|
2004
|
|
|
Berau dugu euskararen alde bestelako ideologia baten sortzaile eta eragile. Gipuzkoako Batzar Nagusiak 1830ean Diputazioari laguntzeko, batzorde berezia antolatu zuen, industria, merkataritza eta euskararen
|
egoera
aztertu eta alde berean berriztapenak burutzeko. Euskarari dagokion txostena A. Pascualek idatzi zuen:
|
|
|
Gutunerian agiri da, emazteak ez duela gogoko gartzelaldiko
|
egoera
, preso politiko zenez gero, beste presoetatik aparte egon arren».
|
|
|
Jeltzaleek Bilboko Udalean gehiengoa zuten ezkero karlisten laguntzarekin, euskararen irakaskuntza publikoa Bilboko udal eskoletan arrakastaz antolatu zuten. Beraz, XX.mendearen bigarren hamarkadan Bilbon eta Bizkaian, agintari jeltzaleen politikaren eraginez, euskararen
|
egoera
publikoa aldatzen hasi zen.
|
|
|
Uste dut, kritikoki bada ere, Sabino Arana eta haren ondokoen idazkiak (berrogei eleberri) gazteek ezagutu behar lituzkela, desagertzera doan gizarte baten ispilu direlako. Zorionez berriz jatorrizko hizkuntzan ematen zaizkigu, klasikoetan agertu ez zirenak, honela gazteek jakingo dute kaletar erdaldundu intelektual batzuk edo sindikalistak bazter utzita zer zen, euskaldunen Euskal Herri gehiena kontserbadore zelarik, pentsamoldea eta oraindikan gehien bat baserritar zen gizarte baten
|
egoera
. Denbora berean ikusiko dute idazle guztien joera kostunbrista bazen, hizkuntzan ez zutela denek Sabino Arana jarraitu.
|
|
|
Zorioneko eguna euskarak euskaJ nazionaJismoaren beharrik izango ez duen hura, zorionekoa hizkuntza poJitika instituzionaJa noizbait EuskaJ He rria euskaJduntzeko bidean jarri eta euskaJdun bihurtuko duen hura, zorione koa beharrik sentitu gabe euskaraz mintzatuko den hura. Baina datuek aspaJ dion besterik erakusten dute, euskarak herriaJdeka izan duen erabiJera orokorrean apaJa izateaz gain, 1989 epeaJdian, Gipuzkoan bakarrik egiten baitu aski nabarmen gorantz,% 23tik %30era, 7 puntuko igoerarekin; Bizkaian ere
|
egoera
zerbait hobetzen da hiru puntu irabaziz, hots,% Stik% llra igaroz; Nafarroan% 7an mantentu egiten da osta osta, eta beste bietan, berriz, puntu bat egiten du behera, Araban% 4tik %3ra, eta Ipar EuskaJ He rrian% 7tik% 6ra (271).
|
|
|
Oso besterik da, Euskal Herritik at, termino horren inguruan Yacer La pouge k, edo Gumplowicz ek, edo Houston Stewart Chamberlain ek, Joseph Arthur Gobineau k, eta beste hainbatek egiten duten irakurketa garbiki arra zista, batez ere, hitlerismoarekin politikan ondorio genozida izugarriak ekarri ko dituena. Lekuz kanpokoa baino askoz harago, guztiz deitoragarria iruditzen zaigu nazismoa eta aranismoa ez direla berdintzekoak esatea hutsa (278), ager pen publikoetan esan izan den bezala, zeren Euskal Herria, orduko Alemani arekin konparatuta, oso bestelako
|
egoera
soziopolitiko batean aurkitzen bai tzen, zapaldua eta inmigrazio masibo baten pean.
|
|
|
Lehen arrazoia da, Sabinok maketismoaz hitz egiten duenean, euskal nazio ukatu eta menperatu baten burujabetasuna aldarrikatzen duela eta, be re politikagintza zapalkuntza
|
egoera
batetik abiatzen denez gero, ondorioz datorren jokabide normala dela politikagintzan nazio proiektu horren kontra daudenak oro etxekoak nahiz kanpokoak etsaitzat hartzea edo, bestela esanda, gizarteko harremanak gatazka zentzuan ulertzea. Maketoaren kon tzeptua, bada, ez du mugatzen soilki inmigratuen mundura, arras arinki esan izan den bezala, baizik eta kanpoko okupatzaileekin hatera kolaboratzen du ten bertakoak ere euskaldunak izan ala ez kategoria berean sartzen ditu.
|
|
|
Haren garrantzia handia delarik ere, bigarren mailakoa da arrazaren alde an. Honen arrazoia da, hizkuntza, galduz gero ere, berreskura daitekeela, hiz tegi on bat eta gramatika on bat lagun; arraza, ordea, behin endekatuz gero, ezin da lehengo
|
egoera
garbia lortu.
|
|
|
Ordukoaz ari baikara, ez gaurkoaz, eztabaida, aipu horietan ageri den be zala, gehienbat Orixeren inguruan pertsonalizatzen bada ere, jokoan dagoen arazoa askoz sakonagoa delakoan gaude, zeren, azken batean, Sabino Arana euskalariari dioten mirespena eta, agian zuzenado esanda, haren eskolakoak autoizendatzen direnen dogmakeria baitago auzitan. Hori dela eta,
|
egoera
as ko ozpintzen da bi aldizkarietako euskaltzale jeltzaleen artean, hots, aranaza le ertzekoen eta aranazale zuhurren artean. , euskal giro sumindua otzantzeko asmoz edo, «Basanaitz» (J.
|
|
|
Hitzak sortzeko or duan, jatorrizko formaren bila joan behar baita, eboluzio metodo historikoa erabiltzea proposatzen da, bere garaian Astarloak eta Sabino Aranak beren az terbide etimologikoetan egin bezala (236). Bestalde, orokorrean, ikuspegi ne gatiboegia, aurreiritzi sobera, agertzen du Altubek euskararen
|
egoerari buruz
, noiz eta Euskal Pizkundearen gailurrean, euskara berpizten ari den unean (237). Euskara salbatuko bada, ez da nahikoa jende ikasiek erabiltzea, ezin bestekoa da bizitzeko beharrezkoa egitea ere.
|
|
|
Izan ere, ez dugu behin ere ahantzi behar, guztiok bezala, bere argi eta itzalekin, bere garaiko semea genuela Sabino ere, eta horrexegatik, bera zu zen epaitzeko orduan, garai hartako
|
egoera
sozial, kultural eta ideologikoa na hitaez kontuan hartu beharra daukagula.
|