|
2000
|
|
|
lehenengo eleberrian narratzaile orojakile batek aurkezten dizkigu istorio honen nondik norakoak, narratzaile estradiegetikoak; bigarrenean, berriz, Isidrok, protagonistak berak kontatzen digu istorioa, hots, narratzaile autodiegetikoak.
|
Bi
eleberrietan, bestalde, kanpo fokalizazioa darabil gertaeren berri emateko. Izan ere, pertsonaia lauak baitira sortzen dituenak:
|
|
|
|
Bi
eleberri hauetan denbora kronologikoki antolaturik badago ere, zenbaitetan iraganerako salto batzuk ikus daitezke. Haatik, hari nagusiaren jarraikortasuna da nabarmenena.
|
|
|
Estiloari gagozkiola, eleberri arina sortu duela aipatu behar da.
|
Bi
eleberrietan, estilo erraz eta biziaren aldeko apostua egin du. Bigarren eleberriaren argitarapena zela-eta egin zioten elkarrizketa batean honela hitz egin zuen bere estiloari buruz:
|
|
|
Beluna Jazz (1996) eta Pasaia Blues (1999).
|
Bi
eleberri hauetan antolaketa eta idaztankera bertsua darabil. Izan ere, bi eleberriak jazz eta blues musikaren erritmoak gogoan izanik sortu dira; eta jazz musikaren sorreran blues musikak garrantzi handia izan zuenez, bi eleberrien arteko antzekotasunak ugariak dira.
|
|
|
Ni naizen hori (1992) eta Amaren begietan (1995).
|
Bi
eleberri hauetan oso gai ezberdinak jorratzen dituen arren, badira bietan errepikatzen diren hainbat ezaugarri: batetik, bietan pertsonaia nagusien sentimenduei garrantzia berezia eskaintzen zaie; bestetik, bietan estilo irakurterraza eta zuzenaren bidez adierazten dizkigu gertakizunak; azkenik, bi eleberrietan gai politikoa aipatu egiten da, bigarren mailako pertsonaiei loturik joan ohi dena.
|
|
|
|
Bi
eleberri hauek trilogia baten lehen bi aleak omen dira.
|
|
2002
|
|
|
Jaioterri maiteak Ameriketako emigrazioaz dihardu, era oso idealizatu batean bada ere, eta amaiera zoriontsua du honek ere.
|
Bi
eleberriek badituzte zenbait ezaugarri formal komun, hala nola ekintzen errepika eta nobelen interes puntuak txandakatzea, eta antzekotasun estilistikoak ere badituzte, esaterako pertsonaien elkarrizketen tipismoa, neologismoen eskasia eta esaldi laburrak erabiltzea (ik. Kortazar, J.:
|
|
2009
|
|
|
Gabilondok ere Gizona bere bakardadean, Saizarbitoriaren Hamaika pauso rekin batera, mugarritzat hartzen du ETAren jardunaren inguruko pertzepzio aldaketa ulertzeko: "
|
Bi
eleberriok lehen saio bat osatzen dute ETAri buruz historikoki idazteko, zuzenean babestu gabe edota zeharka marjinatu gabe". Horien aurreko kasu bat, Ehun metro, aintzat hartzen du, baina Bordaren eta Iriondoren interpretazio antzekoa egiten du hemen ere:
|
|
|
39 urterekin zendu zen.
|
Bi
eleberri eta zenbait istorio bilduma besterik ez zituen idatzi: –Erronka handia izan da idazle hau itzultzea.
|
|
|
Elkartzeko aski errazak baitira.
|
Bi
eleberri zoragarri: Irati Jimenezen Nora ez dakizun hori eta Mikel Peruarenaren Ez obeditu inori.
|
|
2010
|
|
|
Lehen eleberri zapuztu hura euskal egoera politikoa usteltze fase aurreratuan sartua zelarik idazten hasi zen, Gizona bere bakardadean eta Hamaika pauso irakurri ostean.
|
Bi
eleberri hauetan ETArekiko deslilura bizi zuten pertsonaiak ziren protagonista, ulertu zuenez, eta antzeko nobela eratzen saiatu zen, presaka, anakronizitatearen mamuari behingoz izkin egiteko asmoz. Laster taxutu zuen intrigatxo interesgarri samarra.
|
|
2014
|
|
|
Zenbait ipuin liburu eman ditu argitara: Gezurrak, gezurrak, gezurrak (Erein, 2000), Traizioak (Erein, 2001), La isla de los antropólogos y otros relatos (Lengua de Trapo, 2002), Itzalak (Erein, 2004), Etorkizuna (Alberdania, 2005, Euskadi Literatur Saria), Ipuinak Antologia bat (Erein, 2010) eta Biodiskografiak (Erein, 2011), Idazten ari dela idazten duen idazlea (Elkar, 2012)
|
Bi
eleberriren egile ere bada: Si Sabino viviría (Lengua de Trapo, 2005) eta Euskaldun guztion aberria (Alberdania, 2008); Azken garaipena komikiaren gidoiarena (Ikastolen Elkartea, 2011, Julen Ribasen marrazkiekin; Euskadi Saria haur eta gazte literatura arloan); eta euskal literaturaren inguruko hiru saiorena, Obabatiko tranbia (Alberdania, 2002), Animalia disekatuak (Utriusque Vasconiae, 2005) eta Ese idioma raro y poderoso (Lengua de Trapo, 2012; Euskadi Saria gaztelaniazko saiakeran).
|
|
2015
|
|
|
zeraman lehergailua zartatuta hildako alabaren amaren gutun formako gogoeta.
|
Bi
eleberriotan, baina, gurasoak ez dira ideologiaren transmisio lana egiten dutenak (aitarik ez dute ezagutzen seme alaba horiek eta ez dira haren ideologiaren oinordeko), eta gatazka politikotik at kokatzen dute beren burua; aitzitik, semearen eta alabaren heriotzak haien militantzia jartzen die agerian, eta baita beren seme alaba hilekiko distantzia areagotu ere, haien erabakiak ulertzen ez dituz... Nobela horietan seme eta alabaren engaiamendua ez da familiako herentziaren ondorio, ezpada ‘giro’ eta ‘kultura’ baten emaitza.
|
|
2017
|
|
|
|
Bi
eleberrietako protagonistak Kantabriako paisaiak eta Valentina Redondo tenientearen taldea dira. Hainbat hilabete igaro dira Suances, Kantabriako kostaldeko herri txikia, bertako biztanleak aztoratu zituen zenbait hilketaren lekuko izan zenetik.
|
|
|
|
Bi
eleberriak joan den mende hastapenekoak balinbadira ere, atseginez irakurtzen dira gaur oraindik, Baztanen eta Ultzaman barna bereziki gogotik bagabiltzala.
|
|
2018
|
|
|
Gezurrak, gezurrak, gezurrak (2000), La isla de los antropólogos (2002), Itzalak (2004), Etorkizuna (2005, Euskadi Literatura Saria), Ipuinak Antologia bat (2010), Biodiskografiak (2011), Idazten ari dela idazten duen idazlea (2012) eta Inon ez, inoiz ez (2014).
|
Bi
eleberriren egile ere bada: Si Sabino viviría (2005) eta Euskaldun guztion aberria (2008); Azken garaipena komikiaren gidoiarena (2011, Julen Ribasen marrazkiekin; HGLko Euskadi Saria); eta zenbait saiakerarena, tartean Ese idioma raro y poderoso (2012; Euskadi Saria Saiakeran) eta (Euskal) Literaturaren alde (eta kontra) (2016).
|
|
|
|
Bi
eleberri kaxkar.
|
|
2019
|
|
|
Guda Zibilaren memoriak nahiz bikote harremanen" gudutasunak" garrantzia handia dute eleberriko maila sinbolikoan. Euskal nortasuna edo identitatea nekez bana daiteke XX. mendeko gertaera historiko garrantzitsu biren itzaletik, Amaia Gabantxok (Martutenez ziharduelarik) adierazi duen moduan, egileak maiztutako maitasun harremanez bezainbeste baitihardu euskal identitatearen eraikuntzan gertaera historikoek izaniko eraginaz49
|
Bi
eleberriek partekatu egiten dute asmo bera: iraganeko gertaerek (Guda Zibilak eta ETAren aktibitateak) euskal identitatea zer nola markatu duen ikertzeko asmoa, bai eta galtzaileen ohoretik nahiz indarkeria bidegabearen erru sentimendu astunetik askatzeko premia.
|
|
2020
|
|
|
Oskorri eta Ganbara musika talde ospetsuek haren olerkiak kantatzen dituzte.
|
Bi
eleberri ekoitzi ditu: Abuztuaren 15eko bazkalondoa (1979, GAK) eta Manu militari (1987, Elkar).
|
|
|
Idazle donostiarraren lehen bi eleberriak, 60 hamarkadetan argitaratuak, euskal eleberrigintzan begirada urbanoa txertatzeko saiakeratzat har daitezke, beraz.
|
Bi
eleberrietan erabiltzen dituen espazioek, gehien gehienak hiritarrak, lotura estua dute pertsonaien garapenarekin zein garai soziopolitikoaren irudikapenarekin. Ondorioz, eleberrien funtsezko elementua izango da espazioa, sarri pertsonaiak ezaugarritu edota istorioa diskurtsiboki bideratuko baitu.
|
|
2021
|
|
|
|
Bi
eleberri kaleratuta ditu Zugastik: L.A.A. (2017) eta Ahotsak eta itzalak (2018).
|
|
2022
|
|
|
Gezurrak, gezurrak, gezurrak (2000), La isla de los antropólogos (2002), Etorkizuna (2005, Euskadi Literatur Saria), Biodiskografiak (2011), Inon ez, inoiz ez (2014), Sekula kontatu behar ez nizkizun gauzak (2018) eta Nola izan garen gauza antologia (2021).
|
Bi
eleberriren egile ere bada: Si Sabino viviría (2005) eta Euskaldun guztion aberria (2008), eta zenbait saiakerarena, tartean Ese idioma raro y poderoso (2012; Euskadi Saria Saiakeran) eta (Euskal) Literaturaren alde (eta kontra) (2016).
|
|
|
|
Bi
eleberrietako gertalekuetara iritsi dira gaztelania eta latina; latina, batik bat, hizkuntza liturgikoa den aldetik. Ezaugarri horrek banantzen ditu osterantzekoetatik eta horregatik ematen zaio gaztelaniari euskarazko berbaren esangura zehaztea, mailegua ala jatorrizkoa usatuz.
|
|
|
Latsibin latinera gutxiago jotzeaz bestalde, ez ditu harremanetan jartzen latina eta euskara.
|
Bi
eleberriak bereizten ditu xedeak, kontakizuna eratzeko modua, korapiloaren gunea, nahiz eta beste mintzairen bitartekoak lotzen dituen. Kode bateratuarekin jarraitzea bertan behera lagatzen du, eskutitz egileen bidez ondu ostean, kontalariak kontatzen du istorioa, katramila erlijioan finkatzetik hauteskunde politikoetara igarotzen da...
|
|
|
Berdin Latsibi n," Azaluskeria, hipocresa" (52)," Zurtasuna, zurtasuna, zurtasuna (Prudencia, prudencia)" (67)," logarri bat, veronal" (145).
|
Bi
eleberrietan behin edo behin eginkizun hori betetzen dute solaskideen arteko solasek: Latsibin," zer da narea edo ori?
|
|
|
Leonek aitarentzat gaztelaniaz ondutako eskutitza liburura ekartzea baztertu ondoren, Latsibin, bere horretan lagatzen du liberalen gudalburu Pedro Viñasek Mungian burututako mitina, oin oharrean euskaratuz.
|
Bi
eleberriak ez ditu banantzen zenbatekotasunak bakarrik, baita nolakotasunak ere, hain justu, ikasketak dituztenak eta ez dituztenak bereizten dituelako, haien ahotsetik jariotakoa arauaren arabera idatziz eta hauena ebakeran oinarrituz. Hortaz, Ardi galduan ez bezala, euskara baino gehiago usatzen da gaztelania pertsonaiaren hizkeraren erregistroa finkatzeko.
|
|
|
Aurreneko eleberritik bigarrenera nabarmen jaisten du latina gehitzea, gutxi sartzeaz bestalde, Ardi galduan euskararekin harremanetan ipintzen du eta eginkizun hau kentzen du Latsibin.
|
Bi
eleberrietan azaleratzen dira erlijioa eta hizkuntza jasoa jatorri duten esaerak, eta ia beti ikasketak dituztenek adierazten dituzte.
|
|
|
Istorio orotan alor horietara jotzen du.
|
Bi
eleberri osatu zituen. Ardi galduan (1918) estandarizatuta ez dagoen euskararen kode bateratua aukeratzen du, baina idazketa horretan gaztelania, frantsesa, latina, eta ingelesa ere eransten ditu, eta, bigarrenean, argitaratzea lortu ez zuen Latsibin, bizkaiera erabili zuen eta aurrenekoan txertatutako bost mintzairen artean, beste bi gehitzen du:
|
|
|
Hortaz, kontakizunaren bitartez agertzen du estandarizatu nahi lukeen eredua.
|
Bi
eleberrien arteko jomugak banatu arren, bat egiten dute beste mintzaira batzuk gehitzeak.
|
|
2023
|
|
|
|
Bi
eleberriei nabaritzen zaie, ingelesaren gibeletik, beste hizkuntzarik. Bigarrena, bereziki, argot eta bundjalung hitzez ereina da.
|