|
2007
|
|
|
Bestalde, erabiliriko eskema
|
bietan
aditza atzen lekuan kokatu dugu:
|
|
2008
|
|
|
esaterako, 29.2 (Characterize> verbs) eta 29.3 (Dub>) azpisailak elkarren artean bereizten dira lehenengokoek as bidezko sintagma predikatiboa onartzen duelako eta bigarrenek ez. Beste batzuetan, berriz, ez dakigu zeren arabera bereizten dituen sailak; edota, hobeto esan, sailak zein alternantziak bereizten dituen; esaterako, 9.1 (Put>) eta 10.1 (Remove>) aditzek onartzen dituzten eta onartzen ez dituzten alternantziei begiratzen badiegu,
|
bi
aditz sailek alter nantzia berak erakusten dituzte; ordea, 9.1 sailekoek, put an entity at some location, adierazten dute, eta 10.1 sailekoek, berriz,, remove an entity from a location?.
|
|
|
Ariketa: esan itzazu
|
bi
aditz elkartuz osatutako hitzak.
|
|
|
Kenneth White-k deitzen ditu «those who fish in emptiness», Septentrio, 2001, 20 or.); Espiritutik sortu lilurak baizik ez dira, eta buru-argitasun horren gabeziak galtzera eta hondoratzera baizik ez du eramaten. Poetaren misioa da, orduan, irakurketa prozesuaren dinamikaren bidez, gizonak giza Espirituaren esentziaren berezitasunaz kontziente bilakaraztea, berezitasun hori baita ezin lortuzko Absolutu baten Ideiaren asmatzearen ahala. Absolutu hori errealki Ezdeustasuna, «Fikzio» bat baizik ez delarik, hitz antolaketan datzan asmatutako kreazio bat (hain zuzen, Mallarmé k maiz hurbiltzen ditu
|
bi
aditz: fingere, fikzio bihurtu dena, eta poïen, uvres complètes, poesia bilakatu dena)?, gizonak mundua eta bere burua pentsatu ahal ditzan.
|
|
|
Helduak emandako erantzuna niri bardin deuste, eñik nai duana izan da. Erantzun
|
bietan
aditz laguntzaile trantsitiboa agertzen da, bien arteko aldea fonologikoa baino ez da.
|
|
2009
|
|
|
Ondorioz, Firenzeko erakusketan askoz errazagoa da Galileoren teleskopioa erakustea, dudarik gabe. Baina gogora dezagun
|
bi
aditzen arteko diferentzia: ni neu Hubble teleskopiotik luzaro egon nintekeen begira, utziko balidate, baina ez nukeen deusik ikusiko.
|
|
2011
|
|
|
Ikuspegi horretatik, euskal estatuaren aldeko aldarriari
|
bi
aditz erantsiko nizkioke. Batetik, aldarria doitu liteke.
|
|
2012
|
|
|
Hala ere, gure ustez, aukerarik egokiena jarduera gisa hartzea da. Bestalde, aparteko aipamena egin daiteke egoerak adierazten dituzten
|
bi
aditzei buruz (eduki eta izan); lehenago esan bezala, susmoa dugu ez ote diren hizkera orokorreko arrastoak, eta ez hainbeste erabilera espezializatukoak.
|
|
|
– Portzentaje hitzarekin soilik ageri diren
|
bi
aditzak,
|
|
2015
|
|
|
(2) Euskaraz min hartu eta min eman
|
bi
aditz desberdinekin osatzen badira ere, gaztelaniaz aditzberbera erabiltzen da bietarako, eta ez da euskarazkoen baliokidea: hacer (se) daño (eta ez* coger/ dar daño).
|
|
2016
|
|
|
Konstituzioko lehen xedapen gehigarriak foru lurraldeen eskubide historikoak, babestu eta errespetatu? egiten ditu, eta aingura baten modura,
|
bi
aditz soil horiekin, XIX. mendetik zetozen foru erregimenak sistema konstituzionalera egokitu ziren. –Funtsean, mende eta erdiz egindako testu nahasi guztiak testu garbira pasatu ziren?, sintetizatu du Izuk.
|
|
|
2 Hautatu nor nori nork saileko
|
bi
aditz eta nor nork saileko beste bi, eta idatzi bakoitzarekin esaldi
|
|
|
3 Jarri binaka, eta hautatu bikotekidearentzat nor nori nork saileko
|
bi
aditz eta nor nork saileko beste
|
|
|
2 Hautatu nor nori nork saileko
|
bi
aditz eta nor nork saileko beste bi, eta idatzi bakoitzarekin esaldi bat, baldintza bakarrarekin: aditza orainaldian badago, lehenaldian jokatuta idatziko duzu esaldia, eta, alderantziz, aditza lehenaldian badago, orainaldian jokatuta.
|
|
|
3 Jarri binaka, eta hautatu bikotekidearentzat nor nori nork saileko
|
bi
aditz eta nor nork saileko beste bi, bakoitzarekin esaldi bat idatz dezan. Oraingoan ere, lehengo baldintza bera izango da:
|
|
2017
|
|
|
ESD ak, modu inplizituan bada ere, n x m tamainako M ko okurrentzia matrize erraldoi batetik abiatzendira; M, beraz, corpus bateko berben arteko ko okurrentziez osatutako matrizea da, non m lerroak xedehitzak diren, eta n zutabeak tasunak edo dimentsioak. 1 irudiko matrizeak, adibidez, testu corpusbatean lau izenek (labana, katu, txakur eta ontzi)
|
bi
aditzekin (hartu, erabili) izandako ko okurrentziezosatuta dago.
|
|
2018
|
|
|
Estresak izara tartera dakarkidan lokamutsa berbera izan ohi da nire aburuz. Gertatutakoa zehatz mehatz oroitu ere ezin dudan arren, materia fisikoz eginda ez badago ere, beti iruditzen zait berbera.Baina azkenaldian
|
bi
aditz zaizkit bereziki jostagarri. Behin lekuz kanpo erabili ondoren, emaitzak igarrita, adikzioa sortzen duten horietakoak.
|
|
2019
|
|
|
Esaterako, albisteetan ohikoa izaten da, tituluaren ondoren, testu gorputzeko informaziorik garrantzitsuena lead delakoanadieraztea. Gure corpuseko testuetan, leadeko aditzen denbora eta gorputzekoa ez dira beti bat etorri eta horrekgertaera bera
|
bi
aditz denboraren bidez adieraztera eraman du.
|
|
|
|
Bi
aditz hauek deklinabidea eskatzen dute. Adberbio hauetan ederki ikusten da nondik nora joan ziren gure aspaldikoak, atzizkiak baitira euskararen historian" betidanik" erabili izan direnak.
|
|
|
Aspaldidanik
|
bi
aditz joko hauen existentziak hainbat hizkuntzalariei atentzioa piztu die; eta, gai horri buruz, agian, deigarriena, guztien adostasuna da: aditz trinkoa euskal aditz konjugazio zaharra da, jatorrizkoa, beraz.
|
|
|
|
Bi
aditz joko hauek elkarren artean konparatuz gero, badakigu guti goiti beheiti nola eta noiz agertu ziren. Eta ingurua azterturik, argi geratzen da zen planoa bereizten ari zaigula da planotik; eta beranduago agertu izana dela nabaria da.
|
|
|
egiten dut dira erabilera horien adibideak.
|
Bietan
aditz nagusian ten hizkia daukagu.
|
|
|
Horrekin guztiarekin, kapitulu honetan, orain arte erran dena kontuan harturik, azaltzen ari gara konjugazio trinkoa nola garatu eta zer ibilbide egin duen, eta ikerketa hasi garenetik hona, perifrastikoarena, hori bai, bi konpartimendu estanko balira bezala; baina, ba ote dugu nahiko datu ondorioztatzeko
|
bi
aditz adar hauek garai desberdinetan asmatuak izan zirela. Bertze aukerarik?
|
|
|
Zertan oinarritu zen Van Eys, zertan oinarritu dira hizkuntzalari guztiak konjugazio trinkoa hasierakoa dela baieztatzeko? Guk, iritziak aparte, ez dugu inolako frogarik aurkitu baieztatzeko edozein aditz jokatzeko konjugazio trinkoaz baliatu zirela, ezta ondorioztatzeko ere
|
bi
aditz konjugazioen artean konjugazio trinkoa izan zela indarrean zuten bakarra.
|
|
|
Aditz hauek," ordezkoak" edo" jatorrizkoak", noizkoak diren asmatzeko, lehenik eta behin, jakin behar dugu zenbateraino dauden barneratuak euskaran, baita edozein hizkuntzatan ere. Bada, hori ikusteko kendu eta hartu aditzak hartuko ditugu aztergai; hori, bai, nahaste horretatik ateratzeko eman aditza erabili nahi dugu
|
bi
aditz horien ezaugarriak azpimarratzeko.
|
|
|
Has gaitezen eman eta kendu aditzekin.
|
Bi
aditz hauen bitartez albo ondorio ezberdina duten bi ekintza deskribatzen dira:
|
|
|
Trinkoa aztertzera joan gara, baina, oraindik ez dugu amaitu.
|
Bietan
aditz modu berberak baztertu ditugu, baita bietan aginteran 1 eta 3 pertsonetan erabiltzen diren adizkiak ere.
|
|
|
Ziurtzat eman dugu aditz aldietan geroaldia izan zela euskarara heldu zen azkena. Laguntzaileari begira oraina eta iragana dauzkagu; hortik ondorioztatu dugu hasiera batean gaur eta atzo adberbioen bitartez eskuratu zituztela lehenengo
|
bi
aditz aldiak, eta, beranduago, bihar adberbioaren bitartez, hirugarrena. Labur erranda, emeki emeki joan zirela barneratzen aditz aldietan.
|
|
|
|
Bi
aditz pertsonak baino ez zitzaizkien falta sail osoa osatzeko; baina, oraingo honetan, ginen eta zinen adizkiek, ikusten ahal duzun bezala, pertsona izenordainen markak izan ezik, ez dute pluralizatzaile gehiagorik izaten. Honetan ere ZEN izan zen emaile eta hauxe izan zen egin zutena:
|
|
|
2. Aurreko kapituluan bereizi dugu hartu eta eman aditz bikotea iragartzeko
|
bi
aditz horiek, nahitaez, ibilbide bera egin dutela. Eta har aditzoinari buruz erran dugu egunero erabili izana dela, har aditzoina aginduak emateko aproposa delako.
|
|
2020
|
|
|
(4a) eta (4b) adibideei dagokienez, goraxeago (4 puntuaren amaieran) esan dugu
|
bi
aditzak direla intrantsitibo ergatibodunak; izan ere, argumentu bakarra dute, sintagma ergatiboaren bidez islatzen dena. Aldea, argumentu bakar horren paper tematikoan dago:
|
|
2021
|
|
|
Perpaus hauen beste ezaugarri bat hau da: perpaus
|
bietan
aditz bera denean, konparaziozkoa murriztua izan daitekeela: Zuk (prestatzen duzun) bezala prestatzen dut nik bakailaoa.
|
|
|
Gaur goizean Larrun mendian izan naiz. Bestalde,
|
bi
aditzok ez dira era berean erabiltzen euskararen lurralde osoan. Adiera batzuetan egon erabiltzen da Hegoaldean, eta izan Iparraldean.
|
|
|
Itzul zaitez eta egizu lo (Elizen arteko Biblia).
|
Bi
aditz lokuzio ditugu adibide horretan: lehenak [izen+ aditz] ordena gorde du, bigarrenean izena atzera pasatu da, mintzagai hanpatugabearen gunera.
|
|
|
23.2.1.3.1g
|
Bi
aditz lokuzio koordinatzean, aditzaren elipsia, lehen lokuzioko aditza isilpean uztea da ohikoena: Otoitz eta barau egin ondoren; Askok, handi nahiz txiki, iseka eta irain egiten zieten (Asisko Frantzisko, Asisko Klara); Vassiak ez zekien barre edo negar egin (Sastre).
|
|
|
23.2.2.4a Badira beste
|
bi
aditz mota, non (adiera jakin batean behintzat) adizkiak formalki objektu zuzen batekiko komunztadura markatzen baitu, baina ez baita gero ageri objektu zuzenik perpausean. Batak (intrantsitibo ergatibodunak) du motako adizkia eskatzen du, baina ergatibozko subjektua baino ez du hartzen, eta objektu zuzenik ez da perpausaren osaeran:
|
|
|
23.4.5a
|
Bi
aditz modal ditugu hemen euskalkien arabera bereizten direnak: mendebaldeko gura izan eta gainerako euskalkietako nahi izan.
|
|
|
Beraz,
|
bi
aditz hauen balio kopulatiboaz ari garelarik, kontuan izan beharreko puntu nagusia zera da: aditz bakoitza zer motatako predikatuak adierazteko erabiltzen den hizkera bakoitzean, eta egitura kopulatibo horietan parte hartzen duten elementuek zer eragin duten horretan.
|
|
|
30.6.3.4c TZERA joan, TZERA eman aditz perifrasiak.
|
Bi
aditz perifrasi osatzen dituzte TZERA perpausek: joan aditzarekin lehena, eman aditzarekin bigarrena.
|
|
|
isilik egon gaitezen agindu digute> isilik egoteko agindu digute> isilik egoteko agindua eman digute. Hiru adibide horietatik lehen
|
biek
aditza dute gobernatzaile (subjuntiboko osagarria jokatua izan zein ez); hirugarrenean, aldiz, gobernatzailetzat har daiteke bai agindua izen soila, bai agindua eman predikatua ere (§ 30.7.2.1) aztertzean Nolanahi ere, bistan da ez direla adierazpen perpaus jokatugabeak, informazio soilaz haragokoa adierazten dutela.
|
|
|
32.1.3.4c Gorago esan den moduan, batez ere esaldiko perpaus
|
biek
aditz bera ez dutenean ematen da hura agerian konparaziozkoan. Zenbaitetan, hala ere, aditzak desberdinak izanda ere —itxuraz, bederen—, konparaziozkoa isilpean uzten da.
|
|
|
Zenbaitetan, hala ere, aditzak desberdinak izanda ere —itxuraz, bederen—, konparaziozkoa isilpean uzten da. Hala, esate baterako, Zu baino gizon umilagoak ez ditut asko ikusi esaldian, itxuraz, [Zu gizon X umila zara] eta [gizon X umilak ez ditut asko ikusi] perpausak konparatzen dira, eta,
|
bietan
aditz bera ez izan arren, konparaziozkoarena (zara) isilpean da. Pentsa daiteke, hori azaltzeko, egitura predikatiboa izanik izan aditza ulertzen dela perpaus bietan.
|
|
|
Perpaus
|
biek
aditza bera ez dutenean, biak agerian ematen dira maiz, esan bezala, baina konparaziozkoaren adizki laguntzailea isilpean gera daiteke: Zuk galdu adina diru irabazi dut nik.
|
|
|
Aberatsa hain biluzgorri sortu zen, nola ø (sortu baitzen) pobrea. Ikusten denez, aditz eta guztikoa izan daiteke mendeko perpausa, ohiko eredukoetan bezala (nola sortu baitzen pobrea), baina baita perpaus laburra ere, perpaus
|
biek
aditza bera dutenean (nola pobrea).
|
|
|
Zuk egin duzun moduan egin dut nik ere, baina* Zuk moduan egin dut nik ere. Konparazioan, esaldiko perpaus
|
biek
aditz bera dutenean, isilpean gera daiteke hura konparaziozkoan, eta ageri diren sintagmek berekin dute perpausean dagokien marka (zuk bezala, lagunari bezala, lagunekin bezala...). Ez da hori gertatzen, ordea, ohiko erabileran bederen, moduan morfemarekin eginiko perpausetan(* zuk moduan,* lagunari moduan,* lagunekin moduan); gauza bera gertatzen da aditzondoekin (atzo bezala, baina* atzo moduan), batzuek, beste askotan moduan eta, egunero moduan gisakoak esaten badituzte ere.
|
|
|
30.6.3.3.2a TZEN ari izan (vs TZEN aritu).
|
Bi
aditz ditugu hemen: batetik, ari (tu) jarduerazkoa, jardunen sinonimoa, subjektu egile bat duena, tzen perpaus osagarriak hartzen dituena, eta, bestetik, ari (izan) aspektu perifrasi bat osatzen duena.
|
|
|
Solas egin aditzak osagarri hurbil bat badu kasu soziatiboa hartzen duena; ez, ordea, gosaldu aditzak. Ondorioz, sintagma soziatiboaren erlatibazioa ez da baldintza beretan egiten
|
bi
aditzekin. Halaber konfiantza izan lokuzioak badu osagarri bat[+ bizidun] ezaugarria duena eta inesiboa eskatzen duena; ondorioz, osagarri horren erlatibazioa ez da hain gogorra nola baita, adibidez, jakin aditzarekin ager daitekeen sintagma ablatiboarena(* [Lehenago ere egia jakin zenuen] norbaiti).
|
|
|
Askotan eta presa handiz deitzen du Jonek; Askotan eta ezustean azaltzen da Jon; Sarri eta ezkutuka ikusten dut Ane epaitegiaren inguruan. Hauetan ere badirudi juntaduraren ohiko moldetik urrundu egiten garela, bi juntagaien arteko etena handixeagoa dela, eta lehen esan bezala, bi perpaus edo
|
bi
aditz sintagma elkartzen direla, bi predikazio daudela. Eta berriro, enfasia, fokalizazioa... ditugula tarteko.
|
|
|
Partizipioetatik sortu ziren izen zenbait lexikalizaturik geratu dira hizkuntzan (esan zaharrak, hilak, irabaziak...), eta beste batzuk partizipio erabilera galdu eta oso osoan dira izenak (erauntsi, bizi...). Gauza bera esan genezake
|
bi
aditz elkarturik moldatzen diren izenez: joan etorriak, har (tu) emanak, sal (du) erosiak...
|
|
|
Nekaturik nago; Liburu hori irakurrita daukat. Jakina, azken
|
bi
aditzok ere onartzen dituzte tua motako atributuak: Nekatua nago; Liburu hori irakurria daukat.
|
|
|
zoragarri, jostailu, bihurgune, gozamen, irakurle, saltzaile, ekarpen, salerospenak, ebaska, erranka; helmuga, lisaburdina, garbigela. Salbuespen bakarrak aditz elkarketak dirateke, ekialdean,
|
bi
aditz elkartzean, lehenak aditzoinaren itxura hartzen badu, mendebaldean partizipioa agertzen delako: Gelara sar atera/ sartu atera bat egin zuen; harreman/ hartu eman...
|
|
|
nork irakurtzen duen eta zer irakurtzen duen. Aipatu ditugun
|
bi
aditz horietako parte hartzaileak sintagma ergatiboaren, sintagma datiboaren, eta sintagma absolutiboaren bidez adierazten ditugu (ikus 18 kapitulua: " Egiturazko kasuak").
|
|
|
Beste
|
bi
aditz laguntzaileak* edin eta* ezan dira, hauek ere forma eraikiak, ez baitute lekukotasunik testuetan: joan dadin, esan dezan adizkietan ageri zaizkigu, hurrenez hurren, bata eta bestea.
|
|
|
gauza handiak egin ahal ditu, gauza handiak egin asmo zituen, gauza handiak egin behar ditut, gauza handiak egin nahi/ gura ditut, gauza handiak egin gogo ditut, ezin ditut liburu horiek guztiak irakurri.
|
Bi
aditz ditugu adibide horietako bakoitzean: egin eta irakurri batetik, eta horiei eransten diegun ahal, asmo, behar, ezin, gogo, gura/ nahi, uste+ izan bestetik.
|
|
|
Ha venido el perro; Hemos oído lo que ha dicho. Bietan haber aditza dugu, ez euskaraz bezala
|
bi
aditz.
|
|
|
39.3.10c Egitura hauetan, bestalde, ikusi dugu
|
bi
aditz daudela: perpaus erlatibokoa eta ela menderagailua daramana; bi aditz horiek berbera izan behar dute halako egituretan:
|
|
|
39.3.10c Egitura hauetan, bestalde, ikusi dugu bi aditz daudela: perpaus erlatibokoa eta ela menderagailua daramana;
|
bi
aditz horiek berbera izan behar dute halako egituretan: horregatik jarri diegu biei azpi indize bera goiko formulan.
|
|
|
Ahaztu.
|
Bi
aditzekin erabiltzen dute Dantxarinea inguruan eta bigarrenarekin soilik, aldiz, orokorragoa da. Lehen bi adibideak Zugarramurdi Urdazubikoak dira, hirugarrena Etxarri Aranazkoa.
|
|
|
Sakanan beldurrez bizi. Hala ere, lehenengoaren kasuan,
|
bi
aditzekin ageri dira Perpetua Saraguetaren eskuidatzietan:
|
|
2022
|
|
|
Berak nahiago omen ditu sartu edo zeharkatu aditzak. Eta hurrengo orrialdean
|
bi
aditz horiek erabiltzen ditu, Blaschkek.
|
|
2023
|
|
|
" Edurra egotzi (Arratian) eta edurra erakutsi (Markina aldean) esaten da beste toki batzuetako edurra jausteagaitik".
|
Bi
aditz eder, egotzi eta erakutsi, aldi bakan bakanetan aditzen direnak. Berba bitxietan, engalas entzun du aro bidaiariak, Bizkaiko mendebaldean oraintsu arte arrunt samarra:
|