|
2002
|
|
|
Horren adibide garbi bat, 1999ko inkestetan oinarrituta, denbora librearen kudeaketa desberdina da: gizonek
|
emakumeen
denbora bikoitza izan ohi dute, lagunekin egoteko inbertitutako denborarekin gertatzen den bezala (Silvestre, 2001: 5).
|
|
2003
|
|
|
Gizon nahiz
|
emakumeek
denbora bertsua eskaintzen diote zainketa pertsonalei (eta horietan sartzen dira lo egin eta jatea), 11 ordu gutxi gorabehera; joan etorrietan ordubete baino zertxobait gehiago egiten dute egunean; eta borondatezko lanetan eta bileretan ere antzera, 11 eta 16 minutu, batez beste egunean, hurrenez hurren.
|
|
2006
|
|
|
Lan hori La Union meatzaritzako larrialdietako medikuarekin bateratzen du. 70eko hamarkadaren hasieran Estatu Batuetan jaio ziren Denbora Bankuen proiektu hori Europara iritsi zen hamar urte geroago,
|
emakumeek
denbora librea izan zezaten. Espainian, beste pertsona batzuei eta geure buruari laguntzeko moduaren adibidea da Denbora Bankua, baliorik preziatuenarekin eta, askotan, ahaztuenarekin:
|
|
2008
|
|
|
Bihotz patologiek eragin, bilakaera eta pronostiko desberdina dute populazioan, sexuaren arabera. Lorenzo López doktoreak, FECeko kardiologoak, azaldu zuenez, “sintoma berdinen aurrean,
|
emakumeak
denbora gehiago behar du ospitalera joateko gizona baino, eta geroago eta beste modu batera artatzen du”. Helburu nagusia da emakumeek patologia horrekiko kontzientzia handitzea eta gaixotasun kardiobaskularra duten emakumeentzako osasun arreta gizonezkoena bezalakoa izatea, beharrezkoa bada, prestakuntza kanpainak eginez.
|
|
2009
|
|
|
Botiken onuren estatistikak egitean, kontutan eduki behar da aurre osteoporosia bataiatu den horretan dauden
|
emakumeetan
denborarekin kalteak jasatera iristen direnak oso gutxi direla. Botika hartuta gutxiagok hautsiko dute, jakina, baina nola juzgatu hobekuntza?.
|
|
|
izateari, gizakiaren, zerupea?, amatasunezko espazio babestua. Izarrak ez dira ja gizon
|
emakumearen
denbora gobernatzen zuten jainkoak, edo gizon emakumearen patua begiratzen zuten begiak. –Jaunak, zerutik begira, gizaki guztiak ikusten ditu;/ bere bizilekutik jarriak ditu begiak/ munduko biztanle guztiengan:/ berak egin zituen haien bihotzak?, kantatzen zuen salmistak.
|
|
|
Printzipioz erlijioak orain ere espazioko sakratuari adina denborakoari, historiakoari begiratu lioke. Baina Gandiagaren denbora egunsentitik ilunerakoa edo jaiotzatik heriotzarakoa da; gizon
|
emakumearen
denbora, ez historia. Gaur egun gauza publikoaren gure ulerpideetan erlijioarekin ez dugu kontatzen deusetarako.
|
|
|
–Edo erloju bat, gu bezalako
|
emakumeen
denbora markatzen duena. Izan ere, ilargialdiaren iraupena eta emakumearen odolaldiarena berdin berdinak dira.
|
|
|
|
Emakumeek
denbora gehiagoz begiratzen diote solaskideari, bai entzutean, bai hitz egitean. Hitz egiten ari den bitartean begiratzearen eta entzuten ari denbitartean begiratzearen arteko ratioa, ikusmen menderakuntzaren jokaera deitzenda:
|
|
|
|
Emakumeek
denborak aurrera egin ahala, hots, kategoria batetik bestera kirola uzteko arrazoiak azaltzeko, Mosquera eta Puig ek (2002) azpimarratu izan dute, emakumeentzat kirola ez dela lehentasuna izaten, haien bizi baldintzen arabera, bigarren maila batera baztertzen baitute kirola. Beraz, bi sexuen arteko aldea hainhandia dela ikusita, pentsa dezakegu ezen kirola utzi izanaren erabakia ez dela soilik maila pertsonalera mugatzen, gure gizartearen joera estrukturalak eta emakumeengandik espero den jokaerak ere zer esanik izan baitezakete.
|
|
|
Hain zuzen, 24 urtean 29.380 emakumeri egindako azterlan batek egiaztatu du esku hartze horrek nabarmen murrizten duela bularreko minbiziaren ehunekoa, eta ia erabat ezabatzen duela obulutegiena. Hala ere, ikerketak erakutsi du organo horiek galtzen dituzten
|
emakumeek
denbora gutxiago bizi dutela. Bizi itxaropen txikiago horren arrazoia da operatutako emakumeek osasunerako beste arrisku batzuk, bereziki bihotzeko gaixotasuna, nola handitzen diren ikusten dutela, eta horrek itxaropenak murrizten dituela.
|
|
|
–Edo erloju bat, gu bezalako
|
emakumeen
denbora markatzen duena... Izan ere, ilargialdiaren iraupena eta emakumearen odolaldiarena berdin berdinak dira.
|
|
2010
|
|
|
Gazterik, jolas ludikoan jarduteko tartea du emakumeak. Baina, laster, desagertu egiten da hori eta lan domestiko, komunitario, pribatuak hartzen du
|
emakumearen
denbora guztia: denbora guztia lanean ari gara emakumeak!
|
|
2011
|
|
|
«Ugalketa izan da XX. mendera arte emakumeei onartu zaien betekizun bakarra. Gizarteak berregin beharra zuelako baino ez dira izan hor
|
emakumeak
denbora luzez. Ezezagunak izan dira horregatik gehienak.
|
|
2012
|
|
|
Abortuen kopurua murrizten duena ongizate sendo bat da.
|
Emakumeok
denbora asko daramagu bizitza aurrera ateratzen, eta, normalean, abortatzen duten emakumeak ez dute gustura egiten, emakumezkoak ez gara hiltzaileak. Hiltzaileek isilean eta lege frankisten bitartez egiten dute bere lana.
|
|
|
Isiltasuna handia da estudioan, pintoreak ez du eszenaren detailerik galtzen.
|
Emakumea
denbora dezentez dago koadroa kontenplatzen, erretratatuaren aurpegiera, arrasto, nortasun zertzeladei erreparatzen. Ematen du aztertzen ari dela koadroan ikusten duena eta buruan daukana berdin eta bat ote datozen.
|
|
2013
|
|
|
Etxearen arduraz gain bestelako lan gehienak debekatuta zituela (eta, gainera, maila bateko familiak zerbitzari bat izan behar zuen gutxienez, kosta lain kosta), eta gizonek astialdietan etxetik kanpo praktikatzen zituzten kirolak era berean galarazita izanda (ehiza, tiroa...), emakumeari etxe zuloa besterik ez zitzaion gelditzen. Bisita eta paseoak albora utzita,
|
emakumeek
denbora luzea izaten zuten damei zegozkien «trebeziak» lantzeko: pianoa, dantzaldiak, joste lana, pintura eta, zorionez, liburuak. Edo, bestela esanda, irakurtzea eta idaztea.
|
|
|
Phalinn Ooi Haurdunaldiari dagozkion arazo gehienak amaitzen direnean ere, badira zenbait konplikazio etorkizunean ondorioak izan ditzaketenak. Kasu ohikoenetako bat da
|
emakumeak
denbora beranduago diabetea izateko arriskua areagotzen duten gaixotasunak: haurdunaldiko diabetesa, preeklanpsia eta hipertentsio gesturtarra.
|
|
|
Oihal zuri batean bildua nuen burua, tiroaren arrastoa ez ikusteko, baina bertze gainerakoan iduri zuen lo nengoela lasai ederrean.
|
Emakumeak
denbora gehiago gelditzen ziren niri begira. Burua alde batera eta bertzera mugitu eta painelua ateratzen zuten malko bat biltzeko eta segidan zintz egiteko.
|
|
2014
|
|
|
Hogeita hamar urteko emakume batek zortzi urteko haur baten gorputzari eta bizitzeko erari eusten ez dion bezala, menopausiara heltzen den
|
emakumeak
denboraren igarotzea onartu, pasatzen utzi eta helduaroak ekartzen dituen esperientziak gozatu behar dituela da Mandalara Taldeak antolatu duen tailerraren premisa. Menopausia eta heldutasuna:
|
|
2015
|
|
|
Horretarako, klabeetako ertz zuzenak eta puntak estaltzea eta haurren mugimenduei arriskurik gabeko eremua mugatzea. 3 Agenda, estuagoa Erditzearen ondorengo lehen asteetan, haurrak arreta osoa eta esklusiboa eskatzen du, eta, pixkanaka,
|
emakumeak
denbora gehiago izaten du bere gaietarako. Amatasuna posible da, baina desberdina.
|
|
2016
|
|
|
Emakume presoentzako zentro gutxiago egotearen eta presondegien antolaketan gizonei lehentasuna ematearen azken adierazle gisa, ezin aipatu gabe utzi
|
emakumeek
denbora gehiago behar izaten dutela espetxe batetik bestera lekualdatzeko; horretarako garraio lineak ere gizonentzat pentsatuta daudelako. Honela azaltzen dute zenbait kartzela langilek:
|
|
2017
|
|
|
Bikote harremanetan ere antzeko zerbait gertatu ohi da:
|
emakumeak
denbora luzez sufritzen badu erasoa, azkenean horretara egokitzen da, eta biolentzia normalizatzen du. Bizirik irauteko mekanismoak sortzen ditu:
|
|
|
Baina eskubide sozialez gain, zer pentsatu dezakegu emakumeen eskubide zibil eta politikoez? Hauentzat lan merkatuan parte hartzea zaila baldin bada, parte hartze soziopolitikoaren eremuan egoera ez da bestelakoa,
|
emakumeek
denbora gutxi baitute eremu honetan aritu ahal izateko eta honek harreman zuzena dauka etxeko eta zaintza lanetan duten protagonismoarekin. Horrez gain, parte hartzera animatzen direnean genero bazterkeria bizi dute bertan, izan ere, eremu publiko politikoa orokorrean gizonek gizonentzat egina dagoela azpimarratzen baitute hainbat autorek (Phillips 1991; Pateman 1996).
|
|
|
Hala ere, parte hartzaileen denborari erreparatuz, denbora dedikazio altua exijitzen duten ekintzak direla ikus dezakegu baita ekintza hauek generoaren arabera modu ezberdinean banatzen direla ere. Literatur zientifiko andanak ideia hau azpimarratu du (Hooghe eta Stolle, 2004; Coffe eta Bolzendahl, 2010, beste batzuen artean), zentzu honetan, 2013 urteko parte hartzaileen denborari erreparatuz ikus dezakegu erakunde bidezko lanetan eta beste etxe batzuentzako lanetan
|
emakumeen
denbora dedikazioa handiagoa dela. Aldiz, borondatezko partaidetza zibilean eta borondatezko lanetan erakunde batean gizonen denbora dedikazioa handiagoa da (Eustat 2007).
|
|
|
Banaketa desorekatu honek, esan bezala, denbora tarte gutxiago uzten die emakumeei euren bizitza pertsonala aurrera ateratzeko eta pentsa genezake, parte hartze soziopolitikoan aritzeko ere oztopoa dela. Zentzu honetan, ikerketa ezberdinek aisi denboran edo norberarentzako denboran 30 minutuko genero arrakala dagoela erakutsi dute (Mattingly eta Sayer 2006), baita gizon eta
|
emakumeen
denbora propioa kualitatiboki oso ezberdina dela ere, emakumeena zaintza lanekin, kutsatua, baitago (Bittman eta Wacjman 2000).
|
|
|
EUSTATen «Generoa eta denboraren erabilera» ikerketa lanaren arabera, 1993an gizonek baino lau aldiz denbora gehiago ematen zuten emakumeek etxeko lanetan; eta 2013an, ordea, denbora kopuru bikoitza. Baina, oro har,
|
emakumeak
denbora gutxiago badihardu etxeko zereginetan, ez da izan lan horiek gizonak egiten dituelako, baizik eta emakumeak lan batzuk egiteari utzi diolako, garai batean zeukan profesionalizazio maila jaitsi baita. Zenbait maila sozialetan, bestetik, merkantilizatuak dira lan horiek, kanpoko pertsona bat kontratatuz.
|
|
2018
|
|
|
emakumeak erakargarriagotzat hartzen dira itxura gazteagoa badute; gizonezkoak, ordea, itxura osasuntsua badute jotzen dituzte erakargarritzat emakumeek, baina batez ere heldu, menderatzaile eta aberats itxura badute. Horren ondorioz,
|
emakumeek
denbora eta diru asko eskaintzen dizkiote itxurari; gizonek, aldiz, beren gizarte maila, estatusa eta agintea ezartzeari.
|
|
2019
|
|
|
Kasu honetan, eleberriko protagonista maskulinoa ez da tratu txar emaile bat, baina egia da emakumeekin, bereziki Eugeniarekin, bihozgabe jokatzen duela. Izan ere, ezkonduta dagoen Eugeniarekin sexu harremanak izatea lortzen du eta hortik aurrera ez du gehiago kontakturik, nahiz eta
|
emakumeak
denbora luzez intsistitzen duen. Juan Martinek ez dio telefonoa hartu ere egiten, Eugeniak erantzungailuan mezu asko uzten dizkion arren (49).
|
|
|
Antzeko proiektuak dituzte martxan Kolonbian, Costa Rican, Bangladeshen, Marokon eta Australian, besteak beste. Andrea Quesada NBEko Latinoamerikako Garapenerako Programako (PNUD) genero eta ingurumen adituak Efe agentziari emandako elkarrizketa batean azpimarratu zuen
|
emakumeek
denbora gehiago ematen dutela euren ingurukoen ongizatea bermatzeko, eta horren baitan kokatu behar direla tokian tokiko garapen proiektu horiek ere. –Toki batzuetan agian ez diote deitzen klima aldaketa, baina badakite zer den, bete betean ari direlako nozitzen haren ondorioak.
|
|
2020
|
|
|
Datuetan ikus daiteke, 1993tik 2013ra bitarte (eta gaur egun arte: ikus ADI, Eustat, 2018),
|
emakumeek
denbora gehiago eskaintzen diotela lanari, gizonek baino. Emakumeek 27 minutu gehiago eskaintzen zioten 2013an etxeko lanari eta gizonek lan ordainduari zertxobait gutxiago (ordubete gutxiago) eta zertxobait gehiago lan ez ordainduari (43 minutu gehiago).
|
|
|
Legarreta eta Sagastizabalen arabera (2015, 2017), aldaketa esanguratsuena da gizon eta emakumeen arteko desberdintasunak murriztu egin direla;
|
emakumeek
denbora gutxiago eskaintzen diete etxeko eta zaintza lanei eta mutilek gehiago. Baina ñabardura askorekin:
|
|
|
Bestalde, zaintza zer den aldatu egin da, eta adin desberdinetako pertsonek zaintza behar duten aldatu egin da ere. Adibidez, Julio Perez Diaz-ek (demografoa) esaten duena da, ugalkortasuna jaitsi denez, honen ondorioetako bat da,
|
emakumeek
denbora gutxiago eskaini behar diotela umeak zaintzeari. Baina ni ez nago ados, zeren ume batek XX. mendean EAEn behar duen zaintza eta 50eko hamarkadan behar zuena desberdina da, komunitateak zer nolako parte hartzea duen zaintza horretan ere desberdina da, hor kokatzen da amatasun intentsiboa, non ez duen gehiegi inporta zenbat dituzun, zeren ardura erabatekoa da.
|
|
|
dute, jarraitua eta konstantea.
|
Emakumeek
denbora ezberdinak dituzte, eta ez da sekula denbora jarraitua, baizik eta moztua, etena eta inkonstantea, haien denbora ez dagoelako jarduera nagusi batek gidatua, bi edo hiru jarduerak gidatzen baitute (lan ordaindua, lan ez ordaindua eta horren barne etxeko lan ezberdinak eta zaintza lan ezberdinak, guztiek beren logika ezberdinekin, eta bizitzak daraman zaurgarritasun eta behar aldakorrekin).... Gogoratu Glaude eta de Singly k (1986) diotena:
|
|
|
Hortaz, feminitatea oraindik ere zaintza lanen eremutik eraikitzen ari da. Are gehiago, zaintzan parte hartzen duten
|
emakumeen
denbora igo egin da. Eta hauek dira Legarreta eta Sagastizabalen (2018) hipotesiak laburki.
|
|
|
|
Emakumeak
denbora gutxi zela pentsatu nahi zuen, alaba txikia zenean zabuen parkean bere ikusmenaren kontrolpetik desagertzen zenean gertatzen zen bezalaxe, Ainhoa berehala agertuko zela. Hala ere, ohi zuen bezala, ordura arte isilpean gorde zituen era guztietako hipotesiak egin zituen ordurako.
|
|
|
Fenomeno horren irakurketa ez zen zaila: direnik eta lanik astunenek, motzenek, antzuenek —" intendentzia lanek", alegia,
|
emakumearen
denbora dute oinarri eta erregai gaur egun ere, oraintxe bertan.
|
|
2021
|
|
|
Bizitzaren gogortasunaren aurrean ihes egitea beharrezkoa izan behar zen. Hori auzokideekin, beste
|
emakumeekin
denbora partekatzen lortzen zuten. Hitz egin, poztasunak eta minak partekatu, etorkizunaren gaineko zalantzak komentatu eta elkarrekin denbora pasatzea ziren etxeko lanen gogortasun eta alienazioari aurre egiteko modurik onenak.
|
|
|
|
Emakumeei
denbora libreaz galdetu, eta jostun eta soroan ematen zutela erantzuten dute. “Denbora libre gutxi, eta lan asko”.
|
|
2022
|
|
|
. Bateragarritasunaren kostu pertsonala Adiskidetze eta erantzunkidetasun faltak kostu pertsonala du Espainiako amentzat.
|
Emakumeek
denbora librea eta atsedenaldia sakrifikatzen dute zaindu ahal izateko, eta lanaldi bikoitza egiten dute ia astirik gabe aisia pertsonalerako. Imagen:
|
|
|
Izan ere, umeei dagokienez,
|
emakumeek
denbora gehiago eskaintzen diote heziketari, baina, era berean, azken belaunaldietan areagotu egin da haur bakoitzari eskaintzen zaion denbora ere. «Hau da, nahiz eta gaur egun haur gutxiago eduki, haien zaintzak oro har eskatzen duen denbora aurreko belaunaldiek eskaintzen ziotenaren antzekoa da», azaldu du Lujanbiok.
|
|
|
Haurren eta bestelako lan ordaindu gabearen kargak behera egin ez badu ere, emakumeek lan ordainduan daukaten presentzia handitu egin da. «Denbora aurrekontuen inkestek erakusten digute lana bere osotasunean hartuz gero [lan ordaindua eta ordaindu gabea gehituta], 1993tik 2018ra bitartean,
|
emakumeek
denbora gehiago eskaini diotela lanari, beren buruari edo aisialdiari baino, eta gizonengan alderantziz gertatu dela. Eta hori ez da aldatu 25 urtean», jakinarazi du Legarretak.
|
|
|
Taldekako erlojupeko baten antzekoa da, baina hiru txirrindularirekin bakarrik. Gainera, gizonen eta
|
emakumeen
denborak elkartzen dira ondoren. Erasok Espainiako Vueltan egin zuen aurrenekoz taldekako erlojupeko bat, eta erronka berria «polita» bezain «arraroa» izan da, taldekideek ez baitute «askorik» ezagutzen elkar.
|
|
|
Hara non Alpeetako gure paradisu garbia infernu zikina izan zen
|
emakumeentzat
denbora luzean. Heidik ez zuen boto eskubiderik.
|
|
2023
|
|
|
Nafarroako Errege Artxibo Orokorrak hitzaldi ziklo bat antolatu du: '
|
Emakumeen
denbora. Aztarna femeninoak Nafarroako historian'.
|