|
2000
|
|
|
Euskal Herriak, jakina da, ez du erabateko batasun politiko administratiborikeduki bere historian. Ez eta hizkuntzaren erabateko batasunik19, aro modernoagoan.Baina bistakoa da, gure herriaren bizimodua eta kultura ezagutzen dituen edozeinentzat,
|
euskal
herrialdeen artean beti izan dela zelanbaiteko lotura. Batasun politikorikeduki ez arren, ezagunak dira Pirinioez alde bietako euskal komunitateen arteko loturakulturalez eta idiomatikoez gain izan diren eta badiren erlazio ekonomikoak (delaartzaintza, dela baso ustiaketa).
|
|
|
Muga markoen irudi grafikoa ezar lezakeen botere ahulezia darieeuskal herrialdeei. Herrialde demarkazio ofizial frantsesek eta espainiarrek zazpiak batametsa kontenplatzen ez duten muga demarkazio administratibo bereziak ezarridizkiete
|
euskal
herrialdeei. Euskal Herri osotu grafikorik ez dago mapa frantziar etaespainiar ofizialetan, herriaren beraren botere aukerarik ezagatik.
|
|
|
Hego Euskal Herriari dagokionez, gai honek izugarrizko garrantzia izango zuen (kontuan harturik gainera, orain dela urte gutxi arte ez dela aldaketarik izan), alde batetik euskal unibertsitate barrutirik ez zegoelako ez baitzegoen euskal unibertsitaterik eta, bestetik, bi unibertsitateekiko menpekotasunak
|
euskal
herrialdeen arteko banaketa edota zatiketa indartzen zuelako (Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa Valladolid-eko barrutian, eta Nafarroa, berriz, Zaragoza-koan). Unibertsitate barruti bakoitzeko zuzendaritza erregeak izendaturiko errektorearen190 esku geratu zen; eta errektorea unibertsitateko buru izateaz gain, barrutian zegoen irakaskuntza publikoko zentro guztien goreneko buru ere izango zen191 Bestalde, barruti bakoitzak gobernuak izendatutako idazkari orokorra zuen.
|
|
|
Sobera ditu euskalkikeria batzuk. Onak ditu asmoak, gogoak eta ekintzak, batez ere, denboraren harian astinaldi sakona ekartzen badio Bizkaiari,
|
euskal
herrialde horrek, inolako lotsarik gabe, bereak dituenak kanpora ditzan. Badatoz horretarako zantzuak, gero eta bistaragokoak.
|
|
2001
|
|
|
Oinetakoa ala faxismoa. " Bastayaka" manipulatu izan dute gure hiru
|
euskal
herrialdetako egoera politikoa eta soziala, biktima eta borreroen artekoa bailitzan legokeen hemengo elkarbizitza gatazkatsua. Ez zioten aukera xumeena ere eman Lizarra Garaziri, haren aurkako estrategiak soilki Ajuria Enea konkistatzeraino eramango zituelakoan urrezko karrozan.
|
|
|
Aurten, Araba Euskaraz erabiliko dute arabartasuna aldarrikatzeko. Izan ere,
|
euskal
herrialdearekiko duten loturetariko bat euskara dela aldarrikatzen da gaur egun Argantzunen. Ez da baina, Argantzunen aldarrikapenak eta altxatzeak izan diren lehenengo aldia. baskoiek Argantzuneko batailan hartu zituzten arabiarrak menpean 801eko iraila eta urria bitartean.
|
|
2002
|
|
|
Bestalde, jakina da enpresentzako zerbitzuek hiriguneetan kontzentratzekoduten portaera, arrazoi ugari tarteko; hala nola, aglomerazio ekonomia, bezeriarekiko hurbiltasuna, hiri azpiegituren hobariak, finantza eta ekonomia arlokoguneetatik gertu egotea, etab. Horrela,
|
euskal
herrialdeen artean enpresentzakozerbitzuen pisu erlatiborik handiena hiri aglomerazio zabalena duen herrialdeandago, Bizkaian, bertan jarduerak BPGari ia hamarretik bat ekarriz. Gainerakohiriburuetako zerbitzu jarduera horien salmenta eremu nagusia eskualdea etaherrialdea diren arren, Bilboko metropoliko enpresentzako zerbitzuak bereherrialdez haragoko merkatuetara ere iristen dira, batik bat ikerketa eta garapena (I+ G) edo ingeniaritza zerbitzu sofistikatuagoen kasuan, besteak beste.
|
|
|
Irratigintza komertzialaren ordezkari nagusia Gasteizko Aurrezki Kutxaren Gasteiz Irratia/ Radio Vitoria izenekoa zen, eta hori ere sare publikoan sartu zen, 1982an Eusko Jaurlaritzak erosi zuenean. Beraz, beste
|
euskal
herrialdeetan baino leku gehiago zegoen libre dialean emisora bat sartu ahal izateko, eta, beraz, horretan saiatu ziren estatuko enpresak zein bertako tokiko iniziatibak.
|
|
2003
|
|
|
Izan ere, Hiribarrenek, Iztuetak bezala, euskaldunen inguruko ohiko diskurtso historikoa errepikatzan zuen: duela 6 mila urte gizona munduan sortu zela, ondoren uholde unibertsala gertatu zela, gero Babelgo dorrea eta hizkuntzen nahasketa, hortik euskaldunak Iberiara joan zirela, euskaldunak odol garbikoak zirela, kantabriar borroken kontuak, kartagotar, erromatar, godo eta arabiarrei aurre egitea, Nafarroako erreinuaren sorrera eta gorabeherak91,
|
euskal
herrialde bakoitzaren bilakaera historikoa, Frantses Iraultza, Napoleon, Gerra karlistak, uneko gertaerak, dena ikuspegi tradizionalista eta euskaltzaleaz kontaturik. Ez dugu puntuotan gehiago sakonduko nahiz auziak lan espezifiko bat lukeen.
|
|
|
Gainera euskaldunak Tubalen ondorengoak eta nahasketarik ezaz odol garbikoak izanik (adibidez, musulmanekin nahastu gabeak), beste ezein espainiar baino kristau zaharragoak eta katoliko finagoak izango ziren. Etorki miresgarri horrek guztiak (jatorrizko espainiarrak, konkistatu gabeak, odol garbikoak, katoliko finak) euskaldunen berezko noblezia justifikatzen zuen, baita
|
euskal
herrialdeen Foruak eta pribilegioak ere. Ez zen hainbeste euskaldunen, barne kontsumorako?
|
|
|
Beñat Oiharzabal hizkuntzalariak, ikerketa zorrotz batean, asimetria hau ulertzeko gakoak eskaini ditu26: Gaztelako monarkian, eta haren orbitapean geratu ziren Hegoaldeko
|
euskal
herrialdeetan, gaztelania Erdi Arotik ari zen boterearen, zuzenbidearen, hezkuntzaren eta kulturaren hizkuntza bihurtzen. Eta Kontraerreforma heltzean gaztelania maila idatzian guztiz finkaturik zegoen, euskara ez izanik alternatiba.
|
|
|
Ximenez Rada, Nafarroatik Toledora lekualdatu, bertako artzapezpiku bihurtu eta Gaztelako erregeren zerbitzuan Historia Gothica latinezko obra idatzi zuen.
|
Euskal
herrialde beraietan, historia lanak beranduago eta mendebaldeko Europako monarkia handietan baino kalitate apalagoz hasi ziren. Nafarroan, XIV. mende amaieran Gartzia Eugi elizgizonak Espainiako kronika orokor bat idatzi zuen, eranskin gisa nafar erregeen genealogia eta erreinuko gatazken berri emanez.
|
|
|
Uz tailaren 3an, J. Etcheberri eta P. Dokhelar. Baxoari buruz?, J. Haritschelhar, kantore zaharren? inguruan eta J. L. Lizundia?
|
Euskal
Herrialdez, aritu ziren.
|
|
|
Hasieratik ari gara aipatzen Erregimen Zaharrean behin eta berriz errepikatuz eta mamituz joan ziren
|
euskal
herrialde foralen eskubide bereziak" historikoki" funtsatzen zituzten tradizio apokrifoak. Batez ere XVI. mendeko kronista eta genealogistak izan ziren mito horiek landu zituztenak (ikus Aranzadi, 1981, edo M. Azurmendi, 2000).
|
|
|
UPNk oso ongi baitaki, inork baino hobeki, euskara eta euskaltasuna eskutik helduta doan bikotea dela, hizkuntza duenak euskal kontzientzia izateko aukera handia duela, egungo identitate joko hauskorra kolokan jartzeraino. Historian zehar izan badira ere, gero eta neketsuago da gainontzeko
|
euskal
herrialdeen aurkako jarrera onartzen eta babesten duen euskalduna edo euskaltzalea den nafarrik aurkitzea.
|
|
2004
|
|
|
Juan Iglesias, PSEko lehendakari eta erbestean zegoen Eusko Jaurlaritzaren partaidea, nik negar egiten ikusi nuen, sozialista nafarren zatiketaren berri izan zuen unean. Nafarroa eta gainerako
|
euskal
herrialdeen arteko sinbiosian alderdi sozialista barneratuta zegoen. Baina lehendabiziko hauteskundeetatik aurrera hasi ziren pentsatzen ez zela hain errentagarria jarrera horri eustea.
|
|
|
Hola Euskal Herria egundik definitzen dugula esatean erantsi litzateke zazpi probintziak ez direla betidanikoak, mugak aldakorrak izan dituztela historian zehar, eta posible zela beste muga batzuk izatea egun. Halaber argitu behar da zazpi probintzia horiek ez dutela bloke konpaktu bat osatzen baizik beren arteko harremanak aldakorrak eta asimetrikoak izan direla. Adibidez, Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak beren azken mendeotako ibilbide historikoan beste
|
euskal
herrialdeekin baino lotura juridiko politiko handiagoa izan dute, eta antzekoa gertatzen da Lapurdia Nafarroa Behere eta Zuberoaren artean, Nafarroa Garaia bakanago ageri delarik. Dena den kontuz ibili behar da zazpi probintzien inguruko bloke zurrun irudia saihestu guran ez igarotzeko. Baskongada/ Nafarroa/ Iparralde?
|
|
2005
|
|
|
Horrez gainera, Estatuak ez zuen sartzerik izango Diputazioen eskumenen eremuan. Beraz, erabateko agintea eskatzen zuten; ohiko pentsamendu foraletik abiatuz,
|
euskal
herrialdeak, Espainiako erresumaren baitan, Estatu gisa antolaturik eta erantsirik nahi zituzten.
|
|
|
Euskal Herriaren hizkuntz nortasuna eta berezitasuna azpi marratuz, kategoria politiko berria sortarazteko eta indartzeko argudio sen doak burutzen ditu.38EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAILUSTRAZIO GARAIKO HERRI ADISKIDEAKXVIII. mendeko Euskal Herriko historialari eta pentsalari ilustratuetan hain pentsamolde arrazionalistaren jabe zen Oihenartek, badirudi ez zuela izan eragin zuzenik. Dena dela, Xabier Munibek sortu zuen erakunde sozial berria eta bertako kide ziren
|
Euskal
Herrialdeetakoek gehi Ameriketan edo Europako beste erresumetan bizi zirenek bascongado izatearen harrotasuna eta nortasuna erakusten dute. Munibe gizon praktiko eta politiko legez ageri zaigu. lrurac bat, laurak bat, zazpiak bat izan dira hari bereko aldarrikapenak gaur egun mundu mundializatuan euskaldunok bat, agian izan luke.Herri Adiskideen elkartean (Real Sociedad Bascongada de Amigos del País) hasieran gogoeta sozialak, historikoak eta politikoak egiten saiatu ziren, baina aurrerantzean gai hauek bazterturik ageri dira, zientzia aplikatuen eta teknologi gaien mesedetan.
|
|
|
Morazaren artikulu gehienek Arabaren historia politiko instituzionalaz dihardute (Arabako jaunak, herrialdearen estatu independente izaera, borondatezko entrega,...), beti Arabaren funts subirano eta forala erakutsiz. Nafarroako erregeek gainerako
|
euskal
herrialdeekin izandako harremana ere tratatzen du Morazak.
|
|
|
Iraganera joz Arabaren eta euskal erakundeen jatorrizko subiranotasuna frogatu nahi dute. Sarri herrialde bakar batean zentratu arren (adibidez Araban) inoiz ez da
|
euskal
herrialdeen arteko elkartasun perspektiba galtzen. Espainiarekiko lotura ere oso bizirik dago.
|
|
|
|
Euskal
Herrialdeetako Alderdi Komunista (EHAK) kanpainan jarraitzeari dagokionez, Jose Luis Rodriguez Zapatero Espainiako presidentearen jarreraren aurrean suminduta dagoela adierazi zuen San Gilek. " Otegik ez du inolako zalantzarik eduki eta bere lekua aurkitu du EHAKren zerrendetan.
|
|
2006
|
|
|
1808an, Baiona Euskal Herriko kultura konstituzionalen abiapuntua izan zen. Legez aukeratuak izan ziren
|
euskal
herrialdeetako ordezkariak Baionara joan ziren eta herrialde bakoitzeko konstituzio politikoen alde egin zuten, foru konstituzioaren alde. Izan ere, liberalismoaren ildokoak omen ziren.
|
|
|
Beste batzuentzat aldiz, Espainiar Parlamentuak zuen aginte nagusia. Eta giro horretan, 1852ko azaroaren 7an, Pedro Egaña eta Blas Lopezek memoria luze eta sakona irakurri zuten, foruen moldaketarako bideak zein izan behar zuen adierazteko mendebaldeko hiru
|
euskal
herrialdeen estatusa finkatzeko. Proiektu horri deitu zioten euskal konstituzioa (ikus Breves apuntes en defensa de las libertades vascongadas.
|
|
|
Eta gurean, 1918 urteaz geroztik, Estatutua eta autonomia. 1852an, Pedro Egaña eta Blas Lopez politikari eta legelariek, espainiar konstituzionalismoaren baitan, mendebaldeko hiru
|
euskal
herrialdeetako euskaldunen berezko konstituzio politikoa zertan zetzan definitu zuten. 1839an jadanik euskal «nazionalitate»aren erakusle zirela aldarrikatu zuten Madrilen bizi ziren lau herrialdeetako euskal jatorriko buruzagi politikoek.
|
|
|
ofizialkidetasun horren barruan, zigor prozesuaren legeria biltzea, Espainiako estatuaren euskal lurraldeetan indarrean dagoena. Agerikoa denez, Frantziako estatuaren
|
euskal
herrialdeak barruratzen ez baditu ere, laguntzaile eta akuilari izan daiteke etorkizunean euskarak ere bere erabilera izan dezan, Europako esparru judizial batean.
|
|
2007
|
|
|
Nafarroa garaiko datuak aztertzea egokitu zait eta herrialde honetan kale neurketak emandako datuei lotuko natzaie nagusi nagusiki, nahiz eta bidezkoa delarik bertze
|
euskal
herrialdeetara jo alderaketak Nafarroako datuak hobeki interpretatu eta balioztatzen ahalbidetuko digulakoan.
|
|
|
Espainiako estatuaren
|
euskal
herrialdeen kasuan, indarreko legeria 1995 urteko Hiri errendamenduen Legea da. Horixe da liburu honetara ekarritako lege testua.
|
|
|
Menturaz, lege hau da gutxien aplikatzen dena Espainiako estatuaren
|
euskal
herrialdeetan. Hemen sartzea, berriz, nahitaezkoa da, ondasun higiezinak erabiltzeko modu ez ohikoa dakarren neurrian, batik bat herri anglosaxoien eraginpean.
|
|
|
Bistan da. Unitate administratibo horietan Nafarroa Aragoiko eta Gaztelako probintzia batzuekin batera dagoelako (edo unibertsitate barrutiaren kasuan, oso berriki arte) eta ez, sortu nahi den elizbarrutiarekin bezala, beste
|
euskal
herrialdeekin. Beste zantzu bat nire hipotesia sostengatzeko euskararekiko jarrera da.
|
|
|
Jean Jaurgain zuberotarrak bete betean asmatu zuen, Euskal Herriko armarria prestatzean, Nafarroa Baxenabarreei seiren bat eman zienean, 1897an. Nafarroa zazpi
|
euskal
herrialdeetariko bat da besterik ez, lehena eremuz, baina hirugarrena jendez. Euskaldun guztiak ez dira nafarrak eta nafar guztiak ez dira euskaldunak.
|
|
|
XIX. mendea arte, beraz," Euskal Herria", gaur Francophonie edo Hispanidad bezala, kontzeptu linguistiko eta kultural bat izan zen, ez administratiboa edo politikoa. Erromatar Enperadoregoa izan ezik, historian ez da behin ere izan zazpi
|
euskal
herrialdeak osorik bildu dituen estaturik. Antso Handia iruindarren erregeak, adibidez(), baten batek Euskal Herriko Salomon iritzi badio ere?, ez zuen inoiz menderatu ez Lapurdi, ez Zuberoa (Gaskoniako Dukerriari sujetasun lotura ezarri bazion ere), ez gaurko Baxenabarreko Amiküze eta Oztibarre haranak, ez Erribera, eta bai, ordea, erdal eremu handi bat, Astorgatik Ribagorçara.
|
|
|
Filipe V.a, Espainiako lehen Borboia, Planta Berriko Dekretuen bidez Aragoiko, Kataluniako, Valentziako eta Mallorcako foruak ezeztatu zituenean, litekeena da konturatu ez izana orduz geroztik Nafarroako Erresuma, Bizkaiko Jaurerria, Arabako Konderria eta Gipuzkoako Probintzia aberrazio juridiko bat izanen zirela. 1716tik aurrera,
|
euskal
herrialdeek ez bestek atxiki zioten nolabaiteko autonomiari Espainiako Monarkian, ez beren merezimenduengatik, besteen hutsegite estrategikoengatik baizik. Ordutik aurrera, errege erreginak eta ministroak, aduanak Ebrotik Pirinioetara eraman nahi zituzten hemengo merkatari batzuek bultzaturik, zelatan izan ziren Euskal Herriko berezko araubidea ezeztatu eta Espainian merkatu bakar bat sortzeko.
|
|
|
Nafarroan dema etengabea da, hori badakigu: egungo estatusa eta ordenamendu juridiko politikoaren aldekoen parean, euskal/ eusko fakzioa, edo tribua, beste
|
euskal
herrialdekoen kide, nazio izan nahi lukeena. Norgehiagoka hori dugu hemengo gertakarien motor eta gidari:
|
|
2008
|
|
|
Auzitegi Goreneko 61 Aretoak hiru arrazoi nagusi eman ditu
|
Euskal
Herrialdeen Alderdi Komunista (2005eko EAEko hauteskundeetan 9 legebiltzarkide eskuratu zituen) legez kanpo uzteko. Gaur argitaratutako sententzian agertzen denez, EHAK-k babes instituzionala eman dio Batasunari, diruz lagundu du eta nortasun ideologiko bera dauka.
|
|
|
Lehenik eta behin, Nafarroako erresuma ez da inoiz euskal estatua izan. Horretaz, ni baino askoz hobeki aritu zen Xabier Zabaltza artikulu batean, eta hari jarraituko diot neurri handi batean9 Alde batetik, Nafarroako erresumak ez zituen inoiz
|
euskal
herrialde guziak bere baitan hartu; bertze aldetik, ez dirudi inoiz oso harreman estua izan zuenik euskararekin. Nafarroako erresuma, euskal estatua?
|
|
|
XI. 1991ko urriaren 21etik 25era, Plaza Barriko egoitzan eta dialektologia gaiaz, Bonaparte printzea omenduz, nazioarteko mailarekin eta Europako espezialista hoberenen partaidetzaz; XII., 1992ko irailean, Oihenarten omenez, Maulen eta Donapaleu antolatua; XIV., Hendaian, Antoine d. Abbadieren mendeurrenkari, Eusko Ikaskuntzarekin batera, 1997ko irailean eratua; XV. Bilbon eta Baionan, 2001eko irailaren 20 eta 21ean aste osoan, segidan, programatua eta egina. Herri literatura, onomastika, gramatika, hiztegigintza, dialektologia eta beste gaiez, kargualdi horretan,
|
euskal
herrialde orotan egindakoak aipatzea luzeegi joko liguke, baina, oker ez bagaude, denetan izan zen presente, neurri batean edo bestean.
|
|
|
Hau da, iraganean bezala etorkizunean ere estatus konfederal edo gisakoren bat lortuz gero Espainiarekin aliatzeko prest zegoen Azkue (bestelako aliantzen aukera baztertu gabe). Edozein kasutan, ikuspegi historiko paktista hartan,
|
euskal
herrialdeen estatusa abiapuntuko independentziatik borondatezko aliantzara igaroz finkatzen zen. Horregatik Azkuek, bere lobari 1907an idatzitako gutunean, kontraesanik gabe baiezta ziezaiokeen euskalduneneta espainolenarteko aliantza batetik, eta aldi berean elkarrekiko independente izaera154 Aliantza ez baitzuen independentziaren ukazio gisa ulertzen baizik independentziak ahalbideturiko aukera gisa.
|
|
|
Horregatik Azkuek, bere lobari 1907an idatzitako gutunean, kontraesanik gabe baiezta ziezaiokeen euskalduneneta espainolenarteko aliantza batetik, eta aldi berean elkarrekiko independente izaera154 Aliantza ez baitzuen independentziaren ukazio gisa ulertzen baizik independentziak ahalbideturiko aukera gisa. Hau da, Azkueren idealean,
|
euskal
herrialdeen independentzia berek mugatzen zuten, hala komeni zitzaielako, ez printzipio gisa ez zutelako independentziarako eskubiderik. Eta iraganerako bezala etorkizunerako ere hori bide zen Azkueren proiektua:
|
|
|
Nolanahi ere, Euskalzaleko artikuluan ageri denez, Azkue ez zen mugatzen Gipuzkoako albistea jasotzera. Aitzitik, Azkue, aferan inplikatu eta gainerako
|
euskal
herrialdeetan ere antzeko neurriak bultzatzearen alde agertzen zen, bestela «eztogu euskaldunen izenik merezi izango». Hau da, Azkuerentzat euskal errotulazio toponimokoaren afera ez zen gauza ezdeusa inondik, euskaldun izena merezi zuen orok bultzatu beharrekoa baizik.
|
|
|
Bere estatutuetan esaten zenez Euskal Akademiak «Euskera ta euskal elertiaren ezaguntzarako irakasguak zabalduko ditu»(= «Fundará Cátedras de Lengua y Literatura Vasca»368). Eta hola, Bizkaikoei ez ezik, beste
|
euskal
herrialdeetan sortutakoei ere laguntza eman zien. Gernikako 1922ko kongresua ere, zeinekin Azkuek osoki egin zuen bat, eskari horien alde agertu zen.
|
|
|
Iparraldetik zetorren zazpi probintzien lurraldetasun diskurtso bateratuak Larramendi eta Hegoaldeko beste euskal idazle batzuen artean eraginen bat izan bazuen ere, ez dirudi Hego Euskal Herriko elite politikoen artean oihartzun handirik izan zuenik, XIX. mendera arte bederen. Aitzitik
|
euskal
herrialde desberdinak biltzen zituen lurraldetasun ideia berri bat azaldu zen, batez ere Araba, Bizkaia eta Gipuzkoara mugatua. Hola, XVIII. mendean Euskalerriaren Adiskideen Elkarteak Irurac bat formula sortu zuen.
|
|
|
Itxura guztien arabera Azkuek, garaikoek bezala, ez zeukan lurralde kanona bat ere argi finkatuta, hiru zein lau probintzien erreferentziak tartekatuz. Halaber, garai hartan aski ezaguna zen Euskal Erria aldizkarian ere maiz egiten zitzaion erreferentzia mugaren beste aldeko
|
euskal
herrialdeei. Eta Azkuek seminarista garaitik Arturo Campionen gramatika ezagutzen zuelarik, han ere mugaz bestaldeko lurraldeen berri izan zuen.
|
|
|
euskaldunak ez dira espainol mota bat (berezia baina espainola), baizik beste nazio desberdin bat, espainolen aliatuak izan daitezkeenak, baina izatez bi nazio desberdin, guztiz independenteak jatorriz. Zehazki, «Hasta hace muy poco eran independientes» esatean, Arana Goiriren tesiari egiten dio erreferentzia, hots, 1839ko foru legea onartu arte,
|
euskal
herrialdeak independenteak zirela143.
|
|
|
Antzinako Erregimenaren egitura ekonomikoaren porrotaren azken pairatzaileak udal ogasunak izan ziren480
|
Euskal
herrialdeek lepotik ordaindu zuten foruerregimenaren aldeko apustu egin izana, beren gainean hartu behar izan baitzuten gerrak eragindako zorra. Erabaki horren atzean zenbait motibazio zeuden ziur aski:
|
|
|
449 Konturatzen bagara, gaur egungo Euskal Autonomia Erkidegoaren aurrekaria dugu, lurraldeazaleran behintzat. Estreinakoz, hiru
|
euskal
herrialde gobernu politiko bakarraren menpe gelditu ziren: «La excepcional coyuntura política que generó en el País Vasco la ocupación francesa de principios de siglo, determinó(?) una reestructuración profunda de la administración provincial y local del país, anulándose el régimen foral y creándose por vez primera instituciones comunes a las tres provincias. Comisario regio, Gobierno de Vizcaya, Gobierno del Ejército del Norte?» (Rubio Pobes, 1997:
|
|
|
Espainiako Konstituzioak urte eta erdia zuen eta hiru
|
euskal
herrialdetako Autonomia Estatutuak oraindik urtebete ere ez; Nafarroako Foru Hobekuntza, berriz, bi urte geroago jaioko zen. Josemari atxilotu, torturatu eta giltzapetu zutenean, UCD zen Espainiako Gobernuan, eta PSOEk ez zuen bi urte geroago arte Gobernua hartuko.
|
|
2009
|
|
|
2005eko apirilean egin ziren Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetan euskal herritar gehienek ezagutzen ez zuten alderdi batek izugarrizko indarra hartu zuen:
|
Euskal
Herrialdeetako Alderdi Komunista (EHAK). Hauteskundeetara aurkeztu zen, eta ezustekoa eman zuen.
|
|
|
Historia elementu iraunkorra izan da
|
euskal
herrialdeen eta Espainiar eta Frantses Estatuen arteko erlazioari buruzko eztabaidan. Nazionalismoa sortzearekin batera eztabaida hori politika nazionalistaren argudioen ardatzetako bat izan baino lehen ere, polemika historikoa sortu zen euskal probintzien eta Gaztelako koroaren arteko erlazio juridiko politikoen izaerari buruz.
|
|
|
Hala, Frantziako Erresumak, antzinako ohituren aplikazioaren ondorioz, euskal berezitasuna maila handi samarrean aitortu izan zuen arren, Errepublikak gaitzetsi egin zuen berezitasun hori batasun legislatiboaren izenean. Hiru
|
euskal
herrialdeak Biarnorekin batu, eta lurralde multzo berri batean integratzea (hiriburua Pauen izango zuen Pirinio Atlantikoetako departamendua) Iraultza Frantsesaren ikuspegi bateratzailean kokatu behar da, berezitasun lokalak ordena politiko berria sortuko zuen nazio frantsesa ezartzeko eta antzinako Frantzia betiko hausteko oztopotzat jotzen baitziren.
|
|
2010
|
|
|
|
Euskal
herrialdetakoak," aitorseme" edo nobledunak izanik, berezko sarrera erraza izan zuten Ameriketan. Espainiar erresumako militar eta burokrata legez agintari ziren eta bertan Bizkaia Berria eta horrelako lurraldeak sortu zituzten, jakina, jatorrizko herri indigenen aurkako borroketan.
|
|
|
Garapen Batzordea ere martxan jarri zen Iparraldeko Ikastolen Elkartearen baitan, besteak beste ikastolaren aldeko kanpainak eta publizitatea egiteko Bidasoaren beste aldeko hiru
|
euskal
herrialdeetan. Gizarteko sektore berriak ikastolara erakartzea zen helburua, eta, partaide berriekin batera, Seaskaren eta ikastolen aitortza eta onespena handitzea.
|
|
|
Enfin, Nafarroa, ibilgailu motordunen paradisua. Kuriosoa da, Nafarroa da ekonomiarik orekatuena duen
|
euskal
herrialdea. Hiru sektore tradizionalek pisu oso orekatua daukate ekonomia horretan eta berez hori osasungarritzat hartzen da.
|
|
2012
|
|
|
«Ahaide nagusi»enarteko gatazkak, ganboatarrak edo Nafarroa zaleak eta oinaztarrak edo Gaztelazaleak? hiribilduen garaipenarekin eta hiru
|
euskal
herrialdeentzako foru erregimenpolitikoaren ezarpenarekin amaitu ziren, Gaztelako monarkiaren babesarekin.Antzinako piriniotar zuzenbide sistematik eta XII. mendeko erregealdiarenerakundetzetik jasotako kultura politikoak eragin zituen, horrela, bere araberakoantolaketa eta erakundeak.
|
|
|
Bestalde, euskal jendartearen arteko harremanak trinkotuz, Euskal Herriarenlurraldetasuna azalarazten delako, eta independentziaren alderdi formalaaztertzerakoan ikusi dugunez, lurraldetasuna zehaztea ezinbestekoa da estatuizaera formala lortzeko. Are gehiago esan dezakegu, Euskal Herriko herrialdeetanindependentziaren aldeko gehiengoa bermatu gabe Euskal Estatuaren aldekoaldarrikapen formala sustatuz gero, arriskua dago
|
euskal
herrialde batzuk Euskal 27Estatuaren lurraldetasunetik kanpo gelditzeko, bertako herritarrek horrela erabakitagainera. Behin estatu izaera lortuta, oso zaila gertatuko litzateke herrialde horiekEuskal Estatuan sartzea; izan ere, nazioarteko arauen arabera Euskal Estatu berriarilurraldetasunaren printzipioa aplikatuko litzaioke eta horren arabera Euskal Estatuakezingo luke ekintzarik egin beste estatuen mugak aldarazteko.
|
|
|
Horrenaurrean Espainia eta Frantziako ama estatuak argudiorik gabe geratzen dira EuskalHerriko herrialdeen arteko harremanak mugatzeko eta trabatzeko. Alderantziz, Europaren ikuspegitik
|
euskal
herrialdeen arteko harremanak sustatzea positiboada eta horretarako behar diren tresnak eskaintzea (mugaz haraindiko lankidetza, euroeskualdea...) normaltzat joko da. Horren harira, interesgarria litzateke jakiteaEuropari eta bere garapenari Euskal Estatu batek zer eskain liezaiekeen, Europakoardatz atlantiko hori dinamizatze aldera.
|
|
|
Hala, herritartasunarekin eta demokraziarekin, batez ere, harremanetan jarri du hezkuntza Txoli Mateos Gonzalezek «Estatua, hezkuntzaeta euskal herritarrak» izeneko idazlanean. Bertan, hiru zeregin eransten zaizkioetorkizuneko Euskal Estatuari, euskal herritarrei onura ukaezina ekarriko dietelakoan.Batetik,
|
euskal
herrialdeei dagokien berezitasuna kontuan hartuz betiere, hezkuntza eta ikerkuntza sare nazionala sortzea, euskal gizarteak nozitzen duenbanaketa administratiboa gaindituz. Nazio administrazioaren ardurapean aritukolitzatekeen hezkuntza sistemaren ikastetxeen estatusa, edota eskola hizkuntzak, besteak beste, ebatzi lirateke, eta ez dira horiek gai makalak, inondik inora.Bestetik, Euskal Herriko ikasle guztiei heziketa zibiko morala helaraztea, euskalherritartasuna sendotze aldera.
|
|
|
Euskal Herri osora zabaltzeko komunikazio proiektuez gain,
|
euskal
herrialdeak informazio gune naturaltzat dituzten beste zenbait hedabide sortu dira. Horren ildotik, 1970eko hamarkadan euskarazko lehen irratiak abiatu ziren antzera, 1980ko eta 1990eko hamarkadetan tokiko hedabideen loraldia etorri zen.
|
|
|
Espainiako erresuman, duela berrehun urte, Napoleonen armadaren aginduz 1808an Konstituzio politiko liberala indarrean jarri zen. Lehendabizikoz, hegoaldeko
|
euskal
herrialdeetan, historian barrena gorpuztu ziren Foru Konstituzioak, sustraitik erabat aldatzeko egitasmo berritzailea aurkeztu zen. Ipar Euskal Herrian, jadanik, Batzar Nagusiak eta ondoko erakundeak ezabatuak izan ziren eta Frantziako Konstituzio politiko berria, liberala, ezarri zen.
|
|
|
Konstituzio edo egituraketa historikoa alegia. Eta bilduma horretan
|
Euskal
herrialdeetako foruen bidezko aginteak bermaturik ageri ziren. Novissima Recopilacion delakoaren legedia eta egituraketa politikoak aldatu nahi izan zituzten:
|
|
|
|
Euskal
herrialdeetan indarrean zeuden konstituzio foralen bilakaera ere abiatu zen. Nafarroak erresumaren konstituzioa zuen eta beste Euskal herrialdeetan, foru araudien bidez, Gaztela eta Espainietako erresumaren baitan, nortasun juridiko eta politiko berezia irabazi zuten.
|
|
|
Euskal herrialdeetan indarrean zeuden konstituzio foralen bilakaera ere abiatu zen. Nafarroak erresumaren konstituzioa zuen eta beste
|
Euskal
herrialdeetan, foru araudien bidez, Gaztela eta Espainietako erresumaren baitan, nortasun juridiko eta politiko berezia irabazi zuten. Horregatik, xix. mendean, euskal agintari eta zuzenbide adituen artean gorputz edo konstituzio juridiko eta politikoa osatzen zutela uste zuten.
|
|
|
|
Euskal
herrialdeetako Batzar Nagusien bidez, aginteak bermatzen ziren. Aginte horiek, ondoren, tokian tokiko gobernua eratzeko gaitasuna erakusten zuten. xix. mendean barrena, autogobernuaren auziak indarra hartu zuen eta, beraz, azterketa zuzen baterako, epe luzean ere kokatu beharra dago.
|
|
|
Inperio transnazionala izanik, nazio berria egituratzeko egitasmoa sortu zen. Giro horretan,
|
euskal
herrialdeetako Batzar Nagusiek, autogobernuaren auzia bizi bizirik azaldu zuten, egitasmo eta konstituzio politikoak formulatuz, harik eta Espainiako Gobernuak 1877an Batzar Nagusiak debekatu eta itxi zituen arte.
|
|
|
1839ko urriaren 25eko legea onartu zuenean, Espainiako Parlamentuak bi konstituzioen arteko uztartze prozesua erabaki zuen. 1876ko uztaileko 21eko legearen Parlamentuko eztabaidan, maiatzaren 6an, Vierna Santanderreko Diputatu ordezkariak
|
euskal
herrialdeak traidoreak zirela esan zuen, Provincias traidoras a la Patria. 1937an, Francok Bizkaia eta Gipuzkoa beste horrenbeste zirela agindu zuen.
|
|
|
Beraz, moldaketa foralen garaia ez zen xix. mendean itxi. Espainiako eta Frantziako estatu liberalen baitan
|
euskal
herrialdeen txertatze prozesua ibilbide bihurria dugu, bereziki hegoaldean. Frantziako nazio batzarrak Euskal Herriko iparralderako Departement de Basses Pyrenées sortu zuen iraganeko legedi guztiak ezereztuz.
|
|
|
Austriarren garaiko Espainietako legedi aniztasuna Borboien garaian murriztu egin zen. Hala ere, Nafarroako erresuma eta
|
euskal
herrialdeak, Espainiar aniztasunaren isla gertatu ziren, salbuespen gisa alegia, baina aniztasun konposatuaren isla.
|
|
|
Espainiako erresumaren nortasun espainiarrarekiko izatea indartu egin zen xviii. mendean barrena. Euskal lurraldeetan eratutako aginte sistema, iraganeko mendeetan Hispaniako beste lurraldeetan ere ohikoa zen legedi anitza aurrerantzean, Borboien etorreraren ondoren, Planta berrirako, Gaztelakoa eredu harturik, salbuespenekoa bihurtu zen
|
euskal
herrialdeena.
|
|
|
Beraz,
|
Euskal
herrialdeetan, argien garaiko ilustrazioko printzipioetatik abiatuz eta tokian tokiko ohiko foru erakundetzearen ondorio ziren herrialdeetako Batzar Nagusietan, kultura konstituzionala garatuz zihoan. xviii. mendean, Batzar Nagusien eta herrialdeko legelari nagusien izendapen iraunkorrek foru konstituzioaren bidezko garapena ekarri zuten. Beraz, xix. mende barrenean, Foru konstituzioaren bidezko aginte politiko eta publikoaren bermea lortzea, Espainiar konstituzioaren parean edo bizikidetzan, Espainiar kultura konstituzionalaren zatitzat ere har daiteke.
|
|
|
Kultura konstituzionala erro erroan gihartuta zegoela. Beraz diskurtsoak ez ezik, zuzenbide positiboaren arloan konstituzio foralaren bilakaera izan zen eta
|
euskal
herrialdeetako Batzar Nagusien erabakiak, kultura konstituzionalaren zati izatera iritsiko ziren.
|
|
|
1 1793tik 1823ra bitartean: Frantziar errepublikanoen konbentzioko gerra giroan, mendebaldeko
|
euskal
herrialdeetako ordezkariak, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoakoak, bildu ziren, indarrean zuten konstituzioa, Constitución del PaÃs deitzen zutena, babestu eta aldi berean indartzeko. 1812an eta 1820an, Espainiako konstituzio politikoa indartu ahala, Constitución del PaÃs zeritzona deseginda gelditu zen.
|
|
|
|
Euskal
herrialdeetan, gobernatzeko ofizioa, gauza handitzat eta nobletzat hartua zegoen. Eta beharbada hauxe dugu belaunaldiz belaunaldi euskal kultura politikoan esperientzia, balore bizi eta nagusia.
|
|
|
Mendebaldeko
|
euskal
herrialdeen eraketa soziopolitikoaz ari zela, Constitucion libre delakoa aipatzen du.2
|
|
|
Hara, garai bakoitzean lehentasun batez kutsaturik eta definiturik dugu delako euskal arazoa. Baina guztietan agintea
|
euskal
herrialdeetako biztanleen esku behar zela ageri zen eta Iraultza Liberalaren giroan sortu zen" euskal arazoa" deiturikoa.
|
|
|
|
Euskal
herrialdeetako eremuetan, Bizkaian, Gipuzkoan, Araba eta Nafarroako lurralde batzuetan, biztanle guztiak aitoren seme edo nobleak bihurtu ziren eta ondorioz ez zuten zerga zuzenik ordaintzen, zaldun bati zegokion bezalaxe. Pribilejioaren jabe ziren eta Espainiako erresuman berezituta zeuden.
|
|
|
Baina guztia arrakastarik gabe. Geroago, 1790eko otsailaren 8an, Departamentuaren barne barrutien banaketa egin zenean, hiru Euskal Herritan bereizten dira, Maule, Donapaleu eta Uztaritze hiri buru zirelarik, iraganean izandako
|
euskal
herrialdeen banaketa nolabait errespetatuz. Antolaketa berriaren ondoren euskal lurraldeak elkarren arteko kidetasuna eta batasuna sentituz Pays Basque kategoria sustraituko da aurreko garaiko zatiketak gaindituz.
|
|
|
Azkenik hauxe adierazi zuten: Autonomia aldarrikapena
|
euskal
herrialdeen egoera politiko administratibotik abiatuz zehaztu behar zela. Hiru herrialdeetako Ahaldun probintzialek proiektua zehazteko asmoz batzarra uztailaren 16an Iruñean egitea pentsatuta zuten.134 Baina Nafarroako Aldundi probintzialak azkenean beste euskal herrialdeetako ordezkariekin bat egin ez zuenez, batzar nagusia Gasteizen antolatu zen.
|
|
|
Autonomia aldarrikapena euskal herrialdeen egoera politiko administratibotik abiatuz zehaztu behar zela. Hiru herrialdeetako Ahaldun probintzialek proiektua zehazteko asmoz batzarra uztailaren 16an Iruñean egitea pentsatuta zuten.134 Baina Nafarroako Aldundi probintzialak azkenean beste
|
euskal
herrialdeetako ordezkariekin bat egin ez zuenez, batzar nagusia Gasteizen antolatu zen.
|
|
|
Beraz erabateko agintea aldarrikatzen zuten: ohiko pentsamendu foraletik abiatuz
|
euskal
herrialdeak Estatu baten antzera antolatutako autogobernurako erakunde sendo gisa, Espainiako erresumaren baitan eta bertako kide izanik, aginte bereziaren jabe ziren. Berriz ere Espainiako Estatua erresuma konposatu bihurtu nahi zuten, Foru Konstituzioaren bidezko agintea aldarrikatuz eta, besterik ezean, autonomiarako Estatutu batean gauzatuko zen.
|
|
|
Eskumen guztiak era esklusiboan bereizten dira:
|
Euskal
herrialdeenak eta Estatu Espainiarrarenak. Lehen aldiz sortu zen euskal legebiltzarraren egitasmoa:
|
|
|
Estatuko Kongresuan edo Legebiltzarrean parte hartzea euskal herritarrek erakundeetarako hautatuko lituzketen ordezkarien bidez gauzatuko litzateke, hau da Euskal Parlamentuaren ordezkaritza Espainiako Parlamenturako izendatuko litzateke.141 Hau da, 1835ean C. Loizagak garatu zuen ideia forala proposatzen zuen. Justizia administrazioaren agintea ere
|
euskal
herrialdean antolatzea proposatzen zen.142 Bestalde, euskara eta gaztelania hizkuntza ofizial bihurtzen ditu. Kontzertu ekonomikoaren bilakaeran ere aldaketa ageri da.
|
|
|
Aurrerantzean, Estatuko ogasunean dirua sartzeko, kupo orokor baten bidez ordainketa kalkulatzea eta gauzatzea proposatzen du, ohiko kontzertu ekonomikoaren, zergaz zerga kalkulu sistema gaindituz. Beraz, autonomia egitasmo horrek
|
euskal
herrialdea Estatua balitz bezala antolatzen du, espainiar Estatu erresumaren baitan.
|
|
|
1 Espainia igaro zen Europan, Ameriketan eta Asian barrena hedaturiko erresuma izatetik Estatu nazioa konstituziodun izatera xix. mendearen lehen hamarkadetan. Espainiar erresumaren Konstituzio liberal politikoaren garaian,
|
Euskal
herrialdeetako erakunde nagusiak ere aldatu egin ziren. Irudikapen berritzailea hartu zuten.
|
|
|
Foru Konstituzioa aginte publikoaren arloan ikuspegi juridikotik zertan zetzan azaldu dugu. Horretarako, Foru Konstituzioaren harian
|
euskal
herrialdeen autogobernua eta aginte publikoa legez arautzeko ordezkaritzadun erakunde publikoetan sortu eta eztabaidatutako egitasmo guztien bilduma eta aipamena egin dugu. Baina Foru konstituzioa xix. mendean barrena Espainiar Konstituzioaren ispilu eta isla ere izan zen.
|
|
|
Garai bakoitzeko aktoreek era desberdinez arakatzen zuten. Mendebaldeko hiru
|
euskal
herrialdeetako buruzagi instituzionalen arteko" Konferentzien" batzarretako aktak ere, horixe berbera erakusten zuten. Nortasun politikoa eta izaera juridikoa aldatuz bilakatu zen.
|
|
|
Batzar Nagusien erabakia, borondate politiko zehatz baten adierazpena zenez gero, premiazkoa zen Foru sisteman aldaketak legeztatzeko.
|
Euskal
herrialdeen antolaketa politiko juridikoa burutzeko eta euskal ordezkaritza definitzeko Batzar Nagusiek Espainiar Kongresuak adina legitimitatea zuten. Adibidez, Foru Aldundiek, 1835ean, Foru Konstituzioaren arabera, Espainiar Kongresuan parte hartzeko ordezkaritza Batzar Nagusien bidez aukeratu behar zela aldarrikatu zuten.
|
|
|
Espainiar Konstituzioak xix. eta xx. mendeetan zehar egin dira. Garai guztietan,
|
Euskal
herrialdeetako ordezkaritzazko erakunde publikoetan autogobernua izateko eta garatzeko borondatea ageri da. Euskal aginte publikoa arautzeko proiektuen jatorrizko legitimitatea bi iturburutan datza:
|
|
|
Ondoren, borondate kolektibo vascongadoa sarritan agertu zen eta euskal zuzenbide publiko eta juridikoaren bilakaera Konferentzietako batzarrei dagozkien akten bidez jarrai daiteke. Lan honetan, atal zehatza dugu helburu, Foru Konstituzioaren bilakaera
|
euskal
herrialdeetan. Euskal Konstituzio bihurtu zenekoa alegia.
|
|
|
Bereziki garrantzitsua, lehendabizikoa izan zelako, 1839an hiru euskal Aldundi probintzialetakoek asmatutakoa.
|
Euskal
herrialdeetako batzarrek euskal aginte publikoa gordetzeko ahalegina egin zuten. Euskal herrialdeek nahi zuten zerbitzuetan eta beste ekintza politiko eta administratiboetan Estatuaren ordezko agintea bete.
|
|
|
Euskal herrialdeetako batzarrek euskal aginte publikoa gordetzeko ahalegina egin zuten.
|
Euskal
herrialdeek nahi zuten zerbitzuetan eta beste ekintza politiko eta administratiboetan Estatuaren ordezko agintea bete. Egoera eta esperientzia politikoaren arabera, diskurtso eta filosofia politiko berria asmatu zen.
|
|
|
Aldi berean, buruzagi guztiak espainiar nazionalismoaren baitako kide sentitzen ziren. Espainia zen nazioa, baina Estatua, filosofia politiko kantianoaren lerroan
|
euskal
herrialde bakoitza ere bazen eta elkarren arteko lotura euskal estatua bihurtzen zuen. (1860) Espainiar Nazio Estatuaren baitan.
|
|
|
(1860) Espainiar Nazio Estatuaren baitan. J. Posada Herrera gobernazioko ministroak egoera hori salatu egin zuen 1859an eta Estatu Espainiarra eta
|
euskal
herrialdeen" Estatu" izaeraren arteko konpatibilitaterik eza aldarrikatu zuen. Ordezkaritza politikoari dagokionez, bi ordezkaritza eta leialtasun egonkortu ziren:
|
|
|
5 1876an, Antonio Cánovas del Castillok foruen moldaketa baino Euskal Konstituzio juridikoaren ezabapena ekarri zuen. Espainiako Legebiltzarrak 1876ko uztailaren 26ko legea erabaki zuen, eta 1877an
|
euskal
herrialdeetako Batzar Nagusiek erabaki zuten lege hori indarrean ez jartzea. Ondorioz, Espainiar Gobernuak ohiko erakunde foralak ezabatu egin zituen eta Ahaldun probintzialak izendatu zituen.
|
|
|
Juan Antonio Llorentek, 1806an Godoy agintariaren aginduz Noticias de las Provincias Vascongadas delakoaren lehen liburukia argitaratu zuen.
|
Euskal
herrialdeen burujabetzarako ikuspegiak kritikatu zituen esanez euskal erakundeetako agintariek defendatzen zuten Batzar Nagusien eta Erresumako erregearen arteko ikuspegi paktista ezinezkoa zela. Azken batean, historiaren bidezko kontakizun berrian murgilduz burujabetasunaren oinarri juridiko eta politikoak deslegitimatzea zuen helburu.
|
|
|
Baina bere azterketa Euskal Herrian ez ezik, Espainian ere kokatu zuen. Bere ustez, Espainian sortu berria zen behin behineko Gobernuak, erregina atzerrira bidali zuenak,
|
euskal
herrialdeak Espainiako probintziekin berdindu nahi zituen, foruetan esaten zenaren aurka:
|
|
|
Eta azkenik, karlisten alderdiak Madrilen boterea hartzeko gerra zibila eragin zuen. Berriz ere Espainiako karlismoak
|
euskal
herrialdeetan aurkitu zuen oinarri soziala eta hiri-guneetan izan ezik, Euskal Herrian hiru urtez Carlos vii erregegaiaren zuzendaritzapean Estatu karlista sortu zen. Baina egia esan, delako Estatu karlista hori, euskal herrialdeetan, euskal Aldundi karlisten mende gelditu zen.
|
|
|
Berriz ere Espainiako karlismoak euskal herrialdeetan aurkitu zuen oinarri soziala eta hiri-guneetan izan ezik, Euskal Herrian hiru urtez Carlos vii erregegaiaren zuzendaritzapean Estatu karlista sortu zen. Baina egia esan, delako Estatu karlista hori,
|
euskal
herrialdeetan, euskal Aldundi karlisten mende gelditu zen. Carlos vii erregegaiak sortutako administrazio politiko berrian A. Artiñano azpiegitura eta komunikaziorako ministroa izan zen.
|
|
|
Lan publikoak ere, batez ere trenbidea, bultzatu zituen. Hiru
|
euskal
herrialdeen batasunaren alde jardun zuen. Horregatik bere nahia Irurac bat edo politica vascongada delakoa indartzea izan zen.
|
|
|
Beraz,
|
Euskal
herrialdeetako konstituzioen eta Espainiakoaren arteko egokitasuna egiteko lana etorkizuneko Espainiako Gorteen edo ordezkarien batzarraren esku utzi zen.
|
|
|
|
Euskal
herrialdeetako agintariek, foru sistemaren bidez hautatutakoek, errege berriaren eta konstituzio liberalaren aurka edo alde, eta matxinada edo kolaborazioaren artean ere erabaki beharra zuten. Baionara joan ziren ordezkariek errege berria eta konstituzio berria onartzea eskatzen bazuten ere, euskal erakundeek, ostera, joko politiko garbirik ez zuten erakutsi.
|