|
2003
|
|
|
Duela hiru urte hasi ziren ikertzen Australiako eta Zeelanda Berriko taldeek asmaren eta elikagaien arteko harremana. Espainian, pneumologoek oharrak hartzen dituzte, eta aholku berrienak ematen dizkiete
|
denetik
jan eta aire gosea pasatzen duen kolektibo bati.
|
|
2004
|
|
|
ia
|
dena
jaten da.
|
|
|
Familiako menuetan sartzen diren elikagaien gama zabala bada, haurrak aldatzeko aukera gehiago ditu eta askoz errazagoa da elikagai gehiago onartzea. Aitzitik, familiako elikadura ohiturak elikagaien kontsumo maiztasunari buruzko gomendioetatik urruntzen badira edo elikagai aukera gutxi badituzte (bi edo hiru barazki edo fruta mota bakarrik), ez da koherentea haurrarentzat
|
denetik
jan behar duela ulertzea. Haurrak etxean dituen elikadura ohiturei buruzko adibideak ia seguru markatuko ditu bizitza osorako elikadura ohiturak.
|
|
|
Haurrek aukera zabala dutenean, erraz handitzen da onartutako elikagaien kopurua. Aitzitik, familiako elikadura ohiturak zenbait elikagairen kontsumo maiztasunari buruzko gomendioetatik urruntzen badira, edo elikagai mota gutxi badituzte (2 edo 3 barazki eta/ edo fruta mota bakarrik), ez da koherentea haurrarentzat
|
denetik
jan behar duela ulertzea. Aholku errazak Haur eta nerabe gehienek ez dituzte jan behar dieta orekatuaren irizpideetan gomendatutako bost fruta eta landare errazioak.
|
|
|
Hala ere, Madrilek ez du beste erkidegoetako sukaldaritza ahazten, eta euskal jatetxeak, asturiarrak eta galiziarrak oso ezagunak dira hiri honetan. Baina turistak Madrileko sukaldaritzaz gozatu nahi badu, tradizionala, hiri honek 15.000 establezimendu baino gehiago eskaintzen ditu, edozein ordutan nahi
|
dena
jan daitekeela. Madrileko gastronomia zure esanetara.
|
|
2006
|
|
|
Calonge doktoreak inoiz ez du ikusi perretxiko hori salgai, eta azaldu du heriotza horiek duela bost urte gertatu zirela Bordelen (Frantzia), eta han ere beste hamar pertsona intoxikatu zirela.
|
Denek
jan zuten perretxikoa maiz eta asko. Horren ondorioz, debekatu egin zen Italian, Frantzian, Suitzan, Austrian eta Alemanian merkaturatzea.
|
|
|
Jan ezin
|
dena
jaten denean
|
|
2008
|
|
|
Haurtzaindegian lagunak egin eta arau sozialak ikasiko ditu: ondo jokatzen, jostailuak partekatzen,
|
denetik
jaten, etab.
|
|
|
Urte sasoi bakoitzean (uda, udazkena eta negua) zer elikagai kontsumitzen diren ikusi nahi dute, eta hori egiteko, AESANek jakinarazi duenez, taldekatu egingo dituzte biztanleak: 6 hiletik 11 bitarteko haurtxoak, urtebete eta 2 urte bitartekoak(
|
denetarik
jaten hasten dira), 10 eta 16 urte bitartekoak (gehiago jaten hasten dira, hazteko garaian baitaude) eta 25 urtetik 60 bitarteko helduak, haurdun dauden emakumeak eta bularra ematen ari direnak izan ezik.
|
|
|
Agian, haur zirela, amesgaiztoren bat edukiko zuten jaki hori jan zuten egun berea, edo eztarrian trabatuko zitzaien, edo gaizkitu egingo ziren jan ondotik (gastroenteritis gogor eta mingarria izango zuten), edo oroitzapen txarren bat berrituko die, edo gogora ekarriko die txikitan bakerik ez ziotela ematen jaki hura jan arte, edo norbait beti gainean edukitzen zuela
|
dena
jan zuen edo ez zaintzeko.
|
|
|
Kopuru hori bikoiztu egiten da 12 eta 14 urte bitarteko taldean. Amen %64k uste du hezi egin behar dela haurrek
|
denetik
jan dezaten, eta %40k dio hala egiten dutela. Inkestatutako haurren %10ek bakarrik aitortu du prestatzen dioten guztia gustatzen zaiola.' Amen %81 pozik daude seme alaben eskolek eskaintzen duten menuarekin, eta haurren %45ek diote janaria ez dela etxekoa bezain ona.
|
|
|
Hor dago gakoa; pisu fisiologikoa handitu egiten da adinean aurrera egin ahala, elikadura ohitura berak mantentzen badira eta elikagaiak eta aurreko urteetako kopuru berak jaten badira. Bidezkoa
|
dena
jatea, ez gehiago ez gutxiago Organismoak egunero behar dituen kaloriak baino gutxiago hartuz gero, metabolismoa egoera berri horretara egokitzen da, eta bere funtzio organikoetan energia gastu txikienarekin eraginkor izaten saiatzen da. Horregatik, kaloria gutxiko dietak (hipokalorikoak) bakoitzaren beharren arabera diseinatu ez badira, ez dute funtzionatzen.
|
|
|
Kontua da zerbait ahora eramatea, bere antsietatea asetzeko. Horretarako, elikagai mota batekin hasten dira, beste batzuk mokokatzen dituzte eta une batean
|
denetik
jan dute. Aseak sentitzeko, organismoak karbohidratoak kontsumitzera bultzatzen ditu, asetzaileagoak, koipetsuagoak eta gozoagoak baitira.
|
|
2009
|
|
|
Pertsona horrek jantzi egin behar duelako eta
|
denetik
jan behar duelako, horregatik ere bai.
|
|
|
Elikagaiak prestatzea Haurrentzat egunean lauzpabost otordu gomendatzen dira. Elikagaiak prestatzeko aukera guztiak kontuan hartu behar dira, haurrak
|
denetarik
jaten ohitu daitezen, ahalik eta modurik ugarienean. Frijituak, arrautza irinetan pasatuak eta birrineztatuak ez dira izango izendatzaile komuna.
|
|
|
Haurrei ahalik eta aukera gehien eskaini behar zaizkie, frutaren zapore gozora ohitu daitezen. Gosaria sendoegia dela uste bada, eta haurrak
|
dena
jateko gogorik ez badu, fruta edo galletak biltzen zaizkio, adibidez, bazkaria.
|
|
|
Helburua haurrak dira, bizitzako lehen urteetan sortzen diren elikadura ohiturak helduen bizitzan ezarriko baitira ziurrenik. Gurasoak kezkatuta daude seme alabek
|
denetarik
jaten dutelako eta, batez ere, frutak eta barazkiak. Nazioartean adostuta, elikagai kardio osasungarri eta gaixotasun askoren babesle gisa sailkatuta daude, besteak beste, endekapenezkoak, minbizia, esaterako.
|
|
|
" Beti eskertu izan diot amari
|
denetik
jaten irakastea eta elikadura onak duen garrantzia azpimarratzea". Seme harro baten deklarazioa monetaren alde bat da, positiboa.
|
|
2010
|
|
|
Horregatik, haurrari txiki txikitatik erakusten badiogu zeinen garrantzitsua den
|
denetarik
jatea, eta mezu onekin saritzen badugu jokabide egokia hartzen duen bakoitzean (zenbat handituko zaren! , asko gustatzen zaigu zu hola jaten ikustea...), errazagoa izango da ongi jan dezan.
|
|
|
Hori saihesteko, barazkiak, lekaleak, frutak edo arrainak elikaduran eta osasunean duten garrantziaz ohartarazten du medikuak. “Ez da beti gauza bera eskatu behar,
|
denetarik
jaten saiatu behar da eta osasuntsu dagoenari heldu”, azpimarratu du. HKFk jatetxe egokia aukeratzea gomendatzen du lehenik; izan ere, establezimendu askok dituzte “menu berdeak”, lerroa eta osasun kardiobaskularra mantendu nahi dituztenentzat.
|
|
2011
|
|
|
Erosketa zerrenda aztertzea, produktu gehiegi ez eramateko, batez ere galkorrenak. Elikagaiak etxean antolatzea,
|
denak
jan daitezen. Menuak pentsatzea, barietateari eta nutrizio ezaugarriei dagokienez ez ezik, haien kontserbazio egoerari dagokionez ere, eta kantitatearekin ez pasatzea.
|
|
|
Irudia: Myrrien
|
Dena
jaten irakastea ikasgai handia da seme alabentzat eta haurren obesitateari aurrea hartzeko modu bat, baztertutako elikagaiak osasungarrienak izaten baitira maiz, eta, gehiegitan, aukera kalorikoagoekin ordezkatzen baitira. Aldiz, denetik jaten duen haurrak bat egiten du jarraibide osasungarriekin, eta aukera ugari ditu.
|
|
|
Myrrien Dena jaten irakastea ikasgai handia da seme alabentzat eta haurren obesitateari aurrea hartzeko modu bat, baztertutako elikagaiak osasungarrienak izaten baitira maiz, eta, gehiegitan, aukera kalorikoagoekin ordezkatzen baitira. Aldiz,
|
denetik
jaten duen haurrak bat egiten du jarraibide osasungarriekin, eta aukera ugari ditu. Jangela on bihurtzeko aukera hori familia osoarentzat da, irakasteko unea gurasoek berrikasteko aprobetxa baitezakete.
|
|
|
Familiako menuetan sartzen diren elikagaien gama zabala bada, haurrak aldatzeko aukera gehiago ditu, eta askoz errazagoa da plater gehiago onartzea. Aitzitik, familiako elikadura ohiturak kontsumo maiztasunari buruzko gomendioetatik urruntzen badira edo barietate gutxi badute (bi edo hiru barazki edo fruta mota bakarrik), ez da koherentea haurrarentzat
|
denetik
jan behar duela ulertzea. Haurrak etxean dituen elikadura ohiturei buruzko adibideak ia seguru markatuko ditu bizitza osorako elikadura ohiturak.
|
|
2012
|
|
|
Oliver Serrano Nekazaritzako Elikagaien Kooperatiben Elikagaien Kalitate eta Segurtasun Saileko arduradunak esan du erakundea “kontziente” dela haurren obesitatearen arazoaz. Ekimen horien bidez, haurrei irakatsi nahi die zer garrantzitsua den frutak eta barazkiak kontsumitzea,
|
denetik
jatea eta kirolen bat edo jarduera fisikoren bat egitea.
|
|
|
Ideia ona eta beharrezkoa da haurrari ogitarteko horiek barazkiekin laguntzea (tomate xerra batzuk, tomatearekin igurtzitako ogia, letxuga freskoaren orriak, tipulin fresko edo sueztituko uztaiak). Haurra jantoki ona bada eta
|
denetik
jaten ohitu bada, ez zaizkio bere adineko janari tipikoak bakarrik jan, ez du eragozpenik izango ogitarteko mamitsua barazki erreekin, indioilarrarekin eta Edam gaztarekin probatzeko. Jatorrizko ogitartekoak:
|
|
|
Gainera, 80 urtetik gorako pertsonek ziurtatzen dute elikadura hobea dutela, eta %52k uste dute beren dieta gaur egun umeena baino osasungarriagoa dela eta izan dela. Datu horiek gorabehera, aiton amonen %67k uste du bilobek ez dutela
|
denetarik
jaten haragiaz eta esnezko azkenburukoez abusatzen dutelako eta barazkiak, fruta eta arraina irenstea eragozten dutelako. Elikagai horiek funtsezkoak dira dieta osasuntsu eta orekatua izateko eta Espainian haur gizenak eta gehiegizko pisua dutenak ugaritu ez daitezen.
|
|
|
Fruta eta barazki erreak. Fruta eta barazkiak biguntzea zatirik gogorrenak biguntzeko modu erraza da,
|
dena
jan ahal izateko, ukitu gabe. Fruta eta barazkien erabilera industriala:
|
|
|
Horretarako, boluntarioak eserita edo zutik dauden orduak kontatzen dira, eta, gainera, mahai egokitu batzuk jarri dituzte langileen eskura, egunean zenbait orduz zutik lan egin ahal izateko. Era berean, aditu horrek gogorarazten du paziente diabetikoak ia
|
denetik
jan dezakeela, baina kantitate jakin batzuetan, eta zuzeneko azukreak eta edari azukretsuak dituzten produktuak saihestu. Diabeteari buruzko hezkuntza programak Bizimodu osasungarriak hartzeko, sarritan, diabetes hezkuntzako programa baten jarraipena egin behar izaten da, eta programa hori gehiago garatzen da arreta espezializatuan edo ospitaleetan, oinarrizko laguntzan baino.
|
|
|
Ez dago hirugarren edo laugarren platera eskatu beharrik mahaikideekin solasaldi adiskidetsua izateko. Oporrak oso onak dira lagunekin edo familiakoekin hitz egiteko, baina ez da ezinbestekoa
|
denetarik
jatea. Eguberriak ez direnez, zentimetro batzuk gehitu behar dizkiogu gure gerriari.
|
|
2013
|
|
|
|
Denetarik
jan, neurrian betiere, baina saihestu bitamina duten elikagaiak (brokolia, aza, Bruselako aza, espinaka), baldin eta K antibitamina duten sendagaiekin hartzen ari bagara tratamendua (Sintrom, eta Aldocumar?).
|
|
|
Intsektuak kontsumitzeak zalantza batzuk sortzen ditu: toxikoak izan daitezke, erreakzio alergikoak eragin ditzakete, nola prestatu behar dira edo
|
denak
jan daitezke. Intsektuek, gainerako elikagaiek bezala, honako arau hauek bete lituzkete:
|
|
2016
|
|
|
Funtsezkoa da sendagilea eta dietista nutrizionista izatea elikadura plan egokia ezartzeko. Ondorio gisa, eta ondorio gisa, esan daiteke ez dagoela elikagai perfekturik eta diabetesa duen pertsonak
|
denetik
jan dezakeela, beti neurrian, bitamina, mineral eta zuntz ugariko elikagaiei lehentasuna emanez, prozesatuen aldean.
|
|
|
Industriaren esparruan, esaldi horrek nola funtzionatzen duen erakusten du, eta, zalantzarik gabe, interpretazio txarra egiten du: «Hartu snack ak, ez baitago produktu onik eta txarrik, eta
|
denetik
jan behar da». «Ez dago ez onik ez txarrik»:
|
|
|
Interpretazio txarraren adibide bat: «Aparteko elikagai ugari har ditzaket,
|
denetik
jan behar delako: gozo pixka bat, hestebetea, gailetak, garagardoa, ardo ontzi bat…».
|
|
|
Irudia: In61 tunela Haurrek ikusten dutenean gurasoek
|
denetik
jaten dutela, ariketa fisikoa egiten dutela, ez dutela bizimodu sedentarioa izaten, ez dutela erretzen, alkohol kontsumoa moteltzen eta eguzkitik modu egokian babesten direla, askoz errazagoa izango da bizimodu hori ikastea. Gainera, ez badira onartzen, beti izango da kongruenteagoa gurasoek eska dezaten.
|
|
2017
|
|
|
Aholku horiek gehiegizkoak edo alarmistak direla esaten dutenentzat, «denetarik jan behar da», esan behar da esaldi honen bigarren zatia falta dela: «Bai,
|
denetik
jan behar da… oso osasungarria dena».
|
|
2018
|
|
|
gainerako guztiak baino benetakoagoa da.Geure buruari oparitxo bat egiteko, nahiz eta kilo batzuk sobera eduki.Genovarra, pestoarekin, patatatxoekin eta lekekin, pestoaren zaporeagatik bereziki; pestoa berez ez da argaltzeko dietetan sartzen, baina berduratxoekin arindu egiten da kontzientziako zama.Aukera hoberenaErosi eta kito: gero eta ohikoagoa den zaletasuna.Zaila da jakitea zenbat lasagna jaten duten Espainiako Estatuko herritarrek, batez ere etxean egina ere izaten delako edo jatetxeetan ere eskatzen delako, eta datu horiek ez dira islatzen salmenta zifretan.Ezinezkoa da asmatzea.Ez dago datu ofizial hain zehatzik, baina seguru
|
denek
jan izango dutela lasagna bizitzan behin edo bitan, adierazi du Nicoletta Negrinik.Kontsumoaren arloko joera berrien inguruan bai, baditugu datuak, eta analisiek esaten dute gure etxeetan gero leku gehiago hartzen ari direla aurrez prestatuta datozen platerak, jateko prest datozenak alegia.Halaxe dio Espainiako Osasun eta Kontsumo Ministerioak egindako txosten batek: Las tendencias del consumo y del consumidor en el siglo XXI (Kontsumoaren eta kontsumitzailearen joerak XXI.mendean). Horrela, 2013.urtetik 2014.era, plater prestatuen per capita kontsumoa %12 handitu zen, Espainiako Nekazaritza, Arrantza, Elikadura eta Ingurumen Ministerioaren arabera.Eta lasagna da aukera nagusietako bat.Nicoletta Negrinik azaldu digu horren zergatia:
|
|
|
maiz gertatzen den giro arraro honetan, bazkaltzeko ordua ikaragarrizko iraupena duen gudua bihurtzen da. Zenbat aldiz entzuten ditugu pediatrak honelako esaldiak: «ordubete edo bi egoten naiz
|
dena
jan arte; ume honi jatea kostatzen zaio». Ez al litzateke hobe ordu horretan edo bitan jolastea eta gero elkarrekin bazkaltzea, izan ere, denbora hori igaro ondoren, haurrak gosea izango du dagoeneko?
|
|
|
|
Denetik
jan eta ez gizendu. Edo, alderantziz, pisua igotzea, birritan egindako ogia begiratze hutsarekin. Askotan, horrelako baieztapenak entzuten dira, metabolismo pribilegiatua duten eta dietarekin beste pertsona batzuekin baino gehiegikeria gehiago onar daitezkeen pertsonen ideiaren inguruan.
|
|
|
Baina kontuz! Horrek ez du esan nahi edozer jatea edo
|
dena
jatea, baizik eta elikagai osasungarriak aukeratzea eta txandakatzea. Horrela, adibidez, bigarren seihilekotik aurrera energia gehiago hartu behar bada 250 kcal, garrantzitsua da kaloria horiek karbohidrato konplexuetatik etortzea (pasta edo zerealak, ogia, pasta eta osoko arroza), opilak, gozokiak edo edari azukretsuak erabili beharrean.
|
|
2019
|
|
|
Bertan, 260 kide baino gehiago daude. Baina ez ditugu
|
denak
jaten. Gure herrialdeko arrandegietan bi mota daude nagusiki:
|
|
2020
|
|
|
Bai guk egindako janaria, bai erositakoa, garrantzitsuena elikadura zaintzea da. Pablo Ojeda dietista nutrizionistarentzat, “ohiz kanpoko zerbait orokorra ez izatea lortu behar dugu; hau da, nahi
|
dena
jan daiteke egun batean, baina horrek ez du esan nahi hurrengo egunean ondo jaten jarraituko ez denik”. Nolanahi ere, familian jateak mahaiari modalak ikastea dakar, eta horiek beti balioko diete haurrei, etxe barruan nahiz kanpoan.
|
|
|
Jateko modu lasaia.
|
Denetatik
jaten badugu, lasai jaten dugu, ondo murtxikatuz eta janari kopuru neurritsuak hartuz, gure seme alabek ikusiko dute eta, pixkanaka, imitatu egingo gaituzte. Giro lasaia eta ludikoa lehenestea.
|
|
|
Orduan, zergatik ez inplikatu txikienak eta astean behin haiek prestatzea? Errezeta bat bilatzen badute, osagaiak erosten badituzte, platera gure laguntzarekin egiten badute, protagonista sentituko dira eta motibatuta egongo dira hainbat elikagai ezagutu, probatu eta
|
dena
jateko. Eta oso txikiak badira, mahaia jartzen eta jasotzen lagun dezakete, baita pintxea egiten ere.
|
|
|
OMEren arabera, galtzen den gehiegizko pisuaren 5 kg ko, tentsio sistolikoa 2 eta 10 puntu bitartean murriztu daiteke. Elikadura osasungarria izanez gero, tentsioa kontrolpean eduki daiteke, hau da,
|
denetik
jan daiteke (osasungarria dena) pixka bat (barazkiak, frutak, lekaleak, osoko zerealak, esneki gaingabetuak, arraina, arrautzak edo haragi gihartsuak), eta gutxien komeni diren gantzak (gurina, margarina, koko olioa edo palma…) kendu. Guztiaren errua Neurri batean.
|
|
2022
|
|
|
, adibidez, diabetea eta gibel koipetsua. Horrek azalduko al luke zergatik pertsona batzuk beti mehe mantentzen diren,
|
denetik
jaten duten arren, eta beste batzuei zergatik kostatzen zaien pisu berean mantentzea? “Kaloriak erretzeko gaitasunaren aldea da —ez bakarra— pertsona batzuek beste batzuek baino joera handiagoa izatea obesitaterako.
|
|
|
Pisua irabazteko, indigestioa izateko edo dieta hausten duten tentazioen aurrean gaizki pasatzeko arriskurik gabe
|
denetarik
jateko gakoa gehiegikeriak konpentsatzea da. Gomendio hori onargarria da gaixotasunik ez bada, baina diabetea, obesitatea, zeliakia edo hiperkolesterolemia duten pertsonengan konplikatzen da.
|
|
2023
|
|
|
“Hazten laguntzen du. Bitartean, lagundu egin diezazuke zure haurrari
|
denetik
jaten irakasten diozun bitartean” edo “Haurrentzako elikadura orekatua”; horrek esan nahi du aukera egokia dela haurrak elikagai jakin batzuk baztertzen baditu. Espainiako Pediatria Elkartearen (AEP) gomendioen arabera, “pediatrak baloratu behar du elikagai gotortuak edo gehigarri artifizialak erabiltzea bitaminak edo mineralak modu desegokian hartzeko arriskua dagoenean”.
|