|
2012
|
|
|
«Ahaide nagusi»enarteko gatazkak, ganboatarrak edo Nafarroa zaleak eta oinaztarrak edo Gaztelazaleak? hiribilduen garaipenarekin eta hiru
|
euskal
herrialdeentzako foru erregimenpolitikoaren ezarpenarekin amaitu ziren, Gaztelako monarkiaren babesarekin.Antzinako piriniotar zuzenbide sistematik eta XII. mendeko erregealdiarenerakundetzetik jasotako kultura politikoak eragin zituen, horrela, bere araberakoantolaketa eta erakundeak.
|
|
|
Konstituzio edo egituraketa historikoa alegia. Eta bilduma horretan
|
Euskal
herrialdeetako foruen bidezko aginteak bermaturik ageri ziren. Novissima Recopilacion delakoaren legedia eta egituraketa politikoak aldatu nahi izan zituzten:
|
|
|
Baina 1877an euskal Aldundi probintzialetako buruak Espainiar gobernuak izendatutakoak izan ziren. P. Egañak salatu zuen bezala, errege aginduzko Aldundiak ziren, baina ez
|
Euskal
herrialdeetako foru bidez hautetsiak eta horregatik Diputaciones de Real Orden deitu zituen. P. Egaña, euskal Konstituzioaren teorikoak, foruzaletasun osoaren aldeko propagandan eta defentsan jarraitu zuen, harik eta 1885ean hil zen arte.
|
|
|
Jose Maria Monreal, Nafarrak; Joaquin Barroeta Aldamar, Gipuzkoarrak; Francisco Hormaeche, Bizkaitarrak eta Pedro de Egaña Arabarrak.
|
Euskal
herrialdeetako foruen alde idatzi zuten. Espainiako Parlamentuan zegoen eztabaidak foruzaletasunaren aldeko programa liberalaren ikuspegia jasotzen zuen.
|
|
|
Iraultza liberalak Konstituzio politikoaren eta kodegintzaren garaia ekarri zuen. Baina
|
euskal
herrialdeen foru sistema juridikoaren ondorioz Erkidegoa ere bazen. Aginte politiko administratiboaren etorkizuna zegoen jokoan.
|
|
|
Baina, bestalde, berriz ere indarrean jarri zen Foru Konstituzioa Espainiako aginte sistemaren baitan.
|
Euskal
herrialdeetako foruak Espainiako Konstituzioaren ibilbidean sartu ziren. Lege berriak, iraganean, 1812an eskatutako bi Konstituzioen arteko uztartzea egiteko ibilbidea irekitzen zuen.
|
|
|
Bitartean, Parlamentuak bere lanean jarraitzen zuen. Behin Nafarroako foruen moldaketaren legea jadanik Espainiako Parlamentuan tramitatua eta onartua izan zelarik, Gobernuak izendatutako batzordeak
|
euskal
herrialdeetako foruen moldaketarako lege egitasmoa 1841eko urriaren 16an aurkeztu zuen. Baina itxaron gabe, Esparterok, Urriaren 29an, agindu dekretu baten bidez, foruen bidezko agintea erabat ezabatu egin zuen eta Araba Bizkaia eta Gipuzkoan, liberal sutsuen laguntzaz batzorde bereziak jarri ziren agintari.
|
|
|
Garrantzi handiko testuak ditugu ohiko euskal lege publikoaren aldetik zein ikuspegi politikotik. Ildoa zabaldu zen eta xix. mende barrenean, bertan azaldutakoa,
|
euskal
herrialdeetako foru erakunde publikoen buruzagien doktrina politiko eta juridiko bihurtu zen. Jokamoldea eta ikuspegi juridiko argia erakutsi zuten.
|
|
|
1837ko urteaz geroztik, gerra zibilari amaiera emateko, bide militarrak ez ezik bide politikoak lantzen hasi zen Espainiako gobernu liberala. Karlisten eta Karlos erregegai edo pretendientearen gotorleku garrantzitsua Euskal Herria zenez, euskal karlisten artean zatiketa bilatzen saiatu zen,
|
euskal
herrialdeetako Foruen etorkizuna oinarritzat harturik: Foruen etorkizunaren eta Karlos erregetzaren arteko lotura nahitaezkoa ez zela frogatu nahi zuten.
|
|
2014
|
|
|
Aro Modernoko ikuspegiaren arabera, hegoaldeko euskal herrialdeen, Erromako aita santuaren eta erregearen arteko harremana itun bat zen: erregeak
|
euskal
herrialdeetako foru, usadio eta ohiturak gorde behar zituen, hautsi gabe, eta euskal herrialdeek erregearekin leial izaten jarraitu behar zuten. Erregeak euskal herrialdeetan agindu zezakeen, baina foruetan jasotako arauak errespetatuz agindu behar zuen.
|