|
2019
|
|
|
|
Bi
aditz hauek deklinabidea eskatzen dute. Adberbio hauetan ederki ikusten da nondik nora joan ziren gure aspaldikoak, atzizkiak baitira euskararen historian" betidanik" erabili izan direnak.
|
|
|
Aspaldidanik
|
bi
aditz joko hauen existentziak hainbat hizkuntzalariei atentzioa piztu die; eta, gai horri buruz, agian, deigarriena, guztien adostasuna da: aditz trinkoa euskal aditz konjugazio zaharra da, jatorrizkoa, beraz.
|
|
|
|
Bi
aditz joko hauek elkarren artean konparatuz gero, badakigu guti goiti beheiti nola eta noiz agertu ziren. Eta ingurua azterturik, argi geratzen da zen planoa bereizten ari zaigula da planotik; eta beranduago agertu izana dela nabaria da.
|
|
|
egiten dut dira erabilera horien adibideak.
|
Bietan
aditz nagusian ten hizkia daukagu.
|
|
|
Horrekin guztiarekin, kapitulu honetan, orain arte erran dena kontuan harturik, azaltzen ari gara konjugazio trinkoa nola garatu eta zer ibilbide egin duen, eta ikerketa hasi garenetik hona, perifrastikoarena, hori bai, bi konpartimendu estanko balira bezala; baina, ba ote dugu nahiko datu ondorioztatzeko
|
bi
aditz adar hauek garai desberdinetan asmatuak izan zirela. Bertze aukerarik?
|
|
|
Zertan oinarritu zen Van Eys, zertan oinarritu dira hizkuntzalari guztiak konjugazio trinkoa hasierakoa dela baieztatzeko? Guk, iritziak aparte, ez dugu inolako frogarik aurkitu baieztatzeko edozein aditz jokatzeko konjugazio trinkoaz baliatu zirela, ezta ondorioztatzeko ere
|
bi
aditz konjugazioen artean konjugazio trinkoa izan zela indarrean zuten bakarra.
|
|
|
Aditz hauek," ordezkoak" edo" jatorrizkoak", noizkoak diren asmatzeko, lehenik eta behin, jakin behar dugu zenbateraino dauden barneratuak euskaran, baita edozein hizkuntzatan ere. Bada, hori ikusteko kendu eta hartu aditzak hartuko ditugu aztergai; hori, bai, nahaste horretatik ateratzeko eman aditza erabili nahi dugu
|
bi
aditz horien ezaugarriak azpimarratzeko.
|
|
|
Has gaitezen eman eta kendu aditzekin.
|
Bi
aditz hauen bitartez albo ondorio ezberdina duten bi ekintza deskribatzen dira:
|
|
|
Trinkoa aztertzera joan gara, baina, oraindik ez dugu amaitu.
|
Bietan
aditz modu berberak baztertu ditugu, baita bietan aginteran 1 eta 3 pertsonetan erabiltzen diren adizkiak ere.
|
|
|
Ziurtzat eman dugu aditz aldietan geroaldia izan zela euskarara heldu zen azkena. Laguntzaileari begira oraina eta iragana dauzkagu; hortik ondorioztatu dugu hasiera batean gaur eta atzo adberbioen bitartez eskuratu zituztela lehenengo
|
bi
aditz aldiak, eta, beranduago, bihar adberbioaren bitartez, hirugarrena. Labur erranda, emeki emeki joan zirela barneratzen aditz aldietan.
|
|
|
|
Bi
aditz pertsonak baino ez zitzaizkien falta sail osoa osatzeko; baina, oraingo honetan, ginen eta zinen adizkiek, ikusten ahal duzun bezala, pertsona izenordainen markak izan ezik, ez dute pluralizatzaile gehiagorik izaten. Honetan ere ZEN izan zen emaile eta hauxe izan zen egin zutena:
|
|
|
2. Aurreko kapituluan bereizi dugu hartu eta eman aditz bikotea iragartzeko
|
bi
aditz horiek, nahitaez, ibilbide bera egin dutela. Eta har aditzoinari buruz erran dugu egunero erabili izana dela, har aditzoina aginduak emateko aproposa delako.
|
|
2021
|
|
|
Ahaztu.
|
Bi
aditzekin erabiltzen dute Dantxarinea inguruan eta bigarrenarekin soilik, aldiz, orokorragoa da. Lehen bi adibideak Zugarramurdi Urdazubikoak dira, hirugarrena Etxarri Aranazkoa.
|
|
|
Sakanan beldurrez bizi. Hala ere, lehenengoaren kasuan,
|
bi
aditzekin ageri dira Perpetua Saraguetaren eskuidatzietan:
|