|
2002
|
|
|
Lertxundiren obraren aipamen sakonagoa aurrerago egingo badugu ere, azpimarratu egin nahi genuke autorearen berritze etengabea, jada presente dagoena 1970 eta 1973 artean argitaratu zituen hiru lanetan. Bere literatur ibilbidea Hunik arrats artean (1970) ipuin liburuak hasi zuen; liburu hau
|
euskal
ipuin modernoaren hastapena da zenbaitentzat, eta bertan nabarmena da Hego Amerikako errealismo magikoaren eragina (ipuinetako bat Macondon kokatzen da, eta beste batean narratzaile hila bilakatzen da narrazioaren gidari, Rulforen kutsuko estilorik klasikoenean), baita absurdoaren antzerki eta ipuinen eragina ere. Emaitza, azkenik, garaiaren ikuspen fresko eta iradokitzailea da.
|
|
2005
|
|
|
Opera prima honetan Mintegik agerian uzten du ipuingintza modernoa ezagutzen duela, batez ere, Europa erdialdeko idazleei dagokiena. Bilduma honetako ipuin batzuek,"" ipuinak esaterako, hamarkada honetako
|
euskal
ipuinen antologiak bete zituzten, ipuin hauen kalitate eta garrantziaren erakusle.
|
|
|
Egoera hau erabat aldatu zen 80ko hamarkadan, euskal literatura osoa garatze prozesu arin batean murgildu zen, baina aurreko urteetakoekin alderatuta ipuingintza izan zen gehien garatu zen generoa. Kopuruak hobetu ez ezik, 80ko hamarkadan
|
euskal
ipuin modernorik onenetakoak ezagutu ere egin dira. Hamarkada horren gailurra Atxagaren Obabakoak narrazio bildumak ezarri zuen.
|
|
|
70eko urteetan ikusiko ditugu, beraz,
|
euskal
ipuin modernoaren benetako oinarriak.
|
|
|
Horixe izango da gure xedea. Lan honetan ez dugu herri ipuina jorratuko, ezta ahozko eta idatzizko ipuingintzen arteko aldeez eztabaidatuko ere, are gutxiago, aipatuko dugun arren, ezta izan litekeen
|
euskal
ipuin literario osoaren azterketa egingo ere. Ipuin modernora mugatuko gara, erabat jakitun izanda aurreko bestelako gertaera narratiboetan iragan eta sorrera duena, horratx zaharberrituarena.
|
|
2006
|
|
|
Lehen kantaldia, eta txalapartaldia, Irunen izan zen, Jorge Oteiza gortinen atzean oso urduri zegoela. Haur bat zapata berriekin zirudien; bera zen taldeari izena proposatu ziona,
|
euskal
ipuin herrikoi baten (San Martin arotzarena) esaldi bat aukeratuz. Kantaldiaren ondoren, Oteizarekin bazkaldu genuen, eta solastu ginen, eta arratsalde bukaeran Agiña mendira joan behar genuela otu zitzaigun, Oteiza gidari genuela, Aita Donostiri eskainitako eskultura bisitatzera.
|
|
2007
|
|
|
Areago. Truebaren tema, euskara baztertzea bide zen;
|
euskal
ipuinak, Ramón Artola, Felipe Arrese Beitia, are Iparragirreren Gernikako Arbola bera (arrakastarik gabe, beharrik!) espainieraz hedatzen saiatuz.
|
|
|
haren isuria da. Gure geografia eta klima den baino nordikoago ikusten du, nik uste;
|
euskal
ipuin mitologiko eta sineskizunak erlijio indoeuroparretan urtu dizkigu, Ortzi bera Thor-ekin berdindu; Altzateko Jaunaren nortasunak wagnertarragoa dirudi baserriko baserritar batena baino, etc. Euskalduna martzal nobletu nahi zigun zalantza gabe. Bere moduko euskaldun bat asmatu du hala, euskotar askok maite (izan) duena, nobela irakurgozo batekoa baita betiere errealitate egiazki egiazkoa.
|
|
|
Helbide elektroniko honetan, Euskal Herriko honako informazio digitalizatu hau aurki daiteke: idazleak,
|
euskal
ipuinak, euskara...
|
|
2008
|
|
|
Gure azter eremuak ahozko literatura jarraitzen eta/ edo moldatzen du eta hori da deskribatu gura duguna:
|
euskal
ipuin kontalaritzaren gaurko eredua.
|
|
|
Ipuinak,
|
euskal
ipuinak, jakintsu, zaletu, euskaltzale, folklorista, etnologo, literatur aztertzaile askoren langaia dira. Ipuin bildumak, ahozkotik eta idatzitik jasoak eta haien azterketa sakon edo arinagoak ugariak dira gure artean eta beste hizkuntzen kultur altxorraren bildumetan.
|
|
|
Ikerketa sistematiko eta enpiriko batetik abiatuko gara. Gaurko
|
euskal
ipuin kontalari ezagunenetakoen zazpi ipuin konta saio grabatu ditugu, bideoz eta audioz. Transkribatu egin ditugu.
|
|
|
Jean François Cerquand ek bildu
|
euskal
ipuin eta leienda artean bada bat gertakizun miresgarri hau oroitzen duena ere, eta Katalunia aldean ere Gironako eliz-barrutian kontserbatzen dena. Urtarrilaren 28an ospatzen zen, San Xarlemainaren Ofizioak, honela zioen:
|
|
|
Azkuek beraz,
|
euskal
ipuinak Europako beste batzuekin alderatzen zituen. Konparazio hauen zenbatekoa Azkuek berak aipatu zuen gutun batean:
|
|
|
«cito en la obra lo menos cincuenta veces la obra alemana Handwörter buch des deutschenAberglaubens, por coincidir muchas costumbres y supersticiones en ella expuestas con las de este País»323 Asia, Madagaskar «ta beste urrutiko erri batzuren ipuinak» baztertzen bazituen, «astirik ezaz» zen. Beraz, pentsa liteke, printzipioz Azkuek
|
euskal
ipuinak mundu osokoekin alderatu nahiko zituela, europar, afrikar edo asiar bereizketarik egin gabe. Baina ikerketa mugatu beharrez, gertukoen zituenetan zentratu zen, Europa (Kaukasoraino) erreferentetzat hartuz.
|
|
|
Bestalde, zenbait
|
euskal
ipuinen eta Europako beste batzuen arteko kidetasuna dagoela aipatzeaz gain kidetasun hori hobeto zehazteko saio bakanen bat ere egin zuen Azkuek. Euskaldunak Europako herri zaharrena zirela esan zuenez, posible zen Azkuek europar paralelismoei euskal jatorria egoztea, halako jarrera handiusteak ohikoak baitziren garaiko Euskal Herrian.
|
|
|
Baina ez zen hala gertatu. Azkuek harremanen norabidea zehazten duen kasu bakarrean,
|
euskal
ipuina Alemaniatik heldu zela interpretatu zuen:
|
|
|
Soilik ipuin bakar baten inguruan egin zuenez interpretazio hau, seguruenik ezin orokor daiteke ondorio berdina Azkueren pentsamendu osora. Hau da, ziurrenik ezin esan daiteke Azkuerentzat
|
euskal
ipuin guztiak Europatik heldu zirela. Baina bai esan liteke berak euskal folklorea kanpoko eraginei irekita zekusala.
|
|
2009
|
|
|
Nor, esaterako, gure Jauna eta San Pedro baino ospetsuagorik? Eta begiratu, inoizko umorerik gatzatuenaz agertzen jakuz gure
|
euskal
ipuinetan: San Pedro ia beti bereren bat egin edo bere bihotz zabal handia erakusten deuskula; eta gure Jauna, ziria sartu eta ostean, San Pedrori irakatsi on bat emon gurarik.
|
|
|
Tximaluze bat etorri da
|
euskal
ipuinen artera, Peru Tximaluze jarri diote izena, Alemaniatik dator eta 164 urte beteko ditu aurten. Bai adinez zaharra da, baina mutiko izaten jarraitzen du oraindik.
|
|
2010
|
|
|
Danilo, itzultzailea, kritiko literarioa eta Milango unibertsitateko irakaslea, 1989an ezagutu nuen, Donostian egindako literatur topaketa batzuetan. Italian Stampa Alternativa argitaletxeak modan jarritako liburu ttipi haietako bat egin nahi zuen
|
euskal
ipuinekin. Nire bigarren liburuko" Trapezioko bi artista" bidali nion gaztelaniara itzulita(" Due artisti del trapezio" izenburua jarri zion berak), Bernardo Atxagaren" Per scrivere un racconto in cinque minuti", Xabier Kintanaren" A sua immagine e somiglianza" eta Joseba Sarrionandiaren" Franz Kafka e la bambina" ipuinekin batera argitaratu zena 1993an Racconti Baschi tituluaz.
|
|
2011
|
|
|
Baina, lehen
|
euskal
ipuin modernoez ari ginela, hara non topo egiten dudan liburuxka batekin, apenas 69 orrialde, Ipuinak epigrafea azalean, Gabriel Aresti delako batek sinatutako sei ipuin. Eta gogoratzen dut Susa argitaletxeak egin zuen lan eskerga hartan, Gabriel Arestiren lan konpletoetan, badagoela Narratiba izeneko ale bat, eta hemen ere bildu zirela sei ipuinok (gehi narrazio labur batzuk, gehi nobela bat).
|
|
2015
|
|
|
Ahozko narragintzaren ezaugarri zenbait. Ahozko tradizioko
|
euskal
ipuinak aztertzen zituen, Vladimir Propp teoriko eta kritikoaren azterketen estilokoa, baina ipuinon" azalekogoako egiturak" ikertzen zituena. Zazpi alderdiren arabera aztertu zituen ipuinak:
|
|
2017
|
|
|
(Tutik ulertu ez duen seinale da norbaitek, burlatzeko, ipuinon esanahia eta balioa XVI. mendean eta XIX edo XX. mendean ez bereiztea). XIX. mendeko Aitorren
|
euskal
ipuinean, ordurako euskal gizarte tradizionala Estatu modernoen erasopean krisi larrian sartua dago iparraldean nahiz hegoaldean, eta elezahar berriaren xede nabarmena (Aitorrek zazpi seme ditu, etab.) zazpi probintzien eta Euskal Herri osoaren batasunarena da.
|
|
|
Aratsaldeko 4 etan Zokoburuko plazan, kontzertua herriarteko orkestrarekin... Aratsaldeko 5 etan, Mendi Zolan biltokian" Animaliak kalakan", Ixabel Millet
|
euskal
ipuin kondalari.
|
|
2018
|
|
|
Ongi hiltzea da
|
euskal
ipuinetan adierazten den nahikaria, ez betiko bizitzea edo hilezkor izatea. Herioa, beraz, onartua da ona denean.
|
|
|
batean (presoen afusilamenduak epaiketarik gabe) asasinatua hil da. Hil aurreko egunetan preso lagunak
|
euskal
ipuinak eta bere Euskal Herriko haurtzaroko oroipenak kontatuz entretenitzen eta animatzen ei zituen kartzelan (V. Marrero, 1955, 742).
|
|
2019
|
|
|
Historiaurrea, ohiturak eta kondairak elkartzen diren lekua Euskal Herriko leku ospetsua izanez, anitz
|
euskal
ipuin eta kondaira Sarako leizean kokatzen dira, segur aski historiaurretik gaur egun arte, oraindik bizirik daudenak.
|
|
2020
|
|
|
Baina, lehen
|
euskal
ipuin modernoez ari ginela, hara non topo egiten dudan liburuxka batekin, apenas 69 orrialde, Ipuinak epigrafea azalean, Gabriel Aresti delako batek sinatutako sei ipuin. Eta gogoratzen dut Susa argitaletxeak egin zuen lan eskerga hartan, Gabriel Arestiren lan konpletoetan, badagoela Narratiba izeneko ale bat, eta hemen ere bildu zirela sei ipuinok (gehi narrazio labur batzuk, gehi nobela bat).
|
|
2021
|
|
|
Eta ohar bat: Óscar Abenójar, ipuin ikertzaile handia, monografia zabal eta mamitsua prestatzen dabil gaur egun, hainbesteko jakingura eragiten duten
|
euskal
ipuin horien iturriez eta nazioarteko paralelismo guztiz aspaldikoez. Irakurtzeko aukera dugunean, hobeto ulertuko dugu zer filosofia txundigarri dagoen gordeta euren burua ibaietara botatzeko zale diren txerrien baitan.
|
|
|
euskal herriko ipuingintza egon badagoela, baina europar tradizioan kokatzea eskatzen duela nahitaez. Egia da ez dela erraza
|
euskal
ipuinez (edo bestelako herrietako ipuinez) hitz egitea, muga etnografikoak lausoak baitira, oro har. Zaila da jakitea ipuina berez non sortua den, eta nondik zabaldu den mundu zabalera.
|
|
|
Gatzaren atzetik. Emakumearen irudia
|
euskal
ipuin herrikoietan: Mari xor, egilea editore, Bergara.
|
|
2022
|
|
|
Marrazki pollitek apaindurik, Maitena Ihidoperena azalean, Virginie Salanenak barneko orrietan. " Zutitu eta sar zaitez gure
|
euskal
ipuinen oihanean" dauku gonbita zabaltzen Xanek. Ali Babak erran zuen moduan, guk ere erran dezagun" Sesamo, zabal zaitez!" eta liburua idekiko zaigu, gozagarri.
|