|
2000
|
|
|
bere ekarpena egingo du euskarazko apostolutzaren arloan, euskal prosa aberatsa, ezpal eta hari ederrekoa
|
erabiliz
, bestalde. Gainera Bartolome, gero ikusiko dugunez, aipaturiko gehienak baino originalagoa da bere lanean, haien lanak, kasurik gehienetan, gaztelaniazko edo frantsesezko lanen itzulpenak edo moldaketak baitira; benetako predikari eta hizlariak, ordea, bere beretik ematen daki eta horrek askoz ere handiagoa eskatzen du?
|
|
|
ran,, y?
|
badarabil
; yaidaztendusoilikhorrela.Formahonetanbiltzendituhiruzpalauesanahikoelementuak:
|
|
|
H riknekezikusdaiteke, kasubakanbatzuetanizanezik.Honakohauetan
|
darabil
:
|
|
|
Eten puntuak, handi handika aztertuz, honelakoetan
|
erabiltzen
dtiu Frai
|
|
|
Atzizkia aurrekoizenetikbereizetahauberedeklinazio markarekinidazteko joeranabariadu.Atzizkiazdiogungauzaberaesangenezakedeklinazio atzizkieta atzizkibezala
|
erabili
ohidirenzenbaitelementuzere, esaterako: gana, (r) en beian, pian, guin, guintza, guino, era, zale, tegui, une, gaiti (goianberariaz adierazia), aldi (goianadierazia,, guizaaldi, hitzaazaltzerakoan, bainabestebatzuetaneremaizematendubereiz).
|
|
|
arren: Perpaus kontzesiboak eta zergatikakoak eratzeko
|
erabili
ohi den mor
|
|
|
Horretan, beraz, gaur eguneko joerarekin bat datorrela esan genezake,. Jainkoarren?,, pozarren? eta antzeko sintagma finkatuetan izan ezik, bereiz idazten baita; Bartolomek berak ez du
|
erabiltzen
–Jaungoicuarren, forma eta, poz arren?
|
|
|
forma eta, poz arren? behin
|
darabil
, horrelaxe, bereiz...
|
|
|
J.A. Mogel eta Frai Bartolomeren idazlanei iraizean begiratzea aski da bokalen bikoizteak ugari dituztela ohartzeko. Ekialdeko bizkaiera
|
darabilten
idazle zaharrak
|
|
|
formaere hainbataldizdator, bainaEuscal errijetako... etaEskuizkribuansoilik; inprimaturikoIcasiquizunacbestiacerres sailekoliburuetanbehinereezdator: puestachaa rraemotendeutsala.// bestiaccerbaitesanorduco, aotiatzera errespuestiasartceendeutsala.Bestalde,, suerte? /, suerteco?
|
darabiltza
; oraingoeuskaraestandarreanonarturikdaudenformak.Pixkabatharrigarridirudienarren, hitzhonetanezdu, u, renondoren, b, tartekatzen, Bizkaikomendebaldean, suberte?, etasarriago, sugerte, egitenbaita.Bestalde,, consuelo, hitzaagerida, gaztelaniareneraraeta euskararaegokitugabe: Gordebedileguesantuba, serbidubediJesus, amau bedi Jesustagauza guztiacbiurtucodiragueureoneraco, gueureconsueloracotaale gr...
|
|
|
darabiltenhitzetangureidazleak, s?
|
darabilela
; esaterako, nas, nos, eleisa/ elexa, inos, baisen, gaisto (etaeratorriak), gox/ goix/ goi (s, gox, da gehien darabilena;, goix, gutxiagoeta, gois, bialdizedo;, gos, eskuizkribuan behin...). Hitzbakanhoriek, s, kontsonantezidaztendituelakoezinesangenezakeFraiBartolomektxistukarienbereizketagalduazuenik.Besteraesangogenuke: bereobraosoanbarrenaongifrogatzendiguerabatekoetabestekotxistukariak egokibereiztenzituela.Bainabizkaierazhitzbakanhauekbilakaeraezberdinaizan dute.Hitzhorietan, bizkaieraz/ x/ tik/ s/ rakobilakaeragertatuda.Hori, garbiikus litekeJ.A.MogelenPeruAbarca renlehenargitalpenean.Han, x, z idatzirikdatoz besteeuskalkietan, iz, z idatziohidirenhitzbatzuk.Kasuriknabarienetarikoa,, izan, aditzarenorainaldikolehenpertsonakoaizandaiteke: nax; geroago, nasizateradator, etahauxelitzatekebizkaierazkobilakaera normala.Bainaadizkihau maiztasunhandikoaizanik, besteeuskalkieneraginajasanduetabizkaieramodernoanbesteurrats batemandaetanazidatziohida...
|
|
|
darabiltenhitzetangureidazleak, s? darabilela; esaterako, nas, nos, eleisa/ elexa, inos, baisen, gaisto (etaeratorriak), gox/ goix/ goi (s, gox, da gehien
|
darabilena
;, goix, gutxiagoeta, gois, bialdizedo;, gos, eskuizkribuan behin...). Hitzbakanhoriek, s, kontsonantezidaztendituelakoezinesangenezakeFraiBartolomektxistukarienbereizketagalduazuenik.Besteraesangogenuke: bereobraosoanbarrenaongifrogatzendiguerabatekoetabestekotxistukariak egokibereiztenzituela.Bainabizkaierazhitzbakanhauekbilakaeraezberdinaizan dute.Hitzhorietan, bizkaieraz/ x/ tik/ s/ rakobilakaeragertatuda.Hori, garbiikus litekeJ.A.MogelenPeruAbarca renlehenargitalpenean.Han, x, z idatzirikdatoz besteeuskalkietan, iz, z idatziohidirenhitzbatzuk.Kasuriknabarienetarikoa,, izan, aditzarenorainaldikolehenpertsonakoaizandaiteke: nax; geroago, nasizateradator, etahauxelitzatekebizkaierazkobilakaera normala.Bainaadizkihau maiztasunhandikoaizanik, besteeuskalkieneraginajasanduetabizkaieramodernoanbesteurrats batemandaetanazidatziohida...
|
|
|
Pluraleandatiboarenkasu marka aida; garaihorretako Bizkaikoidazlegehienekere, J.A.Mogelek, Añibarrok, Astarloak, Uriartek... aiegitendute, eierenoizbehinka itzuri arren. J.J. Mogel da ei ei forma gehientsuenetan
|
darabilena
. Bartolomerenganjoeraargidago, bainaezdaerabatekoa; han hor hemenitzuri zaizkiobatzukere; esaterako, Icas I en:
|
|
|
Frai Bartolomek ablatibo zaharra
|
darabilen
kasu bakanetarikoa ondoric adizla
|
|
|
guna da; urri bada ere,
|
badarabil
beste batzuetan ere. Hona zenbait adibide:
|
|
|
Esapide batzuetako forma hartuak, berriz, sarri
|
darabiltza
. Egia esan, maiz darabilen goxeric arrats ere halakotzat har genezake, baina euskaraz oso zabal dabiltzan gizaldirik gizaldi, herririk herri eta antzekoak esan nahi dugu hemen.
|
|
|
Esapide batzuetako forma hartuak, berriz, sarri darabiltza. Egia esan, maiz
|
darabilen
goxeric arrats ere halakotzat har genezake, baina euskaraz oso zabal dabiltzan gizaldirik gizaldi, herririk herri eta antzekoak esan nahi dugu hemen. Horrelakoetan, bizkaierazko joerari jarraituz, ric erabiliko du eta ez instrumentala.
|
|
|
Egia esan, maiz darabilen goxeric arrats ere halakotzat har genezake, baina euskaraz oso zabal dabiltzan gizaldirik gizaldi, herririk herri eta antzekoak esan nahi dugu hemen. Horrelakoetan, bizkaierazko joerari jarraituz, ric
|
erabiliko
du eta ez instrumentala. Noizbehinka esapidearen bigarren osagaia absolutibo mugagabean jarri beharrean adlatiboan jartzen du; beste urrats txiki bat emanez, gaur egun haren eskualdean kaletik kalera, menditik mendira... entzuten dira, kalerik kale, mendirik mendi esapideen ordez:
|
|
|
gile:, gilla?
|
darabil
: onguillac;/ RadaAlargunarenLiburuguillaan
|
|
|
oi, ei, ete, al. Bartolomek, aditzaren ohikotasuna adierazteko oipartikula
|
darabil
. Hau, gure
|
|
|
Perpausaketaperpausbarnekoelementuaklotzekota/ etaerabiltzenditu; lehenengoasarriago.Bereidazkeran, komabatezezkerrekohitzetik bereizirik
|
darabil
.
|
|
|
Darabilenbesteadizkibatereazpimarratzekoada: neuque/ leuque/ guenduque/ cenduque/ leuque; ehauekohikoakdirabizkaieraz, bainaobjektuaplurala denean, gauregunerabiltzenditugunneukez/ leukez/ geunkez/ zeunkez/ zeunkeez/ zeunkiez/ leukeez/ leukiezformenordez, bestehauek
|
darabiltza
: nituque/ lituque/ guenduquez/ cenduquez/ lituqueez.
|
|
|
Ezin, aal, biar osagai direnaditz sintagmakgure idazleak nola
|
darabiltzan
aztertuko dugulabur labur.
|
|
|
...behinerehauenartean.Zenbakarriakezdirenean, baixenerabilikodu.Modua konparatzenduenean, berriz, leguez, moduban... Berezisamarrakdiraez... ceinda egiturazeraikitzendituenak.Superlatiboabsolutuakizenondoanahizaditzondoa errepikatuznahizmaila adberbioakerabilizeginohiditu.Superlatibo erlatiboak adierazteko ezdugu aurkitualic/ aalic en (a)...; albait... en (a) bezalakorik; horienordezaimbat en (a)...
|
darabil
, etabaitadanic... en (a) formazosatutakoakere.Bainahorrelakoetanezdusekulaereetatarteansartzen.
|
|
|
(40). Ezezkoperpausa denean, goian jarri dugun hurrenkera
|
darabil
beti, eta ez: ez+ partizipioa+ arren.
|
|
|
artzuqueta: artoa, garianahizbesteedozeinalemota artzaneralkitzea; (Frai Bartolomek horrela
|
darabil
; behin agertzen da soilik; hiztegietan, artzaketa, dator...);. Artzuquetia, cargaandijac erabiltiaedo burubajaso ezin da necatu tia..... ascodirasabeliandaguanseinagalduteco. Icas III, (54).
|
|
|
beguitandu: iruditu, iritzi; (ezduezerberezirikhitzhonek, gauregunere horrelaxe
|
erabiltzen
baita inguru honetan);. Lezabaten galduta, euliz beteta daguanaberebat beguitandutenjatpecatubandaguanarimia. Icas III, (232).
|
|
|
chiquierichico: apala, handikeriarikgabea; (honenantonimotzat, andierichicua?
|
darabil
);. Baitaondochiquierichicuataondobatubazara, Jesusmaitia, nileguezcopecataribatenmiinarengainian, eztarrijan tabularrianzagozanian. Icas III, (206).
|
|
|
iragodan...: iraganden...; (Bizkaikomendebaldekotokibatzuetanerabiltzen den ioako hamar urteaniragodan/ iragodirian etabarrenharikoa; Bartolomekaditzlaguntzailearekin
|
darabil
; hausingularreannahizpluraleanagerdaiteke:);? ¿ Ceinbatecosasunatajuicijuagalduditubee iragodanseiedozazpimillaurtian baquiantaguerraan, osasuniantagaixuan, Cerubantaimpernuban, ichasuanta luurrian, cerjazodan tajazotendan, jaquiten?? (Icas I, 42).
|
|
|
beti; nasaitasun hitza ere horrela
|
darabil
);. Alaco erromedijeetaco dantceetara ta piestara genteric nasaijeena ta galdubeena juan oi dalaco. Euscal errijetaco... (
|
|
|
nausicontu/ nauscontu: umeak, hizkeranetajokaeran, eginohiduenpertsonanagusienimitazioa, gehienetangaitzesgarritzathartzendena; (Eskuizkribuan nauscontu
|
darabil
);. Parcatutendeutseezu: chiqui chiquitatiauzo inguruban dirian nausicontuguztiac, gorrotuac, quereilaac, ceresanac, escandalubac, nesca mutileenartecoadisquidetasunac, amoriac, jazotiactabesteseculaumiacentzun biarezditubeen saltsaguztiac, ceubenaurrian conteetan?
|