|
2022
|
|
|
Zein aditzekin darabilgu maizenik bertan behera? Batez ere egon, utzi, geratu, gel ditu, laga eta halako aditz
|
egoerazkoekin
: norbait edo zerbait, bertan behera dago, bertan behera utzi da edo bertan behera geratu da.
|
|
|
norbait edo zerbait, bertan behera dago, bertan behera utzi da edo bertan behera geratu da. Bertan behera, ia beti
|
egoerazko
adberbioa dugu, egon, utzi, geratu, gelditu, laga adi tzak diren bezala. Eta bertanbeheratu aditz eratorri gisa indartzen bada, ‘kantzelatu’ esanahiaz, di namiko eta aktibo bihurtzen ari gara egoerazko ikuspegi hori.
|
|
|
Bertan behera, ia beti egoerazko adberbioa dugu, egon, utzi, geratu, gelditu, laga adi tzak diren bezala. Eta bertanbeheratu aditz eratorri gisa indartzen bada, ‘kantzelatu’ esanahiaz, di namiko eta aktibo bihurtzen ari gara
|
egoerazko
ikuspegi hori. Euskaraz tu, aditzak garatzeko errendimendu betean dagoen atzizkia dugu, i eta n zaharrak (ikusI, edaN) ez dauden bezala.
|
|
|
Gaztelaniazko ‘disturbio (s) ’ adieraz ditzaketen hainbat izen dira euskeraz, kale artean sortu ohi diren egonezin
|
egoera
larri horien izendapenerako: nahasmenduak, nahasteak, liskarrak, matrakak, kalapitak, zalapartak, iskanbilak, edota are bortitzago diren altxamendu edo matxinada bezalako hitzak.
|
|
|
—Alarma
|
egoeraren
epea bukatzeaz batera, hiriburu eta gune urbanoetan bereziki, guda egoera batetik atera bagina bezala, prebentzio neurri guztiak ahaztu eta araurik ez balego legez, jarrera ausartak azaldu dira hainbat lagunengan, gazteriarengan batez ere. Holakoentzat, gaztelaniaz" temerario" hitza erabili dute askok behin eta berriz.
|
|
|
—Alarma egoeraren epea bukatzeaz batera, hiriburu eta gune urbanoetan bereziki, guda
|
egoera
batetik atera bagina bezala, prebentzio neurri guztiak ahaztu eta araurik ez balego legez, jarrera ausartak azaldu dira hainbat lagunengan, gazteriarengan batez ere. Holakoentzat, gaztelaniaz" temerario" hitza erabili dute askok behin eta berriz.
|
|
|
ausarkeriak edo beldurgabekeriak, jarrera barik, jokabide horren ondorioz egiten diren ekintzak gehiago izan ohi direlako. Baina, ausarkeriazko
|
egoera
horri zer izen eman. Ausardia gehiegiz jokatu duten horien portaera nola izendatu?
|
|
|
Eta ezaugarri bera dute ia guztiek:
|
egoera
baten au rrean edo jarduera jakin baterako oraindik ez ikasirik, ez jakiterik beregandu ez duena.
|
|
|
Bada eratorri konplexuago bat ere," traceability", gaztelaniazko" trazabilidad", sarritan janarien se gurtasun gorabeheran erabilia: une bakoitzean zein
|
egoera
baldintzatan dagoen jeneroa, eta horren garraio edo harantz honanzko igarotzean une bakoi tzean non dagoen zehatz jakiteko.
|
|
|
—Sanchez presidentea, alarma
|
egoeraren
beste luzapen bat, hilabetekoa, eskatzekoa da Kongresoan. Hau da, alarmaren epea luzatzea.
|
|
|
—Sanchezen gobernuak, alarma
|
egoera
luzatzeko, Kongresoan gehiengoa izateko, batari eta besteari hainbat kontzesio egin behar izan die. Gaztelaniaz" cesión" esaten denean, guk amore eman erabili izan dugu.
|
|
|
Negar eragiterainoko itolarrian zauden
|
egoeraren inguruan
, arnasarik hartu ezinik zaude, eta oihukatzen duzuna da: " Ezin dut arnasarik hartu!".
|
|
|
—Nola euskaraz eman esapide hori? Alerta
|
egoera
, edo?
|
|
|
Baina izen kategoriaz darabilgunean, alerta dugu era arautua. Gaztelaniazko" estado de alerta" horren euskal ordaina, alerta
|
egoera
, beraz. Adi edo erne ordain egokiak izan daitezke, baina adberbio modura.
|
|
|
Egon adi! Baina ez da bideragarri* adi
|
egoera
, eta erne egoera ere, bidezko izanagatik ere, ez genuke bultzatuko.
|
|
|
Egon adi! Baina ez da bideragarri* adi egoera, eta erne
|
egoera
ere, bidezko izanagatik ere, ez genuke bultzatuko.
|
|
|
Adu txarra izaten da gehienetan, baina adu ona, edo patu ona ere ezagunak dira. Eta
|
egoera
bati buruz dihardugunean, esan daiteke adu txarrekoa, adu onekoa izan daitekeen bezalaxe.
|
|
|
Berez bestelako esanahia du" salvaguarda" hitzak: salbuespen
|
egoera
baten antzeko babespe, zainpe, aterpe, estalpe edo horrelako zerbait. Eta ulergarriago egiten da hitz honen bidez Irl an darako berezitasun proposamena.
|
|
|
—Klima larrialdia da, mundu guztia lau dardan jarri duen
|
egoera
kezkagarria, batez ere belau naldi gazteentzat. Klima larrialdia, horrela esanda, ondo adierazita dago?
|
|
|
—Jasangarria izatea, berez,
|
egoera
bat, bizipen bat, norbaiten izaera latza..., eramangarria, eraman erraza izatea da, gaztelaniaz esaten den" soportable, su frible". Eta kontrakoa, jasan ezina edo jasangaitza genuke.
|
|
|
Horrelako hitz sorkuntzak hizkuntza baten dinamismo eta bizkor ta sunaren adierazgarri dira: hitz ezagun eta arrunt batetik abiaturik, aditza eta izen eratorri berriak sortzea,
|
egoera
berri edo berri ustekoak izen bereziaz izen datzeko. Gaztelania hizkuntza irudikor eta dinamikoa dugu.
|
|
|
Andremina esan izan zaio andrezaletasun gehiegizkoa duenari. Bihotzeko mi na, amodioak erreta dagoenaren
|
egoera
. Ezaguna da sartaldean harako erre zitadua:
|
|
|
—Nekazaritzaren
|
egoera
eta etorkizuna kezkagarriak badira, haragi merkatuarena ez gutxiago. Abelgorri jabeak, harakinak, harategiak kezkatuta daude haragiaren kontsumoak izan duen beherakadaz.
|
|
|
Gure Lehendakaritzak osasun larrialdi
|
egoera
aldarrikatu du, eta handik laste rrera Estatuko gobernuak arrisku egoera edo alarma egoera gradura jaso du errege dekretu baten bidez. covid eraso oldarkor hori, Europan ere Italian barrena hain bortitz sartu dena, hasieran uste zen, epe motzean halako baretze edo arindura fase batera etorriko zela, baina mitigazio epe baten esperantzek putzura jo dute, egunez egun eritasun egoera larriagotu ahal... Pozak pozura, esan ohi den bezala.
|
|
|
Gure Lehendakaritzak osasun larrialdi egoera aldarrikatu du, eta handik laste rrera Estatuko gobernuak arrisku
|
egoera
edo alarma egoera gradura jaso du errege dekretu baten bidez. covid eraso oldarkor hori, Europan ere Italian barrena hain bortitz sartu dena, hasieran uste zen, epe motzean halako baretze edo arindura fase batera etorriko zela, baina mitigazio epe baten esperantzek putzura jo dute, egunez egun eritasun egoera larriagotu ahala. Pozak pozura, esan ohi den bezala.
|
|
|
Gure Lehendakaritzak osasun larrialdi egoera aldarrikatu du, eta handik laste rrera Estatuko gobernuak arrisku egoera edo alarma
|
egoera
gradura jaso du errege dekretu baten bidez. covid eraso oldarkor hori, Europan ere Italian barrena hain bortitz sartu dena, hasieran uste zen, epe motzean halako baretze edo arindura fase batera etorriko zela, baina mitigazio epe baten esperantzek putzura jo dute, egunez egun eritasun egoera larriagotu ahala. Pozak pozura, esan ohi den bezala.
|
|
|
...osasun larrialdi egoera aldarrikatu du, eta handik laste rrera Estatuko gobernuak arrisku egoera edo alarma egoera gradura jaso du errege dekretu baten bidez. covid eraso oldarkor hori, Europan ere Italian barrena hain bortitz sartu dena, hasieran uste zen, epe motzean halako baretze edo arindura fase batera etorriko zela, baina mitigazio epe baten esperantzek putzura jo dute, egunez egun eritasun
|
egoera
larriagotu ahala. Pozak pozura, esan ohi den bezala.
|
|
|
Konfinamendu eta itxialdia bihurtu dira gauetik goizera guztion
|
egoera
berria. Lehen ere baziren bere borondatez basamortuan, basoan edo ermitaren batean bakartzen zen jendea, behinolako padarrak, baina gu oraingoan geure desborondatean bakartu gaituzte, eta geure etxeetan barrututa, itxita egotera behartu.
|
|
|
Hitzak bere zentzu hertsian adierazten duen berrogeizarora ailegatuko ote garen. Baina nork bermea eman dezake, barrualdi hau, baraualdi
|
egoeran
izango ez bada ere, egiazko berrogeizaro bihur tuko ez ote den. Kuarentenari, denbora epeari dagokionez, eskusoinuaren gisa luzatu eta laburtzeko aukera emango diogu badaezpada ere.
|
|
|
Azken gerratea eta gerraostea ezagutu ez dugunok, geure bizian ahaztuko ez dugun
|
egoera
larri honekin batera, euskarazko hitz batzuk ere, errepikatu izanaren puruz, ez ditugu ahaztuko ziurrik.
|
|
|
Hainbeste ekitaldi bertan behera utzi edo geratu direla, eta gutxi batzuei baino ez zaiela eutsi bere hartan edo bere horretan. kada atzizkiak neurri atzizki bezala duen indarra ere gogora etorri zaigu, ikusirik zenbat jende hurbildu den larrialdi
|
egoera
honen lehen egunotan supermerkatu eta hipermerkatuetara, poltsak edo zaku txikiak har tuta, etxerako osteran poltsakadak eta zakukadak bi eskuetan dakartzatela, salte gietako apalategietan direnak eta ez direnak husturik uzten dituztela, dendatik ir tete rakoan gurditxokada generoa banan banan ordaindu ondoren.
|
|
|
Eta euskaraz ere goraka dator, gaur egungo gizarte teknologien bidez batez ere. Areagotu egin da teleosagai dun eratorrien sorkuntza eta hedakuntza pandemiaren zurrunbiloan, bakar tu
|
egoera
ho rre tan; jarduera asko lantokitik at egitera zuzenduak izan garen horretan. Urrun dik, telebidez lan egiteko estiloa iraunkortu da, agian lu zaroko.
|
|
|
Irakaskuntza presentziala teleirakaskuntza bihurtzea izan da gure haur eta gazteen artean
|
egoera
ezohiko honek erakarri duen beste berrikuntza bat. Gure irakasleak teleirakastera behartuak izan dira, eta eta goi irakaskuntzako ikasleak teleikastera.
|
|
|
—Beste izenik bai jai osteko gorputzaren
|
egoera
berezi horri euskaraz esateko?
|
|
|
—Txakur emearen
|
egoerarako
izen bat baino gehiago ditugu euskaran barrena. Bizkaiko Arratia aldean gorde izan den bat, txakurra agi dela esaten da.
|
|
|
arkara ekialdean, arkera erdi eta sartaldean.
|
Egoera
horretan jartzen denean, arkaratu egin dela esaten da.
|
|
|
· Atzizki bat dugu euskaraz, ia eremu honetarako espezifiko modura gorde dena, eta animalia diferenteen oin izenei erantsirik ageri ohi dena, beroaldi
|
egoera
hau aditzera emateko: ARA atzizkia, Hegoalderik gehienean era bezala darabilguna.
|
|
|
Mozkorrondoa hitza ere erabiltzen da leku batzuetan gorputzaren edan osteko
|
egoera
horrentzat.
|