|
2022
|
|
|
parte bi elkarlotu, birekin bat egin, nolabait esateko; gazt. ‘entrelazar’ Hori da fruitu arbolekin egiten dena: tronko edo enbor zaharrari, nahi diren fruitu klaseen adar
|
berriak
ondo txertatu, arnasarik har tzen utzi gabe, enborraren barruko ura hartu eta indarberritu daitezen, eta txertatu den motako fruituak, eder, handi eta gozoagoak eman ditzaten.
|
|
|
Urteberri egunaz hasiera ematen dion egun horrek ezarri dio lehenengo hil honi ere izena: urtarril izenaren azpian [urte+
|
berri
+ hil] dugu. Eta berdin gertatu da urtats izenaz ere.
|
|
|
Euskaltzaindiaren Hiztegian sartu bada, gaur egungo corpusetan indarra har tu duelako da dudarik gabe, eta ez tradizioa duelako gure literaturan. Au rretiaz dakigu tradiziorik ez daukana, hitz
|
berria
baita euskaraz ere; gaztel aniatik sartua, nolanahi ere.
|
|
|
—Flipatu aditz berria da euskaraz, guztiz
|
berria
, baina modan jarri eta indarberritu den aditza. Zer dela eta?
|
|
|
Euskaraz diren ordainek ez dute, hiztun horientzat, flipatu hitzak duen lilura. Diferentziak berak ematen dio indarra, moda
|
berriekin
gertatu ohi den antzera.
|
|
|
Euskaraz ere
|
berri
hitzetik abia gaitezke, eta horretatik zertan edo hartan berri dena, edo berri dagoena seinalatuko genuke. Gehiagoko zehaztasun barik batzuetan:
|
|
|
" Eztozu enzun iños praille etxeetan jazoten dana? Praille gaztetxu edo sartu
|
barriak
daroe nekerik gogorrena. Ezta oneentzat bigungarririk; sendo sendo, osoz oso daro ez agindu guztiak".
|
|
|
Dena den, hasi aditza dugu beharbada neutro eta orokorrena
|
berri
adjek tiboaz elkartzeko adiera honetarako. Hala esaten da:
|
|
|
" Eskola nagusi honetara[...] era askotako ikasleak dabe jokera. Gazteak batzuk, beste batzuk areago, asi
|
barriak
, isil samar egoten dakienak" (Arranegi).
|
|
|
– Perifrasi bat ere erabil daiteke:
|
Berri
izatea ordaindu edo ordainarazi leku horretara etorri, sartu edo bertaratu berriei.
|
|
|
Nolanahi ere, hitz
|
berria
dugu hau, eta beste hizkuntza nagusietan ere bai. Ingelesez" governance" eta" co gobernance", alemanez berdin; frantsesez" gou vernance" eta" co gouvernance", eta gaztelaniaz ere" gobernanza", eta are berriagoa" cogobernanza".
|
|
|
Birusaren" cepa"
|
berriak
|
|
|
—Koronabirusa mutatzen ari da, eta hasiera hartako birus tipoen enborretik," cepa"
|
berriak
, lehenengokoez bestelakoak erne dira. " Cepa" hitza mahasti eta mahatsondoen munduan ezaguna da, baina orain birus honen garapenak irudi hori beregandu du.
|
|
|
Arbolen eremura etorrita, arboletan, zuhaitzetan bada hitz interesgarri bat, anduia: lur barruan gelditzen den enbor ebakiaren atala, zeinetatik landare
|
berriak
ernetzen diren.
|
|
|
Pandemia izurrien arlora bihurtuta," cepa"
|
berriak
erne direla aditzera ema teko, bai anduia, bai orpoa, izendapen egokiak izan daitezke.
|
|
|
—Pandemiaren andui edo ernamuin
|
berriak
non erne diren, nora hedatu diren, zein kutsapen arrisku eragiten duten bilatzeko, gaztelaniaz rastrear eta rastreador hitzak erabiltzen ari dira. Euskaraz ere, arakatzaile eta tankera horretakoak.
|
|
|
Mintzidatzi izen eta adjektibo modura irakurtzen dugu, baina ez nago se guru etorkizunean indarrik hartuko duenentz. Nolanahi ere, hitz elkartu be rria da, deigarri eta kuriosoa; euskal gizartean, teknologia
|
berrien
harian eho den hitz berria, hizkera fenomeno berri samar bati erantzuteko. Eus kara dunok bizirik gauden seinale.
|
|
|
Mintzidatzi izen eta adjektibo modura irakurtzen dugu, baina ez nago se guru etorkizunean indarrik hartuko duenentz. Nolanahi ere, hitz elkartu be rria da, deigarri eta kuriosoa; euskal gizartean, teknologia berrien harian eho den hitz
|
berria
, hizkera fenomeno berri samar bati erantzuteko. Eus kara dunok bizirik gauden seinale.
|
|
|
Hala: " Hauteskunde
|
berriak
egitera behartua da –edota behartuta dago– Espainia. Halaxe erabaki du funtziotan den lehendakariak".
|
|
|
Hitz horrek badu muga bat: jende arruntarentzat kontaria, gehienetan ipuin kontari,
|
berri
kontari, gezur kontari edo kontukontaria izaten dela, edo hartakotzat hartzen dela.
|
|
|
Zaz karrontzira ezarri hobe hitz
|
berri
hori.
|
|
|
Zorionak eta urte
|
berri
on!
|
|
|
ez zutela kristau kutsurik nahi. " Zorionak eta urte
|
berri
on!" proposatu zuen lankide horrek.
|
|
|
Jesus sein txoaren jaiotza 25ean eta urte berriaren irekiera urtarrilaren 1ean. Eguberri eta Urteberri, bi biak
|
berri
adjektiboaz osatutako denbora izen bi –egu (n) eta urte izenei josiak, hurrenez hurren– Berri osagaia, nolabait doan zahar ho rri kontrajarria.
|
|
|
Jesus sein txoaren jaiotza 25ean eta urte berriaren irekiera urtarrilaren 1ean. Eguberri eta Urteberri, bi biak berri adjektiboaz osatutako denbora izen bi –egu (n) eta urte izenei josiak, hurrenez hurren–
|
Berri
osagaia, nolabait doan zahar ho rri kontrajarria.
|
|
|
" Zorionak eta urte
|
berri
on!" formula horrekin, urte berriaren etorrerari ematen zaio lehentasuna, hots, estreinatu behar dugun urte berriari. Eu ropako bes te kultura batzuetan ere pisu handiagoa du urte berriari ongi etorria egite horrek.
|
|
|
Hitz desberdinak hauta daitezke. Urtea luzea da, eta giza legeari dagokionez, aldiro aldiro jazotzen dira gertaera bereziak; eurok izendatzeko hitz
|
berri
bere ziak sortzeko premian gertatzen gara. Euskaraz ere bai, zorionez...
|
|
|
" Prisión" hitzari dagokionez espetxealdi erabili du
|
Berriak
: " Espetxealdi iraunkor berrikusgarria".
|
|
|
—" Postureo", gaztelaniaz ere hitz
|
berri
samarra dugu, gaur egun batez ere po litika eremuan beregandu duen adiera horretan behintzat. Politikarien oratorian sendo itsatsi den hitz horietarikoa dugu postureo delakoa.
|
|
|
" Postureo", erregistro kolokialean garatu den hitza dugu. Berorren azpian aditz bat datza, hau ere
|
berria
: " posturear".
|
|
|
neure anaia arrebak, baina gizarte zabalago batentzat TASUN atzizkia eransteak ez dakarkigu gehi baliorik. Eratorkuntza
|
berri
ho rrek ez lekarke adierazkortasun gehitze handirik kontzeptu orokorrago batentzat.
|
|
|
Modernitateari eta teknologiari datxezkan hitz
|
berri
samarretan ezagutu du gu teleosagaidun neologismoen sorrera. Telefonoa dugu ezagunena.
|
|
|
Euskaraz, hitz mordoaren sortzaile bihurtu da tele, lehen osagai gisa. Eta pandemia garaian, hark eragindako bakarraldi edo etxealdia bide dela, iru dimenari hats emanez, hainbat hitz
|
berri
sortu dira gurean eta beste hizkuntzetan. Aurrez aurre egin ezin den guztia, tele bidez egitera behartu du jendea.
|
|
|
Arrastotik jarraiki Iparraldeko lokuzio zaharrari eskua ezarriz gero, esan daiteke: arrastotik darraizkie andui edo ernamuin
|
berriei
. Edo, gaurko erara, birusaren ernamuin berriei jarraika ari direla.
|
|
|
arrastotik darraizkie andui edo ernamuin berriei. Edo, gaurko erara, birusaren ernamuin
|
berriei
jarraika ari direla. Edo bila, bilatu hitzez baliaturik, birus arrastoak bilatzen edo birus arrastoen bila.
|
|
|
Arrasto hartzaile honen abantailak: hitz gardena eta erraz ulertzekoa dela, batetik; eta bestetik, ez gara hitz
|
berririk
sortzen ari, aski ezagunak baitira konposatuaren osagai biak.
|
|
|
· Bestea, arrastolariak, ia lanbide edo erdi lanbide bihurtu den jarduera ho ri izentzeko; izan ere, LARI atzizkia –edo honen aldaera diren ARI edo ketari atzizki erak– emankorra dugu eremu semantiko horretarako, jardue ra, zeregin edo ofizioen eremurako, segalari, aizkolari, soinulari edo urreketari be re aldian sortu diren bide berekoa. Kasu honetan hitz
|
berria
sortzen ari gara, hori ere egia da.
|
|
|
bitartean eguneroko ahozko kazetaritza zereginetan sortu edo azaldu diren kontzeptu
|
berriei
, erdal hizkuntzetatik gurera etorriak gehienetan, eus karaz zein ordain eman izan dute helburu irratsaiook. Kezka eta zalantza ho riei erantzuten saiatu da egilea:
|
|
|
Hedabideek egunean eguneango eta presa biziko zeregin bati aurre egin behar izaten diote: euskaraz nola aditzera eman, gaztelaniaz, ingelesez edo beste hizkuntzetan garatzen doazen kontzeptu eta adierazte premia
|
berriak
.
|
|
|
Egungo gizarte kontzeptu
|
berriak
euskaraz nola eman: hautuaketa arrazoiak eitb
|
|
|
Egungo gizarte kontzeptu
|
berriak
euskaraz nola eman: hautuak eta arrazoiak
|
|
|
Egungo gizarte kontzeptu
|
berriak
euskaraz nola eman: hautuak eta arrazoiak
|
|
|
[27] Zorionak eta urte
|
berri
on! ................................. 50 or.
|
|
|
Birusaren" cepa"
|
berriak
...........................
|