstituzio bidean defendatzeko".
|
|
|
Barne kontrola da BRIEGA VILLARUBIAren hitzetan: " kontrolatutako erakundearen barneko antolakuntzan eta egituraketan sarturik dagoen organo batek gauzatzen duenean, kontrolatzen duenaren eta kontrolaren objektua den pertsonaren artean mendetasun organikoa dagoenean..." 242 Barneko kontrol hori legalitate kontrola da, bai, baina
|
ez
bakarrik. Toki administrazioetan lan egiteko nazio gaitasuna izaera duten toki administrazioetako funtzionario horiek gauzatzen duten kontrolak, egintzen gaineko aurretiazko legalitate kontrola izateaz gain, bestelako izaera ere izan dezake, zein eta denbora tarte jakin batean erabakitzeko ahalmena duten administrazio organoek hartzen dituzten erabakien inguruko eraginkortasun kontrola243 Esanahi horretan APArisi Aparisik esaten duenari jarraituz, barneko kontrolaren inguruan hurrengoa adieraz daiteke:
|
|
|
Gogora dezagun TAOLk eta TOLk, bi biek, zuzeneko aipamena egiten dutela Ekonomia Itunak duen zereginari buruz. EAEko finantza harremanak zehazten dira Ekonomia Itunaren bitartez,
|
ez
bakarrik Estatuarekin harremanak, baizik eta EAEren barneko harremanak ere. Ekonomia Itunean toki erakundeen diru sarreren inguruko aipamen zehatzak egiten dira, baina zeharkako bide batez finantza jardueraren xedapena ere egiten da.
|
|
|
Egia esan, lehenengo Ekonomia Ituna onetsi zen momentutik bertatik foruogasunak Estatuko sistema erkidean integratzeko arazoak egon ziren,
|
ez
bakarrik ogasunei zegokienez baizik eta toki araubideari zegokionez ere. XX. mendearen hasieran deigarria da erabiltzen den formula negatiboa eta toki araubidearen inguruan 1921eko uztailaren 19ko Errege Aginduak Euskadiko probintzietan aplikagarriak ez diren eskumen batzuk aipatzen dira:
|
|
|
Kontrol jarduera hori toki erakundeen finantza zaintzaren sistema egituratuko dute. Beraz, garrantzi handikoa da
|
ez
bakarrik kontzeptua, baizik eta kontrol horretarako erabiltzen diren tresnak ondo zehaztea. ENDEMAÑO AROSTEGIk ematen duen definizioan argi uzten denez:
|
|
|
Lehenengo eta behin, TOLTBak 165 artikuluak aurrekontuen onespena, aldaketa, betearazpena eta likidazioa aurrekontu egonkortasun eta finantza jasangarritasun printzipioen mende uzten du. Horrek zuzeneko eragina dauka,
|
ez
bakarrik aurrekontu jardueraren eduki materialean, baizik eta informazioa ematean ere. Aurrekontu jarduera guztia AEFJLOren mende geratuko da eta ondorioz AEFJLOren informazio betebeharrak arautzen dituen urriaren bateko HAP/ 2105/ 2012 Agindua aplikatuko zaie.
|