|
2000
|
|
|
Familiaren Kontseilua, agi denez, zer eskatu eta aurretik huraxe emateko prest dago. Ez du besterik eskaintzen nonzeberri edo onarterraz askoren taldea baino,
|
beti
zain senar emazteekin bat egiteko, legeen aurka eta gainetik. Senideak erraz har daitezke amodio edo gorrotoaren susmagarritzat, alderdi bata nahiz bestearen aurka:
|
|
|
Publikoa, beraz,
|
beti
dago ezkontza kontuetan eta publikotik aparte ere, badira hirugarren batzuk, begirune osoaren hartzekodun direnak. Horiei kalte egiteko borondaterik zein ahalmenik ezin izan.
|
|
|
Izadiak
|
beti
bereiztu ditu gizakiak sentimenduaz eta adimenaz. Berak nahi du, bide beretik ere, bi sexuen arteko batuketak erakar ditzakeen betebeharrak adimenak eta sentimenduak zuzenaraztea.
|
|
|
Izadiaren egintzak, sortzearen misterioaz, urraezinak dira; ezinezkoa litzaiguke beroriek ezkutatzen dizkigun oihal estalkia jasotzea; ezkontza publiko eta erazkorik gabe, seme alabatza kontu guztiak ezerezean geratuko lirateke; amatasuna,
|
beti
agerikoa; aitatasuna, aldiz, inoiz ere ez. Ba al dago ezkontzarik, behar den modukoa, legeak berretsia eta gizarteak aitortua?
|
|
|
Ez, beraz, Estatu arrazoi horri, interes orokorraren menpean jartzen baitu horrek den dena. Gure legeen ustetan, senar emazte horiek, hain zuzen ere, ezlegezko tratuetan ibili ondoren ezkondu direnek, betidanik izan dute gogoa ezkontza erazko batez lotzeko; uste dute ezkontza
|
beti
egin dela, gogoz eta desiraz, seme alaben jaiotzetik bertatik eta ekitate fikzio batez, ezkontzari indar atzera eragingarria ematen diote.
|
|
|
Diruaren salneurria zehazten duten harremanak agintaritzatik kanpokoak dira; gobernuek ezin dute hori zehaztu aginduzko legeen bitartez. Hipoteka kontratuetan eta agiri publikoetan
|
beti
onartu ohi da lege korritua. Ez da egokitzat jo negozio zibil arruntetan, non etekinak finkotasun batez zehatz baitaitezke, korrituen hainbatekoa diruzalekeriaren atzaparretan eta mailegu emaileen lizentziapean uztea.
|
|
|
Bigarrenak, ordea, eginkizun du nazioak eta herriak hurbiltzea, gizakien arteko gizarte unibertsalaren beharrak betetzea. Merkataritza mota horien eragiketak, ia
|
beti
, loturik egon ohi dira administrazio eta politikaren ikuspegi nagusiei. Hortaz, Kode Zibil baten egitasmoan sartzen ez diren lege bereziak dira gai horiek arautu beharrekoak.
|
|
|
Dena den, justiziarik eta zentzurik gabekoa litzateke halako akzioak negozio zibiletan ez onartzea. Negozio zibil horiek, ia
|
beti
, ondasun higiezinen gainekoak dira eta ondasun horiek leku finko batean daude, pertsegitzeko modukoak dira, edonoren eskuetan direla ere; iraunkortasunaren bidez, egingarri eta errazak egiten dituzte justiziaren interesak galda ditzakeen eztabaida guztiak.
|
|
|
kontratuen eta norbanakoen arteko egintzen zinezkotasunari buruzko fede ematen du; egokiera galtzen du, aldiz, larregikoa bihurtzen denean; orduan baita kaltegarri. Eskubideen larregiak egiten ditu gizakiak fidabera, horiek
|
beti
harritzen baititu berehalako irabazpideak, geroko arriskuak baino. Hartara, euren segurtasuna ezbaian jartzen dute tarteko diren esanezko zein ezkutuko egiune batzuek.
|
|
|
Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa. Horren asmoa edonon da eragingarri, eta herriaren alde egingo du hark ere
|
beti
lan eta trabailu, gure zoriontasunerako zerbait egiteko dueino.
|
|
|
Atarikoan, horratio, legea zein eta zer nolakoa izan eta horien ondorioak araugai. Portalis,
|
beti
legez, ideia horien mintzatzaile:
|
|
|
(...) ezkontza publiko eta erazkorik gabe, seme alabatza kontu guztiak ezerezean geratuko lirateke; amatasuna,
|
beti
agerikoa; aitatasuna, aldiz, inoiz ere ez.
|
|
|
Gogoratu besterik ez; anaforikoak eta erreskada luzeak (jatorrizko testuaren ezaugarri agerikoak) premiazko nabarmendu ditugun bakar horietan datoz. Enparauetan ikuspegi estuagotik ibili gara ia
|
beti
, diskurtsoaren maila, ahal den neurrian, galdu gabe.
|
|
|
Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei: eurok dira, maiz sarri, herriaren moral bakarra eta
|
beti
beti horren askatasunaren zatia; azken batean, eurek arintzen diote herritar bakoitzari lege politikoek herriaren zerbitzurako ezarritako zama; berebat, sakon babesten dute herritarra, hala behar duenean, bere izate eta ondasunetan, bera, eta ez beste inor, herri osoa izango bailitzan. Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa.
|
|
|
Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei: eurok dira, maiz sarri, herriaren moral bakarra eta beti
|
beti
horren askatasunaren zatia; azken batean, eurek arintzen diote herritar bakoitzari lege politikoek herriaren zerbitzurako ezarritako zama; berebat, sakon babesten dute herritarra, hala behar duenean, bere izate eta ondasunetan, bera, eta ez beste inor, herri osoa izango bailitzan. Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa.
|
|
|
Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa. Horren asmoa edonon da eragingarri, eta herriaren alde egingo du hark ere
|
beti
lan eta trabailu, gure zoriontasunerako zerbait egiteko dueino.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...aintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia
|
beti
, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei; hauek, bai, hauek dira gogo keinu eta bat bateko ongiketa moduko batez, Estatu baten egitura osoa iraularazteko gai d...
|
|
|
Legeek, behin idatziz gero, izkiriatu diren modu berberean jarraitzen dute. Gizakiok, ostera, ez dute egundo ere atsedenik hartzen;
|
beti
lanean dihardute eta etenik gabeko jarduera horrek, inguruabarrek modu desberdinean baldintzaturik, berez sortzen du, unean unean, halako konbinaketa, egitate edo ondorio berriren bat.
|
|
|
Justizia eta ekitate orokor horrek, bestalde ere, inguruabar zehatzik aintzat hartu gabe, gauza eta pertsonen arteko unibertsalitatea hartzen du bere barruan. Norbanakoen artean sorturiko legeak, alderdikeriaren susmagarri izateaz kanpo,
|
beti
atzera eragingarriak eta ez zilegiak izango lirateke batzuentzat, baldin eta horien arteko gatazkak lege horien parte hartzearen aurrekoak badira.
|
|
|
Jendeen arteko zuzenbide naturalaz eta Jendeen arteko zuzenbide positiboaz hitz egiten bada, xedea,
|
beti
beti, hauxe da: herriek eurek moldatu ez eta nazioek —den norbanakorik txikienak bezalaxe— aginduzko dituzten justiziaren oinarri betierekoak itun, tratatu eta ohituretatik bereiztu, azken horiek herrien emaitzak baitira.
|
|
|
Jendeen arteko zuzenbide naturalaz eta Jendeen arteko zuzenbide positiboaz hitz egiten bada, xedea, beti
|
beti
, hauxe da: herriek eurek moldatu ez eta nazioek —den norbanakorik txikienak bezalaxe— aginduzko dituzten justiziaren oinarri betierekoak itun, tratatu eta ohituretatik bereiztu, azken horiek herrien emaitzak baitira.
|
|
|
Legeen aurkakoa ez dena zilegi da. Legearen araberakoa, aitzitik, ez da
|
beti
egoki, legeak gehiago ari direlako gizartearen onura politikoaz, gizakiaren onura moralaz baino.
|
|
|
Adimenik gabeko izakiek, zirkin edo eraspen itsu baten meneko horiek, ez dituzte euren artean topaketa ezustekoak edota aldian aldiko urreratze bakanak baino, betiere moralitate gabekoak. Gizakiengan, ostera, adimena
|
beti
korapilatu ohi da, gehiago edo gutxiago, bizitzaren egintza guztiekin; modu horretan ere, sentimendua gogoaren aldamenean dago, zuzenbideak sen soila ordezkatzen du, eta den dena handitu eta ongitu egiten da.
|
|
|
Neurathek maneiatzen zituen elementu instrumentalista eta konbentzionalistak ez ziren batere berriak berarentzat. Jadanik Zirkuluaren aldez aurretik argitaraturiko lanetan aurkeztu zituen,
|
beti
bere pentsamenduan ardatza zenaren eraginpean, alegia, sasirrazionalismoaren aurkako kritikan. Horrela," Zur Theorie der Sozialwissenschaften" [Gizarte zientzien teoriari buruz] artikuluan123, Neurathek zientzi batasunaren ideia, harrezkero Vienako Zirkuluaren ezaugarria, aurreratu zuen.
|
|
|
Zientziaren esparruan lanaren banaketa produktibo eta razionala ahalbidetzeko bide bakarra zientziaren batasun teorikoa zen —zientzialarien arteko elkarlanari esker soilik lor zitekeena— Maxima pragmatikoak, beraz, teoriari ematen zitzaion pisu bera praktikari ere ematea exijitzen zuen. Zientzia ulertzeko zientzi jarduera ulertu behar zen, teoria eta praktika ez baitira banagarriak, biak
|
beti
historian kokatu behar baititugu. Eta Neurath enpirista peto petoa zenez, ikerkuntzak testuinguru historiko eta sozialarekiko zeukan menpekotasuna kontuan hartu behar izan zuen.
|
|
|
Gizarte bateko gizabanako bakoitzak ekintzarako izan ditzakeen usteak ziren, aldez aurretik egokiro finkatuak eta argumentatuak. Hau da,
|
beti
izango ditugu usteak, hau nabarmena da; baina garrantzitsuena haiek gizarterako komenigarriak izatea da. Usteak finkatzeko moduak, Neurathen ustez, hainbat dira, komenigarri bakarra zientziarena izan arren.
|
|
|
Ikerketa teorikoa eta jarduera praktikoa desberdintzen zituen, Neurathentzat zilegi ez zen modu batean. Descartesen ustez, esparru praktikoak eta moralak sekula ez du gure ahaleginen helburua den ezagutza zehatzik eskuratzen, esparru horren baitan kontingentzia eta ziurtasun eza murgiltzen baitira
|
beti
. Hau da, inoiz ez da ziurtasunik emango.
|
|
|
2 Argi dago Vienako Zirkuluaren filosofiak bere eginkizunagatik bakarrik nahikoa duela filosofiaren historian agertzeko. Dena den, alabaina, interesgarria da
|
beti
ikusmolde filosofiko bat bere garaiko beste batzuen aurrean kokatzea, batik bat antagonikoak badira. Antagonismo mota hauen haria erraz nabaritzeko, ikus adibidez D’AGOSTINI, F.:
|
|
|
110 Honekin ez da esan nahi Schlick neokantiarra izan zenik, ikusmolde horren eraginaren ildo batzuk kontuan izan zituela baizik. Schlickek
|
beti
errefusatu zituen a priori sintetikoa eta Kanten espazio eta denboraren teoria, baina, bestalde, bere ezagutzaren teoria —holista eta formalista— kantiarra eta antienpirista bilakatu zen. Hau da, Schlicken teoriak, alde batetik, judizioaren teoria kantiarra onartu eta, bestetik, Kanten intuizio hutsaren doktrina errefusatu zituen.
|
|
|
‘Zuzena’ eta ‘ez zuzenaren’ definizioak, hemen proposatu denaren arabera, Vienako Zirkuluan gehienetan ‘esanahira’ eta ‘egiaztapenera’ jotzen duen onarturiko definizioa bertan behera uzten du. Aurkezpen honetan, pentsamenduaren eta diskurtsoaren eremuan egon izan da
|
beti
. Alabaina, enuntziatu orokorrak, baita erlazioak sortzeko enuntziatuak ere, protokolo enuntziatuen osotasunari aurrez aurre jar dakizkioke.104
|
|
|
Baina hau patata zomorroari ere gerta dakioke. Russellek uste zuenaren aurka, Schlicken aburuz ‘ezagutza zuzenari’ buruz mintzatzea kontraesanean erortzea da, bitartekari kontzeptual batek egon behar baitu
|
beti
ezagutzan. Beraz, ezagutza paradigmaren adibide bat ez litzateke Russellen sentimen datuen judizioarena izango, Maxwellen ekuazioena baizik.
|
|
|
Abstrakziora abiatu behar dugu Ockhamen labana apurtzeko beldurrik gabe, digresio metafisiko eta etereoetan sartzeko beldurrik izan barik.
|
Beti
egongo dira kontzeptuak beren bitartez abstrakziorantz eta ezagutzarantz hurbilduz joateko, nahiz eta horretarako ezagutzaren eta ‘ezagutza zuzenaren’ arteko bereizketaren beharra, irudien (Vorstellungen) eta kontzeptuen (Begriffe) arteko desberdintasunaren beharra eduki. Zientzi entitate behagaitzak —atomoak, elektroiak, eremu elektromagnetikoak, etab.— intuigarri eta hautemangarri ez izateak ez du esan nahi kontzeptualizagarri eta ezagugarri ez direnik.
|
|
|
Alde batetik, formalki egiazkoak ez liratekeelako eta, bestetik, esperientzian haiek egiaztatu edo errefusatzeko ezer ez zegoelako. Asko jota, sentimendu edo bizi jarrera bat adieraziko lukete, baina
|
beti
sinesmen justifikagaitzen gainean. Hau hobe ulertzeko, har dezagun Carnapen ‘babiga’ hitzaren adibidea:
|
|
|
Egiaztagarritasun printzipioaren bertsio hertsian, esanahia duen enuntziatua, praktikan egiazkoa edo faltsua dela erakus zitekeena zen. Esperientziaren batek egon luke enuntziatuaren egibalioari erantzuteko baina, jakina, hau ez zen
|
beti
gertatzen. Printzipioa hertsiegia zenez, bere arabera diziplina batek, ezagutzazko diziplina izan nahiez gero, ez lituzke zentzurik gabeko enuntziatuak onartu behar.
|
|
|
Ikusi dugunez —Wittgensteinen egibalioen taulan—, P aurrekaria faltsua denean, enuntziatu osoa egiazkoa da. Eta baldintzazko hauetan aurrekaria
|
beti
faltsua denez —oraingoa [de facto] ez den zerbait izan behar duelako, horregatik kontrafaktikoaren izena—, serioski hartzen badugu lehenengo ordenaren logika, baldintzazko kontrafaktiko oro egiazkoa den intuizioaren kontrako ideia onartu genuke —baldintzazko kontrafaktikoaren egitaularen definizio oro logika klasikoaren egitaulen berdinak izanez gero— Berdinak ez balira, ordua... Eta baldintzazko kontrafaktikoak logika klasikoan formalizatu ezin izan zirenez, Vienako Zirkuluarentzat erabilgaitz bilakatu ziren.
|
|
|
‘gas orok propietate hau edota bestea dauka’ edo ‘uraren lurrinketa puntua 100o C da’, adibidez. Arazoa, Vienako Zirkuluaren zorra dagoeneko, enuntziatu horiek egiaztatzeko beharrezkoa den kasu partikularren kopuru infiniturik ez egotean datza; hots, eskura ditugun kasuen kopurua
|
beti
finitua denez, lege batek behar duen kopuru infinitua —gas baten propietatea beti eta edonon egotea, adibidez— asetzeko ez du balio. Popperrek 1934an kritikatu bezala87, egiaztagarritasunak test kopuru infinitu bat burutzea eskatzen du, eta hau logikoki ezinezkoa da.
|
|
|
‘gas orok propietate hau edota bestea dauka’ edo ‘uraren lurrinketa puntua 100o C da’, adibidez. Arazoa, Vienako Zirkuluaren zorra dagoeneko, enuntziatu horiek egiaztatzeko beharrezkoa den kasu partikularren kopuru infiniturik ez egotean datza; hots, eskura ditugun kasuen kopurua beti finitua denez, lege batek behar duen kopuru infinitua —gas baten propietatea
|
beti
eta edonon egotea, adibidez— asetzeko ez du balio. Popperrek 1934an kritikatu bezala87, egiaztagarritasunak test kopuru infinitu bat burutzea eskatzen du, eta hau logikoki ezinezkoa da.
|
|
|
Carnap Vienako Zirkuluaren intelektual aurrerakoia, barnerakoia eta zerebrala izan zen,
|
beti
prest, kritika zorrotza eta ongi oinarritutakoa aurkeztuz gero, bere oinarrizko hipotesi teorikoak berraurkezteko. Honek ez du nahi esan bere gogoetak egokitzen ibiltzen zenik kritikekin ongi geratzeko, ezta gutxiago ere.
|
|
|
Carnap, Ronsdorfen sortua —Alemaniako ipar mendebaldean—, ehule umilen semea, naziengandik ospa egin behar izan zuen ere, gaztetan
|
beti
mehatxu hori izan baitzuen atzetik, lehendabizi Jenan eta geroago Vienan. Ez zen judua, baina bai sozialista, eta hori nahikoa izan zen 1936an Estatu Batuetara erbesteratu behar izateko.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren tesien aurkako erasoak
|
beti
ez dira izan analisi eta ezeztatze teorikoaren ahalegin baten emaitza. Eraso horien helburuek askotan espezializazio filosofikoaren muga guztiak nahi izan dituzte igaro, zio eta ondorio politiko eta soziologikoak ukitu nahian.
|
|
|
‘A k B kausatzen duela’ baieztatzen dugunean, iraganeko esperientzian, epe motzean eta bitartekaririk gabe, A ri
|
beti
B k segitzen diola esaten ari gara soilik. Alabaina, Humeren ustez, nahiz eta horrelako kasuak ugari izan, ez dago arrazoirik benetan uste izateko behin eta berriro gauza bera emango denik etorkizunean.
|
|
|
Oinarriztapen fenomenalista honen azken helburua zientzien batasuna zen, psikologia eta fisikarena batik bat, garai hartan bata bestetik oso urrun zeudela baitzirudien. Zientzien batasuna ez zen jada soilik posibilitate hutsa Machentzat, errealitate epistemologikoa baizik, ezagutzaren objektua
|
beti
berbera baitzen, alegia: sentsazioen multzoa.
|
|
|
Ez dute ezer esaten dena edo ez denari buruz, soilik pentsamenduaren ordenari dagozkie. Adibidez, Modus Ponens erregela kontuan izaten badugu bost axola p adarbakar bat den eta q herensuge hegalaria, inferentzia
|
beti
zuzena izango baita.
|
|
|
Adibidez," Orain eta hemen euria ari du edo ez du euririk ari" esaterakoan. Kasu honetan, eguzkia egon liteke, edo elurra, baina euria
|
beti
ariko da edo ez da ariko. Jakina, tautologiak ez digu ezer esaten, hutsa da.
|
|
|
Adibide honetan, gainera, nabarmena ere. Baina logikan dena ez da
|
beti
hain nabarmena. Logikaren proposizioek, analitikoek, esanahi faktualik ez daukatela esateak ez du nahi esan absurduak direnik, metafisikarenak diren bezala.
|
|
|
Argi dago honekin ez dugula errealitate berririk aurkitzen; baina hain begi bistakoa ez zen egia bat azaldu dugu. Eta adibidea leloa badirudi, zientzia edo matematikako argudio konplexuagoak har genitzake, tesi ezkutuak ez direla
|
beti
aurkitzeko hain errazak ikustearren. Eluzidazioak, diskurtsoaren argitze erak, balio du, hortaz, gauzak hobeto ikusteko eta falaziak alde batera uzteko.
|
|
|
Egun oraindik filosofiaren alorrean existitzen den ospe handiko aldizkari hau, Vienako Zirkuluaren eta enpirismo logikoaren publizitate organo bihurtu zen. Gainera, Neurathen ekimen gaitasun
|
beti
trebea ez zen atzean geratu eta, handik gutxira, 1933an, Einheitswissenschaft [Zientzia bateratua] saila argitaratzen hasi zen.
|
|
|
Vienako goi burgesian hazia, Wittgensteinen laguna —hau, bere aldetik, hiriko pertsonaia aberatsenetako baten semea zen— eta kulturalki harreman onekin, bere jarrera filosofikoa nahiz politikoa ere argi eta garbi kontserbadorea zen. Ezkerraldean, berriz, Neurath erradikala eta
|
beti
tolerante agertzen zen Carnap neurritsua zeuden. Lehenengoa Zirkuluko antifilosofoaren paradigma zen, beti prest ekintzarako, iraultzailea politikan eta ezagutzaren munduan.
|
|
|
Ezkerraldean, berriz, Neurath erradikala eta beti tolerante agertzen zen Carnap neurritsua zeuden. Lehenengoa Zirkuluko antifilosofoaren paradigma zen,
|
beti
prest ekintzarako, iraultzailea politikan eta ezagutzaren munduan. Beharbada horregatik izan ziren bere tesiak, fisikalismoarena ezik ikusiko dugunez, sarritan ahaztuak eta baztertuak —gaur egun, dena den, zientziaren filosofiaren hainbat analisiek Neurathen ikusmoldeak berreskuratu dituzte— Beste partaideek nahiago zuten Carnapen ildo neurritsua onartu, irekia baitzen zentzu askotan:
|
|
|
Schlicken karrera
|
beti
filosofiaren eskutik garatu zen: ez zuen beste inolako ikasgairik irakatsi eta bere lan kurrikulum guztia gai honi buruzko konferentzia eta idazkietan bukatzen zen.
|
|
|
Baina Heidegger ez zen inolaz ere bakarra izan positibismo logikoa sekula izandako filosofia traketsenen artean sartu zuena. Hor zeuden baita ere Frankfurteko Eskolako filosofoak,
|
beti
prest positibismo logikoa kritikatzeko, hura inkonsistentetzat eta zentzugabekeriatzat joz: Horkheimer, Adorno, Marcuse edo Habermasentzat, enpirismo logikoa filosofiaren ‘pizti beltza’ zen.
|
|
|
Jarrera enpirista hartu zuen, baina Russellen logika eta Duhem eta Poincareren konbentzionalismoa ere kontuan izanik. Heziketa oso ona zeukan matematikan eta fisikan —1904an fisikan doktoratu zen Max Planck fisikari ospetsuaren babespean—; hala ere, bere burua
|
beti
filosofotzat hartu zuen, zentzu zabalean baina: etika eta estetika gustatzen zitzaizkion, baita matematikaren oinarriak —fundamentuak— ere.
|
|
|
Liburu honetan, Schlickek, hemen soilik aipatu egingo ditugun Vienako Zirkuluaren tesi batzuk aurreratu zituen dagoeneko —ikus 9 atala— Lehenengo eta behin, ezagutza eta esperientzia bereizten zituen argi eta garbi: ezagutza, bere izaera adierazteko
|
beti
kontzeptualizazio bat aurkitzen duen kalkulu prozedura da; esperientziak, berriz, bere izaera adierazteko ez dauka inolako kontzeptualizazioren menpe egon beharrik, esperientzia bizigarria baita soilik, ez besterik. Ezagutza pentsagarria da, entitate abstraktuak esentziak balira bezala maneiatzen dituen gogoeta ez izan arren, hala eta guztiz ere.
|
|
|
Baina aldea, beren jarrera sozio-politikoetan ez ezik, urruntasun filosofikoan ere nabaritzen zitzaien, eta inork ezin izan zuen haiek sekula adiskidetu. Esan behar da, dena den, Neurathen idatzietan Schlicken izena, asko aipatua eta oso objektiboki,
|
beti
ongi erabilia agertzen zela. Alabaina, Schlickek ez zion ia aipurik egin Neurathi:
|
|
|
kontserbadorea, orduko instituzioak txarrean onenak iruditzen zitzaizkion liberala, Dollfussen errejimen faxista austriarraren aldeko sinpatia erakustera heldu zen. Schlicken aldekoek, defentsa hura ideologikoa baino koiunturala izan zela esaten dute, argi utzi baitzuen
|
beti
nazismoaren aurkako jarrera, adibidez46.
|
|
|
Beraz, neure buruari hau argitzen diodan bakoitzean, naturala da funtsean adierazpen hauek erabiliko nituzkeen kasuak gogoratzea, eta plazerraren psikologiari buruzko hitzaldi bat emango banizue egongo zinateketen egoera berean nago ni orain. Une horretan zuek
|
beti
plazerra sentiarazten dizuen egoera berezi bat gogoratzen saiatuko zinatekete. Egoera hori gogoan hartuz, esan diezazuekedan guztia zehatz eta, horrela esan, kontrolagarri bihurtuko bailitzateke.
|
|
|
Egoera berean nago balio erabateko edo etikoaren bidez esan nahi ditudan gauzetan nire gogoa finkatu nahi dudanean. Nire kasuan gertatzen zait
|
beti
esperientzia berezi baten ideia agertzen zaidala eta, beraz, zentzu batean, nire esperientzia par excellence dela; horrexegatik orain zuen aurrean hitz egiterakoan, esperientzia hau erabiliko dut lehenengo adibide nagusitzat hartuz. (Lehen esan bezala, auzi hau erabat pertsonala da eta beste batzuek beste adibide adierazgarriago batzuk aurkituko dituzte.) Esperientzia hau deskribatuko dut zuei, posible izanez gero, esperientzia bera edo antzekoak gogorarazteko, gure ikerketarako oinarri komuna edukitzeko moduan.
|
|
|
Eztabaida hau hauxe esanez ireki zuen: "
|
Beti
esan nahi izan dut zerbait adierazpen etikoen gramatikari buruz edo, adibidez, ‘Jainko’ hitzari buruz". Baina, izan ere, oso gutxi mintzatu zen" Jainko" bezalako hitzei buruz, eta oso gutxi ere adierazpen etikoei buruz.
|
|
|
Gehitu zuenez, espazio antolaketa jakin baten kolore bereziak ez dira" sintoma" hutsak sintoma hauek dituenak ere" ederra izatea" deitzen dugun kualitatea baduela esateko. Hau gertatuko litzateke" eder" hitzaren bidez esan nahi izango bagenu, kasu," urdaileko mina sortzen duela"; kasu horretan esperientziaz ikasi ahal izango genuke halako antolaketak
|
beti
urdaileko mina sortzen duenentz. " Eder" hitza nola erabiltzen dugun jakiteko, esan zuen pentsatu behar dugula (1) zer den benetako eztabaida edo ikerketa estetikoa, eta (2) ea halako ikerketak benetan ikerketa psikologikoak diren," hain desberdinak iruditu arren".
|
|
|
(1) hutsegitea zela suposatzea" arrazoi" bat —" zioaren" zentzuan— besterik ez zela jendea ekintza jakin bat egitera eramaten zuena —suposatzea" zio bat" zela, eta" hau zio a zela" — Hutsegite mota honen argibide gisa eman zuen Frazerrek magiaz mintzatzean esaten duena, hau da, jende primitiboak norbaiten irudia sastatzean halako pertsonari min eman diola sinesten duela. Esan zuen jende primitiboak ez duela
|
beti
" sineskeria sasizientifiko hau", agian batzuetan hala izan arren: oso arrazoi desberdinak izan zitzaketela irudia sastatzeko.
|
|
|
oso arrazoi desberdinak izan zitzaketela irudia sastatzeko. Baina esan zuen" zio a den zio bat" dagoela suposatzeko joera" biziki indartsua" zela, argibidetzat emanez jolasari buruzko teoriak badirela eta teoria bakoitzak" Zergatik jolasten dira haurrak?" galderari erantzun bat bakarrik ematen diola; (2) hutsegitea zela suposatzea zio a
|
beti
" zerbait baliagarria lortzeko" dela. Hutsegite honen argibidetzat eman zuen Frazerrek baieztatzen duena, hau da," jendeak momentu batean pentsatu zuela baliagarria zela norbait hiltzea uzta ona eskuratzeko"; (3) hutsegitea zela suposatzea, adibidez, Beltaneko Jaiaren historiak" biziki hunkitzen gaituela benetako gizaki bat erretzen zuen jai baten bilakaera" delako.
|
|
|
Eta magia
|
beti
sinbolismo eta hizkuntzaren ideian oinarritzen da.
|
|
|
Halako sendatze magiko baten ondoren
|
beti
esan liteke: gaixotasunak hau ulertzen ez badu, ez dakit nola esan niokeen.
|
|
|
Datu berriak ditu, Wittgenstein, Tolstoiren lanek bultzaturik, Austria Behereko eskola landatarretan, herri xumeetan (Trattenbach, Hassbach, Puchberg eta Otterthal), irakasle gisa lan egiten hasi zenekoak. Honetaz gain, Baum ikerlari ondradua eta zuzena izan da
|
beti
.
|
|
|
filosofiaren estiloa, erregelen jarraipena, gramatika filosofikoa, konbentzioa, beharrezkotasun logikoa, norbera eta bizitza formak. Sarbide gisa, bikaina, baina
|
beti
filosofia analitikoaren (edo bere ondorengoaren) tradizioan.
|
|
|
Esan gabe doa Vienako kultura eta filosofia hobekien ezagutu dituzten horietako bat dela Cacciari. Iradokitzaile eta zorrotza da
|
beti
veneziarra. Gai eta arlo guztiak ukitzen ditu:
|
|
|
hizkuntzaren alienazioa (Kakania Oraingo Gizarte gisa). Liburu hau irakurtzea gozamen handia da
|
beti
, batzuetan" filosofikoegia" izan arren.
|
|
|
kritikariarena, dramaturgoarena, olerkariarena, intelektualarena, borrokalariarena, besteak beste. Kraus
|
beti
irakurtzen zuen Wittgensteinek. Orduan Krausez jardutea, Wittgensteinez jardutea da.
|
|
|
Ez ginateke oker izango eta historiaren bidez gure hutsegitea sinetsi? Halaxe da, baina, dena dela,
|
beti
zalantzagarria ez den gauza bat geratuko litzateke. Orduan hurrengoa esango genuke:
|
|
|
Baina, zerk bultzatzen gaitu arbuiatzera Beltaneko jaia
|
beti
gaurko (edo duela gutxiko) moduan ospatu dela. Hurrengoa esan daiteke:
|
|
|
Baina ez da horrela. Bada, biktima salbatzen duenak irabaziko duela prestatuta egon arren, hala eta guztiz ere, antzezpen dramatiko batek ez duen izaeraren gehigarri bat dauka gertatutakoak
|
beti
. —Baina, oso antzezpen hotza izan arren, kezka handiz geure buruari hurrengoa galdetuko genioke:
|
|
|
Gizon bati ideia bat (su arazketa) datorkionean eta beste gizon bati beste bat (su eguzki), zer da egiantzekoagoa gizon bati bi pentsamenduak etortzea baino?
|
Beti
teoria bat edukitzea atsegin izango lukete askojakinek!!!
|
|
|
ez bide zen erraza gezurra aurkitzea, eta porrotak ez bide ziren hain agerikoak, zeren eta kasu askotan, gehienetan agian, desiratzen zen gertaera gertatu egiten baitzen benetan, tarte handiagoz edo txikiagoz, hura ekartzeko erritoa burutu ondoren, eta gogo arrunta baino zorrotzagoa den zerbait zen ezen, halakoetan ere erritoa ez zela hain juxtu gertaeraren kausa atzemateko. Haizeak jo dezan edo euria egin dezan, edo etsai baten heriotza ekar dezan asmatutako zeremoniaren ondotik, lehentxeago edo geroxeago,
|
beti
etorriko da erakarri nahi den gertaera huraxe, eta antzinako gizakumeari barkatu egin behar zaio gertaera zeremoniaren emaitza zuzentzat eta eraginaren froga hoberentzat hartu izana" (Urrezko abarra, I bol., 102 orr.).
|
|
|
Hori egia izanik ere, Wittgensteinen egia korapilatsuagoa da.
|
Beti
bi mundutan zatiturik bizi zen. Egia da logika matematikoaren gurasoak —Frege eta Russell— bere maisuak izan zirela, baina egia ere bada Goethe, Schopenhauer, Weininger, Kraus edo Nietzsche bere gaztetako irakurketetan zeudela.
|
|
|
Bere hitzak entzunda,
|
beti
bi mundutan zatiturik zebilela ikusten dugu: alde batetik, bere jaioterrian, Vienan, eta bestetik, bere adopzio lurraldean, Ingalaterran (gogora dezagun Wittgensteinen bizitza eta bihotza ere bi mundu gerratan mugitu zirela:
|
|
|
Baina jakin behar dugu bide honek ez duela helmugarik:
|
beti
harrituta geratuko gara gauza baten edo bestearen aurrean. Hala eta guztiz ere, maiz balio guztiak (etika, estetika, erlijioa, kultura eta beste hainbat) sare batean sartu nahi ditugu, metodologia batean, errezeta liburu batean, behin betiko.
|
|
|
Etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa aztertzeko, Wittgensteinek 1931tik aurrera The Golden Bough (Urrezko abarra) aukeratu zuen zehazki. Frazerrek beste kultura eta gizarteak aztertzen dituenean,
|
beti
atzerapen bat bailiran miatuz, Europako zientzia eta heziera/ heziketa, Ingalaterrakoa hain zuzen, zibilizazioaren burutzat jotzen ditu. Munduko basatien magia, berriz, atzerapen hutsa eta iruzurra da.
|
|
|
Wittgenstein, ordea, magia
|
beti
sinbolismoaren eta hizkuntzaren ideian oinarritzen delakoan dago eta hizkuntzaren azpian aurreko desioak daudelakoan(" gure hizkuntzan mitologia oso bat datza", dio austriarrak). Eta are gehiago, desio hauek gure harridura eta hunkipenetatik sortzen direla munduaren aurrean egunero.
|
|
|
Hori dela eta, errito eta datu antropologikoak
|
beti
izan ziren Wittgensteinen gustukoak, eurozentrismotik at. Horrela, 1936an M. O’C. Druryrekin Dublinen paseatzen ari zela, ikusi zuen kaleen izenak gaelikoz idatzita zeudela eta hitz egiten hasi zen hizkuntza berreskuratzeko egin zituzten ahaleginez:
|
|
|
|
Beti
tragikoa da hizkuntza bat hiltzear egotea. Baina ez dago ezer egiterik hori gerta ez dadin.
|
|
|
Laburbilduz, Wittgenstein eurozentrismotik urrundu zen
|
beti
, kakaniar ibiltari on gisa. Erdi katoliko, erdi judu, Vienan jaio eta Ingalaterrara filosofia ikastera joan zen.
|
|
2001
|
|
|
Hurrenez hurren legitimazio modu mitikoa eta modu razionala darabiltzaten bi gizartek bat egin dezakete balioetan (bere partaideen gizarteratze kolektibistan, adibidez), nahiz eta bat egite horren arrazoiak ezberdinak izan: lehenengoaren kasuan jainkoak
|
beti
banandu gabe bizi izan direlako eta bigarrenarenean betiereko bakea agintzen duelako. Bestetik, diskurtso mota bereko bi gizartek balio ezberdinak eduki ditzakete:
|
|
|
Hezkuntza formal hau, nahiz eta derrigorrezkoa ez izan, desiragarria bilakatzen zen gizartearen presio eta premia kolektiboak zirela-eta. Hezkuntzaren kalitatea gurasoen bitarteko ekonomikoen araberakoa zen, eta
|
beti
pribatua zen. Hezkuntzaren gaineko araudirik ez zegoenez, ikastetxeen arteko ezberdintasunak nabariak ziren.
|
|
|
Platonek, aldiz, bere bizitza osoan zehar hunkiberatasunaren aurka borrokatu zuen, gizabanakoaren eta elkarbizitza politikoaren etsai nagusitzat baitzuen. Hunkiberatasunaren aurrean, berak
|
beti
razionaltasuna bultzatu zuen pertsonaren izaeraren beste osagaien gainetik.
|
|
|
zuzen erreal baten segmentu bat nahi hainbat aldiz zati daiteke, eta inoiz ez dugu lortuko zati ez daitekeen distantziarik. Zuzen berriak
|
beti
zati ditzakegu. Platonen infinitua ikuspegi matematiko honetatik ulertu behar da, ez infinituaren ikuspegi teologikotik.
|
|
|
Errealitate bakoitzak mugatu eta mugagabe izateko modu ezberdinak ditu, hau da, errealitate hauetako bakoitzaren baitan bi printzipio hauen presentzia eta eraginkortasun moduak ezberdinak dira. Adibide gisa, bere kabuz errealitatea duen gauza bakoitza
|
beti
genero baten barrenean dago, eta honela, mugapena nahiko zehatza da (lehoia, esaterako, ugaztunen generoaren parte da); errealitate kontrajarri eta erlatiboek genero bikoitza dute: berdintasuna (justizia bakarra da) eta ezberdintasuna (bidegabekeria moduak ugariak dira) kontrajarrien kasuan, gehiegikeria (bikoitza) eta gabezia (erdia) erlatiboenean.
|
|
|
Platonen ideia errealitate orok duen iraunkortasun momentua da. Platonek edozein errealitatek —berdin dio zaborra, politika edo izaki bizidun baten antolamendu biologikoa den—
|
beti
bi alde dituela ikusten du: aldakorra den bat (bere kolorearen ñabardurak, bere pisu edo tamaina), eta beti egonkorra den bestea, ondorioz errealitate hori zer nor den adierazi eta gainerakoetatik ezberdintzea ahalbidetzen duena.
|
|
|
Platonek edozein errealitatek —berdin dio zaborra, politika edo izaki bizidun baten antolamendu biologikoa den— beti bi alde dituela ikusten du: aldakorra den bat (bere kolorearen ñabardurak, bere pisu edo tamaina), eta
|
beti
egonkorra den bestea, ondorioz errealitate hori zer nor den adierazi eta gainerakoetatik ezberdintzea ahalbidetzen duena. Pertsona batek bestelako animalia askok duten pisu berdina izan dezake, baina ez du animalion kode genetikoarekin bat egiten.
|
|
|
Printzipioen fusioak zergati bat eskatzen du
|
beti
, eta zergati hori falta izanez gero bi printzipioen arteko hurbilketa ezinezkoa litzateke. Hurbilketa horrek izate misto bat sortzen du, konposatu bat, nahasketa.
|
|
|
Izate konkretu batek sekula ez ditu bere ahalbide guztiak gauzatuko, eta honegatik da Platon pentsalari paradoxikoa: betiere hobea izan daitekeen munduan bizi denez, existitzen den mundu honen aurrean ezkorra da; baikorra, ordea, bere izaerarekin, mundu honek
|
beti
bere baitatik gehiago eman baitu.
|
|
|
Hauxe da sentsazio orotaz aitzina daitekeena sentsazioa jaso aurretik. Hautemapenaren maila zerotik edozein maila arte higi daiteke jarraikorki, baina une bakoitzean
|
beti
maila determinatu bat izango du. " Agerpeneko errealitatearen eta ukapenaren artean, beraz, tarteko sentsazio gertagarri askoren bilkura jarraitua dago" (A168/ B210 (E198)).
|
|
|
Kolorea, beroa eta Natur Zientzietan aztertzen diren ezaugarri gehienak aipa daitezke adibide gisa. Ezin ditugu aitzinatu nolakotasun ezberdinak, ezin ditugu aldez aurretik asmatu, sentsazioa
|
beti
a posteriori baita, baina bai edozein nolakotasunek maila bat izango duela. Aitzinapenek handitasun intentsiboaren eraikuntza oinarritzen dute.
|
|
|
Substantzia, kausa eta elkarreraginaren analogiek Newtonen legeekin duten harremana azpimarratu izan da
|
beti
. Egia da Kantek proposatzen duen izadiaren filosofiaren oinarrian Newtonen fisika dagoela.
|
|
|
Zentzurik ez du gauzez hitz egiteak, agerpenez ari garenean. Subjektua, honenbestez, guri agertzen zaigun eran ezagutzen dugu, denboran agertzen zaigunez
|
beti
, ez bere baitan izan litekeen moduan. Beraz, autokontzientzia soilak, adigaien bidez norberari buruz egindako gogoeta soilak ez du niari buruzko ezagutzarik ekartzen, eta, ondorioz, psikologia razionalaren porrota erabatekoa da.
|
|
|
Gainera, espazioaren eta denboraren begiespenak dira Matematika apriorizko zientzia sintetiko gisa oinarritzen dutenak. Honek ere harridura handia eta ulermen arazo larriak sortu izan ditu
|
beti
. Matematikaren oinarritzapena Kanten aurretik eta ondoren adigaiei lotuta egon da beti, hainbesteraino, non Matematika Logikaren atal bat bihurtzeko saioak ere egin baitira.
|
|
|
Honek ere harridura handia eta ulermen arazo larriak sortu izan ditu beti. Matematikaren oinarritzapena Kanten aurretik eta ondoren adigaiei lotuta egon da
|
beti
, hainbesteraino, non Matematika Logikaren atal bat bihurtzeko saioak ere egin baitira. Matematika logikoan axiomen sistema besterik ez dago, ez espazio edo horrelakorik; honek, noski, Matematikak Natur Zientziarekin duen harremanaren ulermena zailtzen du.
|
|
|
Bestetik, akzidenteak ikusten dira, ezagutzen dira; ez, ordea, substantzia bera. Hala ere, hau guztiz beharrezkoa da, zeren ezaugarri edo akzidenteak
|
beti
zerbaitenak dira, ez dira airean bizi, eta beraz hori esperientzia oro ahalbidetzen duen adigai huts edo kategoria izango da. Antzeko zerbait gertatzen da judizio hipotetikoetan.
|
|
|
3 Hala eta guztiz ere, Kanten jokaerak kritikak erakarri ditu,
|
beti
bide honetatik kategorien beharrezkotasuna ez delako segurtatzen, ez delako benetako dedukzio bat egiten. Kritika honek gaizki ulertu batean du jatorria.
|
|
|
Zientzia zaharrena bera da, eta beste guztiak desagertuz gero ere iraungo luke. Jarrera bezala, beraz,
|
beti
dirau, eta Metafisikaren enborra behin eta berriz moztu arren, bere sustraiak ez dira inoiz ihartuko. Bestalde, ordea, ez du inoiz zientziaren bide segurua aurkitu.
|
|
|
Espazioa bera koloreen behaketarako eta beste edozein behaketarako halabeharrezko aurrebaldintza delako. Edozer gauzak
|
beti
espazio batean egon behar du, kokapen bat izan behar du; baina espazioak berak ez du kokapenik. Beraz, ezberdintasun nabarmena dago espazioan kokatzen diren gauzen eta espazioaren artean, maila ezberdinetan daude.
|