|
2003
|
|
|
Adierazgarriro, hola hasten zen aipatu dugun bertso saila: . Zabaldu belarrijak,/ euskaldun maitiak,/ entzuteko gozaro/ zuben albistiak? 63, eta ondoren euskaldun horiek aurrera
|
zeramatzaten
balentria miresgarriak kontatzen ziren.64 Herritar euskaldunei garaiko historian protagonismoa aitorturik, logikoa zen iraganeko historia ere jakinaraztea, nahiz aipu historiko oso xume bat baino ez izan sail honetakoa.
|
|
|
Hola bada, artikulu honetan euskaraz idatzirik dagoen historiografia hori ikertu dugu: nortzuk idazten duten, zertaz, beren produkzioaren ezaugarriak, bilakaera,... Eta honek hitzaren bigarren definiziora
|
garamatza
, histori (ografi) a lan horiek aztertzeari ere historiografia deritzo eta3 Hortaz euskarazko historia lanak berrikustean balantze historiografiko bat egiten ariko ginateke. Gainera euskarazko historia lan guztiak zerrendatuko bagenitu, lehenetik azkenera, historiografia hitzaren hirugarren definizioa beteko genuke, euskarazko historiografia osoa bilduz4.
|
|
|
balearen ehiza, euskal balearen desagerpena etorriko zelarik harrapaketa handien ondorioz? ez dira errezetarik geratu, baina Busca Isusiren ustez (Busca Isusi, 1983) egongo ziren?; eta, balearen bila joan ostean, makailu harrapaketa hasten da Ternuan, makina bat hilko zirelarik lan gogorra izanik17 Foruek kongrioa ere aipatzen dute, baina egun apenas dago (agian balearen bide bera
|
eramango
zuen). Eta gero Ameriketara emigrazioa eta merkataritza edo burdingintzara dedikatzea izan ziren irtenbideak gosearen aurrean (irteera hauekin euskal sukaldaritzaren hedapena etortzea ez da arraroa), Aro Berrian garatuko zirenak (XVI. mendean batez ere).
|
|
|
Arrautzak, txorizo, sagarra eta ogia, ilenti azpian egiten ziren. Tresnetan ohikoena lurrezko ontziak ziren (ipurdi ahurrarekin sutan euskarriaren gainean jartzeko), ondoren beroa polikiago sartzea
|
eramango
duen beiraketa gehituko zitzaielarik. Haragi zati handiak erretzeko burruntziak, eta arrain eta xerrentzat parrilak (arramarila).
|
|
|
Bada Aymeric Picaud erromesaren kontakizun bat (Busca Isusi, 1983; Bilbao, 1994), euskaldunak mozkor gisa jartzen dituena, eta txakur edo txerrien erara jaten genuela zioena, eskuekin jaten zutenez eta jaun eta zerbitzariek batera. Arozenak ere jasotzen omen du Rosmithal baroiak zioela, Biskein, «Herrialde honetan ez da zaldiaren beharrik, ez dago belar lehorrik (heno), ez lastorik, ez ukuilurik eta gainera ostatuak txarrak dira. han ardoa ahuntz larruetan
|
eramaten
da (zatoetan): ez da ogi, haragi edo arrain onik aurkitzen, gehienbat frutaz elikatzen baitira».
|
|
|
Ohikoa zen kofradeek kontuak errenditzeko bilerak egitea, janari handia eginez (inoiz pobreei ospitaletara ere jana
|
eramanaz
); lehiak egoten ziren gremioko buruen artean (priore...), zeinek janari edo afari hobea prestatu; horregatik, XVIII. mendean, normalean, menuak finkatu ziren, bestela, gastuak erraldoiak zirenez. Menuetan betidanik gozoak ematea tradizioa zen, eta oso garrantzitsuak ziren.
|
|
|
Euskaldunen bizitzan presentzia nabaria eduki du: a) Umea jaiotzean janaldi bat ospatzen zen, gonbidatutako familia bakoitzak zenbait elikagai eroan behar zituen, eta, haien artean, txokolatea, bizkotxoak eta boladuak
|
eramaten
zituzten festara. b) Gabon gauean seme alabek gurasoei opariak ekartzen zizkieten: neskek txokolatea, goilarazko bizkotxoak, frantses ogia eta baso bat ur boladuarekin. d) Elizgizonek askarirako txokolatea, bizkotxoak eta boladuak hartzen zituzten.
|
|
|
Naturak gizakiei eta animaliei lehenengo elikagai gozoak (eztia, fruitu lehorrak?) goiztiar eman zizkigun. Antropologo batzuen ustez, 200.000 urte
|
daramatzagu
eztia jaten.
|
|
|
izena nondik datorkion ere jakin dugu erromatarrei esker: gauero ilargi faseak irauten zuen bitartean, senar emazteen logelara, pitxar bat ezti
|
eramaten
zitzaion bikote ezkon berriari.
|
|
|
Antilla Nagusietan karibetarrak eta arawaksak bizi ziren. Arawaksak ahulak zirenez espainolek taldetan batu zituzten eta plantazioetara
|
eraman
zituzten, lan indar moduan9 Indioei heriotzara arte eragiten zieten lan egitea, haien esterminazioa ekarri zuena. Portugesek ere lan egitera behartu zituzten indioak, baina heriotzaraino eraman gabe.
|
|
|
Arawaksak ahulak zirenez espainolek taldetan batu zituzten eta plantazioetara eraman zituzten, lan indar moduan9 Indioei heriotzara arte eragiten zieten lan egitea, haien esterminazioa ekarri zuena. Portugesek ere lan egitera behartu zituzten indioak, baina heriotzaraino
|
eraman gabe
.
|
|
|
Holandesek kapitalak eman zizkieten, eta kolonoek kreditua azukretan itzultzen zuten. Esklabo beltzak ez ziren bakarrik azukrean aritzeko
|
eraman
, baina azukre plantazioak ziren Indietako oinarrizko plantazioak, bada, bertan aritzen ziren gehienak.
|
|
|
Esklaboen merkataritzak, gainera, ondasun gutxi ekarri zizkien bertakoei: gaur egunean erabiltzen eta jaten diren produktu asko (platanoa, artoa) esklabo merkatariek
|
eraman
zituzten Afrikara.
|
|
|
dagoeneko XVI. mendetik (edo, agian, zuzenagoa da esatea XV. mendearen bukaeratik) hasia zen aipatutako emigrazioa?. Honetan eragin zuten itsas nabigazioko tekniken hobetzeak, estatu handien garapenak (ekintza haiek aurrera
|
eramateko
gai bihurtu zituena), eta merkataritza eta botere nahiak5 Europa atlantiartu zela esaten digute egileek (Mediterraneoaren krisiarekin), Amerikarekin zuten merkataritza triangeluarraren ondorioz (Europa, Afrika eta Amerikaren arteko elkartrukeetan europarrei irabazi izugarriak zekarzkiena? %300 inguru, eta, aldi berean, produktu berri ugari:
|
|
|
«euskal historiaren ezagutza eskasa, gizarte zientzien parzialtasuna eta globalizazioaren eza, hiztegi tekniko berezituaren premia, ikerlanen falta gorria, euskararen presentzia motza, gizarte zientzien irakaskuntza arazoak eta abar». Bigarren ahulezia hitzaldietan esandakoak testu idatzira
|
eramateko
ezintasuna zen, UEUren Giza eta Gizarte Zientzia sail gehienen arazo bera. Alde handia zegoen, kontu horretan, UEUko Zientzia Zehatzen alorrarekin.
|
|
2004
|
|
|
Frankismoak bultzaturiko generoaren inguruko baloreek, espektatibek, ideologiak9, asko lagunduko digute ulertzen industrializazio garaian emakumeek Hernanin egin zituzten jarduerak. Izan ere, gizakiok aktore sozial gisara historikoki nahiz kulturalki egokitu zaigun testuinguruan estrategia ezberdinak aurrera
|
eramateko
gai garen arren, ezin uka liteke testuinguru horrek izugarri baldintzatu dezakeela gure bizitza.
|
|
|
Emakumeek aginte hau onartu eta seme alabei helerazteko ardura zuten. Familia eredu honek lanaren banaketa sexuala areagotzen zuen, muturrera
|
eramanez
eta emakumearen estereotipo tradizionala indartuz.
|
|
|
FSArako lan egin zuen garaian baserritar maizter baten etxean ume baten argazkia atera zuen (18.a). Umeak argazki makinari begiratzen dio eta eskua ahora
|
darama
ezbeharren bat entzun izan balu bezala. Zuzeneko argazki bat atera beharrean goitiko perspektiba erabiltzen du, horrela, ikusleak umea goitik ikustean bere babes gabezia somatu dezake, ikaraz eta laguntza eske begiratzen baitio.
|
|
|
Presak industrializazioa ahalbidetu zuen. Presak, ureztaketa sistemak, hezkuntza eta aisialdi programak... aurrera
|
eraman
zituen proiektu horrek.
|
|
|
Bilduma honek baditu ere gobernuko beste erakunde batzuetan eta gobernuz kanpoko erakundeetan ateratako argazkiak. 1944an Kongresuko Liburutegira
|
eraman
zuten.
|
|
|
Argazkilari talde zabal hau baserritarren isolamendua islatzen saiatzen zen askotan, hauen arazoaren oinarria kontsideratzen baitzen isolamendua. Galdutzat emandako pertsonen erretratuak egin behar zituzten eta nahiz eta nekazari munduaren eskasiaz arduratu batez ere, honek beste maila sakonagoetara
|
eramaten
zituzten. Arraza diskriminazioen aztarnak jasotzea nahi zutela esplizituki dioen dokumenturik ez da aurkitu, baina bildumak gai honen inguruko irudi asko erakusten ditu, segidan ikus daitekeenez.
|
|
|
Kanpo merkataritza eskasa zen. AEBek asko esportatzen zuten baina bertako arantzelen ondorioz erosten zuten lurraldeek maileguak behar zituzten erosketa aurrera
|
eramateko
. Orduan AEBk kredituak murrizten bazituen (1928an gertatu zen bezala) esportazioek sufritu egiten zuten.
|
|
|
Ahultasun estruktural horietako bakoitzean alterazio ekonomiko bat dago inplizituki. Osotasunak azaltzen du depresioaren laztasuna; eta konponbideen izaera ezegokiak denbora luzez irautera
|
eraman
zuen. 1929 aurretik, jada, ekonomia ondo ez zihoala erakusten zuten gertaerak jazo ziren, baina aberastasunaren ilusioak pixka batean iraun zuen.
|
|
|
akzioak ordura arte ezagutu gabeko prezioak izatera
|
eraman
zituen, 1927tik 1929ra ohiko akzioen prezioak %300ean igo ziren. 1929eko udazkenean merkatuak errealitatearekin zuen erlazioa guztiz galdu zuen; hori dela eta espekulatzaile handi batzuk beraien ondasunak likidatzen hasi ziren.
|
|
|
Horrek, mundu osoan finantzen krisia ekarri zuen, baina batez ere AEBetan. Egoera aldaketa horrek Hoover beste diagnostiko bat egitera
|
eraman
zuen, Depresioaren arrazoiak AEBetako mugetatik at seinalatuz.
|
|
|
Egun Euskal Herrian dauden hiru eremu politiko administratiboen ereduak (EAE, Nafarroa, Iparraldea) lehenago historiaren arlo batzuetan suma daitekeen joera hirukoitz hori reifikatzera
|
daramatza
historialari batzuk, ahaztuz egun bezain markatua sekula ez dela izan tripartizio hori. Hego Euskal Herrira mugatuz Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa artean, adibidez, iraganean antzekotasun eta harreman instituzional handixeagoak zeuden Nafarroa Garaiarekin baino, bai, baina hiru probintzien arteko lotura ez zen inondik egungoa bezain sendoa, eta halaber Nafarroa Garaiaren urrunketa beste probintziekiko sekula ez da egun bezain markatua izan.
|
|
|
Frantziako. II. Inperioa?,. III. Errepublika?, Espainiako. Independentzia gerra?,. Seiurteko Demokratikoa?,. Errestaurazioa?...). Euskal historiografia kanonikorik ez izateak historia lantzeko orduan askatasun handiagoa eman luke, baina, sarritan, erreferentzia beharrez, espainiar eta frantses kanonak erabiltzera
|
garamatza
. Hortaz, euskal historia kanoniko bat sortzea, ez noski XIX. mendeko erara, baizik egungo zientzia historiografikoaren ekarpenak bilduz, oraindik baliagarria litzateke.
|
|
|
Haurrek berriro bertan ikasten jarraitu zuten, baina ez luzerako. Gerra hasi zenean erreketeek ikastolako materiala hartu eta Miserikordiako eskolara
|
eraman
zuten guztia. Bertan zeuden liburu asko erre ere egin zituzten.
|
|
|
Aipagarria da, Oronoz Mugairin bi polizien artean ia tiroka hasi izana. Eta izatez frontera
|
eramandako
karabinero asko beste bandora pasa ziren. Gerra amaituta, Estatu Frankistak berriro karabineroak muga zaintzen jarri zituen.
|
|
|
Demokratikoki hautaturiko udalak bi urte
|
zeramatzan
agintean, alkatea, Ignacio Iturria Zavala zen (nazionalista). Egun haietan alkatea Hondarribian zegoen uda pasa, eta handik zuzen, mugaz beste aldera joan zen.
|
|
|
Aberatsek beren dirua eta aberastasunak (urrezko eta zilarrezko bitxiak, erloju baliotsuak...) mendian ezkutatu zituzten, gorrien beldur. Baserritarrek, euren animaliak mendira
|
eraman
zituzten eta janari asko gorde zuten. Iruritako herriaren sarreran barrikada bat egin zuten zutabea geldiarazteko:
|
|
|
Mendatea zabaldu ondoren, altxatuen bi kamioi heldu ziren Almandozera (Belateko mendatetik gertuen dagoen herria) herriko jendea atxilotu nahian barrikada jartzeagatik. Angel Larrui erretorearen bitartekotzari esker, herritarrak errugabeak zirela baitzioen, ez zuten inor
|
eraman
.
|
|
|
Gerrako lehenengo hilabete hauetan, tropen hornidurarako, baztandarrek hornidura zutabeak osatu behar zituzten, ezkongabeak eta ezkonduak joan behar zutelarik. Baztandar hauek beraien etxeko zama abere bat
|
eraman
behar zuten zutabearentzako: zaldia, mandoa edo astoa.
|
|
|
Jende askok errepresioaren beldurrez Frantziara ihes egin zuen. Alkateak, Frantzia aldera ihes egin zuelarik, faxistak haren etxean sartu ziren baliozko gauza guztiak
|
eramanez
. Saturnino Burguete alkate berriak hala aholkaturik, Blas Marin (Izquierda Republicana ko zinegotzia) ere beste aldera pasa zen.
|
|
|
Aipatu hilketez gain, heriotza gehiago ere izan ziren, Berroetako Maria Francisca Iturralde Olaetxea, 23 urteko neska hil baitzuten22.Baztandar gehiago hil zituzten baino gure eskualdetik kanpo. Lekarozeko Xalbador Elorga Zozaia, herritik
|
eraman
zuten auzokoen denuntziengatik. Diotenez honek erreklutatutako gazteei erran omen zien, harategira zihoazela (AA, 1995: 43).
|
|
|
Burgosen hil zuten. Berroetako Valeriano Intxauspe ere, auzokoen salaketengatik eta herriko apaizarengatik, Guardia Zibilak atxilotu, eta Iruñera
|
eraman
zuen. 1938ko maiatzaren 21ean, 51 urte zituela Vuelta al Castillo' n hil zuten.
|
|
|
Zabaldutako zurrumurru baten arabera tirokatu zuenetako bat baztandarra zen. Burgosera
|
eraman
zuten Ituberria zeritzon bat denuntzia batengatik; Burgostik ez zen itzuli. Elbeteko Jose Etxeberria Orbaizetan hil zuten.17 Baztango Epaitegia, Registro Civil de Defunciones Libro de Actas de Defunción, 53 liburukia(), 314 orrialdean.
|
|
|
Baztanen makien azkeneko ekintzak 1946ko otsailean izan ziren: gerrillari talde batek, Erratzuko Bernatenea eta Otanartea baserrietan sartu, eta 30.000 pezeta
|
eraman
zituzten. Horrelako kolpe ekonomikoak muga hurbileko herrietan arruntak izan ziren.
|
|
|
Horrelako kolpe ekonomikoak muga hurbileko herrietan arruntak izan ziren. Zugarramurdin, adibidez, Bergarako bentetan sartu, eta hemendik ere dirua
|
eraman
zuten. 1946tik aurrera, koiuntura internazionalaren ondorioz, muga desmilitarizatu zuten agintariek, eta makiek beste eskualdetan indartu zituzten beraien ekintzak, Perineoko muga kontrabandistentzat utziaz.
|
|
|
errepublikarrak Espainiatik ateratzea. Sare hauek alderdien barrualdeko mezuak
|
eramateko
ere balio izaten zuten, informazio garrantzitsua bertatik pasatuz. Baztandar hauen mugalari lanari esker pertsona askok bizitzea lortu zuten.
|
|
|
Jende andana pasatu zen eta Espainiara iristean aske gelditzen ziren. Elizondotik errefuxiatu hauek Donostiara
|
eramaten
zituzten, guardia zibilarekin kontu handiz ibili behar baitzen (Rodriguez, 2001: 85).
|
|
|
Baina beste toki askotan ez bezala, baztandarren gehiengoak zortea izan zuen. Gerra Zibilaren garaian(), bertako populazioak gerra urrundik ikusi zuen, baina gazteak
|
eramaten
hasi zirenean, gerrak eta errepresioak sortutako heriotzak Baztango familia anitz ukitu zituen gerraren krudeltasuna agerian geldituz. Gazte askok gerran hil baino lehen, nahiago izan zuen Frantziara ihes egin.
|
|
|
1941 urtean abere lapurrak (cuatreros) ibili ziren mendietan Baztango artzainei lapurtzen. Gero, lapurtutako abereak (ardiak batez ere), Frantziara
|
eramaten
zituzten han saltzeko. Abere lapur hauek Donibane Garaziko alemaniar tropa okupatzaileen eta Baigorriko jendarmeen kooperazioari esker atxilotuak izan ziren43 Egoera ekonomikoa zailtzean, bai mugaren alde batean zein bestean, abere lapurretak ugaldu egiten ziren.
|
|
|
Gerra garaian familia askok ez zuen bizitzeko adina behar zen oinarrizko janaririk, eta, gainera, gizonak frontera
|
eramatean
, lan indarra ere falta zen. Horregatik Udaletxeari diru laguntzak eskatzen zizkioten.
|
|
|
Muga oso zaindua zegoen. Guardia zibilak inguruko baserrietako jendeen zerrendak egin zituen eta biztanleak behartu salvoconductoak gainean
|
eramatera
, hori egin ezean zigorra handia izaten zelarik.
|
|
|
Zergatik gertatu zen Holokaustoa? Zerk
|
eraman
zituen alemaniarrak halako jarrera totalitario eta xenofoboa hartzera. Halako galderak zituen buruan Stern ek aipatu lana idazteari ekin zionean.
|
|
2005
|
|
|
Hondartza bereziki arriskutsua zen emakumeen gorputzaren erakusketaren beldur zirenentzat. Bainujantziaren arazoa zegoen, turisten eskutik, are larriago bihurtu zena, erregimenaren ustez, turistek arropa gutxiegi
|
eramaten
zutelako. 1941ean, Espainiako Segurtasun Zuzendaritza Orokorrak hondartzara albornozik gabe joatea debekatu zuen.
|
|
|
Horrela, dantza gelak, zinemak, hondartzak, etab. leku oso arriskutsuak bihurtu ziren. Bertan, emakumeak eta gizonak elkartu egiten ziren eta horrek egoera inmoraletara
|
eraman
zezakeen. Horregatik, frankistek leku horietan nola jokatu behar zen ere arautu zuten.
|
|
|
Halaber beste aztarna batzuekin ere ezohiko interpretazioak plazaratzen ditu, txanponekin adibidez. Bergua k uste du txanponen leiendak esaldiak direla, baina txanponek beti produzitutako diru etxearen izena
|
daramate
. Beraz ez dago onartzerik txanponei buruz esaten dituenak:
|
|
|
Argitzen ez diren arrazoiak tarteko, Complutense ko katedraduna den Arnaiz83 Alonso-ren ikerketa lerrora biltzen da. Arnaiz-ekin berarekin Unibertsitate Complutense ko ospea
|
darama
, baita unibertsitateko argitalpen zerbitzua ere. Ikertzaile bien artean Iberiar Penintsulako bi hizkuntza ezezagunak (iberiera eta tartesiera) deszifratzen dituzte, eta Italiako etruskoa zein Kretako A Lineala ere ulergarri bihurtzen dituzte.
|
|
|
4 Autorearen ustez, Gomez Moreno-ren signarioak noraezean
|
eraman
ditu ikerlariak, horregatik geroztik hizkuntzalariek ez dute ezer aurreratu hizkuntza honen ezagupenean: –la fe en las lecturas presentadas como indiscutibles, ha imposibilitado cualquier traducción coherente.
|
|
|
Leherkari guztiek ez dute zertan bokalik
|
eraman
behar, batzutan bakarrik joan daitezke, besteetan edozein bokalekin doaz, gure lana bokal hori zein den zehaztea da34.
|
|
|
Laburtzeko egun Beltran-en gudua deitzdeari egiten zaizkion kritikak hauek dira: alde batetik gudu hitzak beharbada jatorri germanikoa duela, eta itsatsirik
|
daraman
a artikulutzat har daitekeela, hots, euskarak erromantzetik jasotakoa26 Bestalde deitu aditzari dagokionez, ez dirudi hitzak euskal jatorria duenik, latinezkoa baizik (dictum), tu daramaten aditzak ez baitira normalean euskal jatorrikoak. Horretaz guztiaz gainera, euskaraz tzd kontsonante multzorik ez da ezagutzen.
|
|
|
Laburtzeko egun Beltran-en gudua deitzdeari egiten zaizkion kritikak hauek dira: alde batetik gudu hitzak beharbada jatorri germanikoa duela, eta itsatsirik daraman a artikulutzat har daitekeela, hots, euskarak erromantzetik jasotakoa26 Bestalde deitu aditzari dagokionez, ez dirudi hitzak euskal jatorria duenik, latinezkoa baizik (dictum), tu
|
daramaten
aditzak ez baitira normalean euskal jatorrikoak. Horretaz guztiaz gainera, euskaraz tzd kontsonante multzorik ez da ezagutzen.
|
|
|
Eta beti sentsazioa sortzen dizute, eske benetan burlak dira. Orain Madrilen
|
eraman
dituztelako PPko bi diputatu horiek, gaur irakurri dut egunkarian, orain esan dute: –porque en España nadie había sido detenido desde 1975 a la 1 de la madrugada?.
|
|
|
Horiek ez daukate eskubiderik eta beraz horiek ez ditugu kontatu ere egiten ezta. Orduan, gazte batek eta bere lagunaren anaia, ama edo aita ikusi duena nola
|
eramaten
duten. Nire lagun baten etxean sartu ziren, hirurogei urte eta gehiagoko Juan Mari Torrealdai. Gauean, ateak puskatu eta garrasika, eta goizeko ordu batak pasata ziren.
|
|
|
Egin behar duena intelektual batek, nire ustez da: herri honetan badaude borroka batzuk, badaude problema batzuk, eta borroka hori aurrera
|
eramateko
badaude jende batzuk eta badaude beste batzuk ere, PPkoak daude PSOEkoak daude eta guzti hori. Bueno, intelektualak aukeratu egin behar du zeintzuk izango diren bere lagunak.
|
|
|
Euskal egoera erretratatzen du beraz, esaldi honetan, Navarrok. Biolentziak beldur situazio batera
|
eramaten
gaituela aitortzen du autoreak, hau da biolentzia aplikatzeak beldurra sorrarazten diela pairatzen dutenei.
|
|
|
Beraz estatuak berriz ere biolentzia erabiliko luke bere sistema iraunarazteko. Hau da, AEBek munduaren hegemonia osoa lortu nahi dute beraien ekintzek erakutsi duten bezala, hau lortzeko, edozein erresistentzia suntsitu beharra daukate, eta suntsipen hau aurrera
|
eramateko
, biolentzia erabiliko da. Horrela, Chomskyk dio. Ciertamente Estados Unidos tratará de destruirlos?, munduko estatu den honek biolentoki jokatuko duela edo jokatzen ari dela jakitera emanez.
|
|
|
bata biolentziarena eta bestea biolentziarik gabekoa. Elkarrizketan bertan esaten da bide biolentoak jarraitzen dituztenak bide demokratiko pazifiko batera
|
eraman
nahi izanez gero, bide pazifikoak jarraitzen dituzten horiek bide biolentoak jarraitzen dituztenengan esperantza sortu luketela. Paulo Iztueta Armendarizek (2000) bere Hezkuntza, hizkuntza eta boterea Euskal Herrian liburuan goian aipaturiko ideiarekin bat egingo lukeena helarazten du, honako hau alegia:
|
|
|
Baina, zer pentsatuko luke, edo zein izango litzateke pertsonai honen erantzuna, jakingo balu iraultza horretan zenbat pertsona hil ziren?. Ez nuke ikerketa lan hau bide periodistiko filosofikoetatik
|
eraman
nahi; baina gogoeta eten bat besterik izatea, besterik ez dut nahi.
|
|
|
estatu bat dago, non frankismo garaitik edo diktadura garai batetik demokrazia garai batera salto egin nahi den, horretarako, herriak bere aldarrikapenak, kalera?
|
eramaten
ditu, baina aldiz, gobernu, demokratiko, berri hori osatzen dutenak edo osatzen dihardutenak, frankismo garaiko berberak dira, eta beraz, ez dute aldaketa handirik nahi lehengo botere planteamenduekiko.
|
|
|
Baina, errege baten umea errege bat da. Hori da benetan animal, animal, animal; biologiara
|
eramandako
kontzeptu bat da hori. Hau honela esanda, kasik txiste bat ematen du, baina eske zoritxarrez hori horrelaxe dago.
|
|
|
Baina euskarazko testua agertzen hasi behar zenean (eleberria bera) eten egin zen argitalpena. El Ateneo-k, ohar baten bidez, bere jatorrizko asmoa obra osorik ateratzea zela adierazi zuen; baina euskarazko narrazioari alboan jarri nahi zioten gaztelerazko itzulpena egiteko arazoek, eta Bilboko Beti Bat egunkariak obra hori arinago atera izateak, proiektua garatu gabe uztera
|
eraman
zituen.
|
|
|
Izan ere Herranengan bat egin zuten Gasteizko kultur munduaren bizipenak eta foru abolizioaren inpaktuak. Hola bere baliabide ekonomiko eta esperientzia editoriala erabiliz euskal kultur aldizkari bat sortzeko ekimena aurrera
|
eraman
zuen.
|
|
|
Laburbilduz, 1879ko abendurako, urte t, erdiz hiru tomo atera ondoren, Revista, lehen mailako kultur produktu izan gabe ere, nahiko egoera politean zegoela esan daiteke, kalitate eta harrera onargarriaz. Aldizkariak emaitza hobea lortu ez bazuen, neurri handiz kolaboratzaileen kopuru mugatuagatik eta ekimenaren pisua Herranek bakarka
|
eraman
behar izateagatik izan zen. Edozein kasutan Gasteizko Ateneoari lotuta egoteak proiektuari babesa eskaintzen zion.
|
|
|
Bere izakera biziari esker, Herran gazteak, gerora berarekin hainbat proiektutan aurkituko ditugun adiskideak egin zituen unibertsitatean: Julian Apraiz, Federico Baraibar, Julian Arbulo, etab. Gasteizko kultur mundutxo horretan aktiboki aritu zen, bai hiriko Ateneoan (klaseak emanez zein idazkari karguaz), bai Academia Cervántica ren sorreran (1873), edo baita Revista Bibliográfica bezalako proiektu editorialak aurrera
|
eramanez
ere (aldizkari hau euskaraz, latinez, gaztelaniaz, portugesez, italieraz, frantsesez, ingelesez, alemanez, katalanez eta proventzalez idatzia ei zegoen).
|
|
|
33 Artikulu ez originalak hogeita hamar baino gehiago dira (%10etik gora). Baina datua ezin zehaztu daiteke asko gehiago, beti ez baitago jakiterik data zahar bat
|
daramaten
artikuluak aldizkariak berak beste nonbaitetik jaso zituen ala egileek eurek bidalitako artikulu argitaragabeak ziren.
|
|
|
Gai filosofiko erlijiosoak landuz, Antolin Burrieza Gasteizko Ateneoko kideak, panteismoaren gaiari heldu zion. Hasteko bere jatorri historikoak azaldu zituen, Grezia klasikoan hasi, Plotino, filosofo hinduen eragina, Aro Modernoan Spinoza, berrikiago aleman eskolen ekarpena, e. a. Ondoren panteismoak gizabanakoaren indibidualitatea akabatu eta determinismoara
|
daramala
salatzen zuen. Hortaz, posizio liberal katolikoetatik kritikatuz, panteismoa gaitzetsi egiten zen, Balmes filosofo katalanaren ildoan.
|
|
2006
|
|
|
Cluniako konbentura Varduli deituek 14 herri
|
eramaten
dituzte, zeinetarik Alabanaenses direlakoak aipatzeaz aski baita; Turmogidi deituek 4 eramaten dituzte, Segisamonenses eta Segisamaiulienses direlakoak barne. Konbentu berera joaten dira Carietes eta Vennenses direlakoak 5 hiri barrutirekin, hauen arteko bat Velienses direlakoena delarik.
|
|
|
Cluniako konbentura Varduli deituek 14 herri eramaten dituzte, zeinetarik Alabanaenses direlakoak aipatzeaz aski baita; Turmogidi deituek 4
|
eramaten
dituzte, Segisamonenses eta Segisamaiulienses direlakoak barne. Konbentu berera joaten dira Carietes eta Vennenses direlakoak 5 hiri barrutirekin, hauen arteko bat Velienses direlakoena delarik.
|
|
|
Dirudienez, Inperioko beste lurralde batzuetan gertatu zen legez, antzinako euskaldunak menperatuak eta kontrolatuak zeuden arren, beraien hizkuntza, defentsa eta bizimodua mantentzeko nahikoa autonomia gorde zuten. Egoera zeharo aldatu egin zen ehun urte beranduago, bisigodoek baskoien kontrako kanpaina militarrak aurrera
|
eraman
zituztenean, baskoi batzuk erromatarren mendekoak izaten jarraitzen zutelako eta mendialdeko baskoiak zakuraketak egiten hasi zirelako behealdeko beraien bizilagunen lurretan.
|
|
|
Frankoei, aitzitik, kontra gertatu zitzaien? Baskoinak baino askoz ere gutxiago eta ahulago izateraino bai
|
zeramaten
armamentuaren astuntasuna, baita etsaiak baino beherago kokatuak egotea ere. Bataila honetan hil ziren Egiardo seneskala, Anselmo konte palatinoa eta Roldan, Bretainia-ko markako prefektua ere, beste askoren artean.
|
|
|
Emakumeen bezalako ile luzea
|
eramaten
zuten eta gerran zeudenean zinta batekin lotzen zuten. Artilezko tunikak janzten zituzten gerriko batekin.
|
|
|
eta artilezko kapa beltza janzten zuten. Oinetan botak edo abarkak
|
eramaten
zituzten. Janzten zuten arropagatik esan dezakegu Kantauriko klima oso hotza izaten zela.
|
|
|
Janzkerari dagokionez, tunika bat
|
eramaten
zuten gerriko batekin lotuta. Tunika horren azpiak galtza laburrak janzten zituzten hotza ekiditeko.
|
|
|
Edonola, Estrabonek gure lurraldean bizi ziren herriei buruz idatzi zuen. Historialariek Estrabonen obrarekin eskuan idatzi dute baskoien historia, horrek egoera nahasgarrietara
|
eraman
duelarik.
|
|
|
Gaizki hitz egiten zuten, bai latina eta bai beraien hizkuntza ulertezina, eta horrek barrea eragiten zuen. Ilea luze
|
eramaten
zuten. Hiriko biztanleak, berriz, kultuak ziren eta dignitasa erakusten zuten, janzterakoan adibidez.
|
|
|
Hiriko biztanleak, berriz, kultuak ziren eta dignitasa erakusten zuten, janzterakoan adibidez. Ilea motza
|
eramaten
zuten eta ordenatuak ziren hitz egiterakoan.
|
|
|
Ez dute ura baizik edaten, eta lurrean egiten dute lo. Adats luzea
|
eramaten
dute emakumezkoen erara, nahiz eta gudukatzeko orduan zirrindara batez lotu kopetean. Aker okela jaten dute gehien bat.
|
|
|
Bastetanian emakumezkoak ere dantzatzen dira gizonezkoekin nahasian, elkarri aurpegia emanez, eskutik helduta. Gizonezkoak beltzez jantzita ibiltzen dira guztiak, gehez jantzita ibiltzen dira guztiak, gehienek sagos delako
|
daramatelarik
. Honetaz estaltzen dira lo egiteko ere beren lastozko etzantzetan.
|
|
|
Keltatarren antzera, argizarizko ontzietaz baliatzen dira. Emakumezkoek arruntki soin gainekoak
|
eramaten
dituzte eta kolore biziez brodaturiko soinekoez janzten dira. Herri batzuk, moneta gisa,(?) baliatzen dira; oso barrukaldean aurkitzen direnek, aldiz, produktuen trukea praktikatzen dute, edota zilarrezko xaflak ematen ebakita ordain bezala.
|
|
|
Harek, gizonari gertatutako zorigaitz guztiak entzun ostean, erantzun zion: . Zure zoritxarrak ikusita, nire astoa utzi egingo dizut, oso ona baita umeak Compostela hiriraino
|
eramateko
, nongo bizilaguna naizen, bertan astoa itzultzearen truke?.
|
|
|
Ahaide nagusien borrokak hiribilduetan ere islatu ziren. Noblezia txikiko leinuek hiribilduetan bizileki hartu zutenean, harresi barrura
|
eraman
zituzten landako liskarrak eta gatazkak.
|
|
|
deitzen zaiona eta bestea flumen, ibaia?. Biak ere ezin dira inola ere txaluparik gabe zeharkatu eta biziki gaitzetsi behar dira hemengo bateltzainak, ibai hauek estu estuak izanik ere txanpon bana eskatu ohi baitute haatik beste aldera
|
eramaten
duten gizon bakoitzeko, hala txiroa nola aberatsa izanik, eta lau txanpon zamariengatik, are indarrez era lotsagarrian eskatuz. Gainera hauen ontziska txiki txikia izaten da, arbola bakar batez egina, zaldiak ozta ozta hartzen dituena.
|
|
|
Gainera hauen ontziska txiki txikia izaten da, arbola bakar batez egina, zaldiak ozta ozta hartzen dituena. Horra sar zaitezen menturaz uretara eror, eta hobe izango duzu beraz zaldia zeure atzetik
|
eramatea
, aho uhaletik helduta, txalupatik kanpo, uretatik. Beraz ez sartu txalupara beste askorekin batera, pisu handiegia hartzen badu laster izango da hondoratzeko zorian eta.
|
|
|
Noranahi doala nafarra edo baskoia, adarra
|
eraman
ohi du idunetik zintzilik ehiztariak bezala eta auconas, azkonak, deitzen dituen bi edo hiru jaurtigai eskuetan.
|
|
|
Azkenik, mendi basatietan abeltzain tribuak bizi ziren. Hauek ez ziren arduratzen zergak nori ordaintzeari buruz eta bizitza nahiko nomada
|
zeramaten
.
|
|
|
Klima hotzaren ondorioz lurrak ez du ardorik ezta oliorik produzitzen eta, ondorioz, galiarrak garagarrarekin egindako edari bat egiten dute zythos edo garagardo izenarekin izendatzen dutena. Galiarrei ardoa asko gustatzen zaie eta merkatariek
|
eramaten
dietena laster hartzen dute, mozkor daudenean zoratu egiten dira.3
|
|
|
Jaunaren berpizkundeko 1100 urtea zen, Guillermo de Poitou kondearen printzerrian, Luis frantsesen errege zelarik, poiteviar herria inbaditu zuen izurrite hilgarri batek, familia osoak hilerrira
|
eraman
zituelarik. Orduan gizon batek, hilkortasun horrekin izutua eta zigor hori ekidin nahiean, Santiagora Espainiako lurretatik joatea erabaki zuen.
|
|
|
Orduan gizon batek, hilkortasun horrekin izutua eta zigor hori ekidin nahiean, Santiagora Espainiako lurretatik joatea erabaki zuen. Eta bere emazte eta bi haurrak behorrean
|
eramanez
, Iruñeako hiriraino iritsi zen. Baina han bere emaztea hil egin zen eta bere ostalari zuzengabeak gizon harek eta bere emazteak ekarri zituzten baliabide guztiak bereganatu zituen.
|
|
|
Baina han bere emaztea hil egin zen eta bere ostalari zuzengabeak gizon harek eta bere emazteak ekarri zituzten baliabide guztiak bereganatu zituen. Emaztearen heriotzaren ondorioz guztiz lur jota eta dirua eta haurrak
|
eramateko
erabilitako behorra galduta, haurrak eskutik hartu eta bere bidea kostata jarraitu zuen. Eta samin eta kezka izugarrian murgildurik zihoala, asto indartsu bat zeramatzan gizon ohoragarri batekin aurkitu egin zen.
|
|
|
Emaztearen heriotzaren ondorioz guztiz lur jota eta dirua eta haurrak eramateko erabilitako behorra galduta, haurrak eskutik hartu eta bere bidea kostata jarraitu zuen. Eta samin eta kezka izugarrian murgildurik zihoala, asto indartsu bat
|
zeramatzan
gizon ohoragarri batekin aurkitu egin zen. Harek, gizonari gertatutako zorigaitz guztiak entzun ostean, erantzun zion:
|
|
|
Bere kontakizunean, ahaide nagusi horrek esaten du liskar horren arrazoi nagusia andak
|
eramateko
erari buruzko eztabaida izan zela: sorbalda gainetik edo goitik (ganboa) eraman behar ziren, edo eskuan, behetik (oñaz).
|
|
|
Bere kontakizunean, ahaide nagusi horrek esaten du liskar horren arrazoi nagusia andak eramateko erari buruzko eztabaida izan zela: sorbalda gainetik edo goitik (ganboa)
|
eraman
behar ziren, edo eskuan, behetik (oñaz). Horrela dio testuak:
|
|
|
Bestalde, bere estiloaren modernitateak goseteen, klimaren, monetaren balioaren, etabarren inguruko xehetasunak kontuan hartzera
|
eraman
zuten, gaur egungo historiografiaren ezaugarri arruntak direlarik. Adibide bat ikusiko dugu:
|
|
|
Bere anaia Fruelarekin zenbait espedizio antolatuz hainbat hiri hartu zituen militarki, adibidez, Lugo, Tuy, Oporto, Anegia(?), Braga metropolitanoa, Viseo, Chaves, Ledesma, Salamanca, Numancia (gaur egun Zamora deitzen dutena), Avila, Astorga, Leon, Simancas, Saldaña, Amaya, Segovia, Osma, Sepulveda, Arganza, Clunia, Mave, Oca, Miranda, Revenga, Carbonera, Hablaos, Cenicero eta Alesanco, bere gaztelu, herri eta herriskekin. Aldi berean, ezpataz hil zituen arabe guztiak, baina kristauak berarekin
|
eraman
zituen aberrira. Orduantxe populatu ziren Asturias, Primorias, Liebana, Trasmiera, Sopuerta, Karrantza, Bardulia (orain Gaztela esaten diotena) eta Galiziako itsasaldea; zeren eta Araba, Bizkaia,
|
|
|
VII. mendean jaio zen Santiago apostuluaren kondaira Frantzian. Esaten zenez, Santiago apostuluak Iberiar Penintsula kristautu zuen eta hil zenean, bere jarraitzaileek bere gorpua Penintsulara
|
eraman
zuten bertan lurperatzeko. Kondaira hori hedatzen hasi zen eta VIII. mendean Penintsulara iritsi zen.
|
|
|
Beren zakartasun eta basatitasuna ez zaizkie zor beren gerra ohiturei soilik, baita beren urruntasunari ere, zeren lur horietara
|
daramaten
bideak luzeak baitira, eta harreman zailtasun honek galerazi baitie soziabilitate eta gizatasun guztia. Halere, gaur egun gaitza ez da hain larria, bakeari eta erromatarrekin duten eguneroko tratuari esker, nahiz eta bi abantailok eman ez direneko tokietan izakera uzu eta basatiagoa mantentzen den.
|
|
|
Ondoren, Bursaones, Cascantini eta Gracuritani direlakoen lurretara joanik, guztiak suntsitu zituen eta, haien uztak hondaturik, Calagurris Nasicara abiatu zen; pasatu zuen hiritik hurbileko ibai bat eta, zubi bat eraiki ondoren, bertan ezarri zuen bere kanpamendua. Hurrengo egunean, Marcus Marius quaestorea igorri zuen Arevaci eta Cerindones direlakoen herrietara tropa biltzera, eta handik Contrebia Leucadara gari hornimendua jasotzera; hiri honetatik erabat erraza zen beroien lurraldera irtetea, armada noranahi
|
eramatea
pentsaturik ere; halaber, Caius Insteius zaldieriako prefektuak igorri zuen Segoviara eta Vaccaei direlakoen herialdera zalditeri indarrak biltzera, berauei agindu zielarik itxaron zekiotela Contrebian. Hauek igorri ondoren, bera baskoien lurraldean barrena sartu zen bere armadarekin eta beroien mugaldean ezarri zuen kanpamendua.
|