|
2001
|
|
|
Hauek osatzen dute: korakana (Eleusine coracana), azeri buztan artatxikia (Setaria italiarra), kodo mijoa (Paspaluminscrobiculatum), mijo arrunta edo prosoa (Panicum miliacum), um), mijo txikia (Panicum sumatrense) eta arrozaloen edo saochletxoa.Gaur
|
egun
munduan ekoizten diren giza kontsumorako pikorren% 1 baino gutxiago dira mijo txikiak. Hori dela eta, ez dira garrantzitsuak munduko elikagai ekoizpenari dagokionez, nahiz eta funtsezkoak izan nekazaritzako ekosistemetan elikagai labore gisa.
|
|
2002
|
|
|
Chamiek esan zuen gaur zaila dela hain pertsona zaharrak aurkitzea, baina gero eta gehiago ikusiko dutela esan zuen. Ehun urte baino gehiago dituzten pertsonen kopurua gaur
|
egun
munduan bizi diren 210.000 pertsonatik 2050ean 3,2 milioi izatera pasatuko dela kalkulatzen da. Populazioaren zahartzea ugalkortasun tasen beherakadagatik eta hilkortasun tasen murrizketagatik gertatzen da, Chamieren arabera.
|
|
|
Horregatik, Aniztasun Biologikoa Kontserbatzeko eta Modu Iraunkorrean Erabiltzeko Espainiako Estrategiaren plan sektorialak onartzeko eta garatzeko eskatzen dute. Arriskuan dauden ugaztunak Bestalde, Nazio Batuen txosten batek ohartarazten du gaur
|
egun
munduan dauden ugaztunen laurdena 30 urtean iraungiko dela, haien habitatak suntsitu eta espezieak munduko alde batetik bestera sartu direlako. Zortzi hegazti espezietatik bat ere desagertzeko arriskuan dago, baita 5.000 landare ere.
|
|
2003
|
|
|
Gaur
|
egun
munduan ekoiztutako janarien herena ureztapen lurretarik dator.
|
|
|
Hori dela eta, AEXPAINBAk abian jarri du martxoaren hasieran jarriko dudan proiektu hau. Programa lanean integratzen saiatuko da, gaur
|
egun
mundu guztiak teknologia berrien gurdira igo behar baitu. Internet informazioz eta irudiz betetako mundu baterako sarbidea da, “ikaragarri bisuala da, eta horrek interesa sortzen die, atentzioa ematen die”.
|
|
|
Haren ustez, historia garaikideko paisaia ingelesaren suntsiketa aurrekaririk gabeko bandalismoarena da. Bestalde, Lester Brown World Watch Instituteko zuzendariak esan du 2050 urterako 400 milioi tona zereal inportatu liratekeela Txinak, gaur
|
egun
mundu osoan baino gehiago. Garapen bidean dauden herrialdeetan, bizi itxaropena 40 urtetik 72ra igaro da mende erdian bakarrik.
|
|
|
Horrelako lehergailuak debekatzen dituen konbentzio bat dago, 141 naziok sinatua, baina herrialde batzuek arma mota hori egiten jarraitzen dutela jakin dute. Martin Barber Meatzeei buruzko Jarduerak Koordinatzeko Zentroko zuzendariak esan du gaur
|
egun
mundu osoan dozenaka milioi meatze daudela gordeta. Barberrek gaineratu du Afganistanen garatu dela meatzeen desaktibazio eragiketa handiena, eta, horri esker, gutxitu egin da lehergailu horiek hildako pertsonen kopurua.
|
|
2004
|
|
|
Gaur
|
egun
munduan dagoen kontsumo nahia erritmo jasanezinean mantentzen da, Worldwatch Institutuak argitaratutako “2004ko munduaren egoerari buruzko txostena” k adierazten duenez. Zehazki, “Zenbat da nahikoa? ” izeneko kapituluan adierazten da Lurra baino hiru aldiz planeta handiagoa litzatekeela egarri kontsumista globala asetzeko, mendebaldeko eredua errepikatuko balitz.
|
|
|
Txostenak dioenez, egunero 184 pertsona hiltzen dira hondamendi naturalengatik. Gainera, dio hondamendi horietako asko saihets daitezkeela, nahiz eta gaur
|
egun
munduko populazioaren ia% 75 “aldian behin lurrikara, zikloi tropikal, uholde edo lehorte baten eraginpean egon”. 1,5 milioi pertsona baino gehiago hil ziren fenomeno natural horien ondorioz 1980 eta 2000 bitartean; gehienak Koreako, Armeniako, Etiopiako, Hondurasko eta Sudaneko Errepublika Demokratikoan.
|
|
|
Erakundearen kalkuluen arabera, gaur
|
egun
munduan 34 eta 46 milioi lagunek dute hiesa.
|
|
|
Munduko Osasun Erakundeak (OME) atzo ohartarazi zuen Giza Immunoeskasiaren Birusaren (GIB) kontrol faltak izan ditzakeen ondorio “katastrofiko” sozial eta ekonomikoak; izan ere, GIB birusak hiesa eragiten du, eta adierazi zuen kasu gehienetan “babesik gabeko harreman heterosexualetan” kutsatzen dela. Atzo emandako “Munduko osasunari buruzko 2004ko txostena” lanean, OMEk adierazi du gaur
|
egun
munduan 34 eta 46 milioi pertsona daudela GIBaren eramaile, eta horietatik bi Afrikan bizi direla. Gaixotasun horrengatik guraso bat edo biak galdu dituzten haurren kopuruak okerrera egin dezakeen krisi bati aurre egiten dio kontinente honek.
|
|
2005
|
|
|
Gaur
|
egun
mundu osoan milioika pertsonek homeopatiara jotzen dute, milaka medikuk praktikatzen dute eta herrialde batzuetan, Frantzian esate baterako, Gizarte Segurantzak kostuaren dirua itzultzen dio erabiltzaileari.
|
|
|
Gaur
|
egun
munduko leku guztietan lan egiten duten milaka GKEk proiektuak garatzen eta herri osoei laguntzen jarrai dezakete, boluntarioen lanari esker, pertsona anonimoen lanari esker. Pertsona horiek zeregin erabakigarria dute eraldaketarako gizarte eragile gisa, haien ekintzak beti bilatzen baitu eraldaketa.
|
|
|
Ideia bere herrialdean ezagututa, Mollisonek Permaculture Institute sortu zuen, eta mundu bira bat hasi zuen ideia hori zertan zen eta nola gauzatu azaltzeko. Gaur
|
egun
mundu osoan ditu irakasleak eta jarraitzaileak, eta herrialde batzuetan nekazaritza eta plangintza politiketan erabiltzen da. Adibide gisa, Zimbauek permakultura erabiliz diseinatutako 60 eskola ditu, eskola curriculumak garatzeko unitatean lan egiten duen talde nazional batekin.
|
|
|
Eta gehiengoak erabakitzen duena egokiena izateko joera du. Irizpide horretan oinarritu zen Google bilatzailea antolatzeko (bere ospearen arabera sailkatzen ditu orriak), eta, hari esker, gaur
|
egun
munduko Interneteko enpresa handiena da. Library Thing da… Librea.
|
|
|
Hiru erakunde horiek 2003an hasi ziren, baina Elikaduraren Munduko Gailurretik ekin zioten lanari. Medinaren hitzetan, helburua da “agintariei eragitea, 2015erako, gaur
|
egun
munduan dauden 825 milioi pertsona gosetiak 520 milioira murrizteko, eta ez 750 milioira, gauzak aldatzen ez badira gertatuko den bezala”. Elikadura burujabetza Helburu hori lortzeko, liburuak proposatzen du nekazaritza eta abeltzaintzako politikak ez daitezela produktibitate parametroetan oinarritu, baizik eta elikadura subiranotasunaren eta ingurumena errespetatzearen ikuspegia izan dezatela, herriek elikagaiak ekoitzi, banatu eta kontsumitzeko beren estrategiak izan ditzaten.
|
|
2006
|
|
|
Geroztik, soinua biltzeko teknologia hobetzeari eta banda zabalaren (ADSL eta haria, batik bat) bidezko konexioa jeneralizatzeari esker,
|
egun
mundu zabaleko zeinahi tokitan den erabiltzailearekin hitz egin dezakegu arazo berezirik gabe.
|
|
|
Laborantza nagusiak Frantzian eta Portugalen, hurrenez hurren, lau eta bost urteko etenaldiaren ondoren, Bt arto ereintza berrabiatuko da. Gaur
|
egun
munduan sei barietate transgeniko merkaturatzen dira (soja, artoa, kotoia, koltza, kalabaza eta papaia). Iranen 2004an onartu eta adoptatutako Bt arroza da laborantza eremu handiena dutenetako bat.
|
|
|
Nekazaritzako baliabide genetikoek gainbehera handia izan dute aspalditik, mundu osoko elikagaien horniduran. Guztira, 12 laborek, besteak beste, garia, arroza, artoa eta patata, gaur
|
egun
mundu osoan kontsumitzen diren kalorien %80ra iritsi behar dute.
|
|
|
Nolakoa da zure ibilbidea? 1969ko maiatzean Nazioarteko Emaus elkartea sortu zen, eta gaur
|
egun
mundu osoko 40 herrialdetako 300 talde baino gehiago biltzen ditu. Eta 1980ko udan hasi zen gazte talde bat Errenterian (Gipuzkoa) altzari zaharrak eta arropak biltzen, mundu osoan Emausko ehunka taldek egiten zuten bezala, lurraldean talde egonkor eta iraunkor bat eratzeko oinarriak finkatzeko.
|
|
|
Hala ere, industrializazio bidean dauden herrialdeetan, hala nola Txinan edo Europako ekialdeko herrialde batzuetan, non ikatza energia iturri garrantzitsua baita, arazo larria da oraindik hiri batzuetan. “Smog fotokimikoa” fenomeno arrunta da gaur
|
egun
munduko ia hiri guztietan Bestalde, “smog fotokimikoa” fenomeno arrunta da gaur egun munduko ia hiri guztietan. Nitrogeno oxidoek eta konposatu organiko lurrunkorrek (KOL) eguzki argiaren aurrean erreakzionatzen dute, eta aerosolen eta gasen nahasketa kaltegarria sortzen dute (ozono troposferikoa, formaldehidoa, zetonak eta abar).
|
|
|
Hala ere, industrializazio bidean dauden herrialdeetan, hala nola Txinan edo Europako ekialdeko herrialde batzuetan, non ikatza energia iturri garrantzitsua baita, arazo larria da oraindik hiri batzuetan. “Smog fotokimikoa” fenomeno arrunta da gaur egun munduko ia hiri guztietan Bestalde, “smog fotokimikoa” fenomeno arrunta da gaur
|
egun
munduko ia hiri guztietan. Nitrogeno oxidoek eta konposatu organiko lurrunkorrek (KOL) eguzki argiaren aurrean erreakzionatzen dute, eta aerosolen eta gasen nahasketa kaltegarria sortzen dute (ozono troposferikoa, formaldehidoa, zetonak eta abar).
|
|
2007
|
|
|
Txertoa “oso denbora gutxian gauzatuko da, hiesaren ikerketan eta tratamenduetan aurrerapauso handiak eman baititugu; asko dakigu gaixotasunari buruz, eta bide onetik goaz” esan zuen Gatellek, Bartzelonako Ospitale Klinikoko Gaixotasun Infekziosoen Unitateko burua ere bada. Ikertzaile espainiarraren iritziz, txertoa, gaur
|
egun
mundu osoan 30 bat laborategik lan egiten dutena, “eraginkorra izango litzateke pazienteen ia %100ean, eta garrantzi handia izango luke garapen bidean dauden herrialdeentzat, horietan planetako gaixoen %90 bizi baita”. Gatellek onartu zuen, ordea, oraindik ez dela aurkitu hiesaren aurkako txertorik “gripearen edo poliomielitisaren antzekoa”, baina laster bitarteko zerbait erabiliko dugula, gaixotasuna kutsatzea eragotziko ez duen txerto bat, baina gaixotasunaren bilakaera arinduko duena”.
|
|
2008
|
|
|
Horregatik, NBEren Nekazaritza eta Elikadurarako Erakundeak (FAO) mintegi bat antolatu du Thailandian, sektore horrek Asia Pazifikoan izan dezakeen garapen potentzialaz eztabaidatzeko. Intsektuen giza kontsumoa oso ohikoa da gaur
|
egun
munduko leku askotan. Hala, gutxienez 527 intsektu kontsumitzen dira Afrikako 36 herrialdetan, Asiako 29tan eta Amerikako 23tan.
|
|
|
Topaketa honetan parte hartzen duten adituak estrategiak definitzen saiatzen dira, duela 8.000 urte baino gehiago Peruko goi lautadan sortu zen elikagai baten ekoizpen sistemen produktibitatea eta jasangarritasuna handitzeko. Patata kontsumoa asko zabaltzen da garatzen ari den munduan, gaur
|
egun
munduko uztaren erdia baino gehiago ekoizten baitu, eta bertan hazteko erraztasunak eta organismoari ematen dion energia handiak produktu komertzial baliotsu bihurtu dute milioika nekazarientzat. Perun bertan, elikagaien prezio altuek Gobernua bultzatu dute gari inportazio garestiak murriztera eta herritarrak paper irinarekin ogia kontsumitzera animatzera.
|
|
|
klima aldaketa. Gaur
|
egun
mundu osoan espezie asko mehatxatzen dituen fenomeno berak lagundu zuen mamut iletsua itzaltzen. Hipotesi horren arabera, globoa azken glaziazio aldiaren ondoren berotzeak nabarmen murriztuko zituen mamutak egoteko habitat egokienak, ia desagertzeraino.
|
|
|
Hiru milioi haur inguru erabiltzen dira gaur
|
egun
munduko gatazka armatuetan, ACNURen (Nazio Batuen Errefuxiatuentzako Goi Mandataria) kalkuluen arabera. Agni Castro Pita Espainiako ordezkariak gogoratu du ez dagoela arazo horri buruzko datu ofizialik.
|
|
|
American College of Rheumathology ren datuen arabera, munduko biztanleen %2 eta %4 artean fibromialgia dute, nahiz eta beste iturri batzuek %3 eta %6 artean hitz egiten duten. Espainian milioi eta erdi pertsona inguruk pairatzen dute gaixotasun hori, eta gaur
|
egun
Mundu Eguna ospatzen dute. Irudia:
|
|
|
isoniazida eta errifanpizina. Gaur
|
egun
munduko TB MR kasuen %2 bakarrik diagnostikatzen eta behar bezala tratatzen direla kalkulatzen da, batez ere laborategiko zerbitzu egokirik ez dagoelako. Aste honetan iragarritako ekimenek ehuneko hori zazpi aldiz edo gehiagotan biderkatu lukete, eta gutxienez %15ean utzi, sustatzaileen arabera.
|
|
|
Hala ere, espero da hurrengo erregularizazio komunitarioak eta 3G terminalen eredu berriek merkatu hori bultzatzen lagunduko dutela, autoreek SINC plataformari adierazi zioten. Europako Batasuneko mugikorren% 5ek baino gehixeagok dute UTMS teknologia; GSM teknologia, berriz, arrakasta handia izan zuen, eta gaur
|
egun
munduko estandar teknologikoa da, batez beste% 100eko ezarpena gainditu baitzuen. Atzerapen horren arrazoi nagusia da bi teknologien hastapenak oso desberdinak izan direla.
|
|
2009
|
|
|
Horretarako, ekitaldi ludikoak eta erreibindikatzaileak egingo dira herrialdeko hiriburu nagusietan, globo urdinak eta berdeak botako dira, ijitoen banderaren koloreak bezala, eta ijitoen komunitatea ordezkatzen duen alaitasuna emango zaio ospakizunari. Plan estrategikoa Ijitoen Nazioarteko
|
Eguna
mundu osoan ospatzearekin batera, Ijitoen Idazkaritza Fundazioak bere Plan Estrategiko Instituzionala aurkeztu zuen berriki. 2009/ 2013 aldian aplikatuko da, ijitoen komunitatea sustatzeko, ilusioak berritzeko eta orain arteko konpromisoak sendotzeko.
|
|
|
Haren parasitoak, “Anopheles” eltxoak kutsatuta, 500 milioi pertsona baino gehiago kutsatzen ditu urtero, eta milioi bat pertsona baino gehiago hiltzen ditu. Saharaz hegoaldeko Afrikak jasaten du gaixotasunaren zama handiena, gaur
|
egun
Mundu Eguna ospatzen baitu, baina Asian, Latinoamerikan, Ekialde Ertainean eta baita Europako zenbait lekutan ere. Malariak eragindako heriotza gehienak bost urtetik beherako haurretan gertatzen dira, eta, emakume haurdunekin batera, horiek dira populazio talde ahulenak.
|
|
|
Ikertzaileak uste du gaur egun hiru energia iturri bakarrik daudela munduko beharrak asetzeko. “Erregai fosilak, gaur
|
egun
mundua gobernatzen dutenak; energia nuklearra eta eguzki energia fotovoltaikoa, munduaren itxaropen handia dena. Beste berriztagarriak txikiak dira”.
|
|
2010
|
|
|
Pentsatzen ikastea. Hori da Estatu Batuetan 1960ko hamarkadaren amaieran hasi zen eta gaur
|
egun
mundu osoko milaka eskolatan aplikatzen den Haurrentzako Filosofia eredu pedagogikoaren helburua. Filosofia da bidea haur eta gazteek beren kabuz hitz egiten, ikertzen eta pentsatzen ikas dezaten, irakasgai honetan ez ezik curriculumeko gainerako irakasgaietan ere ikaskuntza esanguratsua lortzeko.
|
|
|
Horixe izan zen Matthew Lipman irakasle unibertsitario estatubatuarrak ezarri zuen helburua, 1969an Ipar Amerikako eskoletan aplikatzen zen proposamen pedagogikoa ez bezalakoa garatzen hasi zenean. Horrela sortu zen Filosofia para Niños Fp N), gaur
|
egun
mundu osoko 50 herrialdetan baino gehiagotan garatzen den programa, besteak beste, Espainian. Irakasgai honek proposatzen duen ariketa sartu nahi da jarduera akademikoan:
|
|
|
Goranzko negozioa Lasaitasuna, benetako lasaitasuna, gaur
|
egun
munduko leku batean baino ez dago: urpean.
|
|
|
“Muskokan eta Toronton bilduko diren munduko buruzagiek amen eta haurren heriotza tasa benetan murriztu nahi badute, munduko elikagai laguntzarako sistemaren funtsezko elementuak berritzeko konpromisoa hartu behar dute”, eskatu zuen Zabalgoezkoak. Mugarik Gabeko Medikuek gogorarazi zuen Munduko Bankuak uste duela herrialde kaltetuenetan desnutrizioari aurre egiteak 12.000 milioi dolar inguru balioko lukeela urtean, baina gaur
|
egun
munduan bizi den austeritate ekonomikoaren garaian, “emaileen finantzaketa ez da nahikoa, hegazkorra eta aurresanezina”. Horregatik, finantzabide iraunkorrak behar dira, finantza mekanismo berritzaileen bidez, hala nola Europar Batasunak gaur egun sustatzen duen finantza transakzioen gaineko zerga.
|
|
2011
|
|
|
Taylorrek gobernantza hobea eta pizgarri ekonomikoak iradokitzen ditu, “basoen kudeaketa arduratsua eta lurraren erabilera arrazional eta eraginkorra” ahalbidetzeko. Hala, nekazaritzarako lur nahikoa, baso landaketak eta ondo kudeatutako basoak bermatuko lirateke, gaur
|
egun
munduan dagoen zur eskaerari eta elikagaiei erantzuteko, “basoak galtzea ekarri gabe, biodibertsitatea eta prozesu ekologikoak ziurtatzen diren bitartean”, dio. Txostenak dio, halaber, ezinbestekoa dela baliabide naturalen gehiegizko kontsumoa eta “xahutzea” murriztea, eta ez da ahaztu behar baso eta nekazaritza jarduerak hobetu behar direla, eraginkortasuna handitzeko.
|
|
2012
|
|
|
Gavin Wall Landa Azpiegituren eta Agroindustrien zuzendariak azaldu zuenez, “munduan gosea duten 900 milioi pertsona eta bilioi bat dolar daude jokoan, eta galerak eta hondakinak murrizteko ekintza bateratuak bizirauteko baliabideak, elikagaien segurtasuna eta ingurumenaren gaineko eragina ahalik eta gehien murriztea ekar dezake”. Bestalde, Save Food taldeko buru Robert van Otterdijk ek adierazi zuenez, “gaur
|
egun
mundu osoan galtzen edo alferrik galtzen diren elikagaien laurdena bakarrik berreskura badaiteke ere, nahikoa litzateke munduan 900 milioi pertsona goseti elikatzeko”. Elikagaiak hornitzeko katearen etapa guztietan galtzen diren arren, arrazoiak eta mundu osoan duten eragina desberdinak dira.
|
|
2013
|
|
|
Izan ere, teoria hori «patogenesiaren» nagusitasunaren aurka agertu zen, patologiaren jatorriaren bila (nork gaixotzen duen pertsona jakin bat jakiteko), eta gaixotasun horren ezagutzara, mendeetan zehar medikuntzaren funtsezko helburuetako bat izan baita. Gaur
|
egun
mundu mailan adierazgarriak diren irudietako bat, Gothenburg eko (Suedia) Nordic School of Public Health eko pediatra den Bengt Linström doktorea da. Linströmek azterlan ugari argitaratu ditu, eta ikerketa horien bidez, ebidentzia zientifikoa ematen zaio, eta horrek erakusten du ikuspegi horrek pisu espezifikoa izan dezakeela osasun publikoan, bai eta osasunaren sustapena ikertzen eta praktikatzen ere.
|
|
2014
|
|
|
Zenbaiten ustez, duela mende askoretakoa izan zen, eta sortzaileak monjeak izan ziren meditatzeko erabiltzen zituzten monjeak; batzuek, berriz, ohitura japoniarretan oinarritutako mendebaldeko sorkuntzatzat ikusten dute; izan ere, monjeek nahiago zuten espazio itxietan meditatzea. Jatorriaren benetako historia zein den harantzago, gaur
|
egun
munduaren zati honetan lasaitasunarekin lotzen diren eta erlaxatzen laguntzen duten elementuen konbinazioa eta antolaketa da. Horregatik, zen lorategi bat eraikitzea oso ideia ona izan daiteke.
|
|
|
Irudia: vvvita Etxerik gabeko Animalien Nazioarteko Eguna Etxerik gabeko Animalien Nazioarteko
|
Eguna
munduko kale, hiri eta landa inguruneetatik noraezean dabiltzan txakur eta katu guztiei omenaldia da. Elikagai falta, egarri eta zaurgarri, lagun xume hauek ez dute animalia guztiek behar dutena:
|
|
2016
|
|
|
Gehiegizko pisua osasun publikoaren arloko arazorik garrantzitsuenetakoa da gaur
|
egun
munduan.
|
|
|
Argitalpena 1 Surfeatzea 25 euroren truke Polinesia du jatorri, eta Hawaiiko erregeek egiten zuten han. Baina, zorionez, gaur
|
egun
mundu guztiak egin dezake, gizarte egoera alde batera utzita! Kontinente guztietan bizi da:
|
|
2018
|
|
|
Edari azukretsuak ez direla onak modu zientifikoan egiaztatutako gertaera da osasunerako. Edari mota hori arazo bihurtu da gaur
|
egun
munduan dagoen obesitate epidemiaren aurrean. Zifra harrigarriak daude.
|
|
2022
|
|
|
UNICEFen guztietan lan egiten dugu haur bakoitzarengana, nerabe bakoitzarengana iristeko. Zenbat haur bizi dira gaur
|
egun
munduan larrialdi egoeran. Tamalez, UNICEFek abenduan aurkeztutako Haurrentzako Ekintza Humanitarioaren Txostenean (HAC) jakinarazi zuenez, gaur egun 177 milioi haur baino gehiago behar dira 145 herrialdetan.
|
|
|
— Gatzunaren ekoizpena murriztea eta kontrolatzea Baina NBEko Uraren, Ingurumenaren eta Osasunaren Institutuko zientzialariek (UNU INWEH) berriki egindako azterlan batek eztabaida piztu du, besteak beste:
|
egun
mundu osoan aktibo dauden eta egunean 142 milioi gatz pilaketa kubiko ekoizten duten 16.000 gatz instalazio baino gehiagok duten arriskuaz ohartarazi du. Instalazio horietatik ateratzen den edateko uraren litro bakoitzeko, 1,5 litro gatzun sortzen da, batez beste.
|
|
2023
|
|
|
Aiton amonen
|
eguna
munduko hainbat herrialdetan ospatzen da, baina ez une berean. Espainian, egun seinalatu asko santuari lotuta daude, uztailaren 26a da; San Joakinen eta Santa Anaren eguna, Ama Birjinaren gurasoak eta Jesusen aiton amonak.
|