|
2008
|
|
|
2.> Euskal eta erromantzeen artean izan diren harremanak latinetik datoz, latina erromantze bihurtzen ari zenetik. Betidanik, esan nahi dut, hizkuntzalaritza zientzia zientifiko teoriko modura moldatzen ari zenean, batez ere Hugo Schuchardten garai tik, euskara latinez beterik
|
dagoela
dakigu. Hori nabarmena da lexikoari begira:
|
|
|
Generoa: > Zaldibian bildutako datuetan berriemaileen sexuak eragindako bana ketarik
|
dagoen
jakin nahi izan dut. Aztarranak egon behar zutelako susmoa banuen, bakar bakarrik gizona hizkera ezberdineko beste euskaldun batzuekin hartu emanean ibili delako bada ere, eta honetan ikertzen jarraitzea izango da nire betebeharretako bat.
|
|
|
Guk ez dugu zalantzarik: elementu kimikoa radioa eta geometriako terminoa erradioa esan eta idazten ditugu, baina Hiztegi Batuan ageri diren moduan ez
|
dago
jakiterik zein den zein, argibiderik ez baitago.
|
|
|
Hitzen, grafia? eraiki du, az haraindi lana
|
badagoela
jakinik ere. Nonbaitetik hasi behar zen, eta abiapuntu ona, nahitaezkoa, ezarri du Euskaltzaindiak.
|
|
|
Obra zaharren berri izan eta kontsultatzeaz gain, atzerrian zeuden euskalaritza lanak euskal erakunde publikoek eskura zitzaten saioak ere egin zituen Azkuek. Hola, 1894 aldera, Fidel Sagarminagak gomendio txartel bat idatzi zion Azkueri Victor Collins irlandarra har zezan281 Collins, Bonaparte printzearen fondoen katalogoa prestatzen ari zen, eta euskarazko obrak zein euskalkitan
|
zeuden
jakin nahi zuen. Azkuek kontsultari erantzuteaz gain, Collins en bidez jakin zuen printzearen biblioteka salgai zegoela.
|
|
|
Izan ere, 1905eko apirilean Bizkaian Diputazio berria eratu zen, eta Adolfo Urkixo, Julioren anaia, presidente izendatu zuten. Azkue gutun bidezko harremanetan ibili zen berarekin, eta euskararen aldeko zerbait egiteko asmotan
|
zegoela
jakin zuen, akaso Akademia sortzea160 Esan eta egin: 1906ko apirilean hiru probintziak Konferentzian elkartzeko geratu ziren, besteak beste Akademiaren sorrera aztertzeko.
|
|
2009
|
|
|
1968 ondoren batasunaren aurkariak noraino joateko prest
|
zeuden
jakitea ez zen motibo txikia izango. Hirugarren arrazoi bat ere egon daiteke, Villasantek buru instituzionala zuela, J.L. Lizundiak dioenez.
|
|
2010
|
|
|
Euskarazkoa ere aipua dela latinaren itzulpena delako dakigu, baina ez hala markatzen delako. Latinezkorik ezean, maiz ez
|
dago
jakiterik aipua den ala ez, horregatik mintzatu gara particitatio estrategiaz gorago.
|
|
|
Lorpen horiek asko apaltzen dira, aldiz, gu baino autorregulazio soziokultural, ekonotekniko eta politiko operatibo handiagoa duten herrialdeekin konparatuta288 Inguruko gaixoak zeu baino gaixoago daudela ikustea ez da gainera, ezinbestean, inoren kontsolagarri. Jakitea ez da gaizki etortzen ordea, ranking moduko horretan non
|
zauden
jakiteko. Inorekin konparatzekotan ez al da arrazoizko, bestalde, zure taldekoekin edo ingurukoekin (goraxeagokoekin eta beheraxeagokoekin) egitea?
|
|
2011
|
|
|
saiomota [termino zabalagoei zuhaitzean gora jarraikirik, Mikel Zalbideren metodologiaereduaren 5A gelaxkan, sta tus plangintzarenean,
|
gaudela
jakin ahal izango dugu.]
|
|
2012
|
|
|
Berdintsu gertatzen da diago eta bere senideekin. Dakidanez, eta poztuko ninduke biziro oker
|
nagoela
jakiteak, euskal literatura guztian behin agertzen da adizki hori, Garibayk XVI gn. mendean jaso zuen esaera batean:
|
|
|
Adibide (guzti) en %18.57k erakusten digunez, perpaus nagusiaren eta mendekoaren arteko muga horretan kokatzen du enuntziatu parentetikoa. Datuei erreparatu besterik ez
|
dago
jakiteko gune hau hautatzen duten adibiderik gehienak perpaus nagusiaren eta mendeko osagarriaren artean kokatzen dituela (%14.81adibide) 130.
|
|
|
– Dakidanez, eta poztuko ninduke biziro oker
|
nagoela
jakiteak?, euskal literatura guztian behin agertzen da adizki hori, Garibayk XVI. gn. Mendean jaso zuen esaera batean (LIB I: 77).
|
|
|
– Dakidanez, eta poztuko ninduke biziro oker
|
nagoela
jakiteak?, euskal literatura guztian behin agertzen da adizki hori, Garibayk XVI. gn. mendean jaso zuen esaera batean. (LIB I:
|
|
2013
|
|
|
Gerla batetik bestera iragan ziren berrogeita hiru urte horietan, Alemaniari errebantxa egiteko asmoa ez zen desagertu. Eta errebantxaren gogo hori
|
bazegoela
bazekiten alemanek ere. Errebantxa gogoaz anitz idazten zelako,
|
|
|
Desagertuez ez ziren anitz mintzatu Eskualduna ko idazleak, baina herrietako berrietan hainbat aldiz agertu ziren halako edo holako gaztea desagertua zelako berria. Maiz, desagertu bat Alemanian preso
|
zegoela
jakiten zuten berriak ematen zituzten. Kasu bitxiak ere gertatu ziren, desagertu bat hiltzat eman, haren emaztea, alargundu zelakoan, beste batekin ezkondu, eta gero desagertua preso zela jakin.
|
|
2014
|
|
|
erranda bere jokoan sartzen ari nintzen. Ez zitzaidan axo la. irrikan
|
nengoen
jakiteko elkarrizketa ero horrek zer portutara eramanen ninduen.
|
|
2016
|
|
|
Gaur egungo antzerki idazle, taularatzaileengana joan gara, zer harrera mota
|
dagoen
jakiteko, antzerki garai horretaz zer gelditzen den jakiteko asmoz.
|
|
|
Hartza etxera itzuli da etsaiaren aurka borrokatzeko helburuarekin, eta etxera itzultzean haren arreba etsaiarekin lotua
|
dagoela
jakiten du, Apfelekin Nafarroa menpe atxikitzen duen agintariarekin:
|
|
|
Goton jauregiko familia laudatzen hasten da, joko maltzurra dela agerian gelditzen da eta Larzabalen jaunttoak herriaren alde ere izan zitezkeela erakustera eman nahi du eta hauek ez dira zepoan eroriko. Gotonek pazientzia galtzen du eta dena errez, jauregia eta jendea barne, mendekua hartuko du eta dena mehatxu bihurtzen da Hartza non
|
zegoen
jakitea ez baitu lortu.
|
|
|
Beste hizkuntza gutxituetan mintzatzen ziren beste kulturetan, antzerkiaz nolako oroimena gorde den begiratu nahi izan dugu, berdintasunik
|
bazegoenetz
jakin minez.
|
|
|
Horiek baliatuko ditugu berantago antzerkiaz zuen ikuspuntuaren azaltzeko. Hirurogeiko hamarkadan antzerkiaz zuten informazio eta ezagutza zertan
|
zegoen
jakiteko oso baliagarria zaigu, nahiz eta Larzabalen hitza besterik ez izan, jakinez zer interesa zeukan genero horrentzat, pentsa genezake bilatze lanak aski zorrotzak zitezkeela, baina beste frogarik ez dugu eta idatzi asko galduak izan direla jakinez, beste ikuspuntu batzuen gurutzatzea beharrezkoa da.
|
|
2019
|
|
|
tratua emateari, aldiz, gutxiegi?). Bidean, eskuetan fusila zuen guardia batek geldiarazi zituenean, Azkue harritu egin zen, gerran
|
zeudela
jakingo ez balu bezala, eta miliziano bat zer den galdetu behar izan zuen.
|
|
2021
|
|
|
43.7.7c Baina birformulazio partzialetan alegia koma artean ematen bada, anbiguotasuna sor daiteke. Izan ere, alegia k atal birformulazioaren hasierako nahiz amaierako kokagunea onartzen dituenez (hots, birformulatzaile noranzkoduna ez denez), ez
|
dago
jakiterik aurreko sintagmari ala ondokoari eragiten dion. Horrelakoetan puntuazio marka zorrotzagoz (puntu eta koma, puntua) komeni da bereiztea birformulakizuna eta atal birformulatzailea:
|
|
|
Atzo, hamarretan jaiki zen; herenegun, zazpiak eta laurdenetan. Ez dago araurik, ez dago erregulartasunik, ez
|
dago
jakiterik hurrengo egunean zein ordutan esnatuko den, ez dago, azken buruan, ezer planifikatzerik. Alferrik da; ebazpiderik ez duen hieroglifikoa.
|
|
|
10 Beste batzuetan ez
|
dago
jakiterik egi ala tegi den atzizkiaren forma: artegi, itegi... oinarriaren amaieran herskaria dagoenez, hitz berrian beti herskari ahoskabea genuke, atzizkia bokalez nahiz kontsonante herskariz hasi (Mitxelena 1977b:
|
|
|
Baina esanahiaren lerratze nabarmen hori gorabehera, moduzkoen sailekotzat jo daitezke halakoak ere: Zuek gustura
|
zaudetela
jakinik, gustura gaude gu ere. Askotan era honetako perpausak komaz bereizten dira predikazioaren gunetik, tarteki modura txertatzen baitira esaldian.
|
|
|
Maiztasun handikoa da tzerik honako esamolde hauetan: ez+ izan/ egon/ ukan/ eduki+ tzerik (ez dago esaterik, ez
|
dago
jakiterik, ez dago sinisterik...). Sentitzen zuela etortzerik ez izatea (Olarra); Ez zegoela sinisterik baina fardelez erratu zela (Landa); Hiru ezteneko koilarea jarri diote, etzaterik izan ez dezan (An.
|
|
|
37.5.2b Gainerakoetan aditz nagusiaren eskuinean du honek ere ohiko lekua: Nire arima salduko nuke zerrenda horretan nortzuk
|
dauden
jakiteagatik (Berria); Zaleek dirua ordaintzen dute gu ikusteagatik (Berria). Baina haren aurrean ere koka daiteke:
|
|
|
Ametsa ala egia da hau? (Kardaberaz); Egiguzu prediku bat, xuxen ala makur mintzo zaren jakin dezagun (Laphitz); Berehala ikusi behar da ea hura altxarazi duen kausa, barnekoa ala kanpokoa den (Haraneder); Orain, ordea, ez digu axola Cayatte zuzen ala oker
|
dagoen
jakiteak (Mitxelena). Ildo bertsuan, galdetzaile baten aposizio modura ageri diren atalak elkartuz ere sarri azaltzen da ala:
|
|
|
16.4.1g Esapide batzuetan ere ageri da: Dena dela, oro ahantziak ditut orain (Zerbitzari); Dena dela, nabarmendu beharra
|
dago
bazekiela hori guztia (Morales); Dena den, landatu dute arbola (Hiriart Urruti); Dena den, nik ulertzen dut idazleek independentzia nahi izatea (Urkiza); Horratx erromes, behartsu, edo dena delako bagamunduen aspaldiko martingala (Perurena); Denetara 545 gene bakarrik aurkitu zituzten (Salaburu); Esan gabe doa, denetariko erantzunak ateratzen zizkidala (P. Zabala).
|
|
|
Ez dut esan badakidala noiz etorriko naizen. Adibide honetan, esan aditzaren mende
|
dago
badakidala eta honen mende, aldi berean, noiz etorriko naizen. Badira, dena den, horrelakoak ez direnak ere; alegia, sintagma baten lekua betetzen ez dutenak, perpaus (nagusi) tik kanpo geratzen direnak:
|
|
2023
|
|
|
Tantaka, XVI. mendean zehar, beste debeku batzuk egon zirela erakusten digu Koopmanesek, baina debekuen inguruan ez da ikerketa sistematikorik
|
egon
jakiteko politika orokor zehatz bat egon ote zen debekuen erabakietan, edo Parisko 1548ko erabakitik at, tokika hartzen ziren erabakiak zertan oinarritzen ziren, eta ezezkoei nola aurre egiten zitzaien, aukera baldin bazen. Erabakien alderdi juridikoak badu garrantzia, baina, horrez gain, badaude beste urrats batzuk kontuan hartu behar direnak, hauek osatzen baitzuten an tzezpena, hala nola antzerkilarien erantzunak, zehar aldaketak eta herrian horrek zuen ondorioa, misterio batek herri osoa hunkitzen baitzuen.
|
|
|
XIII. mendean dagoeneko antzerki testuak
|
zeudela
badakigu, haatik he meretzigarren mendean antzerki historia nazionala idatzi zuen Frantziak. Ikerlariek hemeretzigarren mendean idatzi zen antzerkigintzaren historia, hobetu be har dela uste dute, konplexua dela, eta hori urtero ikerlari berriek erakusten digute, elementu eta azterketa gehiago plazaratuz.
|
|
|
Brantômek dio, Ducassen arabera, Henrikek gaizki tratatzen zuela erregina, eta ez zela urrunago joan Frantziako erregeak berak agindu ziolako bere andrearen maila, bere arreba oho ratzea. Etxeko giroarekin jarraituz, anekdota bat kontatzen du, egun batez Erreformako ministro bat Margaritaren gelan
|
zegoela
jakin zuela Henrikek, eta haserre gorrian joan zen gelaraino, baina Margaritak denbora izan zuen ministroa ezkutatzeko. Henrikek bere haserrea erreginaren gainean erorarazi zuen eta zartako eman omen zion erranez:
|
|
|
Errukirik gabeko monarka izateak, kristau mun duaren aurrean bere aurkaria preso atxikiz, irudi gogor bat hedatzen zuen. Frantziako erregea gero eta egoera txarragoan zegoela, osasunez gaizki
|
zegoela
bazekien, eta nahiago zuen negoziazioaren aukera hautatu.
|
|
|
Irakasleen prestakuntzan modalitate eta eredu desberdinak
|
daudela
jakinda, gurean, hasieratik aipatutako gelako praktika sustatze aldera, begirada eta indarra irakasleek ikasleei ahozko hizkuntza nola irakatsi diezaieketen erakustean (era planifikatu eta sistematizatu batean) jarri ditugu, ikasleek ahozko ekoizpenak egitean eta horien ebaluazioan, irakaste prozesua bideratzeko praktika didaktikoetan eta irakasleen praktika zuzenean haien eguneroko lanean integr...
|
|
|
Hori horrela, ezagutza esplizitua ere izan behar du. Argi
|
dago
jakin beharra dela zer den gramatikala eta zer ez.
|