|
2003
|
|
|
Nolanahi, Villasanterenoharrokjakingurasortarazizidaten: zelakoaizango otezen, benetan, Aldudeko medikuezezagunhura. Etabatxilergokourteetan literaturako irakaslearenazalpenekerreakziozPioBarojagalgarriairakurtzera bideratu
|
gintuzten bezala
–kasikbultzatu esangonuke?, Villasantekguztizerakargarribihurtuzidandelakomedikulaikoa.Zeridatzikozuen, bada, euskalletretakogirosantujaleanhorrelako konmozioapizteko. Zeinvenenozabalduko zuen euskalliteraturaren zainanemikoetanbarrena. NorainoausartaizangozenEtxeparehori?
|
|
|
Nolanahi, PedroLuroetabestezenbaitzuendistirakezdiguuztenikustenAmeriketanhustuzireneuskaldunanonimoenmetahandia.Norajoan oteziren, ba, milakahaienametsak, agiandamuarenetxera, RuperOrdorikak kantatzen
|
duenez
, ahanzturarenzulora, beharbadasekretupeandenezerezarenbaitara.EzdakitnorainodamutukozirenEuskalHerriautzieta Ameriketara joatekoegindakohautuazetabiziizandakobizitzaz; JoseMendiagarenkantuenliburuan, honelaxedioskuahapaldianonimobatek:
|
|
|
Lehenaldizirakurrinuenetikpoemahorretanazalpenbatdagoelapentsatuizandut, hainzuzenSarrik bereburuariematendionazalpenaedotageuriluzatzen
|
diguna
, bereekintzaile bideaulergarrigertadakigun. Bestelakoarrazoikorapilotsuagoakaldebaterautzita sinple sinplekiadieraztendiguzergatikdabilensasipean: ba, mundua, EuskalHerria, PierreLoti renliburukoabezainzoriontsuaeginnahiduelako edo.
|
|
|
Aitagarratzidorrarenaurrekogeriza, zorionez, amagazteakeskaintzen
|
zion
, etaJuancitoharenhegapeanbabestenzen:
|
|
|
...ilokia, edotapeludokiaEtxeparekdioskunez, janarihautaomen daberezabalerageografikoosoan, TexastikArgentinaraino.Puntuhorretan adosdaudebegiratuditudanerreferentzia guztiak.Halaere, bakarbatean aurkituizandutzerenzaporeaduen: dirudienez, kalitatehandikotxerriki lakoada.Nolanahi, Juancitorenamakprimerakosukaldariaizanbehar zuen, ikusiz eta peludokiaren oroitzapenak berak zer nolako mihizkadaksortzen
|
dizkion
seme gehienari.
|
|
|
...xenartralakedukitzeada, alegia, gerrialdekoornoekluzakin bereizgarri batzukdauzkate.Jakina, batetikpangolinen etabestetiknagi, inurrijaleetaarmadiloen artekoantzekotasunak, guztiokbaterasailkatuta egoteaondorioztatu zutenak, mirmekofagiaksorturikokonbergentziaadaptatibozgauzatuzirelaustedagauregun.Esannahibaita, inurriezelikatzen direnbaifolidotoeketabaixenartroekantzerakoeboluzio presioak jasango
|
zituztelarik
, erantzunmorfologiko analogoetarairitsiziren, etaezaugarri analogohoriektronparazidituztezoologoakluzaroan, hariketakonturatu direnarteezdirelahomologoak.Sailkapentaxonomikoberrihorrenikuspegitik, dagoenekozezdahorrenharrigarriasuertatzenlehengobanaketa geografiko disjuntu hori: orainordena batAmeriketatikzabaldutadago, eta besteaMunduZaharrean.
|
|
|
FerdinandBauer ekeginiko satorahate mokodun, ornitorrinko, bihauenirudihau da, naturanbertanbehatutakoaleetan oinarrituriko lehendeskribapen artatsua. Animaliaenigmatikohorren ezaugarribatzukerakusten
|
dizkigu
, bainaez, harrigarrienadena: arrautzakerrunezugaltzenda, ugaztuna delarikere.
|
|
|
EuskaldunekinnolabaitekoloturaedukiizanzuenJean JacquesRousseauberaere, inudetzarenkontraarituzenÉmileospetsuan, 1762an, eta denbora tartelaburbatezmodanjarriomenzuengoi mailakoemakumeen arteanumeaknorberaren tititikhaztea.Linnaeus ek atazahorretan jardun
|
zuelarik
, lortueginzuen, halabaleakeurenlurrekoahaideekinsailkatzea, nolagizaterianaturarenbaitankokatzekolekuegokibatproposatzea.Eta lortuere, LondaSchiebinger enaburuz, Mammaliaizenarenbidez.
|
|
|
Etxeparek begietaratuezzuenbizkatxa, seguruenez, Lagostomusmaximus espeziekoaizangozen, edohorixeda, behintzat, Chinchillidaefamiliahorretakokarraskarihorienbanaketageografikoetatikondorioztadezakeguna. ...xagauekoada, etailunabarrean ateratzendagordezuloetatikjateko.Belarrezeta hazizelikatzenda, eta, esamesenarabera, hamarbizkatxak ardibakarbatekbeste jatendute.Emeaketaheldubakoakdenakbateraalhatzendira taldetan; arrakbakarkagehienetan.Ordokietakobizkatxaosoanimaliasozialada, eta15 30aleartekotaldetanbizida, inoiz50 alerainoereiritsita.Hainbatganbaraetatunelezosoturikozulosistemakomunala eraikitzen
|
dute
,, bizkatxera, delakoa, 600m2tanzabaldutaegondaitekeenaeta4 30sarreraedukiditzakeena.
|
|
|
Azalpenakazalpen, Pleistozenokomegafaunarensuntsipenakondorio luzeetaaskotarikoakekarriditu.Esatebaterako, badagobattxikitaneskolanirakatsizigutena, megafaunagalduarengibelondoadenikadieraziez
|
baziguten
ere.Ameriketakokonkistaren kontakizunean, zeharkaizan arren, behinetaberriroagertzenzenzaldiakizanzuengarrantzia, Hernán CortésekMoctezumareninperioaeskuratzeko, edotaera bereanFrancisco PizarroAtahualparenazjabetzeko.Behinetaberriroaditugenituenheroi horienbalentriak, etazelankonkistatuzituztenaztekenetainkeninperio indartsuak, gizonbihozdungutxibatzuekinbatera, etahorretarakoerabat erabakigar...
|
|
|
Zorionez, Etxeparetarren kasuanindarzentripetuadagailenduzena, etasorterrira itzuliziren.Areago, Juancitoridagokionezindarzentripetu horrenbizitasunahandiaizanzen, etaeuskalduntasunarenuharkanmurgilduarazizuenoso osorik, halatannonidazledotoreetaoparoaeskaini
|
baitzigun
.
|
|
|
LehenbizikoerrientaPierreDetchesarryizanzuen, bainanJ.L. Dibar ekutziziozkanirakaspenik etaoroitzapeniksarkorrenakLekornekoeskolan:. Lesleçonsquevousm, avezdonnéesétantenfantsontlesplus présentesàmamémoire...?
|
zion
aitortzenixtudiantgazteakhogoi talauurtetan.
|
|
|
...i, eta, beraz, ez dakitEtxeparek aitzinsolashorretan zer dioenzehatz mehatz, baina, edozerizanikere, konturagaitezen, Lafitteren interpretazioanfedeaahuldueginzitzaion, fedeagoibelduetaikaratuegin zitzaion, bainaezbehineresuntsitu.Alegia, aitaLafittereninterpretazioan Etxeparekezzuenfedeaerabategundoeregaldu.AitaLafittekbere azalpenetanharenaldekristauanabarmendukodigubehinetaberriro, eta, ikusiko
|
dugunez
, azkeneanartegiraitzulikodiguEtxepareardigaldugaztetan deslaizebilena.Orozgain, Lafittek, zintzotu, eginnahizuenEtxepare medikuarenfigura, etazelanedohalanindargetuharenetsenplugalgarria. Etabeharbada, zergatikez, nahizuenhalaberEtxeparemedikuapatrimonializatzeakausaonarenalde.
|
|
|
...z, gauregunguztizespekulatibobegitandukozaiguHaeckel enhipotesiantropologikohori, bainabereidazlanekzabalkundeikaragarriaedukiizanzuten, etahainbat jarraitzaileinspiratuzituzten, halanola, EugèneDubois, esan bezala, kate mailagalduarenbila joanzena, etaJava uharteko erdialdean hominidogoiztiar batenhondarrakaurkituzituena1890eta1891eanibai terraza batean.Dubois ek Pithecanthropuserectusizena eman
|
zion
, batetik, izterrezurraaztertutazutik ibilzitekeelapentsatubaitzuen, baina, bestetik, Haeckel enideiekiko begiruneagatik.Haeckel en oihartzunaEuskalHerrirainoereiritsizen, eta, kasurako, ArturoCampioneuskaltzalehandiakezagutzen zituenHaeckel enideiok, Dubois ekbainourrunagotiknahibadaere, eta onargarriakirudituzitzaizkioneuskaldunen jatorriilunaazaltzeko; areago, ezonartuzgero, euskaldunakinolakoa...
|
|
|
(Hazparne, 1859; Baiona, 1915) idazleapartaetakazeta egileaipatua. Larresoroko Seminariotipianikasizuen1872 77tartean, urtetikurterabetigoitiariizanzelarik; geroBaionakoan.1881ean, arteanapaizgaizelarik, Larresororakoeskola emaile izendatuzuten.1882an apaiztuzen, etaLarresoron segitu
|
zuen
, ArnaudAbadia zeukalaburuzagi.Haniraun zuenhurrengohogeitabost urtean, 1906raarte.Alemanairakastenzuen, besteak beste.Irakasleonaetalaketaeizen.Gero, Baionako kalonjeizendatuzuten. Eskualdunaastekariankolaboratzen1891urte inguruan hasizen, etahil artejarraitu zuenidazten.
|
|
|
Gutarikbatekzuenipiztaemana,
|
ziolarik
:
|
|
|
Esan
|
dugunez
, JeanEtxeparekNietzsche ren ideiezgainerabestelakoak erebadarabiltzaAmodioakontakizunean, etamundudionisiakoagustura aurkeztudigunmoduberean, zintzokidefendatuditubesteikuspegiguztiz kontrajarribatzuk.Izanere, Etxeparekelkarzirikatuzbaina, aldiberean, begiruneosoztxirikordatuditubazkalostehorretako mahaikideen diskurtso desberdinak, inolakoondoriodogmatikotarabideratubarik, hauda, egia, nolabaite...
|
|
|
Gogoratu: XX.mendearenhasieranFrantziaaldekoEuskalHerrianelizarenetagobernuaren artekoborrokalatzagertatuzen, besteakbesteirakaskuntzarenkontroladela eta.EtxepareLarresoroko seminariokobere irakasleohienkontraagertukodaauzihorretan, etazuzeneanadieraziko
|
die
, eurentzatosomingarria izanarren:
|
|
|
EuskarazkounibertsitatearenaldekoaldarriarenabiapuntuanJeanEtxepare egon bazenere, asmohoriaskoz beranduagozabalduzen EuskalHerrian.1976anSuárezpresidenteakesanzuen ezzegoelafisikaeuskaraz irakasterik, etaJoserraEtxebarriakkontrakoaerakutsi
|
zigun
: euskalunibertsitatearenaldekourte osobiziak izanzirenhoriek.
|
|
|
Gaztainek aspaldibatekomunduraino garamatzate, supazterreanipuineta istorioliluragarriak kontatzenzirenekora.JuancitoEtxeparekbete betean biziizanzuenEuskalHerri zaharhori, negukoarratsluzeetahotzetan sutondoanbildutasunezbatzenzena, eta, izanere, harenargazkiederra utzi
|
zigun
, lehenagoereaipatudugunBiritxiakkontakizunautobiografikoan:
|
|
|
Lerrootangaitzaren deskribapenazgainera, izenaereazaldu
|
digu
AlbertConstantinek, edohobetoizenak.Izanere, horikusiduguzergatik esatenzaiontintaren gaitza, hauda, ankriareneritasunaetabaimin horia. Azkenhauizenberezikiegokiadanireirudiko, baditu etaherrikoitasunak damaiondotoreziaxumea, baibeharduenzehaztasuna, etabaiantzerako gaitzekikoizen kidetasunaere, kasurakohorduguConstantinekberakaipaturiko ametzetaharitzenmin zuria.Ustedut, berreskuratubeharrekoizenakdirela, erabilerateknikoetarako.
|
|
|
Handiklaster, 1908.urtearen hasieran, aitaJoanesXabañok 180litro gaztaina. Japoniakohamar, to?, bidalizizkionaitari, hauda, Aldudeko ordukoauzapez axuantari.Beronekhiru zatitanbanatuzituen.Lehenengoa etxekoekjanzuten.BigarrenzatibatJoanesenMixelanaiakereinzuen, Pauekolaborantza irakaslebatenaholkueijarraikiz.Aitakberak erein
|
zituen
, Aldudekoohikoerara, hirugarrenpartekogaztainak.Dirudienez, gaztainagehienakegokirohozituziren, baieratradizionaleanereindakoak zeinbesteak, eta, izanere, auzokobatek, MixelEtxartek, haztegitxikibat garatuzuen, txirpibat, halatannon, Japoniakogaztainondoamugakoalde bietanzabaldubaitzenneurribatean.ErahonetaraaipatuzuenEtxeparek1911n:
|
|
|
Sasoiberean edo, aitaLizarragakHazparnera bidalizituenberegaztainak, hainzuzenere, Pierre Buruzaini, ordukoalkateari.Beroneklagunenartean
|
banatu
zituen, etahorrelaJaponiako gaztainondoa inguruetatikbarreiatuzenhurrengourteetan: Hazparne, Zuraide, Sara, Azkaine, Makea, Senpere, Gerezieta. Antza, Atharratzerainoiritsizirengaztaina ale batzuk, eta, Constantinmedikuakdioskunez, gehiagoreneskarialuzatuzietenJaponiako, hornitzaileei?:
|
|
|
Etxeparek, urrentu?
|
daukute
zubiaidatzizuen1910 urtearenhasierakokronika batean.Azkenekotz! Bazuen bortzhilabetehasiazela[...] Bazteretxetakoekdiotehiria arizaukulaedertzen egunetikegunera.Zubiondoko etxehandihori. Uhidea, da: horkoapartamentubatean biziizanzenJeanEtxepare medikua.
|
|
|
Batetik, badagoJeanElizaldeZerbitzariren1927kokritika artikulubat Euskaltzaindiari zuzendua, euskaltzainizatekoIparraldekohautagaien zerrendaluzesamarra damaiguna.Besteak bestezeradioskuidazkihorretan: . Sekulanmendizaldehuntan, haindikoarenparekoEuskaltzaindibategiten balitz, ezlitazkesegurbazterreratutzikoConstantin, Ataratzekojaunmirikua, gureEskuararidionatchikimenduaren etaastetikasteratEskualdunean agertzen
|
dituen
solasaldipolliten gatik?. Begibistakoadenez, etzanarazidugun esaldi zatihorrek obraidatzizabalbatean edooinarritzen duAlbertConstantinen gaitasunahautatuaizateko.Hauda, Zerbitzariokerezbadago, Herriaastekarikoobituarioakbaino30urtelehenagooso emankorraizan zenConstantin medikua, etaberaz, litekeenadaAlbertConstantinenluma XX.mendekolehenlaurdenosoanEskualdunanidaztenaritzea.Baldin eta Zerbitzarir...
|
|
|
Aitarendebekuagorabehera, Etxepareklagunbatzuenarteanzabaldu zuen, liburuozarra?:. Haatikadinbatetakoeskualtzalebatekdoiaipatzen
|
bazion
, hitzpollitbatekinzart! emanenzionpresent, gogorarazidiguLafittek. Harihorretatiktiratuz, xehetasungehiagoirakurdaitezkePierreBuruzainek Lacomberi1913anigorritakoeskutitzbatean:
|
|
|
...ozergaldetzekotan, nori, harenobraosoarenbiltzailearibaino hobeto. Bestehainbatkonturenartean, Xarritonilegendasetatiarenaaurkeztunion.Amultsuki, Piarresekerantzunluzeaeskainizidan, datu, azalpen etakonfidentziez josia.Adierazizidanez, VillasantekPiarresLafitterenahotikjasozuenandregaisaminduarenistorioa.Izanere, duelaurte mordoa, apaizgaitegian, PiarresLafitteirakasleakXarritonikaslearierekontatu
|
zion
hausturarenepisodioosoa, eta, berorrekgoitikbeheraerrepikatuzidan, 2002koapirilaren batekobazkalostegogoangarrian. Baietz, zehaztuzidan, Etxepareren emaztegaiabene benetakoa izanzela, Xabañotar batzela, eta geroramutxurdinhilzela, Arrosakoapaizarengelari.Gainera, apaizhorren izebazela.Izatez, anaia bizirelaapaiz, MixeletaJosefGosterratxu, lehenengoa, Arrosan, etabigarrena, UrruñanetageroagoBaionankalonje.
|
|
|
CatherineXabañoizanzenArrosakoapaizarengelaria.Xabañodeitura lehenago agertu zaigu, JoanesXabaño misionista aurkeztu
|
dugunean
. Izatez, CatherineXabaño() harenlehengusinazen.Mañexeta MixelXabañoanaiakUruguaialdetikitzulizirenAldudera1878an, amerikakelkarrekin eginda, etabateraezkonduzirenhurrengourtean, lehenengoaXotroeneko alabapremuarekin, etaMixelgazteaAuzkiaetxekoarekin.
|
|
|
1912an, dioskunez,, plazako bi etxerik handienetarat bidatua izan da tutetan, handik goraxago pentze batean sortzen zen iturria. Orai delako bi etxek badute ura ausarki, beherean bezala estai guzietan?. Antza, Baigorri eta Donibane Garaziko laborari etxe anitzek ezarri
|
zuten
. Etxepareren lerroetan jakin dugu, halaber, lehen irratiak 1926an entzun zirela, eta urte berean iritsi behar zela argindarra Alduderaino, baina, hitzarturiko epeak bete ziren arren, enpresak ez zuela argirik eman, eta, okerrago, etxeetaraino heltzeko sariak itsuski emendatu zituela.
|
|
|
Orai delako bi etxek badute ura ausarki, beherean bezala estai guzietan?. Antza, Baigorri eta Donibane Garaziko laborari etxe anitzek ezarri zuten. Etxepareren lerroetan jakin
|
dugu
, halaber, lehen irratiak 1926an entzun zirela, eta urte berean iritsi behar zela argindarra Alduderaino, baina, hitzarturiko epeak bete ziren arren, enpresak ez zuela argirik eman, eta, okerrago, etxeetaraino heltzeko sariak itsuski emendatu zituela.
|
|
|
Orai delako bi etxek badute ura ausarki, beherean bezala estai guzietan?. Antza, Baigorri eta Donibane Garaziko laborari etxe anitzek ezarri zuten. Etxepareren lerroetan jakin dugu, halaber, lehen irratiak 1926an entzun zirela, eta urte berean iritsi behar zela argindarra Alduderaino, baina, hitzarturiko epeak bete ziren arren, enpresak ez zuela argirik eman, eta, okerrago, etxeetaraino heltzeko sariak itsuski emendatu
|
zituela
.
|
|
|
Pentsalitekemedikuizateakabantailahandiko kokapensozialaemango
|
ziola
, baina, Alduden bizimodu neketsuadaroa.Ameriketan aberastutako arrantiertxikibatensemeaizanarren, JeanEtxepareinguruosoapaleanbizi zen, justu justu irabaztenzuenbiziahalizatekobeste, etaezinzuendespendiohandirikegin.BuruxkakidatzizuenetiketaEskualzaleenBiltzarreko buru lehenaaukeratuzutenarte, JeanEtxeparekbazterrekokokapenabete zuen, nahizetageroraosoidazleberritzaile etaoriginaltzatjoaizan.Horr... Alegia, ez zegoentokirikidazlebatentzatzeinaezbaitaherrikoiabainaezta diruduna, bienartekoabaino, idazlebaterezeinaezbaitagoelizarenmenpeetabai dago, bestalde, euskararendimentsioliterarioazarduratuta.Dirudienez, arteanez zegoenEtxeparerentzako, txokoekologikorik?.
|
|
|
Ederralitzatekejakitea Etxeparenorainosentitzendenerosonaziotasunbikoitzhorrekin.BadakiguPierreBuruzainetaAlbertConstantinnahikoadeserosozeudelaegoerahorretan, etaHamalauko Gerlaaurretik, ikusi
|
dugunez
,, unpartinationalisteviable, eratzenahaleginduzirela, Euskal Herriaizanzedineuskaldunenaberribakarra.Aberriakaberri, argidago: EuskalHerriarengelakbetetzendubarrugehienaEtxeparerenbuztinezko bihotzean.
|
|
|
Jean Elizalde Zerbitzari (Azkaine, 1883; Gerezieta, 1961). Uztaritzeko bikario, geroago, Liginaga eta Gerezietako erretore egin zuten.Oso gaztetatik Eskualdunaaldizkariaren kolaboratzaileazelarik, Hamalauko Gerlakokronikak bidali
|
zituen
frontetik. Gero Gure Herrian hartu zuen parte.EskualzaleenBiltzarreko idazkaria izanzen berrogei bat urtez, eta bai euskaltzain osoa1930etik aurrera.
|
|
|
Uztaritzeko bikario, geroago, Liginaga eta Gerezietako erretore egin zuten.Oso gaztetatik Eskualdunaaldizkariaren kolaboratzaileazelarik, Hamalauko Gerlakokronikak bidali zituen frontetik. Gero Gure Herrian hartu
|
zuen
parte.EskualzaleenBiltzarreko idazkaria izanzen berrogei bat urtez, eta bai euskaltzain osoa1930etik aurrera. Lapurtera garbiaren aldekoa, ez zuen onartzen Piarres Lafittek defendaturiko nafar lapurtar nahasia.
|
|
|
Gero Gure Herrian hartu zuen parte.EskualzaleenBiltzarreko idazkaria izanzen berrogei bat urtez, eta bai euskaltzain osoa1930etik aurrera. Lapurtera garbiaren aldekoa, ez
|
zuen
onartzen Piarres Lafittek defendaturiko nafar lapurtar nahasia.
|
|
|
Espioi sarearen aukerabaztertuz, txostenofizial batzuetanarrazoi hoberikereaipatuizanzenintsumisioarenaazalduz:, parcettementalité spécialequifaitquebeaucoupdeBasquesse considèrent comme n, ayant d, autrepatriequelecoindeterrequilesavusnaître?. Deigarriabadaere, JeanSaint Pierrekbereaeginduideiahori, etaerahonetaraagertuerazi
|
zigun
:
|
|
|
...einguruetan.Pentsatudaitekeoroitarriaezarribeharreko tokiazeztabaidatzeamemelokeria dela, etagalanta, baina kasu, besterikdakontuhorrekostendutadaroana.Batzuenasmoaoroitarria elizarenbaranoanplantatzeaizanzen; bestetzuek esparrulaikoanzuten nahi.Hortikulertubeharditugukokapenarengainekotirabirak, eta, izan ere, nikneuklan hipotesimoduraluzatukodutherrikomedikuaizanzela eztabaidagaiamahai gaineratu
|
zuena
, hainbesteapaiz, misionistaetaserora emandituenAldudeherrisinestunean.Etaziurrenez, geroagoEskualduna aldizkarianargitaratukodituenarrazoiak ziratekeen, lehenago herrianbertanerabilikozituenak, baialdudarrakbereganatzekoetabaitaerekontseiluakonbentzitzeko:
|
|
|
ResurreccionMariaAzkue Aberasturi (Lekeitio, 1864; Bilbo, 1951). NautikaikasketakeginzituenLekeition, Bilbonbatxilergoa, etaGasteizenfilosofiaetateologiaikasketak.Gasteizen TxominAgirreezagutuzuen etageroztikadiskideizan ziren.Salamancanapaiztu zen1888an.Urteberean, AranaGoirietaUnamuno lehiakide zituela, Bizkaiko AldundiakBilbokoInstituturakoirekizuenEuskarakatedraeskuratuzuen, eta1936raarteegonzenirakasle.Bestalde, musika ikasketakeginzituenBruselaeta Kolonian. Euskaltzaindiaren sortzaileetarikobat (1918), beraizanzenerakundearen zuzendariaetaarimahil arte.EuskalHerrikozokomokoguztiak miatu
|
zituen
, euskaraetafolkloreabiltzen.Obrainobreaonduzuenhainbatalorretan: musika, antzerti, nobela, kazetaritzaetaabar.Azkuerenakdira, besteakbeste, DiccionarioVasco Español Francés (1905), Cancioneropopularvasco (1918) etaEuskalerriarenYakintza (1935).
|
|
|
Etxeparekondotxodakimunduzabalean, benetakomunduan!? zelako aldaketakgertatzenaridiren, etanahizetaindustrializazioa ezdenbetebeteaniritsiEtxeparebiziden giroetnoeuskaldunhorretaraino, Eskualduna astekarianEtxeparekberakemanduBankakooletakolangileengrebaren berri.Kontuadaberemendi txokoko talaiatikAldudekomedikuarenadimenduxorrotxakegoerarenanalisiargigarriaeginduela, etaondoriogisa zehatz seinalatu
|
digu
, azukre koxkorrarenpareurtzenaridenEuskal Herriarendesagerpenarengakonagusietarikobat.Merezikolukeaipatu artikuluabereosotasuneanirakurtzea, baina, pasarterikadierazgarrienarekinkonformatukogaraoraingohonetan:
|
|
|
1978kosanferminetan, poliziazezen plazarasartuzen pilotakaetatiroka, dirudienezamnistiarenaldekopankartabatzegoela eta.Uztailaren8azen.Iruñeaosotik zabalduzirenbarrikadaketa manifestazioak.Berrehunbatzauritugertatuziren, hogeibatbalaz.German Rodriguezhil zuten: poliziarenbalabatekburuazulatu
|
zion
, etagarunak barreiatu. Hogeita hiruurte zituen.
|
|
|
Esangabedoa, eboluzioarenabalizkohipotesiada, ezeidago etafrogatuta.2005ekotalaiatik, baldaretalandugabexamarematenduErrupiñoanaiarenartikuluaklehenirakurtaldian, baina osointeresgarriadabereprimitibotasunean.Azkenpasartebatostukodiot, ordukoeuskalintelligentsiarenpentsaerazeinizanzitekeenondoilustratuko
|
digulakoan
:
|
|
|
Aipagarriada, bestalde, Barandiaranen pasartehori, kronologiaren aldetik, goragoaipatudugunbigarrendokumentuakmarkaturikoelizaren arorikantieboluzionistenaridagokiola.Ziurrenez, planteamenduzientifikoezlandaradokumentuhorrenortodoxiakere, nolabaitekopisua edukiko
|
zuen
, unehorretanGasteizkoapaizgaiteginagusikozuzendariazenBarandiaranenpentsaeran.
|
|
|
...en artetaniragaitea.Oinezzabilanardura, astiosoahartuz, abiatzean gogoarieman gabetariknoratheleznoizko,, nunnahibaratuaherritarrekinsolasean, edobazterrariso.Etanolakobegi erneaketzituen, beharriakzoinzabaletzatchikizkaneskuarazkohizkuntzaedozoini! Berebizikogozorikhoberenakeskual herriariberarikendurikhilizanada.OrhoitgarrienakDonostiatikBilbaorainokoitsas hegiak, Lekeitiobideerdi, utzi zaizkola
|
zion
.
|
|
|
Esperimentuhorietakoemaitzanegatiboakgorabehera, HaeckelitxaropentsuagertzendaHistoiredelacréationnaturelleliburuan, etaitxurabatean ezduustegenerazioespontaneoarenfrogantzaesperimentalargialarregi luzatukozenik.Woehler enkasuagogorarazten
|
digu
: kimikariguztiekesatenzutenzeharoezinezkoazelakonposatuorganikobatsintetizatzea, baina, 1828anWoehler ekdogmahorrenfaltsutasunafrogatuzuen, amonio isozianatotikabiatutalaborategianureaekoitzizuenean.Eraberean, Haeckel horretazkonbentzitutadago: laster gainditukodamundubiotikoeta abiotikoartekoleizesakona.
|
|
|
William Thomson (18241907) fisikari ospetsua, LordKelvin izenaz ezagunagoa, elektrizitate eta termodinamikari buruzko analisimatematiko oso garrantzitsuak garatu
|
zituena
. Umeprodigioa txikitan, hainbateta hainbat ekarpen edukizituen esparru akademikoan, baina jendartean bereizena zabaldu zuen lorpennagusia, eta ohorezko titulua eman ziona?
|
|
|
William Thomson (18241907) fisikari ospetsua, LordKelvin izenaz ezagunagoa, elektrizitate eta termodinamikari buruzko analisimatematiko oso garrantzitsuak garatu zituena. Umeprodigioa txikitan, hainbateta hainbat ekarpen edukizituen esparru akademikoan, baina jendartean bereizena zabaldu
|
zuen
lorpennagusia, eta ohorezko titulua eman ziona, kable telegrafiko transatlantikoa izan zen:
|
|
|
William Thomson (18241907) fisikari ospetsua, LordKelvin izenaz ezagunagoa, elektrizitate eta termodinamikari buruzko analisimatematiko oso garrantzitsuak garatu zituena. Umeprodigioa txikitan, hainbateta hainbat ekarpen edukizituen esparru akademikoan, baina jendartean bereizena zabaldu zuen lorpennagusia, eta ohorezko titulua eman
|
ziona
–kable telegrafiko transatlantikoa izan zen:
|
|
|
Bestalde, pasartehorrekbadu konparatibotzatjokodugungarrantzibat. ...ratuta utzigaitu, eta, zeresanikez, egiaztatuegindiguJ.KintanaGoirienakbere VizcaytikBizkaira, liburulaketetamaratzeanaurreratuzigunAzkuearraietabegikoa.AzkueapaizadaLafittedenbezalaxe, etaartikuluskahorretan ereargiadieraziarren. Iaun altsuanbesotikdingilizka dagozanizar, horietazmintzodela, Azkuerenganhoriezdadefendatubeharreko hesia bilakatu.Aldehorretatik, AzkuekObabakoabademodernoa gogorarazi
|
dit
, LaplaceetaJosephConradirakurridituena, etaez, ostera, iturritzatSolino zaharkituaduenCamiloLizardieruditoa.Orobat, nikesangonukeAzkue horrekezduelainolakozerikusirikzahartzarokoAzkuerenargazkietako gizonozpinduetabentzutuhorrekin.
|
|
|
Teoriadarwindarraren etorrerak, hautespen naturalaren bidezko eboluzioa 1859an plazaratu
|
zuenak
, ez zuen masa suntsipenen gaineko eztabaidarik sortu, eta ez ere zehazki dinosauroen suntsipenaren gainekorik ere.Erregistro fosilean oinarrituriko filogenia azterketek ere ez zuten horrelakorik bideratu. Darwin ohartu egin zen ammoniteen desagerpen azkarrazKretazeoaren amaieran, baina benetako fenomenotzat jo beharrean, erregistro fosilaren hutsuneekin uztartu zuen.
|
|
|
Teoriadarwindarraren etorrerak, hautespen naturalaren bidezko eboluzioa 1859an plazaratu zuenak, ez zuen masa suntsipenen gaineko eztabaidarik sortu, eta ez ere zehazki dinosauroen suntsipenaren gainekorik ere.Erregistro fosilean oinarrituriko filogenia azterketek ere ez
|
zuten
horrelakorik bideratu. Darwin ohartu egin zen ammoniteen desagerpen azkarrazKretazeoaren amaieran, baina benetako fenomenotzat jo beharrean, erregistro fosilaren hutsuneekin uztartu zuen.
|
|
|
Teoriadarwindarraren etorrerak, hautespen naturalaren bidezko eboluzioa 1859an plazaratu zuenak, ez zuen masa suntsipenen gaineko eztabaidarik sortu, eta ez ere zehazki dinosauroen suntsipenaren gainekorik ere.Erregistro fosilean oinarrituriko filogenia azterketek ere ez zuten horrelakorik bideratu. Darwin ohartu egin zen ammoniteen desagerpen azkarrazKretazeoaren amaieran, baina benetako fenomenotzat jo beharrean, erregistro fosilaren hutsuneekin uztartu
|
zuen
. Huxley-k 1870ean dinosauroensailkapenaz idatzi zuen, orduan ezaguturiko hamasei generoak aintzat hartuz; hala ere, ez zuen txintik esan euren suntsipenaz.
|
|
|
Darwin ohartu egin zen ammoniteen desagerpen azkarrazKretazeoaren amaieran, baina benetako fenomenotzat jo beharrean, erregistro fosilaren hutsuneekin uztartu zuen. Huxley-k 1870ean dinosauroensailkapenaz idatzi
|
zuen
, orduan ezaguturiko hamasei generoak aintzat hartuz; hala ere, ez zuen txintik esan euren suntsipenaz. Othniel C. Marsh paleontologo amerikarrak 46 dinosauro genero zerrendatu zituen 1882an, eta soilik adierazi zuen euren kopurua urrituz joan zela, harik eta Kretazeoaren amaieran erabat desagertu arte.
|
|
|
Huxley-k 1870ean dinosauroensailkapenaz idatzi zuen, orduan ezaguturiko hamasei generoak aintzat hartuz; hala ere, ez zuen txintik esan euren suntsipenaz. Othniel C. Marsh paleontologo amerikarrak 46 dinosauro genero zerrendatu
|
zituen
1882an, eta soilik adierazi zuen euren kopurua urrituz joan zela, harik eta Kretazeoaren amaieran erabat desagertu arte. Geroago, 1895ean, 68 genero zerrendatu zituen, baina suntsipenik inola ere aipatu barik.
|
|
|
Huxley-k 1870ean dinosauroensailkapenaz idatzi zuen, orduan ezaguturiko hamasei generoak aintzat hartuz; hala ere, ez zuen txintik esan euren suntsipenaz. Othniel C. Marsh paleontologo amerikarrak 46 dinosauro genero zerrendatu zituen 1882an, eta soilik adierazi
|
zuen
euren kopurua urrituz joan zela, harik eta Kretazeoaren amaieran erabat desagertu arte. Geroago, 1895ean, 68 genero zerrendatu zituen, baina suntsipenik inola ere aipatu barik.
|
|
|
Othniel C. Marsh paleontologo amerikarrak 46 dinosauro genero zerrendatu zituen 1882an, eta soilik adierazi zuen euren kopurua urrituz joan zela, harik eta Kretazeoaren amaieran erabat desagertu arte. Geroago, 1895ean, 68 genero zerrendatu
|
zituen
, baina suntsipenik inola ere aipatu barik.
|
|
|
LarresorokoSeminarioTipiarenitxiera.1906kootsailaren24an, Pauekoinspektoreaaurkeztuzenapaizgaitegikoatarian, bertakoondasunen imitorioaegineta konfiskatzeko.ArnaudAbadiasuperioraketaAugustin Larraldeekonomoakakta errefusatu
|
zuten
, etasinatu ez.Prozesuakaurrerajarraituzuen, etaabenduaren12ankanporaketa agiria notifikatuzitzaionArnaud Abadiari: ikasleaketxera bidalizituzten, baina, irakasleakbertangotortuziren. Abenduaren 19an, goizaldekoordubateanjendarmeriakopelotoibatagertuzen apaizgaitegi itxiaren aurrean.Herrikoetainguruetakojendeahurbildu omenzensardezetamakilezhornituta, seminarioajendarmeen kontrababesteko.Dirudienez, hurrengo goizeraarteluzatuzen seminarioko, setioa?, eta, izanere, bezperanBaionatik bidalitakoinfanteriakokonpainiabatekgarbituzituen inguruak.Irakasleakbanaka aterazituztenjendarmebik lagunduta, jendetzaren haserre oihuenartean.
|
|
|
...esteakbeste, PeterWardpaleontologoamerikarrakgurekostaldekotokibi horietanaztertutakoammoniteen berrizehatzaeskainidigu, etabaita, ikerketahorrekdinosauroensuntsipenameteoritoerraldoibateksortuaizan zitekeelafrogatzekoizanzuengarrantziarenberriere.Horrelakoakirakurtzeaosogustagarrisuertatuzitzaidanliburuaeskuenarteanneukalarik, bainageroraneureliburu proiektubaterakoabiapuntuaizanzitekeelaerakutsi
|
zidan
, etahorrek, jakina, balioerantsiaemandio.Zumaia, buruanbueltaka darabildan ideian, gunemagikoada, magicalplace?, dinosauroensuntsipena etaEtxeparemedikuarenbizitzaelkarrekinlotuetasaiakerazientifiko bat idazteko.Jakina, begienaurreanduzunsaiakerariekiteko.
|
|
|
...turreko hibridismodialektalakkutsatuagainera.Kasurako, Euskeraaldizkarianargitaraturikobereartikulupostumolaburrean, gipuzkerarengainean eraikitako koinebaterabilizuen, alegia, euskara, batu, batezidatzizuenartikulua, eta bertaniaeuskalkiguztietarikoekarpenaktopatukodituzu, horibaineurri etaproportziodesberdinetan: zonbait, delakotz, dan, diran, zoin, edukiren, neure, bezenbatean, erabakiren, lez,
|
degu
, detetabesteasko.Argidago: Buruzainekbatuazidatzinahidu, etahorretarako batueginditueuskaradesberdinakardatznagusibateninguruan.Izatez, Buruzainizanzen, Campionekinbatera, 1920aneuskarabatzekoproposamen txostenaidatzizuena, Euskaltzaindiasortuberriarenbaitan.Euskalkizentralak (lapurteraeta gipuzkera) oinarrigisahartuetagainerako euskalkiekin aberasteaproposatuzutentxostenean.GeroraAzkuekzehatzago...
|
|
|
Pasartekogainerakoakarbuiatubarik, nikneuk. Euskalkibakotxaren hizkuntzaxuhurregibaitaliburuaipagarribatenosatzeko, azpimarratuko
|
nuke
, etabai. Elizakoetaetxetakogauza beharrenekoez liburuxka baten geiikbaizenezbaitueuskalkiak, edozoinizandadin?. Hauda, Etxepareri beharrezkozaioeuskalkiazgoragokozeozer, nahiduenaltueraaipagarrian hegaldatuahalizateko, soilikeuskalkiarekinnekeziritsdaiteke etaelizako etaetxetakogauzarikoinarrizkoenetara. Horrexegatik edojokozuenhibridismodialektalera.
|
|
|
IduritubaitzaukuEtcheparegurelagunetaadiskidehandietamaiteari, Eskualzalek, GureHerriarenetaEskualdunarenlangilelagunekazkenagur batzorginiolaeta,, bertzeguzienartetikhemen, Laphurdikolurgozohuntan, Eskualdun semesuharetakhartsuhorrizoakonagurra, hainmaite zuenEskuarakeginbehar
|
ziola
–bihotzazaurturikheldunaizustegabeko heriotzeitsuetalazgarriakkhendudaukunadiskidearenganat.
|
|
2006
|
|
|
Batezerehi.Etaniadiadi. Kolore etalumero popurrihura, Maria Pilar Lasarte zelabitarteko bidalia
|
nian
, etabesteinork ezbezalaemanhikerantzuna.Etahikorduan egindako zuzentze askorenartean, hauxezeukeatgogoan:
|
|
|
Baina, ezdiot inongo traza onik hartzen hirugarrenhoni. Bestebiiturrietatikhartutakodatuengainekoadabakipolitegiakbaitira, nere idurikotz.EtaLekuonatarrenpitxilan horixe azaltzea izanen
|
duzu
hemengo nereardailaguzia.
|
|
|
XoragarriakdiraOnManuelzenakgaihonetaz. TesorosLegendarios, har tan6 esatendituenak.HunkigarriadaJuanMariLekuonaren. Berdabio, poema7 Aditzen
|
dudan
bakoitzeanlilurat, u egitenanuSarobeErrekako(?) doinu ilun horrek, etpoztean nai. Oiartzungzou KantZaharrak, diskoan8 Anttonalverdere Vn ahotan dotore jasizanao, etabaita. OiartzungoKantutegia, eder horretanBe, rdabiorenKantabereletraetadoinu, jasoizanaere9.
|
|
|
Zaharrenazetaitzalik haundiena izan
|
duenaz
aurrera hasiko naiz. On
|
|
|
Manuel Lekuonak gai honetaz jaso
|
zituen
kontu bakarrak,. Tesoros
|
|
|
On Manuelekberakezbaituinonesaten, gainera, bereakOiartzungobertsio berri direnik. Laster ikusiko
|
duzun
aurrenekopitxi hori kenduta, bestelau bertsoak, Azkuerenakberberak baitira, nahizordenean atzekoz aurrera ipini eta, ukitubatzuk emanakizan.
|
|
|
Baina, natorrenbertso xaharpolitegi horren azken puntura: , bestebat igarobalu/ seguruzuen biziya?. Lehengo estatua, esiyaetasaltoikaragariyaurkatuegin zutela askiez, honek erebadu berexarma.Gero hobeki ikusiko
|
duzun bezala
, ez baituBerdabioerakusteabestexederik.Ezzenordea Berdabioreneanhalakotragediarik, lekuonatarrekasmatutakoa besterik.
|
|
|
Etabestegauza: horidahori, Oiartzungofonetismoak azaldunahilarri ya!:. Berdabiyo, xaldiya, txuriya, esiya, biziya?. Zererakutsinahiotedugrina horrek, nere filologo bihotzekoak. Ez
|
du
erakutsi nahiko, bada, oiartzuar agrafopetobatenahotik jasoadelapitxihori. Gutxi fida, auzonobleak. Eta begira, Osaba zenaren esku finhori gordetzeko, zenbat luzatzen den gero ilobaJuanMari, behinetaberriz.Aurreneko laneanhoneladio17:
|
|
|
Okilegiko etaSarobeerrekakobertsioakberdintsuakdira.Baina badagobeste desberditasunbatsakonagoa.OsabaM.Lekuonak Okilegikobertsioanlehendabiziaipatzenduenbertsoa,. Berdabiyoko xaldiyak, esanezhastendena.Bertsohonekohar haueksorrarazten
|
dizkit
: batetik, neurridesberdinaduelabeste gainerakobertsoekin konparatzenbadugu; bestetik, berriz, bialditan gertatu zait bertso horiOiartzunenjasotzea; etabietanezzidaten kantatu, esanbaizik, etagainerakobertsiorikaipatugabeesanzidaten gainera.
|
|
|
Bertsozaharrok (Berdabiorenak, alegia), gukhaingogokoditugunok, lehenago ereaipatu izan
|
ditugu
aldizkari honetan, 1981eko alean. Orduz geroztik, xehetasunberriakaurkitu ditugu, garrantzizkoak direnak:(...) ahozko tradizioakgauzaberakesatendituelaBerdabiori buruz eta Bortegarairi buruz.
|
|
|
19 Lehen?
|
zidaten
–ni erabilidu. Apaizeuskaldunak hagitztrebeak baitiraezinduguziakgusalatarihorren paradisura ekartzen.
|
|
|
AitaDonostia etbateazereR.M.Azkueganakoespaz, OnManuel Lekuonaketxean egindako zirujia estetiko hura, inork irentsiko ez
|
zuela
ohartu, etaahaztuxeondoren, berrizatzera, bestehogeitamar urtetik goitiisi likirago ondoan,. Ez dok hamairu, famatu haren inguruan euskal kantari berrienpizkundeasortzean, badirudi espaldiberribatekjozituelalekuonata rrak.
|
|
|
Dirupaltsuaegitenzualata, iltzekosententziyan emadiyote Goizuetakolapurrari.Urtebetebiziya luzatu
|
zioten
, eguneanbertso batjartzekotan.Ayetakoakemendijoaztenak:
|
|
|
Zazpiakbadu zerbait berezia. (...) Juan Mari Lekuonak aditzera eman
|
zidan
euskal kanta zaharretan badagoela horren aztarnarik; horrenadibideetako batBerdabiorenkantakolehenbertsoadela.BainamisteriotsuenaJuanMarikaipatuzidan Be (Xaldiarenaalegia)(...) rdabiorenada.Tradizioakdioenezontzako urreakfaltsifikatzen zituen Berdabiok, etahorregatik eduki zuten Iruñekopresondegian, noneginzuen hirurehunetahirurogeitabostbertsokokanta, egunero batosatuz, ManuelLekuonakzioenez.
|
|
|
Zazpiakbadu zerbait berezia. (...) Juan Mari Lekuonak aditzera eman zidan euskal kanta zaharretan badagoela horren aztarnarik; horrenadibideetako batBerdabiorenkantakolehenbertsoadela.BainamisteriotsuenaJuanMarikaipatuzidan Be (Xaldiarenaalegia)(...) rdabiorenada.Tradizioakdioenezontzako urreakfaltsifikatzen zituen Berdabiok, etahorregatik eduki
|
zuten
Iruñekopresondegian, noneginzuen hirurehunetahirurogeitabostbertsokokanta, egunero batosatuz, ManuelLekuonakzioenez.
|
|
|
(...) Orain delailabete batzuk, Goizuetakobikarioak, Don Bizente Hernandorenak, oharkizun txiki bat bidali
|
zidan
eskuz esku, Berdabio nor zitekeeneta noizkoa zitekeenadieraziz. Ez daukat hemen xehetasun gehiegiematerik, Hernandorenajaunak hasiduen azterketa bukadezanarte.Halaere, guregaurkoeginbiderako, bi argibideemangoditut: bata, MigelAntonio Zugarramurdi zelabertso horien egilea; etabestea, hemeretzigarrengizaldikoa zela, 1810eko urtarrilaren19anjaioa.(...)
|
|
|
MartinJoxepeAranaztarra zegoengizonprestua. Diximuluan botatzen
|
zuen
aldiyanberepuntua,
|
|
|
Begira, begiraerne, oraindik moldekodirufal tsukontua usainbero beroa darion txanpon arrotz horri. Horretanere, bistan da, leienda hornitubeharrak sortu
|
duela
bertsoa. Oraingoan, AzkuerenetaDonostiarenkontaerekezbezala, zen, nolabaitbertsotansartubehartakoa.Etahorratx, sartuere, zei nenpolikisartuden, atzekoatetik, ixilmixilka!...
|
|
|
Andoni Lekuonakbere gutunean esaten
|
didan
honi erreparatzea aski: –Puntu aipagarriak: 1) monetarenberririk ezdutelaematenbertsoek, Sarobe Errekakoekizanezik, berazahozkoinformazioa delaAzkuekdioena?. Beraz, Lekuonatarrenaezotedaahozkoa?
|
|
|
Eta «moldetariya» delako hitz giltzarri hori, nork ezagutzen ote
|
zuen
Sarobe Errekakobertsozale oiartzuaragrafo bixihaien artean. Nere ustez, hitz«arrotz» hori, gaihonekliluratuazeukanen batekbestekezinbaitzezake en«moldetu»; etasortzailehorrek, inondik ere, lojikafilologikopuxkaduena
|
|
|
hori?. Hori ere Goizuetakomotiko gaizto honek, esan behar al
|
du
–Ai, hau pena eta pesalonbrea, nerea!
|
|
|
Horrabestemiraria! Azkuek jasotako kantaerak 1966anMikelLaboak hauspetik atera
|
zituen arte
, ez da inon nabari beste kontrapunturik, ez Oiartzunen ez Goizuetan, ez bestetan, eta hain juxtu ondore hartantxe,
|
|
|
1967an, jasoko
|
zuen
Usandizaga disketxeak Oiartzungo doinu berria. Zergatik, ordea, juxtuorduantxe. Begienbistandagozergatik: kantakgertale kuzbertanekoazuenbertsioak, On Manuelek etailobekOiartzunenjasota koak, alegia, Mikel Laboak plazaratu berri zuen Azkuerenbertsioari gain hartzekogrinabiziagatik.
|
|
|
1967an, jasoko zuen Usandizaga disketxeak Oiartzungo doinu berria. Zergatik, ordea, juxtuorduantxe. Begienbistandagozergatik: kantakgertale kuzbertanekoazuenbertsioak, On Manuelek etailobekOiartzunenjasota koak, alegia, Mikel Laboak plazaratu berri
|
zuen
Azkuerenbertsioari gain hartzekogrinabiziagatik. EtaLekuonatarrenordukoeraginaz irudipen bat egiteko, honatxJoxemariIriondoren hitzak35:
|
|
|
1967koapirilaren 23an, donManuelLekuonarenomenezkobertso jaialdiaantolatu zuten Oiartzunen, meza eman zuenekoberrogeita hamargarrenurteurrenazela eta.Egunhartakomezanagusia Don Manuelen hiru ilobek eman
|
zuten
: Juan Mari, Andoni eta Julen Lekuonak, alegia.Sermoia, berriz, aitaGaztelumendijesulagun oiartzuarrak, sutsu, halaere(...). Basarrikohizko hitzaldi errimatua eginzuenbazkalodoan, Lekuonazaharrarengorantzan.
|
|
|
izeneklaneano38 ematendituenargitasunak, eskeintzaberetikhasita: . Etxekoguztiei: Aita, Ama, Arreba, Anaiak, Emaztea...ukituaksartzenlagundu
|
didatelako
–. Berdabioren bertso hauetan ere, ukitu guziaketxekousariokoakdireladirudi.
|
|
|
Aditzen, Andonirenhitzen azpiko musikasikologiko hori. Bai, besteak ezbezalako, osotasuna, erakutsi nahihori,, crescendo? baten gisaraheldu zaigu azkenean belarri zuloetara, eta hortxe jo
|
digu
galdurra oharkabean Andonik. Berakemanbaitioerantzuna, gutunarenhasieraneginduengalde rari:. Zeindajatorrena. Zein daosoena. Zeinek etanolaerabaki??. Horra ederkierabakia, goikopasartehorren akaberan:. Gureak, berriz, osotasunbat eskaintzen du, etasentimentuhaundikokantua da?.
|
|
|
baten gisaraheldu zaigu azkenean belarri zuloetara, eta hortxe jo digu galdurra oharkabean Andonik. Berakemanbaitioerantzuna, gutunarenhasieraneginduengalde rari:. Zeindajatorrena. Zein daosoena. Zeinek etanolaerabaki??. Horra ederkierabakia, goikopasartehorren akaberan:. Gureak, berriz, osotasunbat eskaintzen
|
du
, etasentimentuhaundikokantua da?. OsabaManuelekbehia laetxealdehasizuen ixilpeko xuriketa lanak, diximulu ederrean, goiakjoxe ditueladirudi.
|
|
|
Orduan?... EgiadaOn Manuelek aipatzen
|
duela
Benito hori, behin baino gehiagotan ere40, Berdabioren bertsoak baomenzekizkielaesanez:
|
|
|
Baina gero bertso horienik jaso
|
zionik
ez du inon aitortzen, ez On
|
|
|
Baina gero bertso horienik jaso zionik ez
|
du
inon aitortzen, ez On
|
|
|
Etaezpentsa asmazioak bukatu zirenik, ez.Eskola misteriotsuhorrek aurrera segitzen
|
baitu
gero etaasmazio apainagoz kontuakareago itsusten. Begirabestela, orainberriro ateradenpitxihoni42:
|
|
|
protagonista den Scherezadak egiten
|
duen
bezalaxe Berdabiok ere egunerobertsobatidazten baitubizitzaluzatu nahian.
|
|
|
Etabadakit, noski, honelako gehiagoereegonendela gordean. Nik behintzatbadut esperantza, Lafitte edo Lekuona, ardi galdu gisan, bakarka geldituko ezdirena.Gauza jakinabaitaapaizak, nonahikoeta nolanahikoerediren, gorputzbakarraosatzendutela.Etaeuskalliteraturaren sotanapekomartingalok ezagutzeko, gorputzhori ikertu
|
dute
ongi gureondorekoek, arimazarimabakoitzaribereautopsiaeginez.
|
|
|
Ezdidazupoztxikiaemanzurekartarekineta, batezere, zureaurkikuntzekin.Bibazu eta, gureanesangogendukeenbezela, zuetxe (ra) ko.Hartubezainlaister, gogoz hasinin tzenirakurtzenetatxunditurikgelditunintzen, baieginduzunlanagatik ordu pilabat, eskar mentuzdakidanez eta egindituzunaurkikuntzekin.Bidaltutakobiagiriakpatxarazetaaten tziohaundizirakurridituteta, %tik95kokonfiantzarekin estadistikanesanohidenbezela Berdabio rekintopoeginduzulaustedut.Aztarnasendoaketaseguruakdira, dudarikgabe. Dudaguztiakdeusezteko testigutzabatbeharkolitzakebaina, horieskuratukoezdegunez, zukaurkitutakoanahikoadeJaderizkiot, BerdabiokomonetariaJosephdeEtchagaraizela baieztatzeko (konturatualzera Etchagaraiidaztekoeralparraldekoeradela, lparraldekoaote
|
genduen
gure Joseph. Bera ez baina zuk, 3.1 puntuanjasotzen duzun bezela, bere aita Juanek seme natural batizan zuen: DonJuan havido de Maria Echagarai en la Baja Navarra, berazhartuemanakbazituelahan) eta, gizonbakarrarentzatlanhaudixkoazanez, consortes, laguntzaileakalegia, izanzituela.. Dena dela, nahizetabestelaulaguntzaileen abizenakeregarbiazaldu, ezdutustebidehorretatikjotzeakmereziduenik; famili giroakez bainaofizioaksortutakoekintzadanezgehienbatmonetagintza; hainzuzen, Elamakoolíi famatuetan sortutakoa.
|
|
|
Nolaeskuratu? Pentsatzen
|
dut
Kardaberaz ekTolosandaukandepositoanegongodiralabaina, beharbada, erostenibiligabe osatukoditugugehienaketxean.Neronekerebadauzkakbi: l.Ahozkoliteraturaizenekoa eta2 Eusko Etnografiaizenekoa.Gaurtik zureeskudaude; eanola konpontzen geran zureganabidaltzeko.JuanMarikerebadituelabadakit.Elkarhartzeafaltazaigu.
|
|
|
AzkuekjasotakoaLaboagandikikasigenduen etaSarobe errekakoakantatzen genduentzatnahikoarraroagertatuzitzaigun, batezerelehenengoetahirugarrenesaldiak. Bigarrengoaetagureaantzekoakdira, puntiloaizanezik.Ritmoaldetikesaldienarteanba tasunfaltanabarizaio.Halaerejakingarriena, Agur, oí izarmaitiaDufauetaaitaDonostiak Laburdin jasotakoarekin duen antza da; berazLaburdi aldera eramaten
|
gaituela
. Gureak, berriz, osotasun bateskeintzendu ritmoeta modu kontuan hasiiritxi.eta bukaeta sentimentu haundikokantuada.Goizueta aldeanzedoiñuerabiltzenduzute. Gustatukolitzaidakejaki tea.AlduntzinBordakoBenitokerabiltzenzuenaezdaguregaiñano
|
|
2007
|
|
|
Tesi honen izenburuak erakusten
|
duen bezala
, Piarres La, tte idazle lapurtarra dugu lan honen protagonista.
|
|
|
Hala ere, Piarres La, tte gramatikari, etnografo edo, losofoaren emaitza bibliogra, koa aztertu beharrrean, lan intelektual horren parean bilakatutako beste intelektualekiko harremanak arakatu nahi izango
|
genituzke
, kultura mailakoak. Euskaltasunaren zein kulturgintzaren erakusgarri izango zen sare hartan Piarres La, tte kokatzearekin batera, ahaleginduko gara azaltzen noraino izan ziren garrantzitsuak La, ttek buruturiko ekintzak, zer nolako eragina izan zuten nabarmenduz, X X. mendeko kulturgintza berri baten sortzaileak zirenetz ikustearren.
|