|
2015
|
|
|
—Dakizunez,
|
bazeuden
Iruñeko neska talde batzuk, abertzaleak zein errepublikanoak, presoei premia larrienetan laguntzeko antolatu zirenak. Mendia oinez igo ondoren senideak zirela esaten zieten jagoleei, eta presoekin hitz egiteaz gain, janaria ematen edo arropa garbitzera eramaten zuten Laguntza arriskutsua neska haientzat.
|
|
|
Desmetek, 1965ean, frantses historialari eta aditua, Aldudeko arruta alderatu zuen gainerakoekin (Otsondo, Bidasoa, Leitzaran). Ordurako izenpetua
|
zegoen
Iruñea Baiona jumelagea. Bide bereziaren hautua aipatu zen, autopista.
|
|
|
Ez baitakit zer tentsio mordo zegoen gizon haien baitan. Ororen buruan ni eta hainbat adiskidealde egiteko desiotan
|
geunden
Iruñea hartatik, non jendea fusilatzen ari baitziren, diskurtsoak han hemenka, eta atxiloketak etengabe. Katedratiko bat [Gartzia Fresca irakaslea] Autobus geltokiko ordulari publikoaren esferan gorderik zegoen.
|
|
|
Bestetik, Auzitegi Goreneko Zigor Aretoak atzera bota zuen Barcina inputatzeko eskaera. Epaitegiaren arabera, Barcina ez zen organo horretan
|
egon
Iruñeko alkate edo Nafarroako presidente zelako eta" zalantzazkotzat" jo zuen dieta horiek oparitzat har zitezkeela. Behin hori esanda, ez zegoen deliturik, nahiz eta" moralki, etikoki edo politikoki gaitzesgarriak izan daitezkeen jarrerak erantzukizun penaletatik kanpo geratu".
|
|
|
Konpromiso publiko hura nahi zuen Sanzek: " Alderdi Sozialistaren, IUren eta UPNren aldeko iritziarekin, nik uste dut nahikoa boto
|
badaudela
Iruñeko Kutxaren administrazio kontseiluan tankera horretako erabakia hartzeko. Azken finean, hari dagokio erabakia hartzea".
|
|
2017
|
|
|
Uste dut terrorismoa praktikatzea zer den ongi dakien mugimendu politiko jakin batek antolatu duela dena, Nafarroaren etorkizuna baldintzatzen saiatzeko. Nahiz eta mugimendu hori Leitzan eta Sakanan baino ahulagoa izan, ikusi zuen Baztan Bidasoa geografikoki bakartuago
|
dagoela
Iruñetik. Ezta hala?
|
|
2018
|
|
|
Beran jaio bazen ere, Aingeru Irigarai guztiz txertaturik
|
zegoen
Iruñean eta giro hiritarrean. Ekimen euskaltzale guztietan parte hartu zuen.
|
|
|
Erdi Aroko emakume iruindarrek beren haragitan nozitu zituzten gosete, izurrite eta gerrate ikaragarriak, batzuk hiri konplexu baten barruan bertan, mugaldeko Erresumako hiriburuan, hiru burgutan banatuan. Hiri teokratikoa zen Nabarreria, bertan
|
zegoen
Iruñeko Katedrala, foro ideologikoa, garai nahasi horretan nekazaritzari, artisautzari eta merkataritza jarduerei emanak bizi ziren emakumeen eta gizonen bizitza gidatzen. Eliz botereak emakumeenganako ikuspegia inposatzen zuen, beren gizarte rola eta beren gorputzaren eta sexualitatearen eginkizuna zein behar zuten finkatzen zuen.
|
|
|
Iruñean beti izan ziren emakumeak ura putzuetatik eta iturrietatik etxeetara garraiatzeko ardura izan zutenak. XVIII. mendean gutxi gorabehera 500 putzu
|
zeuden
Iruñea osoan, batzuk kaleetan zeuden nornahik erabiltzeko, beste batzuk pribatuak ziren. Hauexek dira iturri zaharrenak:
|
|
|
da Iruñerria erdaldundu ahala, arroztu eta urrunduko zela euskara gure dinda hauetatik. Frantziako enperadorearen iloba Luziano hizkuntzalariak 1863an bildutako datuak hona ekarrita, ohartuko gara artean ere euskaldun aunitz
|
zegoela
Iruñearekin mugakide diren udalerrietan: Antsoain Zendean, konparaziora,% 49 zen euskalduna; Oltza Zendean,% 75; Aranguren Ibarrean,% 34; Ezkabarten,% 60; Galar Zendean,% 36; Zizur Zendean,% 35; Eguesibarren,% 38; eta Atarrabian nahiz Uharten,% 40 Haur euskaldunik ez, ordea.
|
|
|
181. Gogoratu behar da artean ere garai hartan industria moderno gutxi
|
zegoela
Iruñean, salbuespenak salbuespen (Gran Tejeria Mecanica, Abonos Quimicos lantegia, Alkohol destilategiak, Atarrabiako paper lantegia, eraikuntza eta trenbide arloez landa). Mende arteko industriaren egoera:
|
|
|
Prada Pooleren ustea zen haizeak ezabatuko zituela artea, arkitektura eta ingeniaritzaren arteko mugak eta, bilerak debekatuta bazeuden ere, eztabaida sutsuak piztu ziren topaketa hauen ekintza artistikoen berezko izaeragatik. Egitura iragankor hauek pitzatuta zeuden frankismoan murgildurik
|
zegoen
Iruñera hirugarren goiza iritsi zenean.
|
|
|
Guztizko ehunekotik oso urrutira
|
dago
Iruñeko Erregistro Zibilean eta geroago heriotza agiria emateko espedienteen bitartez Iruñeko Lehen Instantzia eta Instrukzioko Auzitegian inskribatuen ehunekoa. Badira ihes egitea lortu eta frontean hil zirenak, eta badira preso egonik ihes egiteko saioan hildakoak.
|
|
|
" Hiriko eraikinak izugarri altuak dira, eta horrek lehen begiratuan ederki salatzen du zer arrazoi ikaragarrik beharturik bizi diren Iruñeko biztanleak pilaturik batzuk besteen gainean, etxe zaharrei pisuak erantsita, ezinezkoa baita etxe berriak eraikitzea hiria zabalduta eta karrikak luzatuta; horren ondorioz, kaleak kasik lurpeko galerien antzekoak dira, ez baita eguzkirik sartzen, eta argia nahiz ura urriak baitira, bizitzarako behar beharrezkoak izanik ere. Arrazoi hura harrizko hesia da, hesiak muga gaindiezina ezarri baitio hiriaren perimetroari; horregatik
|
dago
Iruñea irmo giltzapetua, eta horrexek behartzen du hiria zerura igotzera, lurra ukatzen baitzaio.
|
|
|
" Senior Azenare Fortuniones in Irunga[...] Episcopus dominus Santius in Pampilona". Ez
|
dago
Iruñearekin identifikatua; beraz, Irañetarekin lotu daiteke.
|
|
|
4 parrokia (Martinena, 2006b; Prada, Llavero eta Lopez, 2002), 14 komentu (Maquirriain, 1987; Azcona, 2007), katedraleko kalonjeak eta apezpikutegia
|
zeuden
Iruñean, eta Gipuzkoa erdia, Nafarroa gehiena eta Aragoiko eskualde zabal baten diozesiaren buru zen. Horri gehitu behar zaio administrazio eta auzietarako elementu guztiak zituela.100 Gotzainek eta, oro har, erlijioak, Iruñeko gizartean eta kulturan eragin handia izan zuten (Barrio, 1988).
|
|
|
" Garai hartan zioen, etengabe hitz egiten zen Carmen, Nabarreria eta San Domingo kaleetan, eta denda guztietan langile euskaldun bat behar zuten, gutxienez". 108 Honelako datuetan oinarriturik, Erizek defendatu du Iruñean euskaldunen portzentajea esanguratsua izango zela, eta %25ko datua proposatu du hurbilpen gisa. Argi
|
dago
Iruñeko euskaldunen kopurua zehaztea ezinezkoa dela, baina, bestalde, mugimendu migratorioen azterketak informazio baliagarria ematen ahal digu hiriko hizkuntz egoerari buruz, kalkulu zehatzagoak proposatuz, eta hiriaren garrantzia hizkuntzaren galera prozesuan azpimarratuz.
|
|
|
Horrela, bigarren koadroaren datuek agerian uzten dute Iruñeko euskaldunen portzentajeari buruz Erizek egindako hurbilpena motz gelditzen dela. Lehen aipatutako arazoak kontutan harturik, argi
|
dago
Iruñeko biztanleen heren bat euskalduna izango zela 1860an. Euskalduna izan, nahiz eta euskaraz gutxi hitz egin, edota nahiz eta seme alabei euskaraz ez egin.
|
|
|
Hiriaren garapenak eskualdean eta lurraldean du eragina. Gainera, europar lurraldeen testuinguruan txertatu beharra
|
zegoen
Iruñea, hau da, Atlantiar Mediterraneoar Ardatzean.
|
|
|
Laurogeita hamarreko hamarraldiaren bukaeran amaitu zuten Ipar Etxabakoitz eraikitzen; horrenbestez uztartuta
|
dago
Iruñeko hiri ehuna Barañaingoarekin. 90eko hamarraldiaren amaieraren eta 2000ko lehen urteen artean Sanduzelai Berria urbanizazioa eraiki zuten Sanduzelaiko etorbidearen, Sandua Pasealekuaren eta trenbide ondoko Irati eta Kaiko kaleen arteko eremuan.
|
|
|
Elizak eta patronalak, sakon sustraituta
|
baitzeuden
Iruñeko gizartean, laguntza emateko egitura oso bat antolatu zuten katolizismo soziala ideologiatzat harturik. Mugimendu sozial eta katoliko horrek, Maria de Echarri() maistra eta artikulugilea buru zuelarik, ahaleginak egin zituen sozialismoa Iruñeko emakume beharginen artean hedatu ez zedin.
|
|
|
1516an Tuterara eraman zuten," Frantziatik urrutien zegoen hirira", ofizialki justifikaturik. Esartek dioenez, ordea, Inkisizioa gaizki ikusirik
|
zegoen
Iruñean: " Aurreko urtean Gorteek protesta egin zuten erresumaren jurisdikzioari errespetuaren izenean, Calahorratik ezartzen ziren irizpideen kontra".
|
|
|
Administrazioak badaki zenbat etxebizitza eraikiko dituen, eta datu hori baliatuz, erraza da estimatzea zenbat supermerkaturi eman zaien auzunean operatzeko lizentzia. Aspektu horiek zentzuzkoak diruditen arren, Turkuren antipodetan
|
dago
Iruñea.
|
|
2019
|
|
|
Orduan (ikusi nuen eta horrelaxe idatziko dut) Jainkoa bazihoan gugandik, nabarmenki, bizkarra eman zigun. Jainkoa Moriones jeneralarekin eta haren jendearekin
|
zegoen
Iruñeko katedraleko esker bidezkoTe Deumen. Jainkoa, apezpiku, xantre, kalonje apaindurekin jantzia, Jainko Alfontso Hamabigarrena, nekazari txiroen partidaren aurrean garaile zen aterea.
|
|
2020
|
|
|
Edozein unetan, autoa hartu eta Madrilera. " Nire neska ez
|
dago
Iruñe aldean; Balbasen ezgauza horiek ez didate sartu ziria. Nire neskatxoa Madril inguruan egon behar", esana zion noizbait Guilleri.
|
|
|
—Erakundetik egotzia izan ondoren, atzo heldu zitzaidan EHASek leporatzen didan beste erru bat, hitzordura joan ez izanarena baino hagitzez larriagoa. Diotenez, deitu nuen sakelako batetik poliziara, zer egiteko eta bi aragoiarrak
|
zeuden
Iruñeko etxebizitzaren helbidea emateko. Baina nola salatu nituen Casaus eta Bernal haiek, haien existentziaz ezer ez nekienean.
|