|
2004
|
|
|
Duela hamabost urte inguru, txostenak jarraitzen du, nazioarteko egoera beste testuinguru batean dago. Elementu berriak agertzeak behar berriak ekarri dizkie mundu osoko gobernuei eta haien prestakuntza politikei, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan (PED) eta gutxien garatutako herrialdeetan (PMA). Nazioarteko behatzaileei ez zaie alde batera uzten herrialde garatuetan elikadura intoxikazio edo krisi kasu jakin batzuk zabaltzeak, eta, orobat, guztiek ezagutzen dituzten fenomeno berriak agertzeak (behien entzefalopatia espongiformea, genetikoki eraldatutako organismoak edo dioxinak, besteak beste) komunikabideen eta kontsumitzaileen sentsibilitate handiagoa eragin dutela elikadura segurtasunaren aldetik.
|
|
2005
|
|
|
Nazioarteko agenda politikoan lehentasuna Beherako eritasunen %88 uraren kalitate txarragatik, saneamendu zerbitzu prekarioengatik eta higienerik ezagatik sortzen dira. Uraren arazoak arazo ugari sortzen ditu herrialde askotan, batez
|
ere
garapen bidean daudenetan. Aspalditik, arazo horiek konpontzea izan da munduko erakunde nagusien helburua.
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) azken datuen arabera, 1,8 milioi pertsona hiltzen dira urtero beherako eritasunen ondorioz. Horietatik %90 bost urtetik beherako haurrak dira, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetakoak. Heriotza horietako asko edateko urik eta saneamendu zerbitzurik ez izateagatik gertatzen dira.
|
|
2006
|
|
|
Bestalde, liburu salmentaren murrizketa izugarria izango litzatekeenez, Euskal Herriko argitaletxeen iraupena oso kinka larrian geratuko litzateke eta, ondorioz, euskal kultura bera ere oso ahuldua, kanpoko argitaletxeen esku hartzeak eraginda. Abantaila handia izanik
|
ere
garapen bidean dugun euskal curriculumaren planteamendua finkatzea edota teknologia berriak hezkuntzaren curriculumean garatzea, arrisku handia letorkiguke ikasmaterialak, bertan sortu ordez, itzulpen hutsak bihurtzeko. Euskal curriculumaren garapena ezinbestekoa dela sinisten duten alderdi politikoek neurri hau bultzatzea ez da inolaz ere ulergarria.
|
|
2007
|
|
|
“Uraren kalitate eskasak edo baxuak ondorio garrantzitsuak ditu giza osasunean”. Hala berresten dute Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) datuek; horien arabera, 1,8 milioi pertsona hiltzen dira urtero beherako gaixotasunengatik (kolera barne), batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan. Egoera hori bereziki larria da Afrikan, landa eremuetako ur hornidurako sistemen% 30ek ez baitu funtzionatzen.
|
|
2008
|
|
|
Histatina, listuan dagoen peptido antimikrobiar bat, organismoak patogenoen aurkako lehen defentsa lerro gisa erabiltzen duena, leishmaniasia eragiten duen parasitoa hiltzeko gai da. Zientzia Ikerketen Kontseilu Gorenaren (CSIC) aurkikuntza horrek bide terapeutiko berri bat irekitzen du eritasun tropikal horren aurka, “ahaztutako” deiturikoen aurka, eta 12 milioi pertsonari eragiten die munduan, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan. Ikerketaren arduradunek, Luis Rivas buru zutela, mikrobioen aurkako peptidoetan jarri zuten arreta, patogenoen aurrean jarduteko gaitasun handia zutelako.
|
|
|
Proba horiek frogatzen dute nutrizioak bizitzako lehen hilabete eta urteetan duen garrantzia eta elikadura egokiek osasun egoera ezin hobea lortzeko duten funtsezko zeregina. Jakina da zenbait mantenugairen urritasunak, hala nola A bitamina, burdina, iodoa eta proteinak, haurren malnutrizioaren kausa nagusiak direla, eta asaldura nahiko larriak eragiten dituztela, hala nola itsutasuna, anemia, garuneko lesio itzulezinak edo garapen psikomotor desegokia, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetako haurrengan. Elikadura egokia jasotzeaz gain, hautatutako haurrak higiene baldintza egokietan bizi ziren, bai etxean, bai eguneroko dieta osatzen duten elikagaien manipulazioan.
|
|
|
Espainian 6.400 pertsona inguru hiltzen direla kalkulatzen da (3.900 gizon eta 2.500 emakume). Nahiz eta adituek behin eta berriz esaten duten osasun publikoko arazo garrantzitsua izaten jarraitzen duela, batez
|
ere
garapen bidean dauden eta, are gehiago, Japonia bezalako herrialde garatuetan, berri ona da 50eko eta 60ko hamarkadetatik aurrera urdaileko minbiziaren intzidentziaren eta hilkortasunaren zifrak gutxituz doazela. Hori, neurri batean, elikadura ohiturak hobetzearen eta Helicobacter pylori bidezko infekzioaren kontrolaren ondorio da.
|
|
|
Malnutrizioaren gaineko ondorioen zenbatespenei dagokienez, asko aldatzen dira eskualde batetik bestera. Klimarekin zerikusia duten lesioek eta gaixotasun gehienek, hiru horiek izan ezik, 150.000 heriotza baino gehiago eragiten dituzte urtero, eta hondamendi naturalek 60.000 baino gehiago, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan. Europan, 2003ko udako tenperatura handiek 70.000 heriotza baino gehiago eragin zituzten Espainian.
|
|
|
Gainera, haurren berehalako beharrak asetzen ditu, hala nola intsulina bidezko tratamendua, xiringak, monitorizazioa eta diabetes hezkuntza. " Zoritxarrez, oraindik haur asko daude munduan, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan, eskura intsulinarik ez dutenak eta hiltzen direnak", gehitu du Feltonek. " Life for a Child", gainera, Diabetearen Nazioarteko Egunaren kanpainaren laguntza jaso du.
|
|
|
Ekosistema horiek 633 gigatonelatu gordetzen zituzten 2005 urtean, hau da, 160 tona karbono hektareako, FAOren Munduko Baso Baliabideen Ebaluazioaren arabera. Deforestazioak, degradazioak eta basoek izan dituzten beste aldaketa batzuek (%17, 4, zehazki) asko laguntzen dute berotegi efektua eragiten duten gasen munduko emisioetan, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialde tropikaletan. Kudeaketa jasangarriaren garrantzia “Basoen kudeaketa iraunkorrak eginkizun estrategiko garrantzitsua du epe luzera klima aldaketa arintzea lortzeko, eta egokitze eraginkorrerako esparru sendoa eskaintzen du.
|
|
2009
|
|
|
Munduan 50 milioi epileptiko inguru daude, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan.
|
|
|
GKE horren arduradunek gogorarazi dute Itsasartean legez kanpoko arteak erabiltzen jarraitzen dutela, eta araudiak agintzen duena baino tamaina txikiagoko arrainak merkaturatzen dituztela. Bestalde, FAOko arduradunek onartzen dute legez kanpoko arrantza kontrolatzeko neurriak garestiak eta zailak direla, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeentzat, baliabide gutxi eta itsas eremu handiak kontrolatzeko. Imagen:
|
|
|
Bestalde, Europako zuzentarau batek pestizidak ekoizteko orain arte baimendutako 800 substantzia aktiboak erdira murriztera behartuko ditu estatu kideak. Hala ere, ekologistek gogoan dute produktu horiek ordezkatzeko laguntzarik gabe debekuak ez direla nahikoak izango, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan.
|
|
|
Herrialde aurreratuenetan duela urte asko debekatu ziren substantzia arriskutsuenak; garatze bidean dauden beste batzuetan, berriz, erabiltzen jarraitzen dute. Era berean, debeku horiek aurrerapauso bat badira ere, ez dira nahikoak produktu horiek ordezteko inbertsiorik eta laguntzarik ez badute, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan. Alde horretatik, neurri horiek agerian uzten dituzte, berriro ere, herrialde aberatsen eta pobreen arteko desberdintasunak:
|
|
|
Kalkuluen arabera, 700 milioi pertsonari eragiten die, gehienak garapen bidean dauden herrialdeetan. Iodo faltak mundu osoko 700 milioi pertsonari baino gehiagori eragiten diela kalkulatzen da, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan. Amaren nutrizio egoera desegokiaren ondorioz fetuak duen defizita lotuta dago bat bateko abortuen, sortzetiko anomalien, heriotza perinatal eta haurren hilkortasunaren, garapen psikomotorraren akatsen eta, akats larrien kasuan, kretinismoa (atzerapen fisikoa eta mentala ezaugarri dituen gaixotasuna).
|
|
2010
|
|
|
Azken adierazpenean, EB Latinoamerika eta Karibe VI. Goi bilerak krisiak saihesteko neurriak adostea, G20k finkatutako helburuak kontuan izatea eta inpaktu ekonomiko eta sozialari arreta berezia ematea erabaki du, batez
|
ere
garapen bidean diren herrialdeetan.
|
|
|
Horregatik guztiagatik, oso garrantzitsua da uraren kutsadura eta kalitatea kontrolatzea, ura edangarri bihurtzeko eta saneatzeko programa integralen bidez, eta baliabide hidrikoak egoki kudeatzea, kontsumorako uraren osasungarritasun egokia bermatzeko. Baliabide naturalen erabileran (eguzki argia, adibidez) oinarritutako ura desinfektatzeko sistemak garatzea eta ezartzea aurrerapauso handia da ur araztua lortzeko, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan, beste energia iturri batzuetarako edo produktu kimikoetarako sarbidea oso mugatua baita. Kalkuluen arabera, 2.500 milioi pertsona baino gehiago bizi dira ur saneamenduko sistema egokirik gabe.
|
|
|
Ura produktu kimikorik gabe desinfektatzea, modu ekologiko, azkar eta eraginkorrean, eguzki argiarekin bakarrik. Hori amets bat da askorentzat, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan edateko ur araztua eskuratzeko aukera oso mugatua ikusten dutenentzat. Diziplina anitzeko ikertzaile talde batek lortu du erronka hori, ura fotokatalizatzaileen bidez desinfektatzeko aurreko teknologia baten bidez, baina argi ultramorea besterik ez zuen erabiltzen.
|
|
|
Informazio horiek azpimarratzen dute nola eragiten dion modu negatiboan elikagaien ekoizpenari, eta lehorteak, uholdeak eta uzta galerak eragiten ditu. Horren ondorioz, lehen mailako ekoizpen modu tradizionala suntsitzen da eskualde askotan, eta, azken batean, herritar gehienek, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeek, elikagaiak eskuratzeko eskubidea dute. Baina ikerketa gutxik ebaluatu dute klima aldaketak elikagaien segurtasunean duen eragina, hau da, kalitate ona eta kaltegabetasuna.
|
|
|
Horregatik, EGEari buruz hitz egiten dugunean, jakin genuke zerk osatzen duen EGEaren mamia lanaren ikuspuntutik. Ildo honetatik, multinazional batzuek —batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan kokatuta daudenek—, sozialki arduratsuak diren praktikak jarduera filantropiko bezala zein karitatezko edo ohiko gizarte jarduera bezala definitzen dituzte. Baina definizio horrek aurrez aurre topo egiten du europar sindikatuek duten jarrerarekin, horiek ez baitituzte enpresa batek egindako kanpo jarduerak balorazio irizpide bakar bezala hartzen, barne antolaketa zein barne jarduerak kontuan hartu gabe.
|
|
2011
|
|
|
158.Aitortzen du zuzengabekeria historiko horiek modu ukaezinean bultzatu dutela munduko leku ezberdinetako pertsona askori eragiten dien pobrezia, azpigarapena, bazterketa, gizarte bazterketa, ekonomia ezberdintasuna, ezegonkortasuna eta segurtasun eza, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan. Konferentziak onartzen du gizarte horien eta diasporaren gizarte eta ekonomia garapenerako programak egiteko beharra, elkartasuna eta elkarrekiko errespetuan oinarritutako elkartze berri baten esparruan, ondorengo eremuetan:
|
|
2012
|
|
|
bizirik baita, behin ateak itxita, esparru pribatu ugaritan. Ohikoenak badira
|
ere
garapenerako bidean diren lurraldeetatik iritsitako berriak, emakumeen mutilazio genital eta emakume multzoenganako bortxakeria kasuak; edo harrika eraildako emakumeen albisteak?, gizarte garapenean aurrera egin duten herrialdeetan ere gertatzen dira, eta ageriko egiten, nahiz ez nahi bezainbeste, etxe barruko tratu txarren estatistika beldurgarriak.
|
|
|
Finantzaketa eta Koordinazioa OMEk berrikuntza medikoan zeuden “kritikak” aztertzeko asmoz bildutako aditu talde batek hitzarmen lotesle bat ezartzea gomendatu zuen. MSFk esan zuen joan den astean Genevan egin ziren negoziazioek erakutsi zutela “babes handia dagoela nazioarteko hitzarmen baten ideiari, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeen artean, baina baita ekonomia berrien artean ere, zeinek protagonismo handiagoa har baitezakete osasunean I+G sisteman”. GKEak adierazi zuen gaur egun I+G sistema “interes komertzialen alde dagoela, eta ez osasun lehentasunen alde.
|
|
|
Aldaketak nekazaritzako ekoizpenean Elikadura aldatzeko arrazoi nagusietako bat berotze globala da, eta ondorio zuzenak ditu nekazaritzan eta laborantza baldintzetan. Berotze horrek ondorio kaltegarriak izan ditzake landareen errendimenduan, eta, beraz, elikagaien eskasia handiagoa izan daiteke, batez
|
ere
garapen bidean dauden eremuetan. Hori saihesteko, neurri batzuk hartu dira, hala nola, ingurumen faktoreekiko erresistenteagoak diren barietateak sortzea.
|
|
2013
|
|
|
Gainera, «enplegu osoa eta produktiboa eta lan duina guztientzat», baina argi dago helburu hori lortzetik urrun dagoela. Eta gosea egoera horretan dauden pertsonen ehunekoa erdira murriztea zen helburua, baina 2009an zifra maximoak lortu ziren eta, gaur egun, 870 milioi pertsonak gosea pasatzen dute aurrerapenak gelditu egin dira, eta haur askok pisu normala baino gutxiago dute, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan, landa eremuetan eta gatazkek eragindako eremuetan bizi diren adin txikiko pobreek. 2 MGH.
|
|
2014
|
|
|
«Turismo etnokulturala nahiko gutxi garaturik dago Europan. Kanadan, Australian eta Ipar Amerikan ari da batez
|
ere
garapen bidean. Tokiko komunitateetan murgiltze egonaldiak egitea ahalbidetzen du, komunitateetako bizimodua partekatzeko, komunitateen ohiturak, musika, gastronomia eta abar ezagutzeko.
|
|
|
+ 15 milako. Baina heriotza tasa baxuenak
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan daude: Oman, Qatar, Kuwait, Arabiar Emirerriak (milako bi baino gutxiago).
|
|
|
Gaixotasun hau Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) ikerketako gaixotasunen zerrendan dago. Erakunde horrek datu errealak edukitzeko zailtasuna nabarmentzen du; izan ere, munduko biztanleriaren erdiak, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetakoek, ez du kasuen berri ematen, eta, beraz, ziurgabetasun handia sortzen da bakterioaren karga zehatzaren inguruan mundu osoan. Artikulu honek MOEk listeriosiak nola eta nori eragiten dion aztertzen du, eta bere berezitasunetako bat nabarmentzen du:
|
|
2015
|
|
|
Laugarren artikuluan, galdegiten du herri garatueri (A.E.B., Europar Batasuna, Kanada, Australia...) bidea erakustea, beren gain hartuz beroa ttipitzeko helburuak xifre atsulutuan. Baina
|
ere
garapen bidean diren Txina, India eta Brasil bezalakoeri indarrak segitzea beroa ttipitzeko. Justizia klimatikoaren arabera (Aita Sainduak ere galdegina Laudato Si testuan) 2020tik goiti izango da Fondo Berde bat (100 miliar dolar) urtero laguntzeko Hegoaldeko Herriak teknologia berrien baliatzen (fotovoltaikoa, eolikoa...), lurpeko energiak (petrola, ikatza...) ez baliatzeko.
|
|
2016
|
|
|
gaixotasun ohikoenak, Salmonellaz gain, norobirusek eta Campylobacterrek eragin dituzte. Horrelako azterketek agerian uzten dute mundu osoko milaka milioi pertsona arriskuan daudela, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan. Ur kutsatua, ekoizpen prozesu desegokiak, azpiegiturarik eza, nekazaritzako produktu kimikoen erabilera desegokia edo arauak gaizki aplikatzeak, OMEren arabera, horretan laguntzen dute.
|
|
2020
|
|
|
Gaur egun, arroza eta garia dira munduan gehien kontsumitzen diren zerealak, eta horien atzetik, oloa, sorgoa, artoa, garagarra edo zekalea. Dieta gehienen oinarria dira, batez
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan, non elikagai horiek, oro har, pertsonen energia kontsumoaren %70 edo gehiago ematen baitute. Hala ere, herrialde garatuetan, xurgapen geldoko karbohidratoak biztanleek kontsumitutako energiaren %40 baino gutxiago dira.
|
|
2021
|
|
|
Erresuma Batuko Finantza Ministerioak aginduta ongi leitu duzu, irakurle, oraingoan ez da ingurumen saileko despatxutik irtendako ekimena otsailean egin da publiko 600 orrialdeko txosten mardula. Indiarra jatorriz eta britainiar naziotasuna hartua, Dasguptak ibilbide luze eta prestigiotsua du egina zientzia sozialen arloan, batez
|
ere
garapen bidean diren herrialdeen baliabide naturalen agortzea ikertuz. Txostenean (pdf), egungo sistemaren aurrean makila altxa du:
|
|
|
Abenduan
|
ere
garapen bidean dauden herrialdeetan laguntzen duten elkarteen lana gertutik ezagutzeko aukera izango da Azkoitian. Abenduaren 7tik 18ra, esaterako, Azkoitiko misio taldeak Bidezko Merkataritza denda irekiko du azoka plazan.
|
|
2023
|
|
|
Baina euskoa bera
|
ere
garapen bidean da oraino; Ipar Euskal Herrian ez da berdin erabilia gune guztietan, Carricanok zehaztu duenez: “Biztanleriarekin aski proportzionala da.
|
|
|
Baina Txinarentzat garrantzitsuena orain ez da Mendebaldea, Mendebaldearen aspaldiko botere horri oreka egitea baizik, eta Hegoalde globalean du jarria arreta. Duela hamar urtetik, Pekin milaka milioi dolar inbertitzen ari da, mundu osoan, azpiegituretan, batez
|
ere
garapenerako bidean dauden herrialdeetan. Helburua munduko merkataritza Txinara erabat lotzea da; bestalde, inbertsio horiek onartzen dituzten herrialdeekin harreman diplomatikoak sendotzea lortu nahi du Pekinek.
|
|
|
Sustapen kanpainan, Saharaz hegoaldeko Afrikako(" Afrika pobrea", BBC Newseko lerroburu batean hitzez hitz adierazi bezala) familiei zuzendua balitz bezala aurkeztu zen Gatesen ekimena.63 Halako programa ugari dago, denak
|
ere
garapen bidean diren herrialdeetako emakumeen parekidetasun falta erlatiboa ardatz dutenak. Batzuetan, zintzotasun erakustaldi estrategikoren baten bila dabiltzan korporazioen ondorengoek finantzatzen dituzte, garapen bidean diren herrialdeetako baliabideak agortzen dituzten jarduerak ezkutatzeko; kontuan hartu behar da baliabideok herritarrak –emakumeak barne– pobreziatik ateratzeko erabil litezkeela.
|