|
2022
|
|
|
—Euskadi Irratiko profesionalon artean
|
etxe
barruko erregistroan darabilgun hitza dugu: bertanbeheratu.
|
|
|
Sarri entzun dut Gernikaldean dirutu aditza, ‘aberastu, diruak egin’ adieraz: Saldu daigun
|
etxe
hori eta dirutu, eta geu ondo bizi. Beste leku askotan arrotz egi ten da, norbait dirutu dela entzutea.
|
|
|
Mugagabez erabili izan da Urtats ere. Eta urtatsa, mugatzaile eta guzti, Urteberri egunez gaztetxoek
|
etxerik
etxe egi ten zi tuzten eske kantu eta ibileretan, sari, opari edo erregaliari esan izan zaio. " Urtats!, Urtats!" errezitatuz egiten izan da sari eske hori ekialdean.
|
|
|
Mugagabez erabili izan da Urtats ere. Eta urtatsa, mugatzaile eta guzti, Urteberri egunez gaztetxoek etxerik
|
etxe
egi ten zi tuzten eske kantu eta ibileretan, sari, opari edo erregaliari esan izan zaio. " Urtats!, Urtats!" errezitatuz egiten izan da sari eske hori ekialdean.
|
|
|
Errege
|
etxea
ala Erregina etxea?
|
|
|
Errege etxea ala Erregina
|
etxea
–
|
|
|
—Ingalaterrako erreginak bizileku duen jauregiari nola esan behar zaio: Errege
|
etxea
ala Erregina etxea?
|
|
|
—Ingalaterrako erreginak bizileku duen jauregiari nola esan behar zaio: Errege etxea ala Erregina
|
etxea
–
|
|
|
Baina momentuko auzi puntua, ordea, errege
|
etxe
ala erregina etxe behar lukeen dugu, Ingalaterrako burua erregina izanik, eta ez erregea. Erreginaren gizona, albo laguna, ez da errege, dakigula.
|
|
|
Baina momentuko auzi puntua, ordea, errege etxe ala erregina
|
etxe
behar lukeen dugu, Ingalaterrako burua erregina izanik, eta ez erregea. Erreginaren gizona, albo laguna, ez da errege, dakigula.
|
|
|
Erreginaren gizona, albo laguna, ez da errege, dakigula. Zeinen
|
etxean
bizi dira. Erregina renean, dirudienez.
|
|
|
Elkarketa libre gisa erabiltzeko eskubidea dugu; elkartzen diren bi izenak izen autonomo gisa elkartzekoa, eta ondorioz, malgutasunez jokatzekoa. Arazo handi gabe onar daiteke esatea, kasurako, Ingalaterrako erregina
|
etxean
kezka edo urduritasun handia eragin dutela Harry eta Meghan senar emazteen adierazpenek.
|
|
|
Baina errege
|
etxea
erabilita ere, ez genuke hutsik egingo, zeren izen neutro tzat erabil daiteke kasu honetan errege. Alemanierazko prentsan zalaparta ho nen gorabeheran erreginaren etxe hori izendatzeko Königshaus irakurri dut be hin eta berriro, eta ez* Königinshaus.
|
|
|
Baina errege etxea erabilita ere, ez genuke hutsik egingo, zeren izen neutro tzat erabil daiteke kasu honetan errege. Alemanierazko prentsan zalaparta ho nen gorabeheran erreginaren
|
etxe
hori izendatzeko Königshaus irakurri dut be hin eta berriro, eta ez* Königinshaus.
|
|
|
Behin dio: " Eztozu enzun iños praille
|
etxeetan
jazoten dana. Praille gaztetxu edo sartu barriak daroe nekerik gogorrena.
|
|
|
Ezezka ohi darabilgu maiz: "
|
Etxean
eto rririk ez, eta larre motzean hazitakoak dituk". Baina baiezka ere bai:
|
|
|
Hona hemen, EHHA dialektologia atlasak Bi darrain jasotako adibidea: " Nere
|
etxeko
zorrak pagatu ditut eta orain hatsa hartzen dut".
|
|
|
· Arnasa bete egiten zaigula esan ohi da, neke neke eginda gaudenean. Edo ta arnasa berotuta ailegatu garela
|
etxera
.
|
|
|
Adibidez:
|
etxean
idatzi ordez [etxien]; mendian idatzi ordez [mendiyan], [mendixen]; itsasoan idatzi ordez [itxasuen], edota orain idatzi ordez [oain] edo [oin] egiteari ohi deritza mintzidatzia.
|
|
|
—Haragi da euskaraz dokumentatzen den hitzik zaharrena. XII. mendean Pirinioak zeharkatu zituen Aymeric Picaud izeneko elizgizon edo zelakoak, Do nejakue bidean ikasi zituen zenbait hitz, euskaldunen hizkuntza" barbaro" hartan, Codex Calixtinus delako gida estiloko eskuizkribu sonatuan; erro mes nekatuek jakin zezaten nola eskatu aterpetzen zituzten ostatu edo
|
etxean
behar beharren zutena. Latinez idatzi zuen:
|
|
|
Arrakala hitz arrunta dugu bere oinarrizko erabileran.
|
Etxe
zaharkituen hor metan, harrizko zubi zaharretan, edo haitzetan denboraren buruan sortzen diren pitzadurei deritze: arrakalak.
|
|
|
—covid deritzanak ustekabean harrapatu gaitu, nahiz coronavirus izurritearen durundi hotsak, hasieran urrunetakoak, lehengo hiletik gero eta hurbilago en tzuten genituen, izurrite edo pandemia zelakoak panizurrite aitormena iristeraino, eta igarri orduko
|
etxe
barrura sartuta geneukan.
|
|
|
Konfinamendu eta itxialdia bihurtu dira gauetik goizera guztion egoera berria. Lehen ere baziren bere borondatez basamortuan, basoan edo ermitaren batean bakartzen zen jendea, behinolako padarrak, baina gu oraingoan geure desborondatean bakartu gaituzte, eta geure
|
etxeetan
barrututa, itxita egotera behartu. Baina aldi berean geure etxeak bihurtu dira orain gure borondatezko hesia, murrua, harresia, eta horrezaz sinetsita egoteko motiboak badira; etxe barrua bihurtu da, ustegabeko bidelapur bihurtu den izurrite berriaren aurrean jagon gaitezkeen babes hesi segurua.
|
|
|
Lehen ere baziren bere borondatez basamortuan, basoan edo ermitaren batean bakartzen zen jendea, behinolako padarrak, baina gu oraingoan geure desborondatean bakartu gaituzte, eta geure etxeetan barrututa, itxita egotera behartu. Baina aldi berean geure
|
etxeak
bihurtu dira orain gure borondatezko hesia, murrua, harresia, eta horrezaz sinetsita egoteko motiboak badira; etxe barrua bihurtu da, ustegabeko bidelapur bihurtu den izurrite berriaren aurrean jagon gaitezkeen babes hesi segurua. Konfinamendua, gure kasuan, barruratze garbia izan da, halabeharrezko hesiratzea nolabait.
|
|
|
Lehen ere baziren bere borondatez basamortuan, basoan edo ermitaren batean bakartzen zen jendea, behinolako padarrak, baina gu oraingoan geure desborondatean bakartu gaituzte, eta geure etxeetan barrututa, itxita egotera behartu. Baina aldi berean geure etxeak bihurtu dira orain gure borondatezko hesia, murrua, harresia, eta horrezaz sinetsita egoteko motiboak badira;
|
etxe
barrua bihurtu da, ustegabeko bidelapur bihurtu den izurrite berriaren aurrean jagon gaitezkeen babes hesi segurua. Konfinamendua, gure kasuan, barruratze garbia izan da, halabeharrezko hesiratzea nolabait.
|
|
|
Eta amaitzeko beste hau.
|
Etxean
egonaren egonez, lehen kanpozulo izan di renak ere etxezulo egiteko joera erne daiteke, edo okerrago dena, ohezulo bihur tzeko nagikeriaren handiz. Eta guraso eta seme alaba txikien artean ere, gurasoak umezulo bihurtzeko, edota umeak ere, aitazulo eta amazulo egiteko ge hiegikerian jausteko.
|
|
|
Gaztainondoen ale ugariak estimatuak izan dira, udazkenean hasi eta negua igaro arte. Eta gaztaina arbolak gaixoak jotzen zuenean, ezbehar garratza ohi zen
|
etxekoentzat
.
|
|
|
Gabon kanta ezaguna dugu harako" Hator, hator, mutil,
|
etxera
..." hasten dena. Eta lehen ahapaldian aipatzen dira gabonak batetik, eta gaztaina zimelak jatera bestetik.
|
|
|
XVI. mende goiz tiarrean Frai Juan Zumarragako fraide durangoarra honela zuzendu zion bere Muntsarazko jauregian bizi zuen arrebari: " Orain bada, ene arrebea, fraideon os tatuori, zure alabaen
|
etse
jauxi orri urgatzi bear deutsagu; eregi bear dogu zuk eta nik ne ba arrebaok".
|
|
|
Amaitzeko, gogora dezagun, zenbat jenderi gertatu zaion euren
|
etxeetatik
atera beharra, etxeak hustea, zorigaiztoko ebakuazioa. Eta errautsen irudi berberaz esan daiteke, etxeak, auzoak, herria erraustu zaizkiela; suntsitu, birrindu, triskatu.
|
|
|
Amaitzeko, gogora dezagun, zenbat jenderi gertatu zaion euren etxeetatik atera beharra,
|
etxeak
hustea, zorigaiztoko ebakuazioa. Eta errautsen irudi berberaz esan daiteke, etxeak, auzoak, herria erraustu zaizkiela; suntsitu, birrindu, triskatu.
|
|
|
Amaitzeko, gogora dezagun, zenbat jenderi gertatu zaion euren etxeetatik atera beharra, etxeak hustea, zorigaiztoko ebakuazioa. Eta errautsen irudi berberaz esan daiteke,
|
etxeak
, auzoak, herria erraustu zaizkiela; suntsitu, birrindu, triskatu.
|
|
|
—Euskaraz mozorrotzeko ahalegin apur bat egin dezagun, horrela gure haurrek eta gazteek ere,
|
etxe
, kale, auzo edo herrian aho minean darabilgun hizkuntzari uko egin ez diezaioten.
|
|
|
Errege
|
etxea
ala Erregina etxea? ........................
|
|
|
Errege etxea ala Erregina
|
etxea
–........................
|
|
|
Arte munduan ere irudimenari etekina ateraz, gogotik ekin diote kantariek telekantuan, antzesleek teleantzerkian eta nork bere trebetasunak urrunetik
|
etxeetara
hurbiltzen.
|