|
2013
|
|
|
Beste iritzi batzuek nahiago izan zuten honako ideia hau indartzea: zuzenbidea zein gizartetan aplikatu behar eta gizarte horren
|
egoerari
egokitu behar zitzaion. Gizarteak gero formalismo gutxiago izatea eskatzen bazuen, nahiz eta horrek zuzenbidearen izaera teknikoari kalte egin, bizitasun juridikoaren eta, hazkuntza organikoa, ren seinale moduan hartu behar zen.
|
|
|
Erreinu burgundioaren jatorrizko kokalekua Rhinen ondoan zegoen, baina arian arian hegoalderantz jo zuen. Horrek
|
egoera
ahulean jarri zuen erreinu burgundioa, iparraldean frankoak, mendebaldean bisigodoak eta ekialdean ostrogodoak zituelako. Burgundioen erregeak, Gundobadok, bi lege aldarrikatu zituen.
|
|
|
Plebeioen iritziz, kasuak gertatu baino lehenago, ohiturazko zuzenbidea idatzita egonez gero, hori plebeioen mesederako izango zen.
|
Egoera
horretan, euren lege egoera zein zen jakingo zuten, pontifizeei hori kontsultatu gabe. Horrela, pontifizeen interpretazio ahalmena legearen hitzez hitzezkotasunari mugatuta geratuko zen.
|
|
|
Plebeioen iritziz, kasuak gertatu baino lehenago, ohiturazko zuzenbidea idatzita egonez gero, hori plebeioen mesederako izango zen. Egoera horretan, euren lege
|
egoera
zein zen jakingo zuten, pontifizeei hori kontsultatu gabe. Horrela, pontifizeen interpretazio ahalmena legearen hitzez hitzezkotasunari mugatuta geratuko zen.
|
|
|
Epe horretan, demandatzaileak, kateatua? erakutsi behar zuen plazan, merkatuko hiru egun jarraian, haren
|
egoeraren
berri jendaurrean emateko, eta, horrela, haren familiari eta lagunei aukera emateko, eurek konponbidea eskain ziezaieten. Prozedurak porrot eginez gero, azken mehatxua zen zoritxarreko zorduna esklabo gisa saltzea Erromatik kanpo, eta salmentatik lortutakoa zatitzea, kobratu gabe geratu ziren hartzekodunen artean.
|
|
|
Lege horrek gutxieneko egitura eskaini zien herritarrei, eta, egitura horri esker, alderdiek ere euren liskarrak konpon zitzaketen. Alderdietako batek esklabo, familia eta urrekoen laguntasuna izanez gero, saihestezina zen alderdi horren
|
egoera
hobea izatea, baliabide gutxiago zituen alderdiari begira.
|
|
|
Konponbide horietatik gehienek aurretiazko demandak barneratzen zituzten; esate baterako, demandatuak demandatzailearen jabetza haren borondatearen aurka atxiki izana, edota demandatuak demandatzaileari dirua zor izana. Nolanahi den ere, pretoreak formula eman zezakeen,
|
egoera
horretarako aurrekaririk izan ez arren. Kasu horretan, ez zen zuzenbidea sortzen, hori pretorearen ahalmenetatik kanpo geratzen baitzen.
|
|
|
pertsonak, gauzak eta akzioak. Lehenengo kategoriaren barruan, pertsonaren estatus desberdinak aztertzen ziren, betiere hiru ikuspuntu erabilita, hau da, askatasuna (gizabanakoa aske edo esklabo al da?), herritasuna (pelegrina edo herritarra al da?) eta familia
|
egoera
(paterfamilias da edo aurreko baten ahalpean dago?).
|
|
|
Edwar Gibbonek, XVIII. mendeko historialariak, hauxe adierazi zuen garai hori deskribatzeko: , gizateriaren historiako garai horretan, giza arrazaren
|
egoera
inoizkorik zoriontsuena eta oparoena izan zen? (Decline and Fall of the Roman Empire, 3 kapitulua).
|
|
|
376 urtean, bisigodoak Trazian sartu ziren eta Ekialdeko Inperioaren gudarostea garaitu zuten Adrianapolisen; kontuan izan behar da Adrianapolis eta Konstantinopolisen arteko aldea 220 kilometrokoa besterik ez zela. Teodosio I.ak
|
egoera
berrezarri zuen, horrek ekialdeko gudarostearen, barbarizazioa, ekarri bazuen ere.
|
|
|
Alabaina, hamalau urteko umeak ez zuen zertan gaitasunik izan, bere burua defendatzeko, merkatari artetsu baten aurka, merkatari horrek adingabea konbentzitu nahi zuenean, behar ez zuena eros zezan. Zalantzarik gabe,
|
egoera
hori aldatzeko biderik errazena izan zitekeen gaitasuna eskuratzeko adina igotzea. Nolanahi den ere, horrek aldaketa sakona ekar zezakeen zuzenbide tradizionalaren oinarrizko arauetan, horien arabera gaitasuna eta pubertaroa bide beretik zihoaztelako.
|
|
|
Hasiera hasieratik, jurista erromatarren lana izan zen arazo juridikoetan parte hartzea. Zehatzago esateko, haien zeregina zen, egitezko
|
egoera
zehatz baten aurrean, formula edo defentsa bide egokiak iradokitzea. Eta haien zeregina zen, orobat, agiriak prestatzea, hala nola, testamentuak edota kontratuak, agiri horiei esker alderdiek eurek nahi zituzten emaitzak lor zitzaten, ez beste batzuk.
|
|
|
XIV. mendean, Ius communek bere
|
egoera
indartu zuen, Europan erkidea zen kristau kulturaren zati gisa. Kulturaren batasun horri helduta azal daiteke, hain justu ere, zuzenbidea eta erlijioa elkarri hain lotuta egotea Erdi Aroko literatura berantiarrean.
|
|
|
Humanistek Digestoko zuzenbidearen maila desberdinak bereizi zituztenean, honexeri erreparatu zioten: zuzenbide erromatarraren
|
egoera
bat zetorrela Erromako gizartearen egoerarekin, eta gizarte hori aldatzen zen ginoan, zuzenbidea ere aldatzen zela. Zehatzago esanda, humanistek ikusi zuten garai jakin bateko egoera politikoak zuzeneko eragina zuela epealdi horretako zuzenbidean.
|
|
|
Humanistek Digestoko zuzenbidearen maila desberdinak bereizi zituztenean, honexeri erreparatu zioten: zuzenbide erromatarraren egoera bat zetorrela Erromako gizartearen
|
egoerarekin
, eta gizarte hori aldatzen zen ginoan, zuzenbidea ere aldatzen zela. Zehatzago esanda, humanistek ikusi zuten garai jakin bateko egoera politikoak zuzeneko eragina zuela epealdi horretako zuzenbidean.
|
|
|
zuzenbide erromatarraren egoera bat zetorrela Erromako gizartearen egoerarekin, eta gizarte hori aldatzen zen ginoan, zuzenbidea ere aldatzen zela. Zehatzago esanda, humanistek ikusi zuten garai jakin bateko
|
egoera
politikoak zuzeneko eragina zuela epealdi horretako zuzenbidean. Zuzenbide erromatarra zabaltzeko mapa osatzerakoan, antzekotasunak bilatu zituzten Frantzia garaikidean gertatzen ari ziren aldaketa politikoekin.
|
|
|
Jurista erromatarrek zuzenbide zibila aipatzean, aldiz, batik bat zuzenbide pribatuari buruz ari ziren, hots, Digestoaren berrogeita bederatzi edo berrogeita hamar liburutan eta Kodearen hamabi liburuetatik bederatzitan jasotako gaiei buruz. Ildo berari segiz, Doneauk ulertu zuen berari zegokiola zuzenbidea aztertzea, alegia, subjektu pribatu bakoitzari
|
egoera
desberdinetan bere ius izenekoa esleitzen zion zuzenbidea aztertzea. Latina edota Europako beste hainbat hizkuntza aztertuz gero, ikus zitekeen hitz berbera erabili ohi zela, hala nola, ius, recht edo droit, zuzenbide objektiboa nahiz eskubideak adierazteko, edo, beste hitz batzuez esanda, betebeharren zuzenbidea nahiz gauza saltzeko eskubidea aipatzeko; esangura bikoitz horren azpian ingelesez sekula agertuko ez den anbiguotasuna zegoen.
|
|
|
Erdi Aroan, berriz, jaun eta basailuen arteko harreman feudaletan lurraren jabetza euren artean zatitzen zen, eta hori ezinezkoa zen. Nola uler zitekeen basailuaren
|
egoera
–Tradizioaren ildotik, esan ohi zen gozamen mota berezia izango zela halakoa, baina gozamena jabea hil arte bakarrik luza zitekeen, eta, ondorenez, azalpen hori ez zen egokia.
|
|
|
Zernahi gisaz, Pariseko Ohituraren edukia aztertzean feudoak xehetasunez aipatu zituenean, Dumoulin iruzkingileen doktrinaz baliatzeko prest agertu zen. Arazo larriena zen lurrari begira basailuak zuen
|
egoeraren
izaera jakitea, baita jaunari begira zituen eginbeharren izaera jakitea ere.
|
|
|
Zuzenbide zibileko juristaren ikusmoldetik, basailuaren interesaren esangura hori zuzenbide zibileko gozamenaren antzekoa zen, ohikoa ez zen gozamenaren antzekoa, hain zuzen, kasu honetan belaunaldiz belaunaldi eskualda zitekeelako eskubidea. Basailuaren
|
egoera
hori aipatzeko, jurista zibilistek dominiun utile adierazmoldea ere ekarri zuten hizpidera, jaunaren dominium directumetik bereiztuz. Ulerkera horren ildotik, basailuak gozamen iraunkorra zuen, eta Dumoulinek onartu zuen ikusmolde tradizional hori.
|
|
|
zor arrunten kasuan, hartzekodunak kontratuan zehazten du ordainketa lekua edo zordunarengana jotzen du berori kobratzeko; haatik, zordun feudala jaunaren mende dagoenez gero, bera joan behar da hartzekodunarengana. Pariseko Ohitura zelakoan zor feudalak ordaintzeko lekurik aipatzen ez zen arren, Dumoulinek berriro baieztatu zuen basailuak harreman feudaletan zuen
|
egoeraren
ondorioz, jauna aurkitu behar zuela ordainketa egiteko, hori jaunari zor zion begirunearen adierazpena zelako. Horretara, Dumoulinek modu eklektikoan erabili zituen zuzenbide zibileko iruzkingileen irakaskuntzak, harreman feudalak harreman ekonomiko hutsak zirelako ideiari aurre egiteko, eta antzinako kontzeptuak, beraren ustez Frantziako gizarte tradizionalaren oinarri zirenak, berrezartzeko.
|
|
|
Humanisten sentiberatasun estetikoentzat hain kaltegarriak ziren iruzkinek molde zehatzari ekin zioten, eta jurista praktikoek laster menderatu zuten molde hori. Arreta handiarekin aipatu ohi ziren aurreko eztabaidak eta egitezko
|
egoera
desberdinen arteko bereizketa zorrotzak egin ziren. Erruz agertu ziren Repertoria izenekoak, eta halakoek ahalbidetu zuten, batetik, jurista praktikoek aurkitu nahi zutena aurkitzea, eta, bestetik, sarritan, zuzenean eztabaidatu ahal izatea zuzenbidearen orduko aplikazioa.
|
|
|
Leku guztietan behar zen Justinianoren testuek eskainitakoa baino zuzenbide osatuagoa eta teknikaren aldetik hobea, baina hori neurri handiagoan ala txikiagoan onartzen zen, toki bakoitzeko inguruabarren arabera. Britainia Handiko
|
egoerak
erakusten du hartze prozesu hori. XVI. mendearen hasieran, uhartearen iparraldeak, Eskoziak, Ingalaterrakoaren antzeko ohiturazko zuzenbidea zuen, soilagoa izan arren:
|
|
|
Aita santuen argudioen ildotik, euren misio jainkotiarraren ondorioz eliza inperioaren gainetik zegoen; hori zela bide, inperioko zuzenbidea baliozkoa zen elizaren zuzenbidearekin bat zetorrenean bakarrik. Alderdi bakoitzak bere
|
egoera
justifikatzeko erabili zuen zuzenbide erromatarra. Justinianoren Kodera bildutako testuek, ostera, ez zioten arrazoirik eman elizari.
|
|
|
Azkenean, aita santu Kalisto II.ak eta enperadore Henrike V.ak 1122.an sinatutako Wormseko Konkordatuari esker amaitu zen gatazka hori; horren oinarria izan zen aldez aurretik Ingalaterrako Henrike I.arekin hitzartutako akordioa. Konkordatuak bereizi zituen, batetik, artzainaren ofizio espirituala eta, bestetik, horren
|
egoera
, koroaren basailu feudal gisa; horrez landara, konkordatuak ezarri zuen artzainak gorazarre egin behar ziela enperadoreari eta horren ahal feudalei, gero aginte espiritualaren ikur ziren eraztuna nahiz makila jaso ahal izateko, elizaren lerrundegian beraren gainetik zegoenarengandik. Akordioa erdietsi bezain laster, hauxe idatzi zion aita santu Kalisto II.ak Henrike V.ari:
|
|
|
Bolognan berehala hasi ziren zuzenbide kanonikoa aztertzen, zuzenbide zibilarekin batera. Zuzenbide zibilarekin alderatuta, alabaina, zuzenbide kanonikoaren
|
egoera
okerragoa zen, esparru horretan ez zegoelako Justinianoren Corpusaren pareko arau testuen bilduma esanguratsurik. Izan baziren orotariko materialen bilduma ez ofizialak:
|
|
|
Ingalaterran, aldiz, doktrinak kontrako jarrera hartu zuen argi eta garbi. Eman ere, tokiko
|
egoerak
ematen zuen horretarako testuingurua.
|
|
|
Espainian, musulmanen nagusitasunak eragin handia izan zuen
|
egoera
juridikoan. Liber Iudicioruma, VII. mendeko lana, bisigodoei eta euren mende zeudenei hasieran aplikatu zitzaien zuzenbide erromatarraren lehendabiziko bildumetan oinarritu zen; gero, lan hori lurralde legeria bihurtuko zen, eta berorrek eskaini zituen geroko ohiturazko zuzenbidearen oinarriak.
|
|
|
Zernahi gisaz, Iheringek ez zuen guztiz zokoratu nazio izaera, zuzenbidea zehazteko faktore gisa. Garapen juridikoari begira,
|
egoerarik
aproposena zen indar kontserbadoreen eta progresisten arteko oreka lortzea, horrek ahalbidetuko zuelako zuzenbidea apurka apurka baina ziurtasunez garatzea. Halako oreka erdietsi zuten herrien adibide gisa antzinako erromatarrak eta herri ingelesa aipatu zituen.
|
|
|
Hasieran, Zati Orokorra agertzen zen; bertan transakzio juridiko orori aplikatzeko moduko arau erkideak azaltzen ziren, pertsonari buruzko zuzenbidea barneratu eta gaitasun juridikoa jorratuz. Rechtsgeschüftaren kontzeptua azpimarratu zen, Althusiusen negotiuma, edo, beste hitz batzuez esanda, pertsona batek bere
|
egoera
juridikoa aldatzeko egiten duen borondate adierazpena. Gero beste lau liburu zetozen, betebehar, gauza, familia zuzenbide eta oinordetzari buruzkoak.
|
|
|
Ingalaterran, aldiz,
|
egoera
ez zen hain erraza. Bractonen garaian zuzenbide zibilari hurbildu ostean, Ingalaterrako Common Law izenekoa jakintzagai zinez sofistikatua bihurtu zen, eta ondo prestatutako jurista talde bat antolatu zen horren inguruan; talde horrek Londreseko Inn of Courten ikasi zuen, izenak beste zerbait adierazi arren benazko zuzenbide fakultatea zen horretan.
|
|
|
Izatez, Erromako enperadore santuaren mende batutako printzerri nahiz herri askeen konfederazioa zen Alemania. Bertan, erregeak ez zuen kodetzearen inguruko ezelako kezkarik, eta horrez landara, ez zegoen Frantziako
|
egoeraren
ezaugarri zen trebezia profesionalik ere. Ohiturazko zuzenbideari lotutako auzitegiak zeuden, Schöffenek osatutakoak; Schöffen deitutako horiek toki bakoitzeko erkidegoan begirunez ikusitako kideak ziren, zuzenbidean adituak ez zirenak.
|
|
|
Aldaketa juridiko horien mekanismoak aurki zitezkeen bai zuzenbide erromatarrean, bai Ingalaterrako zuzenbidean. Batzuetan fikzioak asmatu ziren, lehengo kategoriatan
|
egoera
berriak sorrarazteko, eta beste batzuetan, ekitatea sartu zen, zuzenbide tradizionalaren zurruntasuna biguntzeko, Erromako pretorearen eta Ingalaterrako kantzilerraren konponbideei esker. Aldaketa juridikoa gauzatzeko, zuzenbidea legegintzaren bidez sortzearen ideia beranduago azaldu zen.
|
|
|
XIX. mendearen lehenengo erdian Alemaniako gizarte kezka nekazarien
|
egoera
zen, feudalismoaren ondorioz zituzten aztarna astun batzuk ezabatu behar zirelako. Ius communeren Alemaniako bertsioari helduta, nekazariak colonitzat har zitezkeen.
|
|
|
Jauna jabea zela ulertuz gero, basailua lurraren gozamenduntzat har zitekeen. Oraingoan, ordea, ulertzen zen harreman feudalen orduko
|
egoerari
hobeto egokitzen zitzaiola beste ideia hau: basailua da jabea, eta, horretara, jaunaren interesa lur zortasunekin lotzen da gehiago, lurraren gaineko bide zortasunarekin, adibidez.
|