|
2004
|
|
|
Euskararen garrantzia goratzeko, Jaungoikoaren lege onaren zati
|
bezala
agiri da. Beraz, hizkuntza berezia eta sakratua izango da aurrerantzean, modu horretan bere nortasun bereziz babesteko.
|
|
|
Beraz, azken ondorioa oraindik harrigarriagoa egin zuen, printzipio nagusia leinuaren garbitasuna iraunaraztea zelako, gizakiok biologia oinarrian bere jatorrizko zena gorderik balute
|
bezala
:
|
|
|
«hitz abstrakturik eta orokorrik» ez zeukala. Ez ziren osoki okerrean hori idaztean hiztegi hori gaurkotasunerako laburregi zelako, baina Sabinok Larramendik
|
bezala
hitzak asmatuz nahi izan zuen euskarak hitzen sortzeko gaitasuna zuela erakutsi eta euzkera aberastu.
|
|
|
Gerrate zibilaren bezperan, ordea, gauzak aldatu ziren gizartezale katolikotasuna edo katolizismo soziala abiatu, erdaldunen ganako aiherra galdu. Halatan ere gaurko progrek Sabino literatura antzutzaile
|
bezala
ikusten duten arren, jakin behar da, hogeigarren mendeko urte haietan, erakusten diguten gizartea benetan kontserbadorea zela, eta eurek idatzitakoa, nahiz erromantiko usaina eduki, erdi errealista dela.
|
|
|
Mikel Zarate (Haurgintza minetan), Enaut Etxamendi (Gilentegiko Gilen), edo Joan Mari lrigoien (Babilonia) itxoin egin behar da benetako baserrien kezkak ezagutzeko. Bestalde euskaldunok mutur batetik bestera ibili ohi garelako baserriaz ahaztu ginen, azken nekazarien bizitzaz ez da jende asko arduratzen, nahiz munduan oraindik% 75.a nekazari izan, gure herrian ehuneko 7 tik behera jaitsi garelako, baina gogoratu behar zaigu gure hizkuntzaren oinarriak, zibilizazio guztietan
|
bezala
, artzainek, nekazariek, itsasgizonek eta esku langileek eraiki zituztela.
|
|
|
1.2 Garrantzitsua da, arestian esan
|
bezala
, euskalaritzaren alorrean eginda ko ikerketak testuinguru historikoan kokatzea eta horren barruan aroak bereiztea. Baina, aldi berean, ez da garrantzi gutxiagokoa hizkuntzalaritzaren historian, oro korrean eta gurean, maila teorikoan nolako eboluzioa eman den eta ikerketetan nolako norabideak nagusitu diren, edota hizkuntzaz kanpoko faktoreen eragina zenbaterainokoa izan den jakitea.
|
|
|
Aranaren kasuan, hain zuzen, alderdi horixe da berak nabarmentzen duena (269). Bestalde, hasieran esan
|
bezala
, onartutzat ematen da ukaezinezkoa dela, «begien bistakoa» egilearekin esateko (270), Arana Goiri politikariaren eta euskalariaren arteko lotura. Beste euskalarien kasuan ez?
|
|
|
Lehen esandako arrazoiengatik, elementu kulturaren gainetik, bere sustraiak biologian zeuzkan arrazaren kon tzeptuan aurkitu uste izan zuen Euskal Herri historikoaren iraupenerako ber merik sendoena. Ikuspegi hau, esan
|
bezala
, Euzko Gogoa k gainditzen du, Euskal Herri berreuskaldundu baten aldarrikapena eginez.
|
|
|
Baita J.M. Barandiaran antropologoak ere «euskal gizakia» deitu ohi zaionaren jatorriaz jardutean, zei naren eboluzio abiapuntua 7.000 urte inguruan finkatzen baitu (277). Honekin adierazi nahi duguna da, bat, arrazaren kontzeptua Sabino Aranaren garaian, eta oraindik geroago ere, diskurtso zientifikoan erabiltzen zen ohiko terminoa zela, eta bi, lan honen hasieran esan
|
bezala
, komunitate etnikoaren edo nazio aren edukia eman ziola Sabinok arrazari.
|
|
|
Sabino Aranaren garaian
|
bezala
, gaur egun ere estatu nazioek beren in migratuekin betetzen ez dituzten eskakizunak betetzea eskatzen zaio Eus kal Herriari, dakigunean, praktikan eta objektiboki datu estatistikoak leku ko, euskal kulturari eta euskarari dagokienez bederen, inmigrazioarena gurean fenomeno asimilatzailea izan dela, eta egun ere, beste testuinguru batean bada ere, arazoak erabakitzeke segitzen duela. Ederra da integrazio aren aldeko predikua, gizarte berdintasunaren izenean eraikia, Euskal He rrian ezkerrekoek bezain indartsu eskuinekoek errebindikatzen dutena.
|
|
|
Sabinoren herentzia politikoa bere osotasunean alde hatera utzi eta, haren oinordekoak sentitzen direnak, Landeta, edo Jose Antonio Agirre, edo Ma nuel Irujo baten bidetik joan daitezen, horiek, bai, hura ez
|
bezala
egiazko demokristauak eta europazaleak izan baitziren. Hori da EAJri luzatzen di on proposamena:
|
|
|
Bestalde, kritikari batek baino gehiagok salatu
|
bezala
, zentzuz eta tentuz bereizi beharra dago berari zor zaiona eta besteek hari egotzi diotena. Mitxe lenari jarraiki, hala dio Akesolok ere:
|
|
|
Euzkadi hitzak, lehenik eta funtsean, bere lurralde historikoan zein diasporan bizi den euskal jatorriko guztien komunitate etnikoa esan nahi du. Noski, inmigrazio populazioa ez da sartzen hor, egungo estatu moderno batzuetan, Alemaniako an
|
bezala
, sartzen ez den bezala.
|
|
|
Sabino Aranak ez du esaten euskal arraza espainolena baino garaiagoa denik, hura ez
|
bezala
garbia dela baizik; ezta ere ez du esaten euskal arraza txit garbia denik, mestizoak ere aipatzen baititu. Beraz, Euskal Herrian, hiru motatako jendea bizi da, hots:
|
|
|
tua aurkitzen da, zibilean
|
bezala
elizakoan, soziopolitiko eta ekonomikoan be zala administraziokoan, eta bereziki familietan (20). Garaiko datu estatistiko en arabera, Bilbaoko hiritaren artean euskaldunak halako bi dira abizena es painola dutenak, 3.537 erdaldun 1.724 euskaldunen aurkez (21).
|
|
|
(47) Gautegiz Arteagako parrokiako apaizez ari da, beren elizkizunetan, lehen ez
|
bezala
, euskaraz ari baitira: «Así lo ha entendido el virtuoso Clero de Gautegiz Arteaga y así ha empe zado a practicarlo; por lo cual le juzgamos merecedor de mil plácemes sinceros y entusiastas, no sólo de nosotros los euskerianos, sino de los católicos de cualquier nación extraña que quieran llevar dignamente ese nombre de hijos de la Iglesia> > («Parroquia ejemplar> >, Baserritarra, 2, 1897
|
|
|
Sabino Aranarentzat, esan
|
bezala
, euskalduna euskararen jabe dena daba karrik; baina euskaltzale, hots, euskarafilo izan daiteke euskara jakin gabe ere, baldin maite badu. Guk hemen, euskalari diogunean, euskaran adituari deitzen diogu eta euskalaritza, euskarari buruzko jakintza jasotzen duenari.
|
|
|
tografía» artikuluari erantzunez, Astarloa eta Mogelen tradizioari jarraiki, e eta q ren ordez, k erabiltzea errebindikatzen baitu. Baina bere lan maisua, esan
|
bezala
, Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino (1896) da. Lan honen gorputzean sartzen du Gramática Elemental del Euskera Bizkaino izeneko la naren zati bat ere.
|
|
|
Bere sistema grafikoa proposatu baino lehen, bada, hor zegokion bere aurreko beste guztiekin egiten duen bezala, berea ere ezez tatzea, zergatik ezeztatzen duen arrazonatuz; baina aipatu ere ez bide du egi ten, nahiz zenbait puntutan irizkide diren (57). Bigarren parada bere Proyecto de Ortografía (1896) argitaratu zuenean izan zuen, Aranak bere liburu hau ar gitara eman baino hilabete bat lehenago atera baitzen, eranskinean esaten du en
|
bezala
. Zalantzarik ez da Azkuek azken hau ere oso ongi ezagutzen zuela, baina hemen ere haren aipurik ez.
|
|
|
Besterik da, arrazoi politikoengatik ere, haren izena parentesi artean jarri iza na. Ezaguna den bezala, Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino libu ru hau argitaratu baino lehen, Kanpioni
|
bezala
, honi ere alderdiz alderdi jau zika dabilela esaten dio «La bandera fenicia» artikuluan (1895), noiz nazionalistekin noiz espainolistekin: « ¿ Qué me cuenta usted del Sr.
|
|
|
Azkenean, prozesuaren bukaeran, Aranak hizkietara mu gatzen du balio fonetikoa (71). Horrela jokatzean, ez bide zituela behar
|
bezala
bereizi ortografía eta fonetika kritikatu izan zaio oraindik orain (72). Arazoa ez datza hainbeste bi alor horiek ez zituela zinez bereizten jakin izan azpima rratzean, alderdi hau garrantzitsua den arren, harentzat ahozko euskara idatziz koa baino lehenagokoa izan zela nabarmentzean baizik (73).
|
|
|
Hona hemen zerrenda horietatik jasotako hitz batzuk, be rak berritzat dauzkanak: ...n (ángel), gudari (soldado), ikastola (escuela), ikur (signo), ikurrin (bandera), ikurton (sacramento), irarkola (imprenta), ixenorde (seudónimo), izki (letra), laurleko (peseta), ludi (tierra), margo (color), oben (pecado), opaldu (dedi car), orlei (berde), sendi (familia), ugaztun (mamífero), zenbaki (número), etab., edota beste iturrietatik hartuak, Hervás enetik, adibidez, margo (color)
|
bezala
.
|
|
|
Bego. Edota beste hitz batzuk, garagardo
|
bezala
, ez direla hiztegi ho rretan agertzen, baina bai Elhuyar Hiztegia n (81). Bego hau ere.
|
|
|
geak aplikatzea, atzizki arrotzak kenduz, eta b) kontsonantez bukatzen diren gizonezkoen izenak a edo í rekin, Mirena, Gilerma, Andoni eta gisakoen ka suan
|
bezala
eta, emakumezkoenak e edo ne rekin (azken kasu honetan n en bukatzen diren Martín, Balendin bezalako gizonezkoen izenetatik bereizteko), Josune, Gilerme ren kasuan bezala (84), etab. Antza, arra eta emearen eredu ra asmatuak. Salbuespen bakarrak, Josu eta Miren izango lirateke, edota jato rrizko izenean kasuan, Keperin eta Karla, Zeperin (Zepherinus) eta Karol en (Carolus) ordez.
|
|
|
geak aplikatzea, atzizki arrotzak kenduz, eta b) kontsonantez bukatzen diren gizonezkoen izenak a edo í rekin, Mirena, Gilerma, Andoni eta gisakoen ka suan bezala eta, emakumezkoenak e edo ne rekin (azken kasu honetan n en bukatzen diren Martín, Balendin bezalako gizonezkoen izenetatik bereizteko), Josune, Gilerme ren kasuan
|
bezala
(84), etab. Antza, arra eta emearen eredu ra asmatuak. Salbuespen bakarrak, Josu eta Miren izango lirateke, edota jato rrizko izenean kasuan, Keperin eta Karla, Zeperin (Zepherinus) eta Karol en (Carolus) ordez.
|
|
|
Salbuespen bakarrak, Josu eta Miren izango lirateke, edota jato rrizko izenean kasuan, Keperin eta Karla, Zeperin (Zepherinus) eta Karol en (Carolus) ordez. Bestalde, atzerriko izenei euskal itxura emateko, izenen jato rrizko iturburura jotzen baitu, bide horretatik mota askotako izenak ateratzen zaizkio, batzuk, Koldobika
|
bezala
, aski bitxiak, eta beste batzuk, Kepa beza la, onartuagoak izan direnak. Izenak itxuraz euskalduntzean, egiazko premia bati erantzuten ziolakoan zegoen, euskal idazleak gehienetan inguruko erdere tatik gaztelaniatik eta frantsesetik hartuta ematen baitzituen izenak.
|
|
|
Arana poeta zenetz edota, halakotzat jota, zein mailatakoa zen hausnar tzen ibiltzeak baino axola gehiago digu literaturaz eta, zehazki poesiaz, zer pentsatzen zuen jakiteak, alderdi hau, hura ez
|
bezala
, eskuragarri egiten bai tzaigu.
|
|
|
Politi karen aldetik begiratuta, biak dira fueristak, biak atzerrikoak, nahiz alderdi desberdinekoak diren (93). Irizpide soilki literarioaren arabera bakarrik des berdintzen dira, zeren Kanpionentzat, Elizondoko lehen Lore Jokoetan Arre se Beitia sari irabazlearekin gertatu
|
bezala
, poesía euskaldunak elkartzeko bi de eragingarria euskaldunen baitan kontzientzia politikoa sortzeko bide
|
|
|
erasotzen ere, hau ere, Azkue
|
bezala
, espainolen alderdietan batetik bestera da bilelako: «El señor Campión, en muchos años, ha sido liberal avanzado, fue rista, católico integrista, católico fuerista alfonsino, unionista de carlistas, in tegristas y fueristas...
|
|
|
Behin eta berriz ageri den
|
bezala
, oso estu hartzen du Kanpion. Euskal tzalea izateak ez du salbatzen, Unamuno eta Vinson-en antzera:
|
|
|
Hara hor bi nor, bi erraldoi, aurrez aurre: bata erasokorra, sua eta ura borrokan dabiltzanean
|
bezala
, eta bestea tenplatuagoa, hotza eta beroaren er dian.
|
|
|
Erreferentziatzat hartzen ba da orotara 2.386 orrialde idatzi zituela, eta horietatik 382 orrialde baino ez euskaraz, azkenean Aranaren euskalluma% 16ko sortarekin geratzen da, ares tian emandakoaren erdira jaitsiz. Remen ageri da Arana iritzi publikoari gaz telaniaz zuzentzen zaiola, esan
|
bezala
, arrazoi praktikoak medio.
|
|
|
1985ean aranazaleen setakeriari botatzen baitio errua (109). Berrikitan, Hen daia eta Hondarribiako Batzarren berri eman izan denean, J. Javier Granja Pas cual en lanean
|
bezala
, honek ere, ia hitzez hitz, Viiiasante eta Kintanaren ber tsio bera ematen du (110). Azken honengan, gainera, geroago ikusi dugun bezala, Sabino Aranaren jarrera intelektuala politikeriaren aitzakiaz satanitze ko joera nabarmentzen da, haren hizkuntzari buruzko ikuspegi estu eta politi zatuari Azkue edota Kanpionen jarrera zabal eta zientifikoa kontrajarriz.
|
|
|
Goian esan
|
bezala
, Eskualdun Biltzarra elkarteko behin behineko Batzor dea batzartu zen Hondarribiako Udaletxean 1901eko azaroaren 18an. Zein xe derekin?
|
|
|
Arestian esan
|
bezala
, Arana ez zen joan Batzar horretara, gaixorik zego elako, baina idatziz bidali zituen bere proposamenak, jadanik aipatuak, zeine tan zehatz mehatz azaltzen baititu Hendaiako Batzarrekoan gertatuak eta esan dakoak, orduko aktak jasoz. Helburuez zehaztasunik ez zela eman dio:
|
|
|
1º A todos los vascos que estudien el euzkera, en él escriban o deseen su vida y perfeccionamiento y a todos los euzkerálogos ex traños, a adherirse en la forma y plazo fijados a los acuerdos del Congreso Ortográfico de diciembre de 1901; y 2º A todos los euzkerálogos vascos y ex traños, que tengan criterio propio y particular en materia ortográfica, a pre sentar sus proyectos en la forma y planos también expresados» (130). Beraz, bat, Batzarraren xede bakarra ortografiaren batasunarena izango zen, eta bi, bertara euskalariak
|
bezala
euskaltzaleak joan zitezkeen, bientzat egiten zen go mita.
|
|
|
Honen 1092ko otsailaren 15eko erantzunean (136), puntu hauek zehazten dira: a) idazkariak ez dituela bete hitz emandako lanak, b) bera izan zela Ortografiaren eta Literaturaren sailak nahastu nahi izan zituena, lortu ez zuen arren, e) Hendaiako batzarkide guztiak ez zirela izan euskalariak (euzke rálogos), eta, alderantziz, euskalariak oro ere ez zirela deituak izan, d) arau ortografikoak, ez hitzez berehala, Adema eta Kanpionek nahi zuten
|
bezala
, bai zik azkerketa sakon baten ondoren finkatu behar zirela, Aranak proposatu be zata, e) proiektu egile bakoitzak izan zezala berea aurkeztu eta defendatzeko aukera eta, azkenik, f) beren atxikipena adierazitako 320ren gaitasuna gutxie tsi eta horiek Batzarretik baztertzeko arrazoirik aski ez dela (137).
|
|
|
an. Gertatzen dena da, Granja ri
|
bezala
beste askori ahaztu egiten zaiela pun tu honetaz Aranak ematen dituen argitasunak eta zehaztasunak irakurleari es kaintzea, gutxienik historiografiaren amorez zor zaion informazioa izan dezan:
|
|
|
Aranak ortografía eta fonetika garbiki ez bereiztean huts egin zuen eta badi rudi, Azkuerekin izandako gutunezko harremanetan azaltzen den bezala (149), Hendaia eta Hondarrabiako Batzarretan sortutako kalapita horretan zetzala. Arana euskalariaren alderdi amoregaitz hori da, lehen emandako aipuetan iku si
|
bezala
, geroztiko kritikak gehien azpimarratzen duena, Aranak bere irizpi de linguistikoak bere itzal politikoarengatik ezarri nahi izan balitu bezala, eta hura ez beste guztiek, soilki euskal ortografian jantziak izaki, linguistikoa ez beste interesik izan ez balute bezala.
|
|
|
Aranak ortografía eta fonetika garbiki ez bereiztean huts egin zuen eta badi rudi, Azkuerekin izandako gutunezko harremanetan azaltzen den bezala (149), Hendaia eta Hondarrabiako Batzarretan sortutako kalapita horretan zetzala. Arana euskalariaren alderdi amoregaitz hori da, lehen emandako aipuetan iku si bezala, geroztiko kritikak gehien azpimarratzen duena, Aranak bere irizpi de linguistikoak bere itzal politikoarengatik ezarri nahi izan balitu
|
bezala
, eta hura ez beste guztiek, soilki euskal ortografian jantziak izaki, linguistikoa ez beste interesik izan ez balute bezala.
|
|
|
Aranak ortografía eta fonetika garbiki ez bereiztean huts egin zuen eta badi rudi, Azkuerekin izandako gutunezko harremanetan azaltzen den bezala (149), Hendaia eta Hondarrabiako Batzarretan sortutako kalapita horretan zetzala. Arana euskalariaren alderdi amoregaitz hori da, lehen emandako aipuetan iku si bezala, geroztiko kritikak gehien azpimarratzen duena, Aranak bere irizpi de linguistikoak bere itzal politikoarengatik ezarri nahi izan balitu bezala, eta hura ez beste guztiek, soilki euskal ortografian jantziak izaki, linguistikoa ez beste interesik izan ez balute
|
bezala
.
|
|
|
Areago oraindik. Beste aurreko hori
|
bezala
, Piarres Lafitteri jasotzen diogu, beti «euskal teoriatik» urrun egondako Manex Hiri art Urrutyk P. Broussain-i 1902ko ekainaren 12an egindako gutun zati hau, Sa bino preso zegoela egina: «Eta gure Arana!...
|
|
|
Ate hori irekiz gero, irudimenak zemahi asma dezake. Hirugarrenik, Aranaren arra zoiketa logikoak balio lezake dedukzio bidez, euzko+ era etimologiaren ka suan
|
bezala
, baldin lehen premisa induzioaren unea egiaztatua balitz. Nola frogatzen da euzko ren jatorria eguzki dela?
|
|
|
Kanpionen artikulu luze honi beste luzeago batekin eman zion arrapos tua aita Manuel Arriandiagak aldizkari bereko iraileko zenbakian (166), eta ez, berak espero
|
bezala
, Jose Arriandiaga laikoak, hau baitzen berarekin eztabai dan sartu zena eta berak bere aurreko artikuluan espreski aipatzen zuena. Kla retiarra puntuz puntu ezeztatzen ahalegintzen da nafarrak azaldutako argudio ak.
|
|
|
Aranazaleek zirikatu egiten baitute, erantzun beharrean aurkitzen da Kan pion, baina irakurleak jakinaren gainean jartzen ditu, min ematen diola Ara naren iritziak ezeztatzen ibili beharrak, nahiago bailuke haren izena aupatzea, ez bakarrik euskalari
|
bezala
, baita, eta batez ere, nazionalismoaren sustatzaile bezala ere. Euskalaritzan, adinarekin azterbidean eredu zientifikoaren arabera jokatzeak kenduko zion hipotesi ausartegiak egiteko zeukan joera.
|
|
|
Aranazaleek zirikatu egiten baitute, erantzun beharrean aurkitzen da Kan pion, baina irakurleak jakinaren gainean jartzen ditu, min ematen diola Ara naren iritziak ezeztatzen ibili beharrak, nahiago bailuke haren izena aupatzea, ez bakarrik euskalari bezala, baita, eta batez ere, nazionalismoaren sustatzaile
|
bezala
ere. Euskalaritzan, adinarekin azterbidean eredu zientifikoaren arabera jokatzeak kenduko zion hipotesi ausartegiak egiteko zeukan joera.
|
|
|
ren hori aldarrikatzean, Kanpionek Serapio Mujikari 1912ko abenduaren 4an egindako gutunean idazten dion bezala (175), Azkue Gotzainaren esanera jo katzen ari baitzen. Izendegiaren berrikuntzarako, bada, eliz agintariek batzorde bat izendatu zuten, parrokietan erretore jaunek «behar
|
bezala
eratutako euskal izenen zerrenda izan zezaten». Eleizaldek ez zuen begi onez ikusi jokabide ho ri eta joku horretan Azkueren eta honen lagunen eskua ezkutatzen zela iruditu zitzaion.
|
|
|
Zergatik ote euskaltzaleen artean horrelako kalapitak? Azkueren ustez, esan
|
bezala
, bekaizkeriagatik dena, ez beste ezergatik. Txomin Agirrek ere hitz her bera erabiltzen du Azkueri 1907an egindako gutun batean:
|
|
|
Jainkoari ere horrelako gurtzarik! Aranari bakarrik deitzen zaio «Maisua», maiuskulaz, eta haren izena sakralizaturik
|
bezala
agertzen da, hark esanak edo idatziak betiko egiak bailiran transkri batuz. Aldizkariak ia zenbakiro ekartzen ditu Aranaren pasarteak «Páginas del maestro» sailean, edo haren lanei buruzko iruzkinak, gehienetan hitz be rrien inguruan.
|
|
|
Hau guztia euskara berria iruditzen zaio. Ez hala, ordea, Euzkerea koentzat, hauentzat, «orlegi», adibi dez, «belegi»ren (amarillo) antzera, oso egoki asmatua baita herri senaren ere dura, edo herri soilaren ahotik zuzen jasoak, Kirikiñok, adibidez, «zirijol» (ji deo) eta «txirringuts» (bicicleta)
|
bezala
.
|
|
|
Zergatik hau ere susmopean? Euskaltzaindiko Euskera agerkariko ar tikulu batean, bat, aditz faktibiboen aurrizkia ez ir, Sabinok esan
|
bezala
, bai zik ra dela sostengatzen duelako; bi, prozedura desegokia iruditzen zaiolako bataio izenak generoaren eredura euskalduntzea, horrela jokatzean, Marte (Marta) eta Lazar (Lazaro) bezalako anakronismoak sortuz; hiru, Abandoko ak asmatutako hainbat hitz gaitzesten dituelako, hala nola guren, deun, done, eresi, semakar (unigénito), ikurton (sacramento), zorun (felicidad), bitxain, ingi (pape... Aranaren eskolakoek erantzuten diote esanez, objekzioak edo zuzenketak Euskaltzaindiko buruarengandik eto rri arren, haren euskalari ekarria gero eta zientifikoago, argiago eta sendoago tzat daukatela.
|
|
|
Altuberen okerra, funtsean, euskararen arazoa hizkuntzalaritzatik begira tura bakarrik planteatzean datza, ez baitu kontuan hartzen, horrekin batera, bes te indar soziopolitikoek ere badutela beren eragina. Hizkuntzen bizitza ez da jokatzen bakarrik familian eta herritar soilen artean, hor bereziki, nazio batek bestea zapaltzen duen testuinguru historikoan baizik, are gehiago, gure kasuan
|
bezala
, hizkuntzaren izaera politikoak duen garrantziaz inor guxi jabetu izan ez denean (227). Borroka ez da ematen hizkuntzen artean, herrien artean baizik, eta hor herri menpetuaren hizkuntzak bere garaipena kulturaren bidez lortu be har du.
|
|
|
ten
|
bezala
. Orduan hain ebidentea ez zena, egun Soziolinguistikak zein Hiz kuntzaren Soziologiak berretsi besterik ez dute egiten, nahiz, interes desberdi nengatik, hizkuntzarena despolitizatzen ahaleginak egiten diren.
|
|
|
ohikoena, alemana eta ingelesaren kasuan
|
bezala
. Euskaraz ere erdal kutsua duten esaldiak eta hitzak baztertu eta, euskal harrobitik sortutakoak erabiltzea izanen litzateke irizpide zuzena.
|
|
|
Honela, euskaragoa da esatea, adibidez, txindi, dirua baino, margo kolo rea baino, oben pekatu baino, bijotz miña doloria baino. Hitzak sortzeko or duan, jatorrizko formaren bila joan behar baita, eboluzio metodo historikoa erabiltzea proposatzen da, bere garaian Astarloak eta Sabino Aranak beren az terbide etimologikoetan egin
|
bezala
(236). Bestalde, orokorrean, ikuspegi ne gatiboegia, aurreiritzi sobera, agertzen du Altubek euskararen egoerari buruz, noiz eta Euskal Pizkundearen gailurrean, euskara berpizten ari den unean (237).
|
|
|
Estabaida, musean
|
bezala
, enbido eta ordagoka bukatzen da, noizbehin
|
|
|
oraintsu arte indarrean egon den uste oker bat zuzendu gabe, pentsatu izan baita Fernando Sarrailh de Ihartza izan dela bere Vasconia famatuan Sabino Aranaren errore arrazista salatzen eta euskara euskal nazionalitatearen osagai oinarrizkotzat ezartzen lehena (248). Euskarari Euskal Herriaren eraikuntzan ematen zaion lehentasunari dagokionez bederen, bera baino lehenago esnatu ziren, arestian esan
|
bezala
, Euzko Gogoa ko zuzendari eta lankideak. Horre taz ez da zalantzarik.
|
|
|
Azkuek guztien gainetik jartzen du haren izena, na hiz elkarren artean lehiakide amorratuak izango diren (249); Kirikiño hark ereindako landareaz ari da, bereziki bigarren aroan (250); Orixeren ustez ere, aldekoak nahiz kontrakoak izan, hura daukate eragile nagusitzat (251). Hale re, autore handienekin
|
bezala
, harekin ere kritikak bere galbahea pasatzen du xehe eta mehe. Beraz, gogoetak eta balorazioak egiteko unea da azkeneko hau, haren inguruan galdera anitz eta mota askotako salakuntzak egin baitira.
|
|
|
67.or.). Lehen aroan, bada, jarrera moderatua erakutsi zuen ortografian
|
bezala
politikan Azkueren gerizpean. Harenean aldaketa nabarmena EAJko kide bihurtzean ematen da, 1909an Bizkaitarra astekariko euskal sailaren ardura eta 1913an Euzkadi egunkariarena hartzen duenean, hain zuzen, bigarren arotzat jo daitekeen honetan hasten baita sabindar eredura hurbiltzen, batez ere, foneti ka eta ortografian, tarteka neologismo batzuk ere sartzen dituelarik (lbid., 138.or.).
|
|
|
Aranak bere zigilua uzten du jorratutako arlo guztietan. Hain da autonomoa bere iritzi eta jokabideetan, politikoetan
|
bezala
bestelakoetan, hurbilekoenak zaizkionekin edota, Azkue zein Kanpionen kasuan bezala, fonetikan maisutzat dauzkanekin ere ez baitu amare emango eta eztabaida garratzak izango baititu. Ideología politikoan ez eze, euskalaritzaren alorrean ere iritzi kontrajarriak zituz tela, jada kontu zaharra da, pasarte askotan egiaztatzen dena.
|
|
|
Aranak bere zigilua uzten du jorratutako arlo guztietan. Hain da autonomoa bere iritzi eta jokabideetan, politikoetan bezala bestelakoetan, hurbilekoenak zaizkionekin edota, Azkue zein Kanpionen kasuan
|
bezala
, fonetikan maisutzat dauzkanekin ere ez baitu amare emango eta eztabaida garratzak izango baititu. Ideología politikoan ez eze, euskalaritzaren alorrean ere iritzi kontrajarriak zituz tela, jada kontu zaharra da, pasarte askotan egiaztatzen dena.
|
|
|
Harenean alderdi hau azpimarratzen gogotik saiatzen denik bada (252). ...literatoa gutxietsi eta deskalifikatzeko, ez bide da erabat zuzena, ez bederen uste bezain ebidentea, zeren, polemika giroan arma politikoak ere erakutsi zituela egia bada ere, jakin baitzuen militantzia politikoa eta akademikoa garbiki bereizten ere, bai ta eztabaidaren sua euskaltzaleen komunitatera zabaltzen zenean ere, ortografi batasunaz Hendaia eta Hondarribian egindako Batzarren inguruan
|
bezala
.
|
|
|
|
bezala
, gaitasuna ukatu diotenak (254). Baina berak, beti hala jokatu zuen ala ez alde batera utzita, esparru zientifikoan arrazoiaren autoritatea besterik ez zuen onartzen» (255).
|
|
|
Zoritxarrez hogeitamabi urte itxaron izan behar izan zuen hizkuntzaren Akademiak sortzeko, hori bai, Sabinok iragarri
|
bezala
, lau diputazioen babes pean. Historiaren Akademiarik ez zen eta, ez da sortu, ez Artiñanok nahi zu en Akademia bikoitzarekin ez bestela.
|
|
|
Prat de la Riba katalanismo pragmatikoaren «aitak»
|
bezala
, idearioari uko egin gabe «la política del posibilisme» jarraitzea da hau.
|
|
|
Izan ere, ez dugu behin ere ahantzi behar, guztiok
|
bezala
, bere argi eta itzalekin, bere garaiko semea genuela Sabino ere, eta horrexegatik, bera zu zen epaitzeko orduan, garai hartako egoera sozial, kultural eta ideologikoa na hitaez kontuan hartu beharra daukagula.
|