|
2004
|
|
|
1902an Busturiko maisua zenaren, Víctor Bilbaoren aurka idatzi zuen, eraztuna
|
erabiltzen
zuelako, mutikoeak erdaraz egin zezaten kalean ere. Mutikoari eraztuna kendu eta zigorraren ordez dirua eman zien bere gurasoei opa
|
|
|
ere multzoka jaso behar, hizkuntzak berak, antzinako idazle eta iturri erdaldunduetan baino, berezko zuen sen edo espirituan oinarrituak. Euskara hori, jakina, edonoiz, edonon eta edozertarako
|
erabili
behar, euskaldunen arteko komunikabide nagusia izan behar baitzuen. Horraino lerrabide pisuzkoenak eta ezagunenak.
|
|
|
Sabino Bizkaiako giroan bizi zen: Ezkerraldeko fabriketan erdaldunak trumilka sartzen ziren eta Bizkaiko kaletarrek euskara pidjintua
|
zerabilten
, Sabinok euskararen idaztea, eta «euzkera ona» hiztegi garbi batekin idaztea bultzatu nahi izan zuen. Euskara hobearen egiteko lparraldeko idazleen tradizioan eta Hegoaldeko batzuen idazkietan hitzak aurkituko zituen, baina idazki horik ez ziren inon erosgai eta sarritan jadanik euskaran errotu hitzak ez ezagutuz bere izparriak eskaini zituen.
|
|
|
Sabindiar euskara horri bihurtzeko joan den mendeko hirurogeita hamargarren urteetan idazle berriek, sabinismoak baztertu nahiz, euskaniolera jo zuten. Ustez eta Sabinok asmatu zituen hitz batzuen baztertzen hasi, hala nola idatzi izkribatu
|
erabiliz
guk generabilan jakintza hitzaren ordez, zientzia espainolkeria. Ulergarriago izateko, omen?
|
|
|
Lehenengo jarrera sostengatzen dutenen ezaugarria da, euskara aztertzeko metodo aprioristiko eta logikazaleak
|
erabiltzen
dituztela. Korronte honetan ko katuko lirateke, zehazki, Astarloa eta honen jarraitzaletzat jotzen den Sabino Arana.
|
|
|
dira biak, eta
|
darabilgun
gaian eta garaian behintzat, Azkue askozaz berrizaleago ageri zaigu, tradi zio idatziari dagokionez. Ondorioz, uste dugu berezi beharreko sailak direla, mende bukaeran jaio eta XX.aren hasieratik aUITera zabaltzen den bizkaiera idatzi berrian, Aranak irekiriko bidea, hots, orto grafia sistema eta neologismo sorta bat edo agian hobe Iitzateke esatea, neologismo hoiek baino ga rrantzitsuago bait da, erdal kutsuko hitz guzti guztiekiko jarrera garbizalea, bere jarraitzaileek lútz be rrigintzan hasirikoa jarraitu bait zuten, eta bestetik eredu horrek biltzen duen aditz laguntzailearen sistima eta joskerari buruzko zenbait berezitasun, Azkueren eskutik sorturikoak gehien bat, hau mai zegi azpimarratu ez bada ere.
|
|
|
tan euskalgintzan garbiki kontrakoak edo zeharo epelak direnen aldetik dato rrenean eta, batez ere, konturatzen garenean beren iritzietan arrazoi soilki aka demikoak linguistikoak
|
erabiltzen
dituztela dioten horiek, hauek ere, ohar gabean edo ohartuta, beren ideologia politikoa ezkutatzen dutela. Noiz egingo da alde bateko edo besteko nazionalistak ez diren euskaltzale horien zerren da?
|
|
|
Arraza gauza bat da, arrazakeria deitu ohi zaiona, jokabide politiko eta ideologikoengatik bereizkeriaren praxia islatzen duenean, eta beste gauza bat, oso desberdina, arrazaren kontzeptua zentzu genetikoan
|
erabiltzen
denean, maila akademikoan, alegia. Azken adiera honen harira, L. F. Cavalli Sforza Stanford-eko genetista ospetsuari jarraiki (273), arrazaren kontzeptuak «dirau
|
|
|
Egia da, bai, XIX. mendeko beste zientzilari askoren antzera, arrazaren kontzeptua
|
erabili
zuela, oinarrizko elementutzat zuela, baina hori egitean Eu ropako joerak jaso besterik ez zuen egin. Euskal Herrian bertan, Kanpionek ere arraza erabiltzen zuen barra barra bere idatzietan.
|
|
|
Egia da, bai, XIX. mendeko beste zientzilari askoren antzera, arrazaren kontzeptua erabili zuela, oinarrizko elementutzat zuela, baina hori egitean Eu ropako joerak jaso besterik ez zuen egin. Euskal Herrian bertan, Kanpionek ere arraza
|
erabiltzen
zuen barra barra bere idatzietan. Baita J.M. Barandiaran antropologoak ere «euskal gizakia» deitu ohi zaionaren jatorriaz jardutean, zei naren eboluzio abiapuntua 7.000 urte inguruan finkatzen baitu (277).
|
|
|
Baita J.M. Barandiaran antropologoak ere «euskal gizakia» deitu ohi zaionaren jatorriaz jardutean, zei naren eboluzio abiapuntua 7.000 urte inguruan finkatzen baitu (277). Honekin adierazi nahi duguna da, bat, arrazaren kontzeptua Sabino Aranaren garaian, eta oraindik geroago ere, diskurtso zientifikoan
|
erabiltzen
zen ohiko terminoa zela, eta bi, lan honen hasieran esan bezala, komunitate etnikoaren edo nazio aren edukia eman ziola Sabinok arrazari.
|
|
|
Sabino Aranak, halere, badu zer zuzendurik. Arbuiagarria da euskara arro tzekin ez kutsatzearren defentsazko tresna gisa ere
|
erabili
izana; eztabaidaga rria da, halaber, hizkuntza elkarrekin komunikatzeko tresna huts gisa hartu iza na; eta, batez ere, garai hartan ulergarriagoa izan arren, ez da horregatik onartzekoa naziotasunaren funtsa, ez hizkuntzan, baizik arrazan jarri izana, areago oraindik Humboldten tradizioa atarian izanda. Aranak puntu horietan egiten du garbiki erren.
|
|
|
...aidan agertuko den bezala, alderdi linguistiko zein historikotik begiratuta, berak adierazi nahi zuen herri errealitatea adieraz teko desegoki asmatutako hitza izango da Euzkadi-rena; baina arreta jarri, hitz horren bidez azaldu nahi zuen kontzeptuaren edukian ezarri behar da, hor ha tez ere, honek baitu garrantzirik gehien, eta ez hainbeste, agian, kategoria po litiko hura adierazteko berak
|
erabilitako
hitzaren desegokitasunean. Euzkadi hitzak, lehenik eta funtsean, bere lurralde historikoan zein diasporan bizi den euskal jatorriko guztien komunitate etnikoa esan nahi du.
|
|
|
Atal honetakoa bukatu aurretik, ohar pare bat egin beharrean gaude. Ba ta da Sabino Aranak etnia hitza ezagutu bai, baina behin edo beste bakarrik
|
erabiltzen
duela, eta orduan adjektibo eran. Eta erabiltzen duenean, ez zentzu juridikoan, fisikoan baizik erabiltzen du (30).
|
|
|
Ba ta da Sabino Aranak etnia hitza ezagutu bai, baina behin edo beste bakarrik erabiltzen duela, eta orduan adjektibo eran. Eta
|
erabiltzen
duenean, ez zentzu juridikoan, fisikoan baizik erabiltzen du (30). Eta bestea da, Katalunia, latín dar arrazatik datorrenez gero, Espainiako erregio bat besterik ez dela, bere so rreraz, izaera politikoaz, arrazaz, hizkuntzaz, historiaz eta izaeraz espainola delako.
|
|
|
Ba ta da Sabino Aranak etnia hitza ezagutu bai, baina behin edo beste bakarrik erabiltzen duela, eta orduan adjektibo eran. Eta erabiltzen duenean, ez zentzu juridikoan, fisikoan baizik
|
erabiltzen
du (30). Eta bestea da, Katalunia, latín dar arrazatik datorrenez gero, Espainiako erregio bat besterik ez dela, bere so rreraz, izaera politikoaz, arrazaz, hizkuntzaz, historiaz eta izaeraz espainola delako.
|
|
|
Beraz, harentzat hizkuntzak ez bide du zerikusirik ez pentsa menduaren antolaketan eta ez eraginik mundu ikuskeran, hizkuntzalari batzuek aitortzen dioten bezala. Bigarren ezaugarria da, euskara, literaturarako ez ezik, herritarrak irrelijiositatea eta inmoralitatea dakartzaten atzerritarren kontra de fendatzeko ere
|
erabili
behar dela, hura «babes» eta «kontrahorma» gisa hartuz, alegia (34). Hirugarrena da agian, oinarrizkoena eta horregatixe, beharbada, kritikak ere gehien aipatu izan duena, euskaltzaletasuna hertsiki Aberriaren kausari loturik dagoela eta euskaltzeltasuna, funtsean, abertzaletasuna zor zai ola.
|
|
|
Eta ga lera horretan, ez atzerritarrak (40), etxekoak dira errudunak, Euskeria indepen dentea izan zen garaian ere gaztelania izan baitzen beren hizkuntza ofiziala (41). Goi klasekoek ez baitute
|
erabiltzen
gizarteko beren harremanetan, gizar te mugikortasunean aurrera egin nahi duten euskaldunentzat oztopo bat beste rik ez da (42). Horregatik dago bere erabilera baserritarren mundura mugatua, eta hauek ere amorratzen daude gaztelaniaz egiteko, arrotz bilakatu zaien etxe an sarbidea izan dezaten.
|
|
|
Sabino Aranak
|
erabiltzen
duen terminología gogoan izatea behar beha rrezkoa da, egun erabiltzen diren euskalaritza, euskalari eta euskaltzale hitze kin nahas ez ditzagun. Gaurko egunetan, euskalaritza euskararen inguruko ikerketaz ari den diziplinari deitzen zaio, horren barruan sartuz euskararen ja torriari nahiz gramatika eta hiztegiari buruzkoak.
|
|
|
Sabino Aranak erabiltzen duen terminología gogoan izatea behar beha rrezkoa da, egun
|
erabiltzen
diren euskalaritza, euskalari eta euskaltzale hitze kin nahas ez ditzagun. Gaurko egunetan, euskalaritza euskararen inguruko ikerketaz ari den diziplinari deitzen zaio, horren barruan sartuz euskararen ja torriari nahiz gramatika eta hiztegiari buruzkoak.
|
|
|
Guztien gainetik, agian, Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino li burua da Aranaren lanik meritagarriena euskalaritzaren sailean, zeinetan soi nuez eta letren zeinuez ari baita, ortografiaz eta fonetikaz, ordurarte euskaraz
|
erabili
izan diren sistema grafikoez eta euskeralogoek egin dituzten erroreez. Zehatz mehatz aztertzen du euskalkien batasun arazoa, 62 neologismo sortzen ditu, eta euskarazko 123 eta gaztelaniazko 36 hitzen etimologia azaltzen du.
|
|
|
tografía» artikuluari erantzunez, Astarloa eta Mogelen tradizioari jarraiki, e eta q ren ordez, k
|
erabiltzea
errebindikatzen baitu. Baina bere lan maisua, esan bezala, Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino (1896) da.
|
|
|
|
Erabili
dituen arau iturriez ari dela, Apéndices izeneko atalean, lau aipa tzen ditu, hiru izen (aita Arana jesuita, Kanpion eta Azkue) eta aldizkari bat (Donostiako Euskal erria), osorik transkribatuko duguna, bertan bakoitza zer gatik aupatzen duen baitakar: «Traeré a examen al Padre Arana, guipuzcoano, porque es el tratadista que más ha escrito sobre ortografía y el primero, si no me equivoco, que generalizó el empleo de la tilde; a la revista Euskal erria, de San Sebastián, no porque sea autoridad en Euskeralogía, sino porque es su sistema gráfico en el que aparecen las producciones de Arrese eta Beitia (pu es en ella casi exclusivamente escribe), poeta bizkaino y el más inspirado y de menos incorrecta dicción entre todos los poetas euskeldunes de nuestros dí as; al señor Campión, nabarro, porque es el euskerálogo moderno que ha traí do en junto de varios dialectos del Euskera y entre ellos del bizkaino, y el más fiel en la exposición gramatical; y al señor Azkue, porque es tratadista moderno del Euskera Bizkaino y ha presentado un proyecto de sistema gráfi co después de haber aparecido el mío.
|
|
|
Berriro Kanpionengana etorrita, esan dezagun Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino liburu honetan bertan berarekin ari dela, haren Gramá tika de los Cuatro Dialectos Literatos de la Lengua Euskera ri (1884) aitor tzen dion autoritateaz baliatzen dela Azkueren aurrean lagi hitza ere
|
erabiltzen
dela baieztatzeko orduan, hauxe dioelarik: «autor veracísimo que, al tratar del cambio de a en e cita este ejemplo» (64).
|
|
|
Sabino Aranak aipatutako eranskin horretan euskal alfabetoaren berrikuntza rako hobesten dituen formak, x, tx eta r dira, azken hau gainean tilet bat duela, gaurko bikoiztuaren ordez. Lehenengoak beste lauek
|
darabiltzaten
eh, s, s eta z (azken bi hauek gainean marra daramatenak) ordezkatzen ditu; bigarrenak, eh, z,
|
|
|
Bata Josef Francisco de Iri goyen en Colección Alfabética de los Apellidos Bascongados con sus Signi ficados da, 1.609 abizenen zerrenda zekarrena, eta bestea Augusto Federiko Pott ek alemanieraz 1875ean idatzi eta gaztelaniara Eliano Ugarte-k 1887an itzulitako Sobre los Apellidos Bascongados liburuxka, azken hau, 43 orrialde besterik ez dituen arren, lehenengoa baino askoz ere hobea zena. Iturri gisa, Kanpionen Datos Históricos referentes al Reino de Nabarra ere
|
erabiltzen
du, harenean azterketa etimologokoa egiteko datu historikorik agertzen delako. Neurri handiko lana da, 5.000 hitzetik gorakoa baita, abizenak 33 espezietan sailkatuta ematen dituelarik.
|
|
|
Amorrortu editoreak dioenez, 7.000ko zerrenda egitea pentsatuta omen zeukan. Orobat, Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino lanean ere, bertan
|
erabilitako
euskarazko 122 hitzen jatorria ematen da, zerrendatuta, eta erdarazko beste 22rena, hala nola vasco rena (lartinezko uasco tik), vascuence rena (gaztelerazko vasconce tik), osco rena (euskaraz ko eusko tik) (75). Orobat, Umiaren Lenengo Aizkidia n (76), Euzkera,
|
|
|
Lehen nazionalismoaz hitz egitean, euskara atzerritarrengandik defenda tzeko ere
|
erabiltzen
zuela esanak baikara, honek ere, hein batean bakarrik ez baina, bere neologismorako joera ere esplika lezake.
|
|
|
Euskaraz idatzitako liburu horietako bat da, hain zuzen, Umiaren Le nengo Aizkidia. Remen haurrei irakurtzen irakasteko euskal alfabetoaz testu li buru baten antzeko zerbait prestatu beharrean aurkitzen baita, bere azalpenetan gramatikan ohikoak diren hitz teknikoak
|
erabili
beste biderik ez zaio geratzen. lrakurleak jakin dezan bakoitzaren esanahia, azkenean 117 inguruko hitz berri en zerrenda dakar taula batean (78). Lecciones de Ortografía del Euskera Biz kaino liburuan ere badator bertan agertzen diren beste 73 hitz berriz osatutako beste zerrenda bat ere (79).
|
|
|
Esan beharrik ez dago egileak euskarazko liburu hauetan
|
darabilen
hiz kuntz ereduak idatzizko zein ahozko euskal literaturaren tradizioarekiko al daketa errotikoa edo, agian hobeto, etena ekarri zuela. Aranari leporatu izan zaizkion hutsegite nabarmenen artean, hain zuzen, garbizalakeriarena izan da, hots, erdal jatorrizko hitzak onartzeari zion higuina.
|
|
|
Ibon Sarasolak bere Euskal Hiztegia n ohartarazten duen bezala (80), hitz horietako batzuk abenda, batzoki, eresti, ereslari, ikurton, hizki, margo, oben, eta horrelakoak, egungo hiztegietan sartuta dauden arreo, gutxi
|
erabiltzen
di rela. Bego.
|
|
|
Bere euskal alfabeto berrituan bere aurreko tradiziotik zetozen hain bat kontsonante kentzen ditu, zehazki, e, h, j, f, q, x, baita beste hainbat zeinu ere (oh, ph, nh, rh, th, w), eta r, 1 eta t bikoiztuak tiletez ematen. H hizkia ere onartu zuen hori
|
erabiltzen
zuten euskalkien kasuan. Horrela jokatzean, batez ere, berak espreski dioen bezala (86), Euskal erría aldizkariak eta Kanpionek bere Gramática Elemental del Euskera Bizkaíno n finkatutako arau eta praxi aren aurka jaiki zen.
|
|
|
(84) Dena den, a bukaerako izenak
|
erabili
izan dituzte Iparraldeko idazleek. Akesolok da karrenez (Op., XV), Ejerzizio izeneko liburuan, 1857ko argitaraldian, honako izen zerrenda aurkitzen da:
|
|
|
Eta, aldi berean, parada horretaz baliatzen da egile ho rietako bakoitzaren literatur ikuspegia zorrozki kritikatzeko (92). Horretarako bi irizpide
|
erabiltzen
ditu, hots: politikoa hau bereziki eta literarioa.
|
|
|
Eta Euzkadi, zer? Hitz berri hau, berez, ez da Euskal Herria bezain garbia, eta ez da garbia, zeren azken hau eus kaldun guztiek ezagutu eta
|
erabiltzen
duten bitartean, hark azalpen bat eskatzen baitu. Beraz, ondo asmatua denetz arazoa alde hatera utzita, ez dago berri bat asmatzen ibili beharrik lehendik daukagunak gure izatearen berri ematen digu nean (159).
|
|
|
Bat: Manuel Arriandiagarentzat, era hitz substantiboak hizkuntza esan nahi du eta bera da euzk+ era eta erd+ era hitz konposatuek hatera duten elementu morfologi koa, edota bere hiztegia
|
erabiliz
, bera da elementu espezifikoa zehazten duen hitz generikoa. Bestalde, euzko ren etimologiaz, Aranaren argudioa errepika tzera mugatzen da, Amezkoa, Orozco, Guipúzcoa eta Vizcaya ren kasuan ere erro bera aurkitzen dela esanez, baina bere arrazoiketan behin eta berriz «pro bable», «verosímil» eta horrelako terminoak erabiltzen ditu (167), datu histo
|
|
|
Manuel Arriandiagarentzat, era hitz substantiboak hizkuntza esan nahi du eta bera da euzk+ era eta erd+ era hitz konposatuek hatera duten elementu morfologi koa, edota bere hiztegia erabiliz, bera da elementu espezifikoa zehazten duen hitz generikoa. Bestalde, euzko ren etimologiaz, Aranaren argudioa errepika tzera mugatzen da, Amezkoa, Orozco, Guipúzcoa eta Vizcaya ren kasuan ere erro bera aurkitzen dela esanez, baina bere arrazoiketan behin eta berriz «pro bable», «verosímil» eta horrelako terminoak
|
erabiltzen
ditu (167), datu histo
|
|
|
ez da egia Aranak aldez aurretik fro gatu gabeko printzipio orokorra formulatuz gero ateratzen dituela bere ondo rioak, a priori arrazonatuz, alegia, zeren bere lanetan azterketa analitiko des kriptiboak egin eta gero iristen baita azalpen sintetiko deduktiboa egitera. Baina Aranak bere une deskribatzailean
|
erabilitako
argudioak argitu eta indar tzeko balio zezaketen froga historiko berririk ez dakar, eta hori zen Kanpio nek eskatzen zuena. Hiru:
|
|
|
Azkueren ustez, esan bezala, bekaizkeriagatik dena, ez beste ezergatik. Txomin Agirrek ere hitz her bera
|
erabiltzen
du Azkueri 1907an egindako gutun batean: «envidioso» (183).
|
|
|
«Ingland» ordez, «England» lukeela, gipuzkeraz «berringi»
|
erabiltzen
dela eta ez «izparringi» (periódico), «bitxabala» (carretera) eta «orlegi» (ver
|
|
|
Azken batean, ongi asmatutako edo herritik jasotako hitzen egokitasun kontua erabilerak erabakitzen baitu, beude hor auzi horiek. Elorregi kritikaria, hau ere esan beharra dago, ez zebilen beti zuzen, zeren, Bizkaian
|
erabiltzen
diren «bier> >, «bijar» eta «bijer» forma ortografikoak direla eta, Aranaren tes tuan kontraesan batzuk ikusi bide baitzituen ez zeuden lekuan eta, lege fone tiko eta ortografikoen arteko bereizketaz egiten dituen zehaztapenez ez ohar tzean, ondorio faltsuak ateratzen baititu (206). Sabino Aranak, hain zuzen, hiru forma horietatik Lekeitioko «bijar» hobesten du eta, beraz, horrela ahoskatu eta idaztearen aldekoa agertuko da.
|
|
|
Ez inoren esanean, arrazoiaren sendotasunean baizik oinarritu nahiko lukeen Orixeren aburu desmifikatzaile honi honako beste sententzia honekin ematen diote bukaera Euzkerea koek eskuartean
|
darabilten
eztabaida honi:
|
|
|
Egia da, baina ez, haren ustez, Altubek dioen bezala eus kal idazle garbizaleen erruz, beste arrazoi batzuk ere tartekatu izan direlako baizik, batik bat hauek: bat, Errioxa, Araba eta Nafarroan, adibidez, euskal idazlerik ez zen garaian gertatu zen euskararen hondamendia; bi, hizkuntza, familian ez ezik, kalean eta eskolan ere
|
erabiltzen
baita, Nafarroan azken ho riek izan dira euskara baztertzeko bide nagusi; hiru, komunikabide idatziek ere beren eragina dute, eta hor Euzkadi eta El Día egunkariak, adibidez, gehien bat gaztelaniaz ari baitira, horiek ere «euzkera baztertu eta atzerazoteko bide rik zabalenak» gertatu dira; lau, herriari artez eragiteko, ahalik eta euskara gar
|
|
|
Haren Bigan·en Abarrak liburutik ale bakar batzuk bakarrik saldu zirelako kexu omen ziren argitaratzaileak. Kiriki ño, gainera, hainbat hitz berriren sortzaile izan zen, «fué uno de los más pu ristas que han existido» (231), eta neologismoak
|
erabiltzeari
ere ez zion uko rik egin, hala nola auteskunde, itz egin, aots, bentasun, abesti, gudate, osa/ ari, guda, izpar, garazki,/ aterri batza, irakurle, irakurri, izparringi, idatzi, ingi, ele, andrakila, orraztontzi, deun, endore... Kontua da, euskara garbia ala mordoiloa (motro/ lo) gorabehera, prosa landua erabiltzen denean, herriak ez duela uler tzen.
|
|
|
Kiriki ño, gainera, hainbat hitz berriren sortzaile izan zen, «fué uno de los más pu ristas que han existido» (231), eta neologismoak erabiltzeari ere ez zion uko rik egin, hala nola auteskunde, itz egin, aots, bentasun, abesti, gudate, osa/ ari, guda, izpar, garazki,/ aterri batza, irakurle, irakurri, izparringi, idatzi, ingi, ele, andrakila, orraztontzi, deun, endore... Kontua da, euskara garbia ala mordoiloa (motro/ lo) gorabehera, prosa landua
|
erabiltzen
denean, herriak ez duela uler tzen. Baina hau herri guztietako hizkuntzekin gertatzen den zerbait da.
|
|
|
Orokorrean direla hitz berriak sortu eta
|
erabiltzen
amo rratuenak. Hau ere ez da egia.
|
|
|
ohikoena, alemana eta ingelesaren kasuan bezala. Euskaraz ere erdal kutsua duten esaldiak eta hitzak baztertu eta, euskal harrobitik sortutakoak
|
erabiltzea
izanen litzateke irizpide zuzena. Maileguen gainetik garbitasuna lehenesten da:
|
|
|
Honela, euskaragoa da esatea, adibidez, txindi, dirua baino, margo kolo rea baino, oben pekatu baino, bijotz miña doloria baino. Hitzak sortzeko or duan, jatorrizko formaren bila joan behar baita, eboluzio metodo historikoa
|
erabiltzea
proposatzen da, bere garaian Astarloak eta Sabino Aranak beren az terbide etimologikoetan egin bezala (236). Bestalde, orokorrean, ikuspegi ne gatiboegia, aurreiritzi sobera, agertzen du Altubek euskararen egoerari buruz, noiz eta Euskal Pizkundearen gailurrean, euskara berpizten ari den unean (237).
|
|
|
Bestalde, orokorrean, ikuspegi ne gatiboegia, aurreiritzi sobera, agertzen du Altubek euskararen egoerari buruz, noiz eta Euskal Pizkundearen gailurrean, euskara berpizten ari den unean (237). Euskara salbatuko bada, ez da nahikoa jende ikasiek
|
erabiltzea
, ezin bestekoa da bizitzeko beharrezkoa egitea ere. Euskarak biok behar ditu:
|
|
|
garrantzitsuagoa, alegia, aspaldidanik euskaldunduta dauden eta zazpi pro bintzietan
|
erabiltzen
diren hitz horiek, nahiz jatorriz erdarazkoak izan, gorde eta zaintzea. Hizkuntzaren osasunak eskatzen du mintzatua eta idatzia elkarren ondoan orpoz orpo joatea, beti ere herriak erabiltzen dituenari lehentasuna emanez, teatru, phesta eta erlijione ren lekuan antzoki, jai eta urkutz jartzen ibili gabe.
|
|
|
garrantzitsuagoa, alegia, aspaldidanik euskaldunduta dauden eta zazpi pro bintzietan erabiltzen diren hitz horiek, nahiz jatorriz erdarazkoak izan, gorde eta zaintzea. Hizkuntzaren osasunak eskatzen du mintzatua eta idatzia elkarren ondoan orpoz orpo joatea, beti ere herriak
|
erabiltzen
dituenari lehentasuna emanez, teatru, phesta eta erlijione ren lekuan antzoki, jai eta urkutz jartzen ibili gabe. Ez dago Gemikako Arbolan datozen hitzak arbola, bedeinkatua, mundua, fruitua, adoratu eta aldatzen ibili beharrik.
|
|
|
Kontraerantzuna hurrengo zenbakian dator, erbesteturik dauden Hegoal deko bosteko idazle talde batek izenpetua, zehazki Sebero Altube, Jesus Ma ria Leizaola, Zeferino Jemein, Telesforo Monzon eta Doroteo Ziaurritzek (243). Mindura agertzen dute Sabino Arana euskalariaren jakintza auzitan ja rri duelako, lehen transkribatu dugun hari buruzko esaldian erdi trufazko hi tzak
|
erabiltzen
baititu, hala nola «la bébue», «faire une trouvaille», «son ig norance». Ohar batzuk egiten dizkiote:
|
|
|
Ohar batzuk egiten dizkiote: bat, Bidasoaz hemendik ez deJa inoiz maestu esan, maisu baizik, eta bera dela txirrist egiten duena; bi, Arana Goi rik jendearen aurrean ez duela sekula errienta hitza
|
erabili
izan; hiru, Hego
|
|
|
aldeko euskalkietan, bi hitz
|
erabili
zituela, bata irakaslari irakasle profesiona la izendatzeko, eta irakasle, pedagogo profesionala ez den maisua izendatze ko. Bi hitz horiek, Pierre Lhanderen hiztegian oharrarazten den bezala, Harri et kalonjea 1878an egiten hasitako eskuizkribuzko hiztegian baitatoz, litekeena da Arana Goiriren lanak ezagutzea eta hortik hartuak izatea. Odolkiak ordai netan izaten direnez, Oxobiren esaera honekin ematen diote bukaera beren orri biko idazkiari:
|
|
|
Harenean alderdi hau azpimarratzen gogotik saiatzen denik bada (252). Interpretazio honekin aditzera eman nahi bada Arana politikariak argudio soilki politikoak
|
erabiltzen
dituela Kanpion politikaria, euskalaria eta literatoa gutxietsi eta deskalifikatzeko, ez bide da erabat zuzena, ez bederen uste bezain ebidentea, zeren, polemika giroan arma politikoak ere erakutsi zituela egia bada ere, jakin baitzuen militantzia politikoa eta akademikoa garbiki bereizten ere, bai ta eztabaidaren sua euskaltzaleen komunitatera zabaltzen zenean ere, ortografi batasunaz Hendaia ...
|
|
|
(252) J. Javier Granja Pascual-en tesia da Aranak Kanpionen kontra egindako erasoak irizpi de hertsiki Iinguistikoak ez ezik, askotan politikoak
|
erabiliz
egindakoak direla: < < Creemos que en la relación Arturo Campión Sabino Arana (ya también después de la muerte de éste, con sus discípu los) se dan ambos factores a la vez y en todo caso existe, con diferencia de trato por parte de am bos escritores:
|
|
|
«Beraz, Euskaltzaindiak beretzakotu duan euskal abecé auxe da: (eta 6 bo kal eta 25 kontsonantedun alfabetoa irakur daiteke, h tartean) eta 7 «Euskaltzain diak gure izkerazko idazle guztiei eskatzen die arren, ahal delarik behintzat, idaz kari auxe, ta besterik ez,
|
erabili
dagiela> >.
|
|
|
Ikusten da Biltzar horren ondorioz eta bera desiatzen zegoen Akademiaren esanetan jartzeko. Bibliografia ugaria
|
erabiltzen
du korrejitze lanerako, lapurte razkoan L. Diharassarryren Ciristino Legeaz baliatzen da, horkoan bakarrik
|
|
|
«Cure aita...» esaten baizen eta berak Hegoaldeko hiru euskalkietara ere pasa tu zuen, Kontzilioaren ondoren gertatzen den legez. H zorionezkoaren aurka ez zuela argi ikusten da Sabinorengan, zeren eta bere lparraldeko Cure aita berri tuan, saindukiren ordez, donhoki
|
erabiltzen
baitu, zeruan ordez donhoki, boron dateren ordez nahia, barkharen ordez hazkhetsi, amenen ordez halaxe. Bazeki en hatxeak ongi erabiltzen, postkonsonantikoak ere.
|
|
|
H zorionezkoaren aurka ez zuela argi ikusten da Sabinorengan, zeren eta bere lparraldeko Cure aita berri tuan, saindukiren ordez, donhoki erabiltzen baitu, zeruan ordez donhoki, boron dateren ordez nahia, barkharen ordez hazkhetsi, amenen ordez halaxe. Bazeki en hatxeak ongi
|
erabiltzen
, postkonsonantikoak ere. Lapurterazkoa eta nafarrerazkoa, bizkaierazkoa eta gipuzkerazkoak baino hobeagotzat jotzen ditu, bestalde.
|
|
|
Beraz, Lecciones de ortografia del euskera bizkaino delakoan
|
erabiltzen
ez badu ere argi dauka beste euskalkietan erabiltzea zilegi dela:
|
|
|
Beraz, Lecciones de ortografia del euskera bizkaino delakoan erabiltzen ez badu ere argi dauka beste euskalkietan
|
erabiltzea
zilegi dela:
|
|
|
Euskal abertzaleen tzat Sabino euskal abertzaletasun politiko modernoaren sortzailea da; berak gainditu zuen ordura arteko foruzaletasuna eta bera izan zen joera politiko ho rren oinarrizko kontzeptuak ezarri zituena, aldaketa sozio-politikoaren eragile bihurtuz kontzeptuok. Guretzat, abertzaleontzat, aipatutako ezaugarri hori ho rren garrantzitsu da ze, askotan
|
erabili
izan dugula justifikazino nagusitzat eta nahikotzat, eta hori ezagutzearekin asetutzat sentitu garela, eta alde hatera utzi dugu Sabinok landutako esparruetan egin zituen ekarpenak sakontze eta azter tzeak eskatzen zuen lana.
|