|
2008
|
|
|
esaterako, 29.2 (Characterize> verbs) eta 29.3 (Dub>) azpisailak elkarren artean bereizten dira lehenengokoek as bidezko sintagma predikatiboa onartzen duelako eta bigarrenek ez. Beste batzuetan, berriz, ez dakigu zeren arabera bereizten dituen sailak; edota, hobeto esan, sailak zein alternantziak bereizten dituen; esaterako, 9.1 (Put>) eta 10.1 (Remove>) aditzek onartzen dituzten eta onartzen ez dituzten alternantziei begiratzen badiegu,
|
bi
aditz sailek alter nantzia berak erakusten dituzte; ordea, 9.1 sailekoek, put an entity at some location, adierazten dute, eta 10.1 sailekoek, berriz,, remove an entity from a location?.
|
|
2021
|
|
|
Perpaus hauen beste ezaugarri bat hau da: perpaus
|
bietan
aditz bera denean, konparaziozkoa murriztua izan daitekeela: Zuk (prestatzen duzun) bezala prestatzen dut nik bakailaoa.
|
|
|
Gaur goizean Larrun mendian izan naiz. Bestalde,
|
bi
aditzok ez dira era berean erabiltzen euskararen lurralde osoan. Adiera batzuetan egon erabiltzen da Hegoaldean, eta izan Iparraldean.
|
|
|
Itzul zaitez eta egizu lo (Elizen arteko Biblia).
|
Bi
aditz lokuzio ditugu adibide horretan: lehenak [izen+ aditz] ordena gorde du, bigarrenean izena atzera pasatu da, mintzagai hanpatugabearen gunera.
|
|
|
23.2.1.3.1g
|
Bi
aditz lokuzio koordinatzean, aditzaren elipsia, lehen lokuzioko aditza isilpean uztea da ohikoena: Otoitz eta barau egin ondoren; Askok, handi nahiz txiki, iseka eta irain egiten zieten (Asisko Frantzisko, Asisko Klara); Vassiak ez zekien barre edo negar egin (Sastre).
|
|
|
23.2.2.4a Badira beste
|
bi
aditz mota, non (adiera jakin batean behintzat) adizkiak formalki objektu zuzen batekiko komunztadura markatzen baitu, baina ez baita gero ageri objektu zuzenik perpausean. Batak (intrantsitibo ergatibodunak) du motako adizkia eskatzen du, baina ergatibozko subjektua baino ez du hartzen, eta objektu zuzenik ez da perpausaren osaeran:
|
|
|
23.4.5a
|
Bi
aditz modal ditugu hemen euskalkien arabera bereizten direnak: mendebaldeko gura izan eta gainerako euskalkietako nahi izan.
|
|
|
Beraz,
|
bi
aditz hauen balio kopulatiboaz ari garelarik, kontuan izan beharreko puntu nagusia zera da: aditz bakoitza zer motatako predikatuak adierazteko erabiltzen den hizkera bakoitzean, eta egitura kopulatibo horietan parte hartzen duten elementuek zer eragin duten horretan.
|
|
|
30.6.3.4c TZERA joan, TZERA eman aditz perifrasiak.
|
Bi
aditz perifrasi osatzen dituzte TZERA perpausek: joan aditzarekin lehena, eman aditzarekin bigarrena.
|
|
|
isilik egon gaitezen agindu digute> isilik egoteko agindu digute> isilik egoteko agindua eman digute. Hiru adibide horietatik lehen
|
biek
aditza dute gobernatzaile (subjuntiboko osagarria jokatua izan zein ez); hirugarrenean, aldiz, gobernatzailetzat har daiteke bai agindua izen soila, bai agindua eman predikatua ere (§ 30.7.2.1) aztertzean Nolanahi ere, bistan da ez direla adierazpen perpaus jokatugabeak, informazio soilaz haragokoa adierazten dutela.
|
|
|
32.1.3.4c Gorago esan den moduan, batez ere esaldiko perpaus
|
biek
aditz bera ez dutenean ematen da hura agerian konparaziozkoan. Zenbaitetan, hala ere, aditzak desberdinak izanda ere —itxuraz, bederen—, konparaziozkoa isilpean uzten da.
|
|
|
Zenbaitetan, hala ere, aditzak desberdinak izanda ere —itxuraz, bederen—, konparaziozkoa isilpean uzten da. Hala, esate baterako, Zu baino gizon umilagoak ez ditut asko ikusi esaldian, itxuraz, [Zu gizon X umila zara] eta [gizon X umilak ez ditut asko ikusi] perpausak konparatzen dira, eta,
|
bietan
aditz bera ez izan arren, konparaziozkoarena (zara) isilpean da. Pentsa daiteke, hori azaltzeko, egitura predikatiboa izanik izan aditza ulertzen dela perpaus bietan.
|
|
|
Perpaus
|
biek
aditza bera ez dutenean, biak agerian ematen dira maiz, esan bezala, baina konparaziozkoaren adizki laguntzailea isilpean gera daiteke: Zuk galdu adina diru irabazi dut nik.
|
|
|
Aberatsa hain biluzgorri sortu zen, nola ø (sortu baitzen) pobrea. Ikusten denez, aditz eta guztikoa izan daiteke mendeko perpausa, ohiko eredukoetan bezala (nola sortu baitzen pobrea), baina baita perpaus laburra ere, perpaus
|
biek
aditza bera dutenean (nola pobrea).
|
|
|
Zuk egin duzun moduan egin dut nik ere, baina* Zuk moduan egin dut nik ere. Konparazioan, esaldiko perpaus
|
biek
aditz bera dutenean, isilpean gera daiteke hura konparaziozkoan, eta ageri diren sintagmek berekin dute perpausean dagokien marka (zuk bezala, lagunari bezala, lagunekin bezala...). Ez da hori gertatzen, ordea, ohiko erabileran bederen, moduan morfemarekin eginiko perpausetan(* zuk moduan,* lagunari moduan,* lagunekin moduan); gauza bera gertatzen da aditzondoekin (atzo bezala, baina* atzo moduan), batzuek, beste askotan moduan eta, egunero moduan gisakoak esaten badituzte ere.
|
|
|
30.6.3.3.2a TZEN ari izan (vs TZEN aritu).
|
Bi
aditz ditugu hemen: batetik, ari (tu) jarduerazkoa, jardunen sinonimoa, subjektu egile bat duena, tzen perpaus osagarriak hartzen dituena, eta, bestetik, ari (izan) aspektu perifrasi bat osatzen duena.
|
|
|
Solas egin aditzak osagarri hurbil bat badu kasu soziatiboa hartzen duena; ez, ordea, gosaldu aditzak. Ondorioz, sintagma soziatiboaren erlatibazioa ez da baldintza beretan egiten
|
bi
aditzekin. Halaber konfiantza izan lokuzioak badu osagarri bat[+ bizidun] ezaugarria duena eta inesiboa eskatzen duena; ondorioz, osagarri horren erlatibazioa ez da hain gogorra nola baita, adibidez, jakin aditzarekin ager daitekeen sintagma ablatiboarena(* [Lehenago ere egia jakin zenuen] norbaiti).
|
|
|
Askotan eta presa handiz deitzen du Jonek; Askotan eta ezustean azaltzen da Jon; Sarri eta ezkutuka ikusten dut Ane epaitegiaren inguruan. Hauetan ere badirudi juntaduraren ohiko moldetik urrundu egiten garela, bi juntagaien arteko etena handixeagoa dela, eta lehen esan bezala, bi perpaus edo
|
bi
aditz sintagma elkartzen direla, bi predikazio daudela. Eta berriro, enfasia, fokalizazioa... ditugula tarteko.
|
|
|
Partizipioetatik sortu ziren izen zenbait lexikalizaturik geratu dira hizkuntzan (esan zaharrak, hilak, irabaziak...), eta beste batzuk partizipio erabilera galdu eta oso osoan dira izenak (erauntsi, bizi...). Gauza bera esan genezake
|
bi
aditz elkarturik moldatzen diren izenez: joan etorriak, har (tu) emanak, sal (du) erosiak...
|
|
|
Nekaturik nago; Liburu hori irakurrita daukat. Jakina, azken
|
bi
aditzok ere onartzen dituzte tua motako atributuak: Nekatua nago; Liburu hori irakurria daukat.
|
|
|
zoragarri, jostailu, bihurgune, gozamen, irakurle, saltzaile, ekarpen, salerospenak, ebaska, erranka; helmuga, lisaburdina, garbigela. Salbuespen bakarrak aditz elkarketak dirateke, ekialdean,
|
bi
aditz elkartzean, lehenak aditzoinaren itxura hartzen badu, mendebaldean partizipioa agertzen delako: Gelara sar atera/ sartu atera bat egin zuen; harreman/ hartu eman...
|
|
|
nork irakurtzen duen eta zer irakurtzen duen. Aipatu ditugun
|
bi
aditz horietako parte hartzaileak sintagma ergatiboaren, sintagma datiboaren, eta sintagma absolutiboaren bidez adierazten ditugu (ikus 18 kapitulua: " Egiturazko kasuak").
|
|
|
Beste
|
bi
aditz laguntzaileak* edin eta* ezan dira, hauek ere forma eraikiak, ez baitute lekukotasunik testuetan: joan dadin, esan dezan adizkietan ageri zaizkigu, hurrenez hurren, bata eta bestea.
|
|
|
gauza handiak egin ahal ditu, gauza handiak egin asmo zituen, gauza handiak egin behar ditut, gauza handiak egin nahi/ gura ditut, gauza handiak egin gogo ditut, ezin ditut liburu horiek guztiak irakurri.
|
Bi
aditz ditugu adibide horietako bakoitzean: egin eta irakurri batetik, eta horiei eransten diegun ahal, asmo, behar, ezin, gogo, gura/ nahi, uste+ izan bestetik.
|
|
|
Ha venido el perro; Hemos oído lo que ha dicho. Bietan haber aditza dugu, ez euskaraz bezala
|
bi
aditz.
|
|
|
39.3.10c Egitura hauetan, bestalde, ikusi dugu
|
bi
aditz daudela: perpaus erlatibokoa eta ela menderagailua daramana; bi aditz horiek berbera izan behar dute halako egituretan:
|
|
|
39.3.10c Egitura hauetan, bestalde, ikusi dugu bi aditz daudela: perpaus erlatibokoa eta ela menderagailua daramana;
|
bi
aditz horiek berbera izan behar dute halako egituretan: horregatik jarri diegu biei azpi indize bera goiko formulan.
|